Wikipedysta:Szczureq/Noc Kupały: Różnice pomiędzy wersjami
zaczątek |
m |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
'''Noc Kupały''' ( |
'''Noc Kupały''' ([[biał.]] {{tooltip|''Kupałle''|Купа́лле}}, [[język rosyjski|ros.]] {{tooltip|''Iwan Kupała''|Ива́н Купа́ла}}, {{tooltip|''Kupała''|Купала}}, [[ukr.]] {{tooltip|''Iwan Kupało''|Іван Купало}}) – święto związane z letnim przesileniem Słońca, po raz pierwszy poświadczone pisemnie na Rusi jako ''kupalija'' w XIII w. {{odn|Gieysztor|2006|s=244}}{{odn|Kempinski|2001|s=245}} Pod tą nazwą występujące u Słowian wschodnich{{odn|Strzelczyk|1998|s=103}}{{odn|Hołobucki|Karadobry|2009|s=499}}, skąd nazwa ta zapożyczona została na wschodniej połaci Polski{{odn|BrucknerSE|1974|s=224}}, utrwalając się następnie w tradycji Podlasia i Mazowsza. Samo święto w swej pierwotnej formie występujące również u Słowian Zachodnich (na przestrzeni dziejów i zależnie od regionu znane również pod nazwą [[język polski|pol.]] ''Kupała'', ''Kupalnocka'', ''Palinocka'', schrystianizowane ''Sobótka'', ''[[wigilia św. Jana|Noc Świętojańska]]'') i Południowych (stąd [[język serbski|serbo]]-[[język chorwacki|chorw.]] ''krijec'' oraz [[język słoweński|słoweń.]] ''kres'') {{odn|Kempinski|2001|s=245}}. W podobnej formie, jako święto ściśle związane z przesileniem letnim, występujące również u pozostałych ludów zamieszkujących Europę (pod nazwami [[język staroangielski|aglosas.]] ''Midsummer'', [[język germański|ger.]] ''Mittsommerfest'', [[język łotewski|łot.]] Līgo) i w tym rozumieniu uznawane jest ogólnoeuropejskie.{{odn|BrucknerSE|1974|s=225}} |
||
Dla święta ścisłe związanego z przesileniem letnim, pierwotnie najdłuższy dzień i najkrótsza noc w roku pozostały najwłaściwszym terminem jego obchodów{{odn|Gieysztor|2006|s=244}}. [[Przesilenie letnie]] przypada zwykle w nocy z 21 na 22 czerwca (zdecydowanie rzadziej z 20 na 21 czerwca, w tym również podczas roku przestępnego). Zbiega się ono z przypadającą na 23 czerwca wigilią św Jana, potocznie zwaną Nocą Świętojańską (na wschodzie: świętem Iwana Kupały), poprzedzającą chrześcijańskie święto Narodzenia św. Jana Chrzciciela{{odn|Winogradowa|Tołstojowa|1999|s=363}}, które z kolei wyznaczone zostało na 24 czerwca. Na drodze inkulturacji, poprzedzonej nieudanymi próbami zwalczenia pogańskich obchodów przez Kościół, Noc Świętojańska ostatecznie przejęła wiele starożytnych, słowiańskich tradycji letniego przesilenia w tym takie czynności i obrzędy jak zbieranie ziół i kwiatów i ozdabianie nimi ludzi, zwierząt i domów, wchodzenie do wody, kąpanie się, oblewanie wodą, posyłanie wianków na wodzie, rozpalanie ognisk, tańce, śpiewy, skoki przez ogień. W okresie późniejszym Noc Kupały i Noc Świętojańska mylnie w powszechnej świadomości społecznej zaczęły uchodzić za tożsame. W wyniku reformy kalendarza juliańskiego (którym do dziś posługuje się w roku liturgicznym Cerkiew) na styl gregoriański, w przypadku Słowian wschodnich (Białoruś, Rosja, Ukraina) obchody Nocy Świętojańskiej (święta Iwana Kupały) zostały dodatkowo przesunięte na okres 6-7 lipca (analogicznie jak np. przesunięciu uległ w obrządku prawosławnym termin Bożego Narodzenia na 7 stycznia) |
Dla święta ścisłe związanego z przesileniem letnim, pierwotnie najdłuższy dzień i najkrótsza noc w roku pozostały najwłaściwszym terminem jego obchodów{{odn|Gieysztor|2006|s=244}}. [[Przesilenie letnie]] przypada zwykle w nocy z 21 na 22 czerwca (zdecydowanie rzadziej z 20 na 21 czerwca, w tym również podczas roku przestępnego). Zbiega się ono z przypadającą na 23 czerwca wigilią św Jana, potocznie zwaną Nocą Świętojańską (na wschodzie: świętem Iwana Kupały), poprzedzającą chrześcijańskie święto Narodzenia św. Jana Chrzciciela{{odn|Winogradowa|Tołstojowa|1999|s=363}}, które z kolei wyznaczone zostało na 24 czerwca. Na drodze inkulturacji, poprzedzonej nieudanymi próbami zwalczenia pogańskich obchodów przez Kościół, Noc Świętojańska ostatecznie przejęła wiele starożytnych, słowiańskich tradycji letniego przesilenia w tym takie czynności i obrzędy jak zbieranie ziół i kwiatów i ozdabianie nimi ludzi, zwierząt i domów, wchodzenie do wody, kąpanie się, oblewanie wodą, posyłanie wianków na wodzie, rozpalanie ognisk, tańce, śpiewy, skoki przez ogień. W okresie późniejszym Noc Kupały i Noc Świętojańska mylnie w powszechnej świadomości społecznej zaczęły uchodzić za tożsame. W wyniku reformy kalendarza juliańskiego (którym do dziś posługuje się w roku liturgicznym Cerkiew) na styl gregoriański, w przypadku Słowian wschodnich (Białoruś, Rosja, Ukraina) obchody Nocy Świętojańskiej (święta Iwana Kupały) zostały dodatkowo przesunięte na okres 6-7 lipca (analogicznie jak np. przesunięciu uległ w obrządku prawosławnym termin Bożego Narodzenia na 7 stycznia) |
||
Aktualna wersja na dzień 12:15, 7 sie 2023
Noc Kupały (biał. Kupałle, ros. Iwan Kupała, Kupała, ukr. Iwan Kupało) – święto związane z letnim przesileniem Słońca, po raz pierwszy poświadczone pisemnie na Rusi jako kupalija w XIII w. [1][2] Pod tą nazwą występujące u Słowian wschodnich[3][4], skąd nazwa ta zapożyczona została na wschodniej połaci Polski[5], utrwalając się następnie w tradycji Podlasia i Mazowsza. Samo święto w swej pierwotnej formie występujące również u Słowian Zachodnich (na przestrzeni dziejów i zależnie od regionu znane również pod nazwą pol. Kupała, Kupalnocka, Palinocka, schrystianizowane Sobótka, Noc Świętojańska) i Południowych (stąd serbo-chorw. krijec oraz słoweń. kres) [2]. W podobnej formie, jako święto ściśle związane z przesileniem letnim, występujące również u pozostałych ludów zamieszkujących Europę (pod nazwami aglosas. Midsummer, ger. Mittsommerfest, łot. Līgo) i w tym rozumieniu uznawane jest ogólnoeuropejskie.[6]
Dla święta ścisłe związanego z przesileniem letnim, pierwotnie najdłuższy dzień i najkrótsza noc w roku pozostały najwłaściwszym terminem jego obchodów[1]. Przesilenie letnie przypada zwykle w nocy z 21 na 22 czerwca (zdecydowanie rzadziej z 20 na 21 czerwca, w tym również podczas roku przestępnego). Zbiega się ono z przypadającą na 23 czerwca wigilią św Jana, potocznie zwaną Nocą Świętojańską (na wschodzie: świętem Iwana Kupały), poprzedzającą chrześcijańskie święto Narodzenia św. Jana Chrzciciela[7], które z kolei wyznaczone zostało na 24 czerwca. Na drodze inkulturacji, poprzedzonej nieudanymi próbami zwalczenia pogańskich obchodów przez Kościół, Noc Świętojańska ostatecznie przejęła wiele starożytnych, słowiańskich tradycji letniego przesilenia w tym takie czynności i obrzędy jak zbieranie ziół i kwiatów i ozdabianie nimi ludzi, zwierząt i domów, wchodzenie do wody, kąpanie się, oblewanie wodą, posyłanie wianków na wodzie, rozpalanie ognisk, tańce, śpiewy, skoki przez ogień. W okresie późniejszym Noc Kupały i Noc Świętojańska mylnie w powszechnej świadomości społecznej zaczęły uchodzić za tożsame. W wyniku reformy kalendarza juliańskiego (którym do dziś posługuje się w roku liturgicznym Cerkiew) na styl gregoriański, w przypadku Słowian wschodnich (Białoruś, Rosja, Ukraina) obchody Nocy Świętojańskiej (święta Iwana Kupały) zostały dodatkowo przesunięte na okres 6-7 lipca (analogicznie jak np. przesunięciu uległ w obrządku prawosławnym termin Bożego Narodzenia na 7 stycznia)
Kontynuacji Nocy Kupały w swej pierwotnej formie i terminie 21-22 czerwca podejmują się w Polsce zarejestrowane związki wyznaniowe takie jak Rodzimy Kościół Polski[1] czy Związek Wyznaniowy Rodzima Wiara. W tym lub podobnym terminie obchodzą owe święto również pozostałe, mniej lub bardziej formalne wspólnoty rodzimowiercze (przykładowo zarejestrowane jako stowarzyszenia lub fundacje). W przypadku Rodzimego Kościoła Polskiego, główne obchody kupalne przeprowadzane są w formie kilkudniowego cyklu obrzędowego, którego kulminacja przypada w okresie letniego przesilenia.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Gieysztor 2006 ↓, s. 244.
- ↑ a b Kempinski 2001 ↓, s. 245.
- ↑ Strzelczyk 1998 ↓, s. 103.
- ↑ Hołobucki i Karadobry 2009 ↓, s. 499.
- ↑ BrucknerSE 1974 ↓, s. 224.
- ↑ BrucknerSE 1974 ↓, s. 225.
- ↑ Winogradowa i Tołstojowa 1999 ↓, s. 363.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Aleksander Gieysztor: Mitologia Słowian. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2006. ISBN 978-83-235-0234-0, s. 244.
- Andrzej Maria Kempiński: Encyklopedia mitologii ludów indoeuropejskich. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 2001. ISBN 83-207-1629-2, s. 245.
- Jerzy Strzelczyk: Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 1998. ISBN 83-7120-688-7.
- Купала, Купайло. W: Wołodymyr O. Hołobucki, Tetiana A. Karadobry: Encykłopedija istoriji Ukrajiny. Wałerij A. Smolij (red.). T. 5: Кон – Кю. Kijów: Наукова Думка, 2009, s. 499. ISBN 978-966-00-0855-4. (ukr.).
- Aleksander Brückner: Słownik etymologiczny języka polskiego. 1974↓, s. 224.
- Aleksander Brückner: Słownik etymologiczny języka polskiego. 1974↓, s. 225.