Kraków
[[Plik:{{{zdjęcie}}}|240x240px|alt=Ilustracja|{{{opis zdjęcia}}}]] {{{opis zdjęcia}}} | |||||
| |||||
Państwo | {{{państwo}}} | ||||
---|---|---|---|---|---|
Zarządzający |
Prezydent miasta | ||||
Powierzchnia |
326,8[1] km² | ||||
Wysokość |
188–383[2] m n.p.m. | ||||
Populacja (31.12.2010) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Nr kierunkowy |
{{{numer kierunkowy}}} | ||||
Kod pocztowy |
{{{kod pocztowy}}} | ||||
Tablice rejestracyjne |
{{{tablice rejestracyjne}}} | ||||
Położenie na mapie brak Brak mapy: {{państwo dane {{{państwo}}} | mapa/core | wariant = {{{państwo}}} }} Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:landmark} | |||||
Strona internetowa |
Kraków (łac. Cracovia, jid. Kroke, niem. Krakau, hiszp. wł. Cracovia, fr. Cracovie) – miasto na prawach powiatu w południowej Polsce, siedziba władz województwa małopolskiego, drugie w kraju pod względem liczby mieszkańców[1][4] i pod względem powierzchni[1]. Krakowski Obszar Metropolitalny liczy 1 468 427 mieszkańców. Położone nad Wisłą, na obszarze Bramy Krakowskiej, Niecki Nidziańskiej i Pogórza Zachodniobeskidzkiego. Jest jednym z najstarszych miast Polski o ponadtysiącletniej historii, posiada wartościowe obiekty architektury, działa w nim wiele instytucji i placówek kulturalnych gromadzących bezcenne zabytki. Do 1795 r. Kraków był formalnie stolicą Polski[5] a do 1611 r. siedzibą polskich władców. W latach 1596–1795, czyli do III rozbioru Polski, jako stolica Rzeczypospolitej[6] funkcje stołeczne dzielił z Warszawą, która stała się miastem rezydencjalnym króla[7][8].
Obecnie jest stolicą województwa małopolskiego, a także centralnym ośrodkiem metropolitalnym aglomeracji krakowskiej. W zapisach historycznych jest uznawany za główne miasto historycznej Małopolski. Do historycznej funkcji Krakowa odnosi się jego pełna nazwa urzędowa – Stołeczne Królewskie Miasto Kraków usankcjonowana prawnie przez Radę Ministrów jak i wcześniej przez naczelne władze państwowe II Rzeczypospolitej, które używały tej nazwy w swoich aktach prawnych[9][10]. Również nazwy skróconej tj.: st. król miasto Kraków, st.kr. miasto Kraków albo stoł. król. miasto Kraków. Niektóre z tych aktów prawnych obowiązują do dzisiaj[11][12].
Kraków jest miastem na prawach powiatu, siedzibą władz województwa małopolskiego. Znajdują się tutaj główne siedziby m.in. : Polskiej Akademii Umiejętności, Narodowego Centrum Nauki, Polskiego Towarzystwa Promieniowania Synchrotronowego[13], Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury[14], Wojsk Specjalnych RP[15], Polskiego Związku Narciarskiego[16].
Miasto posiada również wiele placówek kulturalnych o znaczeniu i statusie narodowym m.in. Narodowy Stary Teatr, Muzeum Narodowe, Drukarnia Narodowa, Biblioteka Jagiellońska, Instytut Książki[17].
Miasto pełni funkcję centrum administracyjnego, kulturalnego, edukacyjnego, gospodarczego, usługowego i turystycznego. Kraków jest drugim, po Warszawie, największym w kraju rynkiem nowoczesnej powierzchni biurowej[18] a także jednym z kluczowych węzłów drogowych i kolejowych w Polsce. W Balicach pod Krakowem znajduje się drugi co do wielkości polski port lotniczy o znaczeniu międzynarodowym, obsługujący loty transatlantyckie. Według raportu inwestycyjnego Konferencji ds. Handlu i Rozwoju ONZ (UNCTAD) z 2011 roku Kraków jest najlepszym miejscem na świecie do lokowania centrów usług dla biznesu[19].
Położenie
Kraków jest położony w południowej Polsce, w środkowo-północnej części województwa małopolskiego. Miasto leży nad Wisłą i na jego terenie znajdują się ujścia dopływów rzeki Wisły: Prądnika, Rudawy, Dłubni, Drwiny Długiej i Wilgi. Kraków znajduje się w miejscu zbiegu kilku krain geograficznych: Bramy Krakowskiej, Kotliny Oświęcimskiej, Kotliny Sandomierskiej, Pogórza Zachodniobeskidzkiego, Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Położenie Krakowa sprawia, że jest on doskonałą bazą dla wycieczek w polskie góry, czy wypadów do malowniczej Jury Krakowsko-Częstochowskiej.
Podział administracyjny
- Osobne artykuły:
W XIV w. w Krakowie były 22 ulice, w 1866 już w mieście i na przedmieściach – 113, w 1880 – 135, w 1909 – 161, a w 1926 – 457 ulic.
Od 27 marca 1991 Kraków podzielony jest na 18 dzielnic samorządowych oznaczonych cyframi rzymskimi i nazwami.
Powszechnie używany jest historyczny podział miasta z lat 1951-1975 na 6 dzielnic administracyjnych: Stare Miasto, Zwierzyniec, Kleparz, Grzegórzki, Podgórze, Nowa Huta lub podział na 4 dzielnice, obowiązujący od 1975: Śródmieście, Podgórze, Krowodrza, Nowa Huta.
W Krakowie nazwy dzielnic pochodzą w większości od nazw miast, wsi, jurydyk, folwarków, osad itp., tworzących kiedyś oddzielne jednostki osadnicze a na przestrzeni wieków włączanych w granice administracyjne miasta.
Krakowski Obszar Metropolitalny
- Osobny artykuł:
Na przestrzeni swych dziejów Kraków zawsze był i współcześnie nadal jest lokalnym, regionalnym i ponadregionalnym biegunem wzrostu społeczno-gospodarczego[20], przy czym warto tutaj zwrócić szczególną uwagę na ten przestrzenny wymiar bieguna wzrostowego.
W ujęciu lokalnym Kraków i sąsiadujące miejscowości tworzą aglomerację krakowską. Z gminą Kraków sąsiadują gminy: Igołomia-Wawrzeńczyce, Kocmyrzów-Luborzyca, Koniusza, Liszki, Michałowice, Mogilany, Niepołomice, Skawina, Świątniki Górne, Wieliczka, Wielka Wieś, Zabierzów, Zielonki.
W ujęciu regionalnym mówi się o Krakowskim Obszarze Metropolitalnym (KOM), natomiast w ujęciu ponadregionalnym Kraków jest biegunem wzrostu oddziałującym na sąsiadujące województwa – śląskie, świętokrzyskie oraz podkarpackie[21].
Zgodnie z przyjętymi w 2003 przepisami[22] obszar metropolitalny Krakowa stanowi funkcjonalny region, obejmujący metropolię Kraków wraz z sąsiadującym zespołem jednostek osadniczych, powiązanych z krakowską metropolią różnymi związkami interakcyjnymi. Miejscowości wchodzące w skład Obszaru są połączone z Krakowem wspólnym rynkiem pracy, (co przejawia się praktyką dojazdów do pracy do metropolii), mają też częściowo wspólną infrastrukturę (np. sieć energetyczną i drogową), wokół Krakowa zachodzi tez proces rozwoju przedmieść (suburbanizacji). Obszar Metropolitalny obejmuje miasto Kraków (powiat grodzki) z krakowskim powiatem ziemskim oraz sąsiadującymi z nim powiatami. Krakowski Obszar Metropolitarny obejmuje łącznie 51 gmin, w tym Gmina Miejska Kraków[23].
Środowisko naturalne
Wydłużoną równoleżnikowo oś miasta stanowi dolina Wisły. Sieć rzeczną tworzy Wisła, jej prawy dopływ Wilga oraz dopływy lewe: Rudawa, Białucha, Dłubnia, Sanka i inne.
(do opracowania: stosunki wodne, rzeźba terenu, budowa geologiczna, klimat)
Klimat
Wartości średnie dla kolejnych miesięcy roku: Szablon:Pogoda infobox
Struktura użytkowania terenu
Rodzaj | Powierzchnia | % |
---|---|---|
Użytki rolne | 10 345 ha | 31,65% |
Lasy i grunty leśne | 1172 ha | 3,59% |
Pozostałe grunty i nieużytki | 21 167 ha | 64,76% |
Razem (Σ) | 32 684 ha | 100% |
Rodzaj | Powierzchnia | % |
---|---|---|
Grunty orne | 8272 ha | 79,96% |
Łąki | 1500 ha | 14,50% |
Pastwiska | 370 ha | 3,58% |
Sady | 203 ha | 1,96% |
Użytki rolne (Σ) | 10 345 ha | 100% |
Przyroda
Parki i ochrona przyrody
- Osobne artykuły:
W Krakowie jest około 40 parków, które łącznie zajmują ok. 318,5 ha (2002 r.) co stanowi niespełna 1% całkowitej powierzchni miasta[potrzebny przypis].
W Krakowie znajduje się 5 rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni 48,6 ha (0,15% powierzchni miasta)[25]. Na obszarze miasta Krakowa znajdują się niewielkie zielone obszary wchodzące w skład Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych. Zespół ten zajmuje się ochroną terenów Jury Krakowsko-Częstochowskiej m.in. fragmenty parku Bielańsko-Tynieckiego, Tenczyńskiego oraz Dolinek Krakowskich, wraz z ich otulinami. Ponadto ostoja przyrodnicza Jury Krakowsko-Częstochowskiej wchodzi w skład programu CORINE biotopes ze względu na swoją florę, faunę, geomorfologię i krajobraz.
Zachodnia część Krakowa stanowi tzw. Obszar Krakowski i podlega polskiej sieci ekologicznej, a część obszaru miasta usytuowana jest w zasięgu korytarza ekologicznego rzeki Wisły. Rzeki, ich doliny oraz zbiorniki wodne to jedne z najciekawszych z przyrodniczego punktu widzenia miejsc w Krakowie. W południowej części stoków wzgórz wapiennych oferują one warunki do rozwoju roślinności ciepłolubnej muraw i zarośli kserotermicznych.
Rezerwaty i pomniki przyrody
- Osobny artykuł:
Nazwa rezerwatu | Powierzchnia | Przedmiot ochrony |
---|---|---|
Bielańskie Skałki | 1,73 ha | spontaniczne procesy sukcesji biocenoz leśnych na skalistym, dawniej pozbawionym lasu terenie |
Bonarka | 2,29 ha | rezerwat geologiczny, uskoki geologiczno-tektoniczne, powierzchnie abrazyjne, odsłonięte utwory jurajskie, kredowe i trzeciorzędowe |
Panieńskie Skały | 6,41 ha | wąwóz jurajski z wychodniami skał wapiennych, naturalny las bukowy i grądowy. |
Skałki Przegorzalskie | 1,38 ha | skała z roślinnością kserotermiczną |
Skołczanka | 36,77 ha | zrębowe wzgórze wapienne ze zróżnicowanymi biocenozami, stanowisko fauny środowisk kserotermicznych, w tym rzadkich i zagrożonych gatunków owadów |
W Krakowie znajdują się 203 pomniki przyrody, większość z nich to drzewa. Źródło Świętojańskie w Tyńcu oraz głaz narzutowy przy ulicy Spółdzielców są pomnikami przyrody nieożywionej.
Użytki ekologiczne
- Uroczysko w Rząsce – teren częściowo położony w gminie Kraków, a częściowo na terenie Zabierzowa, zajmuje około 59 ha. Celem utworzenia użytku była ochrona fiołka bagiennego – gatunku zagrożonego wyginięciem, który w roku 2001 został wpisany na listę Polskiej Czerwonej Księgi Roślin. Użytek chroni także pozostałość ekosystemów leśnych oraz wodnych na tym terenie.
- Łąki Nowohuckie – teren o powierzchni około 57 ha. Użytek ten został uchwalony w 2003 roku przez Radę Miasta Krakowa, położony jest w pobliżu Placu Centralnego. Utworzony został w celu ochrony półnaturalnych zbiorowisk roślinnych (łąk podmokłych) w dolinie Wisły.
- Staw Dąbski – teren o powierzchni 2,53 ha. Użytek ten został uchwalony w 2010 roku przez Radę Miasta Krakowa[26], położony jest w dzielnicy Dąbie, w sąsiedztwie Galerii Kraków Plaza. Głównym przedmiotem ochrony jest ekosystem stawu wraz z rzadkimi gatunkami zwierząt, np. szczeżują wielką (Anodonta cygnea) i różanką (Rhodesus sericeus) – symbiotycznymi gatunkami małży i ryby, wymienionymi w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt.
- Dolina Prądnika – teren o powierzchni 14,145 ha utworzony uchwałą Rady Miasta Krakowa nr LX/782/08 z dnia 17 grudnia 2008 r.[27]. Położony jest wzdłuż rzeki Prądnik od ul. Górnickiego do granic miasta Krakowa. Głównym celem powołania użytku jest zachowanie naturalnie meandrującego koryta rzeki Prądnik, wraz z siedliskiem m.in. 19 gatunków ssaków (m.in. borowca wielkiego, bobra i wydry) oraz 51 gatunków ptaków (m.in. pliszki górskiej – jedyne stwierdzone miejsce występowania w Krakowie).
- Staw przy ul. Kaczeńcowej – teren o powierzchni 0,82 ha, utworzony uchwałą Rady Miasta Krakowa z dnia 19 grudnia 2007 roku. Jest to staw położony w dolinie rzeki Dłubni w Nowej Hucie -Bieńczycach. Utworzony został dla ochrony ostoi kilkudziesięciu gatunków ptaków, motyli, mięczaków.Ochronie podlega staw wraz z otoczeniem.
- Rozlewisko potoku Rzewnego – teren o powierzchni 2,77 ha, utworzony został uchwałą Rady Miasta Krakowa z dnia 19 grudnia 2007 roku. Powstał dla ochrony trzech rodzajów siedlisk: leśnego (las mieszany i ols), łąkowego i szuwarowego. Obszar ten stanowi ostoję wielu gatunków ptaków, wśród których liczną grupę stanowią ptaki drapieżne i sowy. Znajduje się pomiędzy cmentarzem w Borku Fałęckim, a ul. Jeleniogórską i obejmuje część doliny niewielkiego Potoku Rzewnego.
- Uroczysko Kowadza – teren o powierzchni 1,82 ha, utworzony został uchwałą Rady Miasta Krakowa z dnia 17 grudnia 2008 roku. Powstał dla ochrony muraw kserotermicznych z fauną rzadkich gatunków owadów. Znajduje się w Tyńcu przy ul. Świętojańskiej.
Uzdrowiska
Na terenie Krakowa znajdują się 2 uzdrowiska (w obu znajdują się parki):
- W Swoszowicach – na jego terenie znajdują się dwa źródła wody leczniczej Zdrój Główny i Napoleon, które dostarczają unikatowych wód mineralnych bogatych w anion siarczanowy, anion wodorowęglanowy, kation wapniowy, kation magnezowy. Zawartość siarki w wodach klasyfikuje Swoszowice na 5. miejscu na świecie, a 4. w Europie. W uzdrowisku leczy się także schorzenia reumatyczne za pomocą kąpieli z wykorzystaniem wód siarczanych i borowiny.
- W uzdrowisku Mateczny wykonywane są zabiegi odnowy biologicznej, balneologii.
Demografia
- Osobny artykuł:
- Wykres liczby ludności miasta Kraków na przestrzeni ostatnich 3 stuleci[28]
Największą populację Kraków odnotował w 2003 r. – wg danych GUS 757 685 mieszkańców[29].
Toponimia
Za pełną nazwę miasta przedstawia się Stołeczne Królewskie Miasto Kraków. Pomimo coraz większej kosmopolityzacji, Kraków pozostaje nadal depozytariuszem polskiego godła. Jako jedyne miasto w Polsce ma prawo używać w herbie godła Państwa Polskiego. Taka możliwość, według symboliki heraldycznej, przysługuje jedynie miastom i regionom stołecznym[30].
Autorem pierwszego źródła piśmiennego, w którym w 966 pojawia się Kraków jest Ibrahim ibn Jakub. W dokumentach łacińskich w 973 występuje w formie Cracoua.
Językoznawca Jerzy Nalepa twierdzi, że rdzeń krak oznacza odgałęzienie rzeczne[31].
Według legendy zapisanej w końcu XII wieku przez Wincentego Kadłubka nazwa Krakowa pochodzi od imienia księcia Kraka, natomiast w legendach czeskich występuje postać księcia Kroka.
Historia
- Osobne artykuły:
Średniowiecze
Najstarszy ośrodek osadniczy znajdował się m.in. na obronnym Wawelu i był jednym z grodów w plemiennym państwie Wiślan. Ziemie Wiślan mogły znajdować się przez pewien czas pod władaniem Państwa Wielkomorawskiego. W X w. (najprawdopodobniej w latach ok. 960 – ok. 986) Kraków wszedł w zależność od Czech, rządzonych przez pierwszych władców z dynastii Przemyślidów. Była to zależność luźna, natury trybutarnej i nie pozostawiła wyraźniejszych śladów w tradycji historycznej, a niektórzy historycy kwestionują w ogóle panowanie czeskie nad Krakowem w tym okresie. Około 990 gród znalazł się w granicach państwa piastowskiego, stając się jedną z głównych siedzib królestwa (łac. sedes regni principalis)[32]; próby dokładnego ustalenia czasu wcielenia do państwa Piastów oscylują pomiędzy 987 a 989. Pierwsza wiarygodna pisemna wzmianka o Krakowie pochodzi z dokumentu Dagome iudex z ok. 992. Nad Wisłą obok Wawelu, niewielkim wzgórzu z jurajskiego wapienia, według legendy stała niegdyś świątynia pogańska, na miejscu której zbudowano następnie kościół romański pw. św. Michała Archanioła. Co najmniej od 1000 w Krakowie znajdowała się siedziba biskupstwa, a za panowania Kazimierza Odnowiciela Kraków stał się główną siedzibą książęcą.
W okresie rozbicia dzielnicowego Kraków był siedzibą księcia seniora, z czasem jednak książęta krakowscy stracili faktyczne zwierzchnictwo nad innymi władcami piastowskimi. W 1241 miasto zostało zniszczone podczas najazdu tatarskiego. Mogło to zadecydować o niepowodzeniu pierwszej lokacji Krakowa, która najprawdopodobniej miała miejsce na początku XIII w. W dniu 5 czerwca 1257 książę Bolesław V Wstydliwy, jego matka Grzymisława i żona św. Kinga nadali miastu lokację na prawie magdeburskim[33] w Koperni koło Pińczowa. Zasadźcami byli trzej wójtowie: Gedko Stilvoyt, Jakub z Nysy i Dytmar Wolk z Wrocławia. Nowo wytyczone miasto zostało zasiedlone głównie przez przybyszów ze Śląska i Niemiec, co tłumaczy fakt posługiwania się językiem niemieckim przez mieszczaństwo krakowskie do XVI w.
Wtedy też powstał charakterystyczny szachownicowy układ miasta, w który wpasowano zachowane elementy wcześniejsze (ul. Grodzka, kościół Mariacki). Pomiędzy Krakowem a Wawelem istniała osada Okół, dawne podgrodzie, która została wcielona do Krakowa przez króla Władysława Łokietka po buncie wójta Alberta. W 1320 w katedrze wawelskiej miała miejsce koronacja Władysława Łokietka, kończąca symbolicznie okres rozbicia dzielnicowego. Odtąd, aż do 1734, Kraków był miejscem koronacji królów Polski.
W XIV wieku na przedmieściach Krakowa powstały dwa kolejne miasta: na południu Kazimierz (1335) i na północy Kleparz (1366).
Jako stolica jednego z mocarstw europejskich w XV i XVI w., Kraków rozwijał się pod względem architektonicznym, handlowym, rzemieślniczym, kulturalnym i naukowym. Kompleks zamkowy na Wawelu przebudowano i rozbudowano w stylu renesansowym. Odnowiono powstały w 1364 uniwersytet. Zbudowany został również Barbakan razem z okręgiem murów miejskich.
Dzieje nowożytne (XVI – XIX wiek)
Po unii polsko-litewskiej i powstaniu Rzeczypospolitej Obojga Narodów Kraków znalazł się na uboczu wielkiego państwa. Sejmy i elekcje nowych monarchów odbywały się pod Warszawą, położoną mniej więcej w połowie drogi między stolicami Korony i Litwy. Od 1596 rozpoczął się proces przenoszenia dworu królewskiego Zygmunta III Wazy z Krakowa do Warszawy, zakończony ok. 1611 r. Warszawa uzyskiwała tytuł miasta rezydencjalnego Jego Królewskiej Mości a Kraków do ostatniego rozbioru Polski pozostawał formalną stolicą Rzeczypospolitej[34][35][7][8]. Katedra na Wawelu pozostała miejscem koronacji i pochówków królów Polski, zaś Kraków – stołecznym i królewskim miastem, w którym funkcjonowały pozostałe instytucje stołeczne takie jak np. skarbiec koronny. Nawet w czasach późniejszych wezyr turecki Kara Mustafa, pisał w korespondencji do związanego z Wilanowem Jana III Sobieskiego: "zniszczę Twój Kraków...".
Wraz z upadkiem Rzeczypospolitej rozpoczął się upadek Krakowa. Zniszczenia wojenne mocno nadszarpnęły pozycję miasta i zahamowały jego rozwój. Po raz pierwszy Kraków został zniszczony przez obce wojska w 1655, podczas "potopu szwedzkiego" (przedmieścia ucierpiały jednak mocno już w 1587, podczas próby zdobycia miasta przez arcyksięcia Maksymiliana Habsburga). W latach 1656-1657 miało miejsce kolejne oblężenie miasta, bronionego wówczas przez Szwedów.
W XVIII w. Kraków był zdobywany przez wojska pruskie, szwedzkie, austriackie i rosyjskie. 24 marca 1794 na rynku krakowskim przysięgę Narodowi złożył naczelnik Tadeusz Kościuszko rozpoczynając tym samym powstanie. Po III rozbiorze Polski Kraków zajęli Austriacy. Aleksander Rożniecki – dowódca kawalerii uczestnicząc w wojnie austriacko-polskiej, począwszy od Raszyna, z oddziałem – forpocztą, dotarł do Krakowa 14 lipca 1809 r. (dzień przed ks. Poniatowskim) i przełamał ostatni opór Austriaków przed zwycięskim wkroczeniem księcia. 14 października 1809 r., na mocy traktatu z Schönbrunn, Kraków i Podgórze zostały przyłączone do Księstwa Warszawskiego jako stolica departamentu. W latach 1815-1846 stanowił stolicę niewielkiego powierzchniowo, formalnie niepodległego państwa – Rzeczypospolitej Krakowskiej. W tym okresie rozpoczęła się gruntowna modernizacja i przebudowa miasta, które wciąż tkwiło w średniowiecznym układzie urbanistycznym. Zburzono większość murów miejskich, zasypano fosę, na miejscu której powstał park – Planty. Po powstaniu krakowskim, zorganizowanym przeciwko dominacji austriackiej ale i faktycznie przeciwko trzem zaborcom naraz (czyli tzw. "państw opiekuńczych" Rzeczypospolitej Krakowskiej), miasto zostało w 1846 r. zaanektowane przez Austrię, w której granicach pozostawało aż do 1918. Nazwę Rzeczpospolita Krakowska zastąpiono nową: Wielkie Księstwo Krakowskie. Odtąd cesarz austriacki używał tytułu Wielki Książę Krakowa.
W 1850 wielki pożar zniszczył ok. 10% powierzchni miasta.
Historia najnowsza (XX wiek)
W latach 1910-15 ogłoszono i częściowo wprowadzono plan regulacyjny Wielkiego Krakowa, w ramach którego włączono w granice administracyjne Krakowa znajdujące się w jego otoczeniu miasta, osady i wsie. W 1915 nastąpiło połączenie Krakowa z Podgórzem, miastem założonym w 1784 na przeciwległym brzegu Wisły. 6 sierpnia 1916 r. wyruszyła z Krakowa I Kompania Kadrowa z Józefem Piłsudskim na czele. Było to pierwsze polskie wojsko od czasów rozbiorów Polski. I Kompania przekroczyła granicę Kongresówki z zamiarem wyzwolenia pozostałej części Rzeczypospolitej. 28 X 1918 powstała w Krakowie Polska Komisja Likwidacyjna z Wincentym Witosem na czele i przejęła pełnię władzy w mieście. Kraków, w wyniku masowej akcji rozbrajania żołnierzy austriackich stał się pierwszym (obok Tarnowa) wolnym od władzy zaborczej miastem Rzeczypospolitej.
W dwudziestoleciu międzywojennym, tuż po odzyskaniu niepodległości, polskie władze centralne uznały wawelski zamek za gmach reprezentacyjny Rzeczypospolitej, oddany do użytku Naczelnika Państwa, a następnie dla Prezydenta RP – uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 1921 r., zespół urbanistyczny na Wawelu stał się jedną z oficjalnych Rezydencji Prezydenta Polski. Do dzisiaj zachował się apartament Prezydenta RP Ignacego Mościckiego.
Wojska niemieckie zajęły miasto 6 dni po rozpoczęciu II wojny światowej. W czasie okupacji hitlerowskiej (1939-1945) funkcjonowało ono jako stolica Generalnego Gubernatorstwa. Okupant niemiecki zamknął w getcie, a następnie wymordował żydowską ludność miasta (przed wojną Żydzi stanowili 25% wszystkich mieszkańców, po wojnie – niewiele ponad 2%)[potrzebny przypis]. Wywieziono do Niemiec wiele dzieł sztuki, z których duża część nie powróciła do kraju. Kraków odniósł niewielkie straty podczas bombardowania miasta przez lotnictwo Armii Czerwonej. W 1939 r. powstała w Krakowie pierwsza w Polsce organizacja konspiracyjna podczas II Wojny Światowej, Organizacja Orła Białego[36]. Oprócz Krakowskiego Okręgu Armii Krajowej, działała m.in. organizacja harcerska "Szare Szeregi"[37][38], której naczelnictwo mieściło się w Krakowie po upadku Powstania w Warszawie[39].
W 200 tysięcznym wówczas Krakowie stacjonowało 50 tys. Niemców pod bronią[40] oraz ukraińska Policja (dla porównania w milionowej Warszawie siły niemieckie stanowiły 10 tys.). Na terenie miasta istniała zbudowana od podstaw dzielnica niemiecka, zamieszkała przez urzędników Generalnego Gubernatorstwa i oficerów (rejon ul. Królewskiej – wówczas Reichstrasse). Kraków miał się stać miastem niemieckim nie tylko z nazwy i składu narodowościowego ludności, ale także z wyglądu zewnętrznego. W tym celu okupant planował zniszczenie polskiego dorobku kulturowego i wyeksponowanie własnej tradycji historycznej. Urbanistyczne "porządkowanie" miasta Niemcy zaczęli od wyburzeń w rejonie Wawelu – ówczesnej siedziby gubernatora dr Hansa Franka. W l. 1940 – 41 rozebrano np. kamienicę czynszową zw. "Dębno" u zbiegu ul. Grodzkiej i ul. Podzamcze. Na Kazimierzu zburzono też kilka kamienic, aby odsłonić widok na kościół Bożego Ciała. Pewne zmiany wprowadzono i na samym Wawelu (np. nowy wjazd i brama). Szczególnym zainteresowaniem niemieckich budowniczych cieszyła się jednak zachodnia dzielnica miasta. Spektakularnym osiągnięciem urbanistyki germańskiej miała być reprezentacyjna dzielnica rządowa (Regierungsviertel). Planowano mianowicie wzniesienie na Błoniach ogromnego, monumentalnego kompleksu gmachów rządowych, nad którym w dalszej perspektywie miały dominować pomniki chwały niemieckiego oręża. Już w 1941 r. Hans Frank polecił zrównać z poziomem terenu kopce Kościuszki i Piłsudskiego, aby na ich miejscu mogły stanąć owe monumenty, ale do realizacji tego planu nie doszło. Okupanci nie zdążyli również rozbudować ratusza, ani też przebudować Rynku Głównego w duchu germańskim. Pozostały tylko plany i szkice[41]. Pomimo to przeprowadzano w Krakowie akcje sabotażowe i likwidacyjne (np. zamach na wyższych oficerów SS Krügera i Koppego raz nieudany zamach na Hansa Franka) i panowały nastroje powstańcze[42]. Dowództwo Armii Krajowej nie zdecydowało się jednak ostatecznie na ogłoszenie powstania w Krakowie zarówno z uwagi na niewielką liczbę uzbrojenia Polaków w samym mieście i niemożność znaczącego ich dozbrojenia przez tę część Krakowskiego Okręgu AK, który działał poza miastem[43] jak również w wyniku znacznego rozbicia struktur AK w Krakowie w czasie wielkiej łapanki (tzw. "czarna niedziela") w obrębie której w ciągu jednego dnia aresztowano i wywieziono do obozu koncentracyjnego w Płaszowie 15 tys. krakowian[42][44]. 18 stycznia 1945 wojska 1. Frontu Ukraińskiego pod dowództwem marszałka Iwana Koniewa wyzwoliły miasto (jednak zasługi Armii Czerwonej dla ocalenia miast od zniszczeń to wymysł PRL-owskiej propagandy[45]. Kraków był jedynym większym polskim miastem, które nie odniosło podczas wojny większych strat substancji materialnej, zaś w 1945 roku był najludniejszym miastem w Polsce.
W okresie powojennym miał miejsce silny rozwój terytorialny i ludnościowy miasta. W 1951 przyłączono do Krakowa Nową Hutę, która według pierwotnych planów miała stanowić oddzielne miasto. Do dzisiaj jednym z historycznych miejsc w tej dzielnicy jest Plac Ratuszowy, gdzie w zamysłach budowniczych "socjalistycznego miasta" miała zostać wzniesiona ta instytucja. Od 1 stycznia 1957 do 31 maja 1975 miasto Kraków stanowiło oddzielne samodzielne województwo.
Kalendarium współczesnych wydarzeń (XX – XXI wiek)
- Pierwszy szczyt Grupy Wyszehradzkiej na terenie Rzeczypospolitej Polskiej odbył się w 1991 r. Krakowie czyli tuż po jej powstaniu a przyjęte wówczas podczas tego spotkania tezy, zapisano w postaci tzw. Deklaracji Krakowskiej. Następny szczyt Grupy Wyszehradzkiej w Polsce odbył się również w Krakowie w 1993 r.[46]
- W 2000 roku Kraków uzyskał tytuł Europejskiej Stolicy Kultury.
- W czerwcu 2007 Kraków obchodził 750 rocznicę lokacji miasta.
- W 2009 r. odbył się w Krakowie szczyt Ministrów Obrony państw NATO[47], pierwsze tego rodzaju spotkanie na terenie Polski.
- 18 kwietnia 2010 roku w Kościele Mariackim odbyła się uroczystość pogrzebu zmarłego tragicznie prezydenta Polski Lecha Kaczyńskiego wraz z jego żoną Marią, których trumny następnie pochowano w jednej z krypt Katedry na Wawelu.
- W październiku 2011 r. w Krakowie gościł będzie europejski szczyt gospodarczy pn. Forum Rynku Wewnętrznego[48].
- Podczas polskiej prezydencji w strukturach Unii Europejskiej, Kraków został wyznaczony jako[49] jedno z miast goszczących w tym czasie spotkania międzypaństwowe w ramach UE.
Architektura
- Osobny artykuł:
Polityka i Administracja
Rada Miasta Krakowa
- Osobny artykuł:
Samorządność miejskiego Krakowa sięga początków lokacji miasta w 1257, choć pierwsze oficjalne wzmianki o radzie miejskiej pochodzą z 1264. Zgodnie ze współcześnym ustrojem kraju Kraków jest miastem na prawach powiatu. Samorządowym organem władzy w Krakowie, sprawującym także funkcje kontrolne, złożonym z radnych pochodzących z wyboru, działającym na podstawie przepisów o samorządzie gminnym oraz o samorządzie powiatowym jest Rada Miasta Krakowa. Mieszkańcy wybierają do Rady Miasta 43 radnych na czteroletnią kadencję. Pracami Rady kieruje wybierany spośród jej członków przewodniczący.
Prezydent Krakowa
- Osobny artykuł:
Prezydent Krakowa urzęduje w Pałacu Wielopolskich przy placu Wszystkich Świętych.
Urząd Miasta Krakowa
- Osobny artykuł:
Urząd Miasta Krakowa, czyli krakowski magistrat realizuje ustawowe powinności Gminy Miejskiej Kraków, czyli tak zwane zadania własne i zadania zlecone przez rząd. Magistrat podlega bezpośrednio pod Prezydenta Krakowa.
Miasta Partnerskie
Miasto prowadzi współpracę międzynarodową z licznymi miastami partnerskimi i bliźniaczymi, w tym[50]:
Miasta bliźniacze:
Miasta partnerskie:
Współpraca miast bez umowy:
- 16 kwietnia 1997 r. Rada Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa, podjęła Uchwałę o współpracy partnerskiej z czeczeńską stolicą Groznym. W związku z działaniami wojennymi, prowadzonymi na terenie Czeczenii, umowa ta nie została nigdy parafowana przez władze Groznego. Na terenie Krakowa znajdowały się niektóre instytucje tej nieuznawanej Republiki oraz Czeczeński Ośrodek Informacyjny (siedziba przy Rynku Głównym), traktowany przez zainteresowanych jako swoista Ambasada Czeczenii w Polsce.
- Nazwę Krakow noszą także 4 miejscowości w USA (m.in. w Wisconsin, Missouri), 1 w Kanadzie (koło Edmonton, Alberta), 1 w Australii (Cracow koło Theodore w pobliżu Rockhampton, Queensland) i 1 w Niemczech (w Meklemburgii-Pomorzu Przednim). W Czechach (powiat Rakovník) znajduje się wieś Krakov.
Gospodarka Krakowa
Budżet Krakowa
- Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz,
Podstawowe dane gospodarcze
Tę sekcję należy dopracować |
W końcu grudnia 2009 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Krakowie obejmowała ok. 16,0 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 4,2% do aktywnych zawodowo[51].
Podmioty gospodarcze
Tę sekcję należy dopracować |
Handel, usługi i przemysł
- Osobny artykuł:
- Osobny artykuł:
Usługi B2B: Outsourcing
Kraków jest największym polskim ośrodkiem outsourcingu. W Krakowie i najbliższych okolicach działa około 40 firm sektora obsługi procesów biznesowych. Zajmują się one obsługą księgową, podatkową, informatyczną czy finansową spółek tego samego koncernu lub wielu firm. Są wśród nich m.in. Accounting Plaza Central Europe, Capgemini Polska, HCL Poland, AON Hewitt, Hitachi Data Systems, IBM BTO Bussines Consulting Services, Shell Polska i State Street Services Poland. Branża ta zatrudnia 16 tysięcy osób, w najbliższych latach planowany jest wzrost zatrudnienia.
Kraków w raporcie "Top 50 Emerging Global Outsourcing Cities", opublikowanym przez firmę consultingową Tholons znalazł się na 4. miejscu na świecie i pierwszym w Europie Środkowo-Wschodniej jako atrakcyjne miejsce lokalizacji dla firm BPO[52]. Kraków poprawił swój wynik z ubiegłego roku (wówczas zajął 5. miejsce[53]) oraz sprzed dwóch lat (16. miejsce[53]), wyprzedził również w tegorocznym rankingu m.in. Pragę i Budapeszt (odpowiednio 12. i 22. miejsce).
Stolica Małopolski została uznana za cenione przez inwestorów miejsce lokowania inwestycji w centra usług finansowo-księgowych, wielojęzyczne centra obsługi klienta oraz centra usług rekrutacji i zarządzania zasobami ludzkimi. Drugie polskie miasto w rankingu – Warszawa (28. miejsce) zdaniem autorów raportu wyróżnia się jako lokalizacja usług ochrony zdrowia.
Transport
Na podstawie zbieranych od 2006 anonimowych danych o podróżach z urządzeń nawigacyjnych firmy TomTom, producent w 2010 obliczył, że wśród 59 miast Europy Kraków zajmuje 30. miejsce pod względem największego udziału głównych dróg (21,2%), na których prędkość poruszania bywa mniejsza niż 70% ograniczenia prędkości[54][55][56].
Tranzyt
- Osobny artykuł:
- Osobny artykuł:
- Osobny artykuł:
Kraków jest węzłem komunikacyjnym. Przez miasto przechodzą drogi krajowe i europejskie: 7E77 , 44, 75, 79, 94, a w relacji wschód-zachód, południowym obejściem miasta, przebiega autostrada A4E40 .
W obrębie miasta znajduje się 14 mostów na Wiśle, łączących dzielnice południowe z północnymi (11 drogowych i 3 kolejowe).
Lotniska
Kraków Airport im. Jana Pawła II
- Osobny artykuł:
Kraków Airport im. Jana Pawła II (nazwa ta obowiązuje od 4 września 2007) jest drugim najruchliwszym lotniskiem w Polsce – w roku 2007 obsłużył ponad 3 mln pasażerów. Posiadające jedną 2550-metrową drogę startową lotnisko jest ulokowane w Balicach, 11 km na zachód od centrum miasta i pozostaje współużytkowane jako wojskowa baza lotnicza.
Krakowski port lotniczy oferuje połączenia z ponad 59 miastami na świecie i posiada dwa terminale: T1 międzynarodowy i T2 krajowy. Posiada jedyne w Polsce połączenie kolejowe z centrum miasta, obsługiwane szynobusami "Balice Ekspres". Jego przydatność była w przeszłości kontestowana, ze względu na znaczne oddalenie między stacją końcową a terminalem lotniska (kilkaset metrów). W chwili obecnej sytuacja uległa poprawie dzięki darmowemu autobusowi kursującemu wahadłowo pomiędzy nimi. Docelowo linia kolejowa ma zostać odpowiednio przedłużona.
Lotnisko sportowe
- Osobny artykuł:
Na granicy administracyjnej miasta Krakowa w Pobiedniku Wielkim znajduje się lotnisko sportowe z trawiastym polem wzlotów: Lotnisko Kraków-Pobiednik, zarządzane przez Aeroklub Krakowski. W ramach aeroklubu działają sekcje samolotowa, szybowcowa, spadochronowa, balonowa i modelarska.
Lądowisko Rakowice-Czyżyny
- Osobny artykuł:
Lotnisko Kraków-Rakowice-Czyżyny przy Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie, pierwsze lotnisko Krakowa i jedno z najstarszych lotnisk wojskowych na świecie, czynne od 1912 do 1960, rozformowane i częściowo zabudowane osiedlem i ulicami, zostało wskrzeszone latem 2003 na potrzeby pikniku lotniczego przez Muzeum Lotnictwa Polskiego, położone na dawnym terenie lotniska. Odbywający się pod koniec czerwca Małopolski Piknik Lotniczy stał się corocznym międzynarodowym festynem, podczas którego samoloty do 7500 kg i śmigłowce ponownie korzystają z betonowej drogi startowej na kierunku 26 o wymiarach 720 × 60 m.
Komunikacja miejska
- Osobne artykuły:
Pierwsza linia szynowego tramwaju konnego powstała w Krakowie w 1882 roku, zastępując funkcjonującą od co najmniej kilkunastu lat linię omnibusową. W roku 1927 uruchomiono pierwszą linię autobusową. Obecnie autobusy miejskie są w większości własnością Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego S.A. w Krakowie, na pięciu liniach kursują pojazdy należące do firmy Mobilis. W sumie obsługą objęte jest 71 linii miejskich dziennych, 60 podmiejskich, 11 nocnych (w tym trzy aglomeracyjne), 5 przyspieszonych (w tym dwie aglomeracyjne) i 7 dodatkowych (wspomagających). W 2008 roku Kraków otworzył tunel (Krakowski Szybki Tramwaj). Jest to pierwszy w Polsce tunel, w którym może poruszać się tramwaj.
Kolej
Kraków jest jednym z większych w Polsce węzłów kolejowych. Posiada szybkie połączenia z Warszawą i Gdańskiem (PKP InterCity), dodatkowo połączenie EuroCity z Wiedniem oraz EuroCity Wawel z Wrocławiem, Berlinem i Hamburgiem. Dostać można się także do Kijowa, Odessy, Pragi, Budapesztu, Bukaresztu, Bratysławy i Lwowa. Często kursujące pociągi pospieszne zapewniają dojazd do Bielska-Białej, Częstochowy, Łodzi, Kielc, Lublina, Katowic, Tarnowa, Rzeszowa, Radomia, Przemyśla, Wrocławia, Poznania, Torunia, Szczecina, Bydgoszczy, Opola, Olsztyna, Suchej Beskidzkiej, Zakopanego, Zamościa i wielu innych miast. Nocne pociągi międzynarodowe łączą Kraków z Pragą i Budapesztem.[potrzebny przypis]
Dworzec Kraków Główny położony jest w ścisłym centrum miasta – przy ul. Lubicz na północny wschód od Rynku. Wraz z Regionalnym Dworcem Autobusowym przy ul. Bosackiej i zespołem komunikacji miejskiej (autobusy, podziemny szybki tramwaj) oraz kolejką szynobusową do lotniska w Balicach, tworzy on kompleks zwany Krakowskim Centrum Komunikacyjnym.
Znaczącym dworcem jest również Kraków Płaszów, położony w południowo-wschodniej części miasta. Zapewnia on częste i szybkie połączenia z Rzeszowem, Tarnowem, Przemyślem, Skawiną, Kalwarią Zebrzydowską i Suchą Beskidzką. Inne stacje znajdują się w takich dzielnicach jak Łobzów, Mydlniki, Bieżanów, Prokocim czy Łagiewniki. Nowa Huta pozbawiona jest kolejowej komunikacji pasażerskiej, choć istnieje tu największa w Krakowie stacja przeładunkowa.
Połączenia kolejowe wewnątrz aglomeracji krakowskiej obsługiwane są przez szynobusy oraz EZT. Obsługują one trasy do Krzeszowic, Trzebini, Wieliczki, Skawiny i Portu Lotniczego w Krakowie-Balicach. Stanowią alternatywę dla często zakorkowanych w szczycie przewozowym dróg. W ofercie Przewozów Regionalnych znajdują się czasowe bilety strefowe na wielokrotne przejazdy koleją w aglomeracji krakowskiej.
Edukacja i nauka
Tę sekcję należy dopracować |
W Krakowie znajdują się liczne placówki oświatowe, w tym: 187 przedszkoli, 162 szkoły podstawowe, 50 gimnazjów, 31 liceów ogólnokształcących, 27 zespołów szkół zawodowych (w skład których wchodzą technika, licea profilowane i szkoły zawodowe), 23 szkoły wyższe, 20 instytutów, 7 szkół muzycznych oraz placówki oświatowe innego typu (szkoły sportowe, centra kultury, punkty kursów językowych itp.)[potrzebny przypis].
Jednostki ogólnopolskie
- Narodowe Centrum Nauki
- Polska Akademia Umiejętności (w tym Biblioteka Naukowa PAU i PAN)
- Oddział Polskiej Akademii Nauk w Krakowie (w tym Archiwum Nauki PAN i PAU)
Główne jednostki naukowe-dydaktyczne
W Krakowie istnieją 23 szkoły wyższe, w tym 10 uczelni publicznych, 2 uczelnie kościelne (uczelnie prywatne z przywilejami uczelni publicznych) oraz 11 pozostałych uczelni prywatnych (w tym jedna o statusie akademii).
Wykaz krakowskich uczelni publicznych przedstawia się następująco:
- Uniwersytet Ekonomiczny
- Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej
- Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie
- Akademia Muzyczna w Krakowie
- Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie
- Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie
pozostałe:
uczelnie kościelne o uprawnieniach uczelni publicznych:
- Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie (posiada uprawnienia uniwersytetu przymiotnikowego)
- Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna "Ignatianum" w Krakowie (posiada uprawnienia akademii)
Główne jednostki badawcze
Tę sekcję należy dopracować |
- Instytut Farmakologii PAN
- Instytut Fizyki Jądrowej PAN
- Instytut Katalizy i Fizykochemii Powierzchni PAN
- Instytut Mechaniki Górotworu PAN
- Instytut Ochrony Przyrody PAN
- Instytut Języka Polskiego PAN
- Instytut Metalurgii i Inżynierii Materiałowej PAN
- Instytut Zootechniki – Państwowy Instytut Badawczy
- Instytut Botaniki im. Władysława Szafera PAN
- Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN
- Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN
- Instytut Archeologii i Etnologii PAN o/Kraków
- Instytut Fizjologii Roślin im. Franciszka Górskiego PAN
- Instytut Matematyczy PAN
- Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt w Krakowie
- Obserwatorium Sejsmologiczne Instytutu Geofizyki PAN
- Ośrodek Badawczy w Krakowie Instytutu Nauk Geologicznych PAN
- Pracownia Instytutu Sztuki PAN
- Pracownia Języka Prasłowiańskiego Instytutu Slawistyki PAN
- Pracownia Krakowska Instytutu Historii Nauki PAN
- Pracownia Słownika Historyczno-Geograficznego Małopolski w Średniowieczu PAN
- Zakład Bibliografii Bieżącej PAN
- Zakład Geomorfologii i Hydrologii Gór i Wyżyn PAN
- Zakład Polskiego Słownika Biograficznego PAN
- Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Mikroelektroniki Hybrydowej i Rezystorów – oddział zamiejscowy Instytutu Technologii Elektronowej
- Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie
Komercjalizacja badań naukowych
Krakowski Park Technologiczny
Krakowski Park Technologiczny Sp. z o.o. jest spółką zarządzającą Specjalną Strefą Ekonomiczną. Spółka została założona przez trzy największe uczelnie krakowskie: Politechnikę Krakowską, Akademię Górniczo-Hutniczą i Uniwersytet Jagielloński. Wśród założycieli były także władze miasta i województwa. Krakowska strefa przeznaczona jest głównie dla firm z sektora zaawansowanych technologii (elektronika, informatyka, telekomunikacja, biotechnologie), jednak swoje miejsce znalazły tu również firmy z innych branż, które poszukiwały dogodnych warunków inwestycyjnych (np. poligrafia, motoryzacja, logistyka)[57]. Do najbardziej znanych firm z branży motoryzacyjnej, które zainwestowały na terenie strefy w podkrakowskich Niepołomicach należą MAN oraz Nidec Motors.
Węzeł Wiedzy i Innowacji EIT w Krakowie
16 grudnia 2009 zarząd Europejskiego Instytutu Technologicznego[58] ogłosił, iż w konkursie w ramach KIC – (Knowledge and Innovation Community) w obszarze Zrównoważonej Energii (ang. Sustainable Energy) zwyciężył węzeł – CC PolandPlus – koordynowany przez Akademię Górniczo-Hutniczą w Krakowie. W skład polskiej części konsorcjum wchodzą również: Uniwersytet Jagielloński, Politechnika Śląska, Uniwersytet Śląski, Politechnika Wrocławska, Główny Instytut Górnictwa, IChPW, Tauron, ZAK Kędzierzyn, LOTOS, PGNiG. W projekcie uczestniczą też uczelnie i przedsiębiorstwa z Niemiec, Holandii, Francji, Hiszpanii i Szwecji. Udział w projekcie pozwala na tworzenie zupełnie nowych technologii i ich transfer do biznesu. Obszarem badań polskich naukowców będą czyste technologie węglowe[59]. Na badania wykorzystywane w biznesie przypadnie 120 mln euro rocznie.
Centra Węzła Wiedzy i Innowacji – KIC Inno Energy: CC Germany: Karlsruhe, CC Alps Valleys: Grenoble, CC Benelux: Eindhoven / Leuven, CC Iberia: Barcelona, CC PolandPlus: Krakow, CC Sweden: Sztokholm
Laboratorium badawcze Towarzystwa Maxa Plancka
Krakowski oddział działa na mocy porozumienia o współpracy podpisanego przez Uniwersytet Jagielloński i niemieckiego Towarzystwa Maxa Plancka w lipcu 2010 roku. Po polskiej stronie w realizację tej umowy zaangażowane jest powstające Małopolskie Centrum Biotechnologii o charakterze parku naukowo-badawczo-rozwojowego oraz Wydział Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii UJ. Krakowskie laboratorium jest jedną z nielicznych placówek Towarzystwa Maxa Plancka zlokalizowanych poza granicami Niemiec[60][61].
Sport
- Osobny artykuł:
W 1869 roku wprowadzono w Galicji (a więc również w Krakowie) wychowanie fizyczne do szkół. W 1889 roku prof. dr Henryk Jordan założył w Krakowie Park Zabaw i Gier, gdzie tutejsza młodzież mogła swobodnie poznawać i uprawiać sport. Przełomowym okresem, w historii krakowskiego sportu był rok 1906, kiedy powstały najstarsze obecnie kluby piłkarskie w Polsce: Cracovia i Towarzystwo Sportowe Wisła. W tym samym czasie powstał Klub Sportowy Juvenia – początkowo również piłkarski, znany obecnie głównie z sekcji rugby. W 1919 r. powstał Wojskowy Klub Sportowy "Wawel Kraków". Właśnie w Krakowie, jeszcze w czasie zaborów, powstał Związek Polskiej Piłki Nożnej dla Galicji (1911 r.). Historia polskiej lekkoatletyki, rozpoczęła się w Krakowie, powołaniem w 1867 roku Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół". W połowie 1919 r., rozpoczęto w tym mieście, tworzenie struktur Polskiego Związku Lekkiej Atletyki, oraz powstał komitet organizacyjny Polskiego Związku Narciarskiego (obecną jego siedzibą jest Kraków). Również W Krakowie, w 1919 r., powołano do życia Polski Komitet Olimpijski, początkowo pod nazwą Polski Komitet Igrzysk Olimpijskich.
Krakowscy sportowcy odnoszą sukcesy na arenach krajowych i międzynarodowych, lecz wciąż potrzeba budowy odpowiednich obiektów sportowych, które pozwoliłyby na dalszy rozwój i krzewienie kultury fizycznej wśród młodzieży. W roku 2002 powstał w Krakowie tor kajakarstwa górskiego – jeden z najnowocześniejszych europejskich obiektów tego typu (obiekt o charakterze olimpijskim). Organizowane są tam spływy kajakowe oraz pontonowe (rafting).
Turystyka
Ruch turystyczny w Krakowie
W 2006 r. został wymieniony wśród 5 najbardziej popularnych miast Europy, w 2007 r. uzyskał miano "najmodniejszego miasta świata" według amerykańskiej agencji internetowej Orbitz, wyznaczającej trendy w światowej turystyce[62].
Kraków i Małopolska jest jednym z najpopularniejszych turystycznych regionów Polski. Województwo małopolskie odwiedza 14,5% ogółu turystów spędzających wakacje w Polsce, co daje mu drugie miejsce po województwie zachodniopomorskim[63]. Jednocześnie w Małopolsce znajduje się największa w Polsce liczba turystycznych obiektów noclegowych (894, 12,8% wszystkich obiektów w Polsce), z czego 63% przypada na Kraków. W 2010 Kraków odwiedziło 8,1 miliona gości[64], co stanowiło wzrost w porównaniu z poprzednimi latami, gdy turystów było 7,3 mln (2009) oraz 7,4 mln ( 2008). W pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku liczba osób odwiedzających Kraków systematycznie rosła. W roku 2003 miasto odwiedziło 5,5 mln osób.
Większość osób odwiedzających Kraków to turyści krajowi, przyjeżdżający z Polski. W roku 2010 turystów krajowych było 6 mln, natomiast zagranicznych 2,1 mln, na łączną sumę 8,1 mln osób. Spośród turystów zagranicznych Kraków najczęściej odwiedzają Brytyjczycy (25% turystów zagranicznych), Niemcy (11,9%), Francuzi (7,8%) i Amerykanie (6,9%)[65]. Większość osób odwiedzających Kraków to turyści indywidualni (63% ogółu gości).
Główne atrakcje turystyczne Krakowa
- Osobna strona:
- Zamek Królewski na Wawelu
- Stare Miasto – od 1978 wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO
- Kolegiata św. Anny
- Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Kazimierz – od 1978 wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO
- Kopiec Kościuszki
Trasy turystyczne w Krakowie
W Krakowie wyznaczono kilkanaście oficjalnych trach turystycznych, większość z nich ma historyczne konotacje. Są to:
- Droga Królewska (tzw. Via Regia)
- Droga Skazańców (tzw. Via Dolorosa) z Ratusza przez Sławkowska i Długą do szubienicy za Kleparzem[66].
- Trasa Uniwersytecka
- Trasa Świętego Stanisława
- Trasa Zabytków Żydowskich
- Trasa Zabytków Zwierzyńca
- Trasa Zabytków Podgórza
- Trasa Nowohucka
- Trasa "Ścieżkami Jana Pawła II"
- Trasa "Spacer po Plantach wokół Starego Miasta"
- Trasa "Spacer po Lesie Wolskim"
- Szlak Twierdzy Kraków
- Szlak "Kopce Krakowa"
- Krakowski Szlak Techniki
- Krakowski Szlak Świętych
- Krakowski Szlak Generała Bema
- krakowski odcinek małopolskiego Szlaku Architektury Drewnianej
- krakowski odcinek (etap IX) Małopolskiej Drogi św. Jakuba
Kultura
Kraków jest ośrodkiem kulturalnym i turystycznym Europy. Obszar zabytkowego Starego Miasta oraz Kazimierza wpisano w 1978 r. na pierwszą listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO. W roku 2000 Kraków otrzymał tytuł Europejskiej stolicy Kultury. W 2008 r. odwiedziło go blisko 7,5 miliona turystów, w tym ponad 2 miliony cudzoziemców[65]. W Krakowie swe siedziby mają instytucje kulturalne o znaczeniu ogólnopolskim.
Teatry
- Osobny artykuł:
W Krakowie istnieje 11 dużych teatrów oraz szereg mniejszych, często wystawiających swoje sztuki w małych nastrojowych piwniczkach. Znajduje się tu także pierwszy polski teatr stały, publiczny i zawodowy, Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie, jeden z najstarszych w Polsce. W 2008 r. wzniesiono budynek Opery Krakowskiej przy ul. Lubicz. Zespół Opery występował wcześniej w budynku Teatru im. J. Słowackiego. W mieście działa również filharmonia im. Karola Szymanowskiego.
Muzea i galerie
- Osobny artykuł:
Biblioteki
- Osobny artykuł:
Kraków posiada 5 bibliotek publicznych: 4 miejskie i 1 wojewódzką oraz 2 biblioteki: przy Ośrodku Kultury im. C. K. Norwida i Regionalnym Ośrodku Edukacji Ekologicznej. Poza tym na terenie miasta działa 16 bibliotek naukowych (głównie przy uczelniach i instytutach naukowych) m.in. Biblioteka Jagiellońska, Biblioteka Czartoryskich, Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Hugona Kołłątaja, Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk.
Muzyka w Krakowie
- Osobny artykuł:
Krakowskie tradycje i imprezy kulturalne
- Osobny artykuł:
W Krakowie odbywają się liczne imprezy i festiwale studenckie, w tym:
- Juwenalia – coroczne święto studentów, trwa od kilku do kilkunastu dni w maju (czasem na początku czerwca). Elementami obchodów są pochody studenckie i wręczenie żakom klucza do bram miasta. Juwenaliom towarzyszą liczne koncerty, występy i zabawy.
- Festiwal nauki w Krakowie – impreza organizowana przez wszystkie krakowskie państwowe uczelnie wyższe, przy udziale licznych instytucji. Celem jest zaprezentowanie działalności naukowej i dydaktycznej niektórych szkół poprzez panele dyskusyjne, prezentacje z doświadczeniami i część kulturalną (koncerty, występy artystyczne).
- MediaTory – Studenckie Nagrody Dziennikarskie, przyznawane corocznie przez studentów dziennikarstwa z dwunastu uniwersytetów z całej Polski.
Filmy i seriale kręcone w Krakowie
W Krakowie nakręcono zdjęcia do kilkunastu filmów (zarówno polskich i zagranicznych) oraz seriali telewizyjnych. Wśród nich znajdują się znane produkcje kinematografii, jak np. Lista Schindlera Stevena Spielberga czy też Człowiek z marmuru Andrzeja Wajdy. Szczególne zainteresowanie u reżyserów krakowskimi plenerami można zaobserwować w pierwszych latach XXI wieku.
Pomniki w Krakowie
- Osobny artykuł:
Media
Do gazet o zasięgu ogólnopolskim, wywodzących się z Krakowa należą Przekrój[67][68] oraz Tygodnik Powszechny[69]. W Krakowie swoje siedziby mają ponadto dwa znaczące portale internetowe Onet[70] i Interia[71] oraz najpopularniejsze radio w Polsce RMF FM[72].
Prasa
Regionalną gazetą wydawaną codziennie jest Dziennik Polski. Wydawanych jest osiem gazet lokalnych obejmujących swym zasięgiem województwo małopolskie i podkarpackie[73].
Stacje radiowe
W Krakowie nadaje kilkanaście rozgłośni radiowych. Również mieści się tu siedziba ogólnopolskiego Radia RMF FM, RMF Classic i RMF Maxxx.
Stacje telewizyjne
Miasto jest siedzibą regionalnej telewizji województwa małopolskiego TVP Kraków. Przy ul. płk. Dąbka 2 znajduje się budynek lokalnego oddziału telewizji TVN (dawniej TV Wisła oraz TVN Południe), zaś w biurowcu przy ul. Ludwinowskiej mieści się krakowska redakcja TVN24 oraz Faktów TVN.
Kościoły i związki wyznaniowe
- Osobny artykuł:
- Osobne artykuły:
- Kościół rzymskokatolicki funkcjonuje w trzech obrządkach (rytach):
- łacińskim (120 kościołów, w tym 44 kościoły parafialne, 4 kościoły rektoralne oraz 1 parafia wojskowa),
- bizantyjsko-ukraińskim (jedna parafia),
- bizantyjsko-ukraińskim.
- Świadkowie Jehowy posiadają 36 zborów (w tym zbór anglojęzyczny, zbór języka migowego oraz grupa rosyjskojęzyczna), spotykające się w kilku kompleksach Sal Królestwa.
- Kościół Polskokatolicki w RP – dwie parafie; Kościół Starokatolicki Mariawitów i Kościół Katolicki Mariawitów - jedna parafia.
- Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny - jedna parafia.
- Kościoły protestanckie: Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP; Kościół Ewangelicko-Reformowany w RP; Kościół Ewangelicko-Metodystyczny w RP; Kościół Chrześcijan Baptystów; Kościół Adwentystów Dnia Siódmego; Kościół Boży w Chrystusie; Kościół Ewangeliczny "Misja Łaski"; Kościół Zielonoświątkowy w RP; Kościół Jezusa Chrystusa.
- Judaizm: Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie. W Krakowie przed II wojną światową funkcjonowało co najmniej 90 synagog, z czego dzisiaj czynne są 2, ale tylko w synagodze Remuh regularnie odbywają się nabożeństwa.
- Buddyzm: Szkoła Zen Kwan Um w Polsce; Sanga Zen uczniów Mistrza Kaisena; Przyjaciele Zachodniej Wspólnoty Buddyjskiej; Związek Buddyjski Tradycji Karma Kamtzang;Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu.
- Inne: Świecki Ruch Misyjny "Epifania"; Wolni Badacze Pisma Świętego; Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich; Kościół Remonstrantów Polskich.
Osoby związane z Krakowem
- Osobne artykuły:
Zobacz też
- Występowanie tekstu w hasłach zawierających "Krakowa" lub "Krakowie lub "krakowskie" lub "krakowska".
- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2007 (GUS), [1].
- ↑ GUS: Najwyżej i najniżej położone punkty Krakowa.. [dostęp 2010-09-21].
- ↑ a b Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.), GUS, czerwiec 2011, Warszawa.
- ↑ wg GUS, w 2007 Kraków wyprzedził Łódź pod względem liczby mieszkańców: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_ludnosc_miast.pdf
- ↑ "Historia Warszawy" – Wikipedia, wolna encyklopedia
- ↑ Wirtualny KRAKOW – PTHiU TAURUS
- ↑ a b Warszawa – czy to naprawdę stolica? | zyciewarszawy.pl
- ↑ a b miasteria.pl za: Urzędem Miasta Warszawa
- ↑ (Dz.U. z 1921 r. nr 59, poz. 371) Ustawa z dnia 14 czerwca 1921 r. w przedmiocie zmiany postanowień ust. 2 § 42, ust. 1 § 48, § 54, ust. 2 § 62 i § 85 statutu gminnego dla st. król. miasta Krakowa.
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 listopada 1930 r. o przyłączeniu do gminy st. kr. miasta Krakowa kilku parcel z gminy wiejskiej Wola Duchacka w powiecie krakowskim (Dz.U. z 1930 r. nr 89, poz. 698)
- ↑ Dz.U. 1930 nr 89 poz. 698 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 listopada 1930 r. o przyłączeniu do gminy st. kr. miasta Krakowa kilku parcel z gminy wiejskiej Wola Duchacka w powiecie krakowskim" – jako przykład obowiązującego aktu prawnego, ogłoszonego na stronach Internetowego Systemu Aktów Prawnych Kancelarii Sejmu RP
- ↑ Dz.U. 1926 nr 61 poz. 359 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 czerwca 1926 r. o przyłączeniu do gminy st. kr. miasta Krakowa parcel gruntowych L. k. 132/1, 135 i 136 L. wh. 136 księgi gruntowej gminy katastralnej Wola Duchacka w powiecie krakowskim.- jako przykład obowiązującego aktu prawnego, ogłoszonego na stronach Internetowego Systemu Aktów Prawnych Kancelarii Sejmu RP
- ↑ Polskie Towarzystwo Promieniowania Synchrotronowego
- ↑ Krajowa Szkoła Sądownictwa i Prokuratury
- ↑ Wojska Specjalne RP
- ↑ http://www.pzn.pl/kontakt/biuro-pzn/ Polski Związek Narciarski]
- ↑ Instytut Książki, www.instytutksiazki.pl
- ↑ http://www.egospodarka.pl/pliki/DTZ-Property-Times-Office-market-Regional-cities-in-Poland-H1-2010.pdf
- ↑ Kraków najlepszy na świecie dla centrów usług biznesowych - Wiadomości - Polska Lokalna w Interia.pl - Wiadomości, informacje lokalne : Warszawa, Kraków, Poznań
- ↑ J.Dębski, Lokalne bieguny wzrostu w Polsce na przełomie XX i XXI wieku. Tom II, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku, Białystok 2002, s.169-172 i 194-198
- ↑ J.Dębski, Lokalne bieguny wzrostu w Polsce na przełomie XX i XXI wieku. Tom II, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku, Białystok 2002, s.169-172 i 194-198. Szerzej zob. także: J.Dębski, Przedsiębiorczość prywatna w Polsce na przełomie XX i XXI wieku. Tom I, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku, Białystok 2002
- ↑ Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80 poz. 717), art. 2, pkt 9, art. 39, pkt 6
- ↑ [ http://www.malopolskie.pl/Planowanie/Kom/?id=669 Wykaz gmin wchodzących w skład KOM
- ↑ a b Bank Danych Regionalnych – Strona główna. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
- ↑ http://crfop.gdos.gov.pl/
- ↑ UCHWAŁA NR XC/1202/10 RADY MIASTA KRAKOWA z dnia 13 stycznia 2010 r.
- ↑ Uchwała Rady Miasta Krakowa nr LX/782/08 z dnia 17 grudnia 2008 r.
- ↑ Ludność Krakowa
- ↑ GUS Bank Danych Regionalnych, faktyczne miejsce zamieszkania, stan na 31 grudnia 2003
- ↑ na przykładzie zasad heraldyki zastosowanej w odniesieniu do herbu woj. Małopolskiego. Małopolska jako "Mater et Metropolis Omnium Terrarum Poloniae" – Matka i Stolica wszystkich ziem Polski
- ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy Miast Polski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 118-119. ISBN 83-04-02436-5.
- ↑ Civitates Principales : wybrane ośrodki władzy w Polsce wczesnośredniowiecznej : katalog wystawy, red. Tomasz Janiak, Dariusz Stryniak. Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, 1998. ISBN 83-906800-2-5.
- ↑ "Zamierzając przeto założyć miasto w Krakowie i zgromadzić tu ludzi z różnych stron świata, wpajamy mocno w uszy każdemu z osobna, tak współczesnym, jak i przyszłym, że my – Bolesław z bożej łaski, książę Krakowa i Sandomierza, razem z dostojną matką naszą Grzymisławą, i szlachetną małżonką naszą Kunegundą, miasto to zakładamy na tym samym prawie, na jakim założone zostało miasto Wrocław, tak aby nie to co tam się dzieje, lecz co według prawa i wzoru miasta Magdeburga dziać się powinno, było zmienione, aby jeśli kiedyś byłaby co do tego jakaś wątpliwość, do pisanego prawa wątpiący się odwoływali" [w:] Akt lokacji Krakowa, Archiwum Państwowe w Krakowie
- ↑ Historia Warszawy, Strona Urzędu Miasta, www.um.warszawa.pl
- ↑ Wirtualny KRAKOW – PTHiU TAURUS<
- ↑ Ruch oporu w czasie drugiej wojny światowej
- ↑ Hasło Szare Szeregi – Pamięci konspiratorów krakowskiego Kedywu AK
- ↑ Hufiec ZHP Kraków - Podgórze
- ↑ Miłobędzki, Przejście ZHP do konspiracji - Szare Szeregi – Pamięci konspiratorów krakowskiego Kedywu AK
- ↑ Niemiecka okupacja Krakowa w trakcie Drugiej Wojny Światowej
- ↑ Marek Żukow-Karczewski, "Urdeutsche Stadt Krakau", "Czas Krakowski", nr 134 (1184) 1994.
- ↑ a b Krakow był gotów do powstania
- ↑ IPN BURZA ARMIA KRAJOWA w 1944 r
- ↑ Stanisław Dąbrowa-Kostka (1972)
- ↑ Fałszywy mit o manewrze, który ocalił miasto
- ↑ Grupa Wyszehradzka Ministerstwo Spraw Zagranicznych
- ↑ Klich zadowolony z krakowskiego szczytu NATO Agencja Wydawniczo-Reklamowa Wprost, 2009-02-20
- ↑ Wielka gospodarcza narada pod Wawelem Infor Biznes, 2010-10-23
- ↑ Polska prezydencja w UE, nobilitacja Krakowa
- ↑ Współpraca z miastami zagranicznymi – Biuletyn Informacji Publicznej Miasta Krakowa – BIP MK. [dostęp 2010-05-16].
- ↑ Bezrobotni oraz stopa bezrobocia wg województw, podregionów i powiatów (stan w końcu grudnia 2009 r.). Główny Urząd Statystyczny, 2010-02-01. [dostęp 2010-02-13]. (pol.).
- ↑ 4. miejsce Krakowa i 10. miejsce Polski w najnowszym raporcie 50 najlepszych lokalizacji outsourcingu. polska.trade.gov.pl. [dostęp 2010-01-09]. (pol.).
- ↑ a b Tholons: Top 50 Global Emerging Outsourcing Cities. Scribd. [dostęp 2010-01-09]. (ang.).
- ↑ Which is Europe's most congested city?. What car?, 2010-04-29. [dostęp 2010-04-29]. (ang.).
- ↑ TomTom przedstawia najbardziej zatłoczone miasta Europy. tomtom.com, 2010-04-21. [dostęp 2010-06-21]. (pol.).
- ↑ Stockholm car traffic not so slow – Stockholm News
- ↑ ForumBiznesu - - forum biznesu, biznes, e-biznes, gospodarka, media, Public Relations, prasa, reklama, forum biznesu, biznes, e-biznes, gospodarka, media, Public Relations, pr...
- ↑ http://eit.europa.eu/fileadmin/Content/Downloads/PDF/news_items/Summary_InnoEnergy.pdf
- ↑ AGH technologie węglowe. [dostęp 18.12.2009].
- ↑ Ruszyła pracownia Towarzystwa Maxa Plancka na UJ - Wiadomości w Onet.pl
- ↑ Wprost 24 - Max Planck w Krakowie
- ↑ Magdalena Kursa, Rafał Romanowski: Kraków najmodniejszym miastem świata. gazeta.pl, 2006-12-20. [dostęp 2010-09-23]. (pol.).
- ↑ GUS: Baza noclegowa i jej wykorzystanie w 2009 roku.. 23.04.2010. [dostęp 2011-03-05].
- ↑ Artykuł w gazeta.pl Kraków
- ↑ a b http://www.mot.krakow.pl/f_menager/index.php?f_menager_do=download&f_menager_id=278
- ↑ B. Michalec, Kraków. Przewodnik ilustrowany, Wydawnictwo Pascal, Bielsko Biała 2007, s.75 (ISBN 978-83-7304-801-0)
- ↑ Przekrój
- ↑ Tygodnik "Przekrój" powrócił z Warszawy do Krakowa - Kultura i Sztuka - Kultura wysoka i masowa - Dziennik.pl
- ↑ Tygodnik Powszechny
- ↑ Onet
- ↑ Interia
- ↑ http://www.wirtualnemedia.pl/artykul/duzy-spadek-rmf-fm-i-tok-fm-zyskuje-trojka RMF FM -lider słuchalności radiowej w Polsce
- ↑ DziennikPolski24.pl
Bibliografia
Monografie
- Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki i Józef Mitkowski (red.) "Dzieje Krakowa", 1979, Wyd. Literackie, Kraków ISBN 83-08-00115-7 (całość); tomy:
- "Kraków do schyłku wieków średnich" tom 1, ISBN 83-08-02057-7
- "Kraków w wiekach XVI-XVIII" tom 2, ISBN 83-08-00663-9
- "Kraków w latach 1796-1918" tom 3, ISBN 83-08-00116-5
- "Kraków w latach 1918-1939" tom 4, ISBN 83-08-02764-4
- "Kraków w latach 1939-1945" tom 5, ISBN 83-08-03289-3
- "Kraków w latach 1945-1989" tom 6, ISBN 83-08-03636-8
Czasopisma
- Miesięcznik "Kraków" 2005-, ISSN 1733-0459
- Rocznik "Małopolska" 1999-, ISSN 1641-1105
Linki zewnętrzne
- Magiczny Kraków (serwis miejski)
- Kraków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 587 .
- Aktualna mapa komunikacji aglomeracyjnej w Krakowie
- Aktualna mapa komunikacji dziennej w Krakowie