5 Pułk Lotniczy
5 Pułk Lotniczy (5 plot.) – oddział lotnictwa Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.
 Odznaka pamiątkowa pułku | |
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
14 lipca 1928 |
| Rozformowanie |
1939 |
| Tradycje | |
| Święto |
31 maja |
| Dowódcy | |
| Pierwszy | |
| Ostatni |
płk Jerzy Garbiński |
| Działania zbrojne | |
| kampania wrześniowa | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Rodzaj sił zbrojnych | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość |
Departament IV MSWojsk. |
Święto pułkowe obchodzono w dniu 31 maja, w rocznicę wydania pierwszego rozkazu organizacyjnego 11 pułku myśliwskiego w 1925.
Litera identyfikacyjna na samolotach pułku „C”.
Formowanie i zmiany organizacyjne
edytujZgodnie z koncepcją tworzenia „mieszanych” pułków lotniczych składających się z dywizjonów różnego rodzaju lotnictwa, rozkazem MSWojsk.BOO L.dz. 10717/tjn.Og.Org. z 14 lipca 1928 rozwiązano 11 pułk myśliwski, powołując w jego miejsce 5 pułk lotniczy[1][2]. Wchodzące dotychczas w skład 11 pułku myśliwskiego eskadry dywizjonu myśliwskiego (113 i 114) zostały we wrześniu włączone do 2 pułku lotniczego w Krakowie i przemianowane na 121 i 122 eskadrę myśliwską. W ich miejsce z Krakowa przybyły do Lidy 23 i 24 eskadry II dywizjonu lotniczego, które to przemianowane zostały na 54 i 55 eskadrę[1].
Na początku 1931 sformowany został w pułku dywizjon szkolny. Na jego dowódcę wyznaczony został mjr.pil. Stanisław Ratomski. Jesienią 1932 odkomenderowano grupę personelu na lotnisko Porubanek w celu organizacji Wydzielonego Oddziału Lotniczego. W skład oddziału miały wejść między innymi 51 eskadra liniowa i 53 eskadra towarzysząca. Eskadrę towarzyszącą formowano w Wilnie, a liniową przesunięto z Lidy. Rozkazem MSWojsk. L.dz. 2446/tjn.Org. z 7 sierpnia 1933 Wydzielony Oddział Lotniczy przemianowano w Detaszowany Dywizjon Lotniczy. Dowodził nimi mjr.pil. Adam Kowalczyk. Tym samym rozkazem nakazano organizację 56 eskadry towarzyszącej[3].
Wiosną 1929 roku pułk został włączony w skład 1 Grupy Aeronautycznej. W 1933 rozformowana została 54 eskadra liniowa.
Rozkazem MSWojsk.DDO L.dz. 4359 z 19 lipca 1937 rozwiązano detaszowany dywizjon lotniczy. W jego miejsce w 1938, na lotnisku Porubanek zorganizowany został III dywizjon myśliwski 5 pułku lotniczego, w składzie dwóch eskadr: 151 i 152. W tym też roku przesunięto eskadrę liniową z Porubanka do Lidy, natomiast eskadra towarzysząca pozostała w dotychczasowym miejscu, organizacyjnie podlegała dowódcy lotniska Porubanek, a taktycznie dowódcy 5 pułku lotniczego. W Lidzie sformowano kolejną eskadrę towarzyszącą. Umożliwiło to utworzenie IV/5 dywizjonu towarzyszącego. Dowódcą dywizjonu został mjr.pil. Julian Skrzat[4].
W tym czasie eskadry liniowe przezbrojone zostały w samoloty PZL-23 „Karaś”. Z początkiem 1938 stosunki polsko-litewskie stały się bardzo napięte. W marcu konflikt graniczny spowodował, że polskie władze lotnicze nakazały skoncentrować na lotnisku Lida dywizjony liniowe, a na Porubanku zgrupowanie myśliwskie 1 pułku lotniczego. Koncentracja zakończona została 20 marca demonstracyjnym lotem polskich jednostek liniowych i myśliwskich wzdłuż granicy polsko-litewskiej[4].
Wiosną 1939 eskadra towarzysząca na Porubanku wymieniła samoloty R-XIII na RWD-14 „Czapla”. Z chwilą ogłoszenia mobilizacji 24 sierpnia 1939, rozwiązany został 5 pułk lotniczy, a działalność podjęła Baza nr 5 na czele której stanął mjr tech. Kazimierz Górski. W trakcie mobilizacji rozformowano 59 eskadrę towarzyszącą, a 55 eskadra liniowa przemianowana została na 55 samodzielną eskadrę bombową[4].
Struktura organizacyjna pułku
edytuj| Lata | Dywizjony | Eskadry | Numery samolotów |
|---|---|---|---|
| 1930 | 51 eskadra liniowa | ||
| 52 eskadra liniowa | |||
| 54 eskadra liniowa | |||
| 55 eskadra liniowa | |||
| 53 eskadra towarzysząca | |||
| 1936 | 51 eskadra liniowa | ||
| 55 eskadra liniowa | |||
| 53 eskadra towarzysząca | |||
| 56 eskadra towarzysząca | |||
| 1937 | 51 eskadra liniowa | ||
| 55 eskadra liniowa | |||
| III/5 dywizjon myśliwski | 151 eskadra myśliwska | ||
| 152 eskadra myśliwska | |||
| 53 eskadra towarzysząca | |||
| 56 eskadra towarzysząca | |||
| 59 eskadra towarzysząca | |||
| VIII 1939 | 51 eskadra liniowa | ||
| 55 eskadra liniowa | |||
| III/5 dywizjon myśliwski | 151 eskadra myśliwska | ||
| 152 eskadra myśliwska | |||
| IV/5 dywizjon towarzyszący | 53 eskadra towarzysząca | ||
| 56 eskadra towarzysząca | |||
| 59 eskadra towarzysząca | |||
| Baza 5 pułku lotniczego | lotniczy plaplot | ||
| Oddział portowy | pluton wartowniczy (cywilny) | ||
| straż pożarna (cywilna) | |||
| lotniczy plaplot[6] | |||
| eskadra treningowa | |||
| eskadra szkolna |
24 sierpnia 1939, w trakcie mobilizacji alarmowej, przeprowadzone zostały następujące zamierzenia organizacyjne:
- rozformowany 5 pułk lotniczy, dowództwo IV/5 dywizjonu towarzyszącego i 59 eskadra towarzysząca, a pozostałe pododdziały uzupełnione do etatów wojennych,
- na bazie 5 pułku lotniczego utworzona Baza Lotnicza nr 5,
- 51 eskadra liniowa przemianowana na 51 eskadrę rozpoznawczą i podporządkowana dowódcy lotnictwa SGO „Narew”,
- 55 eskadra liniowa przemianowana na 55 samodzielną eskadrę bombową i podporządkowana dowódcy Brygady Bombowej,
- 53 eskadra towarzysząca przemianowana na 53 eskadrę obserwacyjną i podporządkowana dowódcy lotnictwa Armii „Modlin”,
- 56 eskadra towarzysząca przemianowana na 56 eskadrę obserwacyjną i podporządkowana dowódcy lotnictwa Armii „Karpaty”,
- Dowództwo III/5 dywizjonu myśliwskiego i 152 eskadra myśliwska podporządkowane dowódcy lotnictwa Armii „Modlin”,
- 151 eskadra myśliwska podporządkowana dowódcy lotnictwa SGO „Narew”.
Rzut kołowy Bazy Lotniczej nr 5 został ewakuowany do Grodna, gdzie w dniach 20-21 września 1939 uczestniczył w obronie miasta przed Armią Czerwoną.
Żołnierze pułku
edytuj- Dowódcy pułku
- płk pil. Piotr Abakanowicz (VII 1928 – I 1930)
- płk pil. Wacław Iwaszkiewicz (I 1930 – X 1936)
- płk pil. Jerzy Garbiński (X 1936 – VIII 1939)
- Zastępcy dowódcy
- ppłk tyt. płk pil. Adam II Zaleski (XI 1925[7] – †12 VII 1926[8])
Żołnierze pułku – ofiary zbrodni katyńskiej
edytujBiogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[9]
| Nazwisko i imię | stopień | zawód | miejsce pracy przed mobilizacją | zamordowany |
|---|---|---|---|---|
| Dembicki-Jaxa Józef[10] | porucznik | prawnik | wiceprezes Sądu Okr. w Warszawie | Katyń |
Odznaka pułkowa i znaki na samolotach
edytujOdznaka zatwierdzona została w dzienniku Rozkazów MSWojsk. nr 4, poz. 40 z 10 marca 1936. Stanowi ją stylizowany srebrny krzyż wpisany w koło koloru srebrnego. Na rum nałożony centrycznie biało – czerwono emaliowany samolot z numerem „11” na sterach. Samolot opleciony jest złotą cyfrą 5[11][1].
- Wersje[12]
- żołnierska –lakierowana lub bez lakieru
- Znaki na samolotach pułku w latach 1927 – 1932
- Regulaminowe tło pod godło eskadr 5 pułku lotniczego obowiązujące od 1932 i godła „zwierzęce” eskadr[13]
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Pawlak 1989 ↓, s. 316.
- ↑ Dziennik Rozkazów MSWojsk. Nr 21 z 2 sierpnia 1928 roku, poz. 235.
- ↑ Pawlak 1989 ↓, s. 317.
- ↑ a b c d Pawlak 1989 ↓, s. 318.
- ↑ Kowalski 1981 ↓, s. 12.
- ↑ dwie 40 mm armaty przeciwlotnicze wz. 1936 i cztery ckm wz. 1914
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 126 z 26 listopada 1925, s. 685.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 44 z 14 października 1926, s. 363.
- ↑ Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 610.
- ↑ Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 339.
- ↑ Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 340.
- ↑ Kowalski 1981 ↓, s. 121.
- ↑ Kowalski 1981 ↓, s. 93.
Bibliografia
edytuj- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
- Olgierd Cumft, Hubert Kazimierz Kujawa: Księga lotników polskich poległych, zmarłych i zaginionych 1939-1946. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1989. ISBN 83-11-07329-5.
- Janusz Kędzierski: Z kabiny obserwatora. Wyd. II. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06570-5.
- Tomasz Kowalski: Godło i barwa w lotnictwie polskim 1918–1939. Toruń: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1981. ISBN 978-83-206-0149-7.
- Łukasz Łydżba: Wileński III/5 Dywizjon Myśliwski. Poznań: Wydawnictwo „Vesper”, 2010. ISBN 978-83-7731-019-9.
- Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
- Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.