Czerwony Sztandar (Wilno)
Czerwony Sztandar – dziennik wydawany w języku polskim w Wilnie, ukazujący się w latach 1953–1990. Najważniejszy polskojęzyczny tytuł prasowy w Litewskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej. Organ Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Litwy.
| Państwo | |
|---|---|
| Republika związkowa | |
| Pierwszy numer |
1953 |
| Ostatni numer |
1990 |
| Średni nakład |
52 000 egz. |
Charakterystyka
edytujPierwszy numer gazety ukazał się 1 lipca 1953 roku jako kontynuacja wcześniejszej „Czerwonej Gwiazdy”[1]. Na czele redakcji stanął były redaktor „Prawdy Wileńskiej” Antoni Fiedorowicz (1953–1962)[2], później kierowali nią, z pochodzenia Rosjanin, Leonid Romanowicz (1962–1984), Stanisław Jakutis (1984–1988) i Zbigniew Balcewicz (1988–1990). Siedziba pisma mieściła się przy ul. Tilto 14, a pod koniec lat 80. przy al. Kosmonautów 60 (obecnie Laisvės prospektas) w tak zwanym „Domu Prasy”. Z nakazu władz Litewskiej SRR w gazecie musiano stosować zlituanizowane nazwy miejscowości z terenu Wileńszczyzny. Zamiast Wilno pisano „Wilnius”, zamiast Soleczniki pisano „Szalczinikaj”. Dotyczyło to także nazw rejonów, czyli pisano „wilniuski” zamiast wileński i podobnie w innych wypadkach[3]. Dopiero po 1988 roku, na fali przemian w republice, gazeta zaczęła łamać ten nakaz i zaczęto stosować polskie nazwy. Cena pisma w ostatnim okresie jego wydawania wynosiła 3 kopiejki, a ukazywało się codziennie oprócz poniedziałków (rocznie 300 numerów). Można było je nabyć także w Polsce w salonach Klubu Międzynarodowej Prasy i Książki. Gazeta była odznaczona radzieckim Orderem Przyjaźni Narodów.
9 lutego 1990 pismo przekształciło się w Kurier Wileński, nawiązując do nazwy przedwojennego czasopisma polskiego. „Kurier...” był wówczas oficjalnym organem Rady Najwyższej Litewskiej SRR. W 1989 roku gazeta drukowana była w 52 tys. egzemplarzy. Była to pierwsza gazeta na Litwie, która w czasach przełomu zmieniła swój dawny, komunistyczny tytuł na bardziej neutralny, bez komunistycznych akcentów[4]. Po roku 1989 gazeta pośrednio, poprzez swoich dziennikarzy, przyczyniła się do powstania nowych polskich tytułów prasowych na Litwie, takich jak; „Znad Wilii”, „Magazyn Wileński”, „Nasza Gazeta”[5]. Redakcja „Czerwonego Sztandaru” była także miejscem gdzie odbywały się pierwsze zebrania Stowarzyszenia Społeczno-Kulturalnego Polaków na Litwie (SSKPL), a jego dziennikarze byli pierwszymi działaczami tego stowarzyszenia, które później przekształciło się w Związek Polaków na Litwie[6]. W dwunastoosobowej grupie inicjatywnej powołującej SSKPL, siedem osób było, aktualnymi lub byłymi, dziennikarzami „Czerwonego Sztandaru”: Krystyna Marczyk, Henryk Mażul, Wojciech Piotrowicz, Romuald Mieczkowski, Władysław Strumiło, Jerzy Surwiło i Jan Sienkiewicz (później pierwszy prezes Związku Polaków na Litwie)[7] Dzięki wsparciu redakcji „Czerwonego Sztandaru” w 1985 roku, pod redakcją Stanisława Jakutisa, ukazała się pierwsza polska książka o charakterze literackim wydana po wojnie na Litwie. Była to antologia wierszy autorstwa między innymi: Romualda Mieczkowskiego, Wojciecha Piotrowicza, Henryka Mażula, czy Sławomira Worotyńskiego, autorów w różny sposób związanych z „Czerwonym Sztandarem”[8]. W redakcji pracowali także inni znani dzisiaj polscy poeci z Wilna, jak na przykład Józef Szostakowski.
Przez lata, dzięki temu, że dziennik był organem KC KPL, dziennikarze „Czerwonego Sztandaru” mogli interweniować w sprawach ważnych dla polskiej społeczności na Litwie. Wykorzystywano do tego między innymi listy do redakcji nadsyłane przez czytelników. Mechanizm polegał na sprzężeniu – zatroskany obywatel zgłasza problem, gazeta partyjna interweniuje. W systemie funkcjonującym w ZSRR dawało to ogromne możliwości, pod warunkiem inteligentnego posługiwania się nadesłanymi tekstami przez dziennikarzy. W ten sposób w końcu lat 80. XX w. redakcja doprowadziła między innymi do wzrostu liczby polskich dzieci posyłanych do szkół z polskim językiem wykładowym. Cykl tekstów poświęconych budowie obwodnicy miejskiej przebiegającej obok cmentarza Rossa uratował przed zlikwidowaniem polski cmentarzyk wojskowy z 1922 roku na tak zwanej Nowej Rossie (Chodzi tu o drugą część cmentarza, a nie tą gdzie znajduje się Mauzoleum z sercem Józefa Piłsudskiego)[9].
„Czerwony Sztandar” miał także znaczący wpływ na utrzymanie wśród Polaków na Wileńszczyźnie nie tylko języka ojczystego jako takiego, ale także jego zgodności z standardami poprawności gramatycznej. Dbali o to wykładowcy polonistyki z Wileńskiego Instytutu Pedagogicznego, publikując systematycznie na łamach gazety porady językowe.
Z okazji 50-lecia działalności, w 2003 roku, została wydana antologia tekstów, w której zamieszczono teksty dziennikarzy gazety ilustrujące jej rozwój i przekształcenie w „Kurier Wileński”[10].
Przypisy
edytuj- ↑ Jerzy Myśliński, Prasa w języku polskim na Litwie Radzieckiej 1940-1966, „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” T. VII: 1968, z 2, 198-219.
- ↑ Henryk Mażul, Warując przy polskim stole; Kronika na gorąco pisana. „Czerwony Sztandar” – „Kurier Wileński” 1953-2003, redakcja Jan Sienkiewicz, Wilno 2003, s. 15.
- ↑ A. Srebrakowski, Rozwój polskojęzycznej prasy na terenie Litwy po 1944 roku, [w:. hist.uni.wroc.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-01)]. Z dziejów polskiej prasy na obczyźnie (od września 1939 roku do współczesności), pod red. Marka Szczerbińskiego, Gorzów Wielkopolski 2002, s. 244].
- ↑ A. Srebrakowski, Polacy w Litewskiej SRR 1944-1989, Toruń 2001, s. 212.
- ↑ A. Srebrakowski, Rozwój polskojęzycznej prasy na terenie Litwy po 1944 roku, [w:] Z dziejów polskiej prasy na obczyźnie (od września 1939 roku do współczesności), pod red. Marka Szczerbińskiego, Gorzów Wielkopolski 2002, s. 243–270.
- ↑ A. Bobryk, Odrodzenie narodowe Polaków w Republice Litewskiej 1987-1997, Toruń 2005.
- ↑ B. Jundo-Kaliszewska, Zakładnicy historii. Mniejszość polska w postradzieckiej Litwie, Łódź 2019, s. 92.
- ↑ A. Srebrakowski, Sponad Wilii cichych fal, „Kurier Polonijny” 1989, nr 2, s. 8.
- ↑ A. Srebrakowski, Rozwój polskojęzycznej prasy na terenie Litwy po 1944 roku, [w:] Z dziejów polskiej prasy na obczyźnie (od września 1939 roku do współczesności), pod red. Marka Szczerbińskiego, Gorzów Wielkopolski 2002, s. 252.
- ↑ Kronika na gorąco pisana. „Czerwony Sztandar” – „Kurier Wileński” 1953-2003, redakcja Jan Sienkiewicz, Wilno 2003.
Linki zewnętrzne
edytuj- Bibliografia tekstów literackich zamieszczonych na łamach „Czerwonego Sztandaru” – Polska Bibliografia Literacka
- KW, Ludzie polskiego dziennika na Litwie, „Kurier Wileński” 2013, nr 122 - Lista osób pracujących w „Czerwonym Sztandarze” i „Kurierze Wileńskim”.