Gutaperka
Gutaperka – substancja pochodzenia naturalnego, pozyskiwana i wykorzystywana w podobny sposób jak kauczuk naturalny, z tą różnicą, że gutaperka jest mniej elastyczna. Cząsteczki gutaperki składają się z reszt C5, których liczba dochodzi do kilkuset. W polimerze występują wiązania podwójne wyłącznie w konfiguracji trans[1][2]. Niektórzy autorzy polimer określają nazwą gutta (lub guta[3]), zaś nazwą gutaperka — mieszaninę takiego polimeru z alkoholowymi pochodnymi triterpenów. Mieszaniny takie są naturalnym składnikiem soku mlecznego niektórych roślin[1]. Nazwa gutaperka pochodzi z języka malajskiego: getah = guma, pertja = drzewo z którego pozyskuje się substancję[4].
Występowanie
edytujGutaperka występuje w soku mlecznym wielu gatunków roślin. Największe znaczenie ma gutaperkowiec (Palaquium gutta) oraz zwięźla kulista (Mimusops balata). Gutaperkowiec jest drzewem rosnącym na Półwyspie Malajskim i w Indonezji[1]. Występuje także w dużych ilościach u eukomii wiązowatej (Eucommia ulmoides)[5]. Spośród gatunków europejskich stwierdzona została w dużych ilościach w trzmielinie brodawkowatej i zwyczajnej[3].
Właściwości
edytujWyróżniane są dwie formy gutaperki: alfa i beta. Formy te przechodzą w postać amorficzną i stają się płynne w różnym zakresie temperatur mieszczącym się pomiędzy 40 a 70 °C. Dla formy beta temperatura topnienia jest niższa niż dla formy alfa. Forma alfa jest charakterystyczna dla gutaperki wytwarzanej przez drzewa. Obie formy zawierają wiązania trans, a różnią się wielkością cząstek[6]. Gęstość 0,95-1,02 g/cm³.
Jest mniej elastyczna niż kauczuk, wykazuje jednak większa odporność chemiczną oraz dużą odporność na czynniki klimatyczne[1]. Ulega starzeniu od tlenu atmosferycznego, przekształcając się w kruchą masę[3], ale można temu zapobiec odpowiednimi dodatkami. Rozpuszczalna w węglowodorach aromatycznych i chlorowanych. Jest dobrym izolatorem elektrycznym[3].
Zastosowanie
edytuj- produkcja gumy do żucia[1],
- niegdyś duży udział w izolacji kabli elektrycznych[3],
- części aparatury i przyrządów stosowanych w zakładach i laboratoriach chemicznych[3],
- leczenie kanałowe – wypełnianie kanałów zębowych[3],
- produkcja piłek golfowych[7],
- produkcja klejów i papieru gutaperkowego[3],
- wyrób form galwanoplastycznych[3],
- dodawana jest do syntetycznego kauczuku podczas produkcji ebonitu[3],
- tłoki pieczętne z XIX w. i XX w.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Jerzy Kączkowski, Biochemia roślin. Tom 2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993, s. 147-148, ISBN 83-01-10285-3.
- ↑ Kazimierz Strzałka, Procesy anaboliczne, [w:] Jan Kopcewicz, Stanisław Lewak (red.), Fizjologia roślin, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 330-385, ISBN 83-01-13753-3.
- ↑ a b c d e f g h i j Jerzy Michalak, Trzmielina. Krzew gutaperkowy, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1952, s. 5-7.
- ↑ B.J. Borthakur, Search for indigenous gutta percha, „Endodontology”, 14 (1), 2002, s. 24-27 [dostęp 2020-06-23] [zarchiwizowane z adresu 2009-04-16] (ang.).
- ↑ Jitladda Tangpakdee i inni, Structure and biosynthesis of trans-polyisoprene from Eucommia ulmoides, „Phytochemistry”, 45 (1), 1997, s. 75–80, DOI: 10.1016/S0031-9422(96)00806-0 (ang.).
- ↑ Herbert Schilder, Alvin Goodman, Winthrop Aldrich, The thermomechanical properties of gutta-percha, „Oral Surgery, Oral Medicine, Oral Pathology”, 38 (1), 1974, s. 109–114, DOI: 10.1016/0030-4220(74)90321-1 (ang.).
- ↑ Quan Luo i inni, Microbial Gutta-Percha Degradation Shares Common Steps with Rubber Degradation by Nocardia nova SH22a, „Applied and Environmental Microbiology”, 79 (4), 2013, s. 1140–1149, DOI: 10.1128/AEM.03016-12, PMID: 23220954, PMCID: PMC3568595 (ang.).