Zagadka Kaspara Hausera
Zagadka Kaspara Hausera – dramat niemiecki w reżyserii Wernera Herzoga, wyprodukowany przez Werner Herzog Filmproduktion we współpracy z niemiecką telewizją ZDF. Film miał premierę 15 listopada 1974 roku w Monachium[1]. Jego oryginalny tytuł brzmi: Każdy za siebie i Bóg przeciw wszystkim, co jest cytatem zaczerpniętym przez reżysera z filmu brazylijskiego[2]. Nazwa filmu została jednak potem zmieniona na bardziej nośną, choć czołówka pojawiająca się w filmie zawiera niemiecki napis: Jeder für sich und Gott gegen alle. Produkcja kosztowała 816 000 marek niemieckich.
| Gatunek | |
|---|---|
| Rok produkcji |
1974 |
| Data premiery |
15 listopada 1974 |
| Kraj produkcji | |
| Język |
niemiecki |
| Czas trwania |
110 min |
| Reżyseria | |
| Scenariusz |
Jakob Wassermann |
| Główne role | |
| Muzyka | |
| Zdjęcia | |
| Scenografia | |
| Kostiumy | |
| Montaż | |
| Produkcja |
Opis fabuły
edytujFilm opowiada prawdziwą historię Kaspara Hausera (w tej roli Bruno S.), 17-letniego znajdy, który pojawił się w 1828 roku na norymberskim rynku. Nie wiedział nic o swoim pochodzeniu, znał jedynie swoje nazwisko, które napisał na kartce. Najpierw trafił pod opiekę wojskowego, potem na przemian: raz znajdował się u miejscowej ludności, raz był więziony w wieży. Stał się ciężarem dla miasta, dlatego urzędnicy postanowili, aby występował w cyrku. Spodziewano się, że w taki sposób zarobi na swoje utrzymanie, korzystając z ogromnego zainteresowania jego osobą wśród ludności. Podczas jednego z występów zauważył go dr Daumer (Walter Ladengast, wystąpił m.in. w Nosferatu wampirze Herzoga oraz w telewizyjnym filmie Andrzeja Wajdy zrealizowanym przy udziale telewizji niemieckiej, Piłat i inni). Podczas pobytu u doktora, Kaspar rozwijał swe zdolności, napisał także autobiografię. Jednak poznanie kultury, religii i nauki spowodowało, że Hauser zaczynał się buntować i zamykać w sobie. Wytwory cywilizacji nie okazały się kluczem do poznania jego tajemnicy. Zaatakowany drugi raz przez nieznanego osobnika (pierwszym napastnikiem był ten sam mężczyzna, który zostawił Kaspara na rynku miejskim – może to sugerować różne filozoficzne powiązania) zmarł na skutek obrażeń głowy. Autopsja wykazała, że przyczyną jego „dziwnego zachowania” była anomalia mózgu.
Produkcja
edytuj- Scenariusz
Herzog kręci filmy fabularne jak dokumenty i dokumenty jak fabuły. Dlatego scenariusz filmu oparty został na prawdziwych listach Kaspara, jego autobiografii, tekstach pochodzących z ówczesnych gazet oraz medycznych wynikach[3]. Krytyk filmowy Wacław Świeżyński pisał: Reżyser (…), wytrwały poszukiwacz niezwykłych pejzaży duchowych, nie poszedł w filmie tropem plotek, domysłów, zagadki historycznej lub kryminalnej. Zmienił też pewne realia: Norymbergę zastąpiło miasteczko N. (…), Kaspar jest tu znacznie starszy niż jego pierwowzór, a mordercą, czego przecież nie udowodniono, jest ten sam osobnik, który go więził w piwnicy”[4].
- Lokacje
Zdjęcia do filmu powstały w okolicach i w miasteczku Dinkelsbühl w Bawarii. Wizje Kaspara Hausera zilustrowane zostały zdjęciami nakręconymi m.in. na górze Croagh Patrick (irlandzkie hrabstwo Mayo) oraz na Saharze Zachodniej przy udziale tamtejszej rdzennej ludności, tj. Berberów[5].
- Zdjęcia
Obraz w scenach wizyjnych został poddany laboratoryjnej obróbce, polegającej na wyświetlaniu gotowego filmu na rozpiętym materiale. Całość była ponownie rejestrowana na kamerze ustawionej kilka stóp od ekranu, co dawało efekt migotania światła[6].
- Pozostałe informacje
- Bruno S. tak wczuł się w kreowaną przez siebie postać, iż reżyser przyłapał go pewnego dnia na spaniu w filmowym kostiumie. Było to już po zrealizowaniu filmu. Bruno właściwie grał siebie; następny film Herzoga z jego udziałem Stroszek, zawiera wiele faktów z życia Brunona.
- Późną jesienią po zakończeniu zdjęć do filmu, Herzog wyruszył pieszo z Monachium do Paryża. Wędrówka miała być ofiarą złożoną w intencji życia jego przyjaciółki, znawczyni niemieckiego ekspresjonizmu Lotte Eisner. Literackim zapisem tej podróży jest dziennik Vom Gehen im Eis – Drogą po lodzie.
Muzyka
edytujW sekwencji rozpoczynającej film wykorzystano fragmenty Czarodziejskiego fletu Mozarta. Herzog wyznał w jednym z wywiadów, że jechał kiedyś autostradą w nocy i usłyszał fragment opery Mozarta. W tamtej chwili wiedział, że to właśnie ta muzyka musi pojawić się na początku filmu. W filmie usłyszeć można także fragmenty „Kanonu D-dur” Johanna Pachelbela (scena, gdy na ekranie pojawia się sentencja autorstwa Georga Büchnera), w sekwencji poprzedzającej pojawienie się Kaspara w miasteczku N. wykorzystano „Requiem na pięć głosów” autorstwa Orlando di Lasso. Niektóre wizje Hausera zilustrowane zostały utworem „Adagio g-moll” Tomasso Albinoniego[7].
Recepcja
edytujZagadka Kaspara Hausera uchodzi za jeden z najważniejszych filmów w dorobku Wernera Herzoga. Amerykański krytyk Roger Ebert, umieścił Zagadkę... w swojej książce Great Movies, jako jeden z najlepszych filmów jakie jego zdaniem kiedykolwiek powstały[8]. Film otrzymał Grand Prix Jury, Nagrodę Jury Ekumenicznego oraz Nagrodę FIPRESCI na 28. MFF w Cannes. Reżyser Ingmar Bergman umieścił Zagadkę Kaspara Hausera na swojej liście najważniejszych filmów jakie kiedykolwiek widział. Bergman mówił: „Gdybym miał wymienić 10 najważniejszych filmów obejrzanych w życiu, znalazłaby się wśród nich Zagadka Kaspara Hausera, film niezwykle mądry, głęboki i piękny”[9].
Analizy
edytujTadeusz Sobolewski, polski krytyk filmowy pisze w książce Za duży blask: „Herzog dotyka, jak mówi Maria Janion, «skandalu samej egzystencji». Człowieka widzi jako niewinną ofiarę (…) W świetle jego filmów wszyscy jesteśmy obcy, jak Kaspar Hauser, dziki człowiek wychowany w piwnicy (…), tragiczny bohater nieumiejący odnaleźć się ani w kulturze, ani w stanie dzikości. (…) W filmie była zawarta intencja uogólniająca: w każdym z nas jest coś z podrzutka. Uczestnicząc w kulturze, umiejętnie pokrywamy swoją obcość”[10].
Przypisy
edytuj- ↑ Dane za: oficjalna strona internetowa Wernera Herzoga.
- ↑ Cytat za: tekst Tadeusza Sobolewskiego pt. „Herzog – podróż w nieznane” zamieszczony w książce „Za duży blask”; patrz Bibliografia.
- ↑ Cytaty za: angielska strona Wikipedii.
- ↑ Cytat patrz: recenzja Wacława Świeżyńskiego, zamieszczona w „Gazecie Wyborczej” dnia 2006-09-19.
- ↑ Cytat za: angielska wersja Wikipedii.
- ↑ O tym sposobie mówił Herzog w wywiadzie zamieszczonym w polskiej monografii poświęconej jego twórczości, wydanej nakładem Goethe Institut na początku lat 90.
- ↑ Lista utworów muzycznych wykorzystanych w filmie znajduje się na oficjalnej stronie Wernera Herzoga.
- ↑ Recenzja filmu jest umieszczona na stronie internetowej Eberta: www.rogerebert.com.
- ↑ Informacja zgodnie z polskim portalem filmowym filmweb.pl oraz tekstem Wacława Świeżyńskiego zamieszczonym w „Gazecie Wyborczej” dnia 2006-09-19.
- ↑ Cytat za: książka T. Sobolewskiego „Za duży blask”; patrz: Bibliografia.
Bibliografia
edytuj- Tadeusz Sobolewski, Za duży blask, Kraków: Wydawnictwo Znak, 2004, ISBN 83-240-0387-8, OCLC 830555021.
- Roger Ebert, „The Great Movies II”, New York, Broadway Book, 2005, ISBN 0-7679-1950-5.
Linki zewnętrzne
edytuj- Zagadka Kaspara Hausera w bazie Filmweb
- Zagadka Kaspara Hausera w bazie IMDb (ang.)
- Recenzja z „Filmu” nr 40/75