Otępienie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
→Profilaktyka: Błąd semantyczno-logiczny: Jakkolwiek szczytny, z tego co się orientuję nie ma badań, że sama postawa sceptyczna w jakiś sposób poprawia funkcjonowanie neurokognitywne. To sformułowanie nie brzmi moim zdaniem encyklopedycznie |
Wstęp |
||
Linia 65:
|MeshYear = 2010
}}
'''Otępienie''', '''demencja''' ([[łacina|łac.]] ''dementia'') – jest to grupa [[Choroba|chorób]] [[Mózgowie człowieka|mózgu]], powodujących długoterminowe i często postępujące obniżenie zdolności [[Myślenie|myślenia]] i [[Zapamiętywanie|zapamiętywania]], które są na tyle poważne, że utrudniają, a często uniemożliwiają prawidłowe funkcjonowanie<ref name=":1">"[https://web.archive.org/web/20150318030901/http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs362/en Dementia Fact sheet N°362]". ''who.int''. kwiecień 2012. Archiwum z 18 Marca 2015</ref>. Inne objawy obejmują zaburzenia emocjonalne, kłopoty z [[Komunikacja interpersonalna|komunikacją]] i językiem oraz utratę aktywności<ref name=":1" /><ref name=":2">{{Cytuj |autor = Alistair Burns, Steve Iliffe |tytuł = Dementia |czasopismo = BMJ (Clinical research ed.) |data = 2009-02-05 |data dostępu = 2020-05-03 |issn = 1756-1833 |wolumin = 338 |s = b75 |doi = 10.1136/bmj.b75 |pmid = 19196746 |url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19196746}}</ref>. [[Świadomość]] najczęściej pozostaje zachowana<ref>"[https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/dementia Dementia]". ''www.who.int''. 19 września 2019</ref>. Rozpoznanie otępienia wymaga stwierdzenia odmiany w codziennym funkcjonowaniu umysłowym dotkniętej nim osoby oraz ubytków większych niż można się spodziewać w danym wieku<ref name=":1" /><ref>{{Cytuj |autor = Solomon, Paul R. |tytuł = Memory loss : a practical guide for clinicians |data = 2011 |data dostępu = 2020-05-03 |isbn = 978-1-4377-3779-0 |miejsce = [Edinburgh?] |wydawca = Elsevier Saunders |oclc = 793520231 |url = https://www.worldcat.org/oclc/793520231}}</ref>. Nie zaleca się przeprowadzania [[Badanie przesiewowe|badań przesiewowych]] w kierunku demencji w populacji ogólnej<ref>"[http://pathways.nice.org.uk/pathways/dementia/dementia-overview.pdf Dementia overview]" (PDF). ''pathways.nice.org.uk''. Z [https://web.archive.org/web/20141205184234/http://pathways.nice.org.uk/pathways/dementia/dementia-overview.pdf oryginalnego archiwum] (PDF) datowanego na 22 sierpnia 2014.</ref>.
Wbrew niektórym potocznym opiniom otępienie nie jest normalnym objawem procesów starzenia się.
Najczęstszą odmianą otępienia jest [[choroba Alzheimera]], odpowiadająca za 50 do 70% przypadków<ref name=":1" /><ref name=":2" />. Pozostałe typy to [[otępienie naczyniopochodne]] (25%), [[Otępienie z ciałami Lewy’ego|otępienie z ciałami Lewy'ego]] (15%) i [[otępienie czołowo-skroniowe]]<ref name=":1" /><ref name=":2" />. Rzadszymi przyczynami są [[wodogłowie normotensyjne]], [[Choroba Parkinsona|otępienie parkinsonowskie]], [[kiła]], [[HIV]] i [[Choroba Creutzfeldta-Jakoba|choroba Creutzfeldta–Jakoba]]<ref>{{Cytuj |autor = Gauthier Serge |tytuł = Clinical diagnosis and management of Alzheimer's disease |data = 2006 |data dostępu = 2020-05-03 |isbn = 978-0-203-93171-4 |wydanie = 3rd ed |miejsce = Abingdon, Oxon |wydawca = Informa Healthcare |oclc = 183405496 |url = https://www.worldcat.org/oclc/183405496}}</ref>. U jednej osoby występować może więcej niż jeden typ otępienia<ref name=":1" />. Niewielki odsetek przypadków występuje rodzinnie<ref>{{Cytuj |autor = Clement T. Loy, Peter R. Schofield, Anne M. Turner, John B. J. Kwok |tytuł = Genetics of dementia |czasopismo = Lancet (London, England) |data = 2014-03-01 |data dostępu = 2020-05-03 |issn = 1474-547X |wolumin = 383 |numer = 9919 |s = 828–840 |doi = 10.1016/S0140-6736(13)60630-3 |pmid = 23927914 |url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23927914}}</ref>. W [[DSM-5]] oraz [[ICD-11]] otępienie zostało przeklasyfikowane jako [[zaburzenie neuropoznawcze]]<ref>{{Cytuj |autor = American Psychiatric Association., American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force. |tytuł = Diagnostic and statistical manual of mental disorders : DSM-5. |data = 2013 |data dostępu = 2020-05-03 |isbn = 978-0-89042-554-1 |wydanie = 5th ed |miejsce = Arlington, VA |wydawca = American Psychiatric Association |oclc = 830807378 |url = https://www.worldcat.org/oclc/830807378}}</ref>. Rozpoznanie stawiane jest najczęściej w oparciu o historię choroby, testy oceniające funkcje poznawcze oraz przy zastosowaniu neuroobrazowania i testów krwi, które umożliwiają różnicowanie przyczyn choroby<ref>{{Cytuj |autor = American Psychiatric Association., American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force. |tytuł = Diagnostic and statistical manual of mental disorders : DSM-5. |data = 2013 |data dostępu = 2020-05-03 |isbn = 978-0-89042-554-1 |wydanie = 5th ed |miejsce = Arlington, VA |wydawca = American Psychiatric Association |oclc = 830807378 |url = https://www.worldcat.org/oclc/830807378}}</ref>. Powszechnie stosowanym testem jest ''[[MMSE|Mini–Mental State Examination]]''<ref name=":2" />. W celu przeciwdziałaniu wystąpienia otępienia, podejmuje się walkę z jego czynnikami ryzyka, do których należą [[Nadciśnienie tętnicze|wysokie ciśnienie krwi]], [[palenie]], [[cukrzyca]] i [[otyłość]]<ref name=":1" />.
Nie ma [[Lek|lekarstwa]] na otępienie<ref name=":1" />. [[Inhibitory cholinesterazy]] takie jak [[donepezil]] są często stosowane i mogą przynosić korzyść w zaburzeniach o łagodnym i umiarkowanym przebiegu<ref name=":3">{{Cytuj |autor = Harish Kavirajan, Lon S. Schneider |tytuł = Efficacy and adverse effects of cholinesterase inhibitors and memantine in vascular dementia: a meta-analysis of randomised controlled trials |czasopismo = The Lancet. Neurology |data = 2007-09 |data dostępu = 2020-05-03 |issn = 1474-4422 |wolumin = 6 |numer = 9 |s = 782–792 |doi = 10.1016/S1474-4422(07)70195-3 |pmid = 17689146 |url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17689146}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = J. Birks |tytuł = Cholinesterase inhibitors for Alzheimer's disease |czasopismo = The Cochrane Database of Systematic Reviews |data = 2006-01-25 |data dostępu = 2020-05-03 |issn = 1469-493X |numer = 1 |s = CD005593 |doi = 10.1002/14651858.CD005593 |pmid = 16437532 |url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16437532}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Michal Rolinski, Chris Fox, Ian Maidment, Rupert McShane |tytuł = Cholinesterase inhibitors for dementia with Lewy bodies, Parkinson's disease dementia and cognitive impairment in Parkinson's disease |czasopismo = The Cochrane Database of Systematic Reviews |data = 2012-03-14 |data dostępu = 2020-05-03 |issn = 1469-493X |numer = 3 |s = CD006504 |doi = 10.1002/14651858.CD006504.pub2 |pmid = 22419314 |url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22419314}}</ref>. Poprawa jest jednak na ogół nieduża<ref name=":3" /><ref>{{Cytuj |tytuł = Drugs for Alzheimer's disease: best avoided. No therapeutic advantage |czasopismo = Prescrire International |data = 2012-06 |data dostępu = 2020-05-03 |issn = 1167-7422 |wolumin = 21 |numer = 128 |s = 150 |pmid = 22822592 |url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22822592}}</ref>. Jest wiele sposobów na poprawę życia osób z demencją i ich opiekunów<ref name=":1" />. Terapia poznawczo-behawioralna może pomóc obu tym grupom<ref name=":1" />. Edukacja i zapewnienie psychicznego wsparcia opiekunom osób z otępieniem jest bardzo ważne<ref name=":1" />. Regularne [[ćwiczenia fizyczne]] mogą ułatwić osobom z demencją radzenie sobie z codziennymi czynnościami<ref>{{Cytuj |autor = Dorothy Forbes, Scott C. Forbes, Catherine M. Blake, Emily J. Thiessen, Sean Forbes |tytuł = Exercise programs for people with dementia |czasopismo = The Cochrane Database of Systematic Reviews |data = 2015-04-15 |data dostępu = 2020-05-03 |issn = 1469-493X |numer = 4 |s = CD006489 |doi = 10.1002/14651858.CD006489.pub4 |pmid = 25874613 |url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25874613}}</ref>. Leczenie [[Zaburzenia zachowania|zaburzeń zachowania]] [[Leki przeciwpsychotyczne|lekami przeciwpsychotycznymi]] jest powszechne, ale w większości wypadków niezalecane, głównie z powodu ograniczonych korzyści oraz [[Skutek uboczny (medycyna)|efektów ubocznych]], do których wlicza się też podwyższone ryzyko [[Zgon|zgonu]]<ref>National Institute for Health and Clinical Excellence. "[https://web.archive.org/web/20141205183329/https://www.nice.org.uk/advice/ktt7/resources/non-guidance-lowdose-antipsychotics-in-people-with-dementia-pdf Low-dose antipsychotics in people with dementia]". ''nice.org.uk''.</ref><ref>"[https://web.archive.org/web/20141129015823/https://www.fda.gov/drugs/drugsafety/postmarketdrugsafetyinformationforpatientsandproviders/ucm124830.htm Information for Healthcare Professionals: Conventional Antipsychotics]". ''fda.gov''. 2008-06-16. </ref>.
W roku 2015 na całym świecie na demencję cierpiało 46 milionów osób<ref>{{Cytuj |autor = GBD 2015 Disease and Injury Incidence and Prevalence Collaborators |tytuł = Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 310 diseases and injuries, 1990-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015 |czasopismo = Lancet (London, England) |data = 10 08, 2016 |data dostępu = 2020-05-03 |issn = 1474-547X |wolumin = 388 |numer = 10053 |s = 1545–1602 |doi = 10.1016/S0140-6736(16)31678-6 |pmid = 27733282 |pmc = 5055577 |url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27733282}}</ref>. W ciągu całego życia demencja dotknie około 10% ludzi<ref>{{Cytuj |autor = Clement T. Loy, Peter R. Schofield, Anne M. Turner, John B. J. Kwok |tytuł = Genetics of dementia |czasopismo = Lancet (London, England) |data = 2014-03-01 |data dostępu = 2020-05-03 |issn = 1474-547X |wolumin = 383 |numer = 9919 |s = 828–840 |doi = 10.1016/S0140-6736(13)60630-3 |pmid = 23927914 |url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23927914}}</ref>. Z wiekiem ryzyko choroby otępiennej jest coraz wyższe<ref name=":4">{{Cytuj |autor = Eric B. Larson, Kristine Yaffe, Kenneth M. Langa |tytuł = New insights into the dementia epidemic |czasopismo = The New England Journal of Medicine |data = 2013-12-12 |data dostępu = 2020-05-03 |issn = 1533-4406 |wolumin = 369 |numer = 24 |s = 2275–2277 |doi = 10.1056/NEJMp1311405 |pmid = 24283198 |pmc = 4130738 |url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24283198}}</ref>. Około 3% ludzi między 65 a 74 rokiem życia cierpi na demencję, 19% między 75 a 84 rokiem życia oraz blisko połowa po 85 roku życia<ref>{{Cytuj |autor = Umphred, Darcy Ann. |tytuł = Umphred's neurological rehabilitation |data = 2013 |data dostępu = 2020-05-03 |isbn = 978-0-323-07586-2 |wydanie = 6th ed |miejsce = St. Louis, Mo. |wydawca = Elsevier/Mosby |oclc = 793814201 |url = https://www.worldcat.org/oclc/793814201}}</ref>. W 2013 roku otępienie było przyczyną 1,7 miliona śmierci, co stanowi wzrost względem 0,8 miliona w 1990 roku<ref>{{Cytuj |autor = GBD 2013 Mortality and Causes of Death Collaborators |tytuł = Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013 |czasopismo = Lancet (London, England) |data = 2015-01-10 |data dostępu = 2020-05-03 |issn = 1474-547X |wolumin = 385 |numer = 9963 |s = 117–171 |doi = 10.1016/S0140-6736(14)61682-2 |pmid = 25530442 |pmc = 4340604 |url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25530442}}</ref>. W miarę wydłużania się oczekiwanej długości życia, demencja staje się coraz bardziej powszechna<ref name=":4" />. Jest jedną z najczęstszych przyczyn [[Niepełnosprawność|niepełnosprawności]] wśród osób starszych<ref name=":2" />. Szacuje się, że jej ekonomiczne koszty każdego roku wynoszą 604 miliardy dolarów<ref name=":1" />.
== Charakterystyka ==
| |||