Polskie Towarzystwo Ludoznawcze

Polskie Towarzystwo Ludoznawcze (poprzednio „Towarzystwo Ludoznawcze”) – polskie stowarzyszenie naukowe o profilu antropologicznym, założone 9 lutego 1895 we Lwowie.

Polskie Towarzystwo Ludoznawcze

Państwo	Polska
Siedziba	Wrocław
Data założenia	1895
Profil działalności	etnografia, etnologia, folklorystyka, antropologia kulturowa, kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i tradycji, nauka, edukacja, oświata i wychowanie
Prezes	Anna Weronika Brzezińska
Członkowie	680
Nr KRS	0000059069
Data rejestracji	13 listopada 2001
brak współrzędnych
Strona internetowa

Od 1953 siedziba Zarządu Głównego PTL i Biblioteki Towarzystwa im. Jana Czekanowskiego mieści się przy Uniwersytecie Wrocławskim.

Historia

Towarzystwo Ludoznawcze (taką nazwę nosiło do 1945) zostało założone w 1895 we Lwowie. Wśród współzałożycieli byli m.in. Antoni Kalina, Franciszek Rawita-Gawroński i Stefan Ramułt. Początkowo liczyło 64 członków, a pierwszym prezesem towarzystwa był Antoni Kalina (pełnił tę funkcję przez 10 lat). Pierwszy statut towarzystwa określił jego zadania jako „...umiejętne badanie ludu polskiego i sąsiednich oraz rozpowszechnianie zebranych o nim wiadomości”. Członkowie towarzystwa gromadzili różnorodne materiały, m.in. opisy, ilustracje, zapisy muzyczno-wokalne, przygotowywali i rozsyłali kwestionariusze, które miały pomóc w zbieraniu informacji, gromadzili przedmioty do przyszłego muzeum etnograficznego. Po II wojnie światowej towarzystwo wznawia działalność na XXI Walnym Zgromadzeniu, które odbyło się w Lublinie w listopadzie 1945. Powołano nowe władze towarzystwa pod przewodnictwem Kazimierza Moszyńskiego, dokonano również zmiany nazwy na Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, początkowo z siedzibą w Lublinie (w latach 1952–1953 siedzibą był Poznań, a od 1954 Wrocław). Pierwszy statut towarzystwa powstał w 1947. W 1952 i 1958 wprowadzano do niego zmiany i ostatecznie przeredagowano w 1969. Zgodnie ze statutem celem towarzystwa było pogłębianie i szerzenie wiedzy etnograficznej.

Organem prasowym PTL i Komitetu Nauk Etnologicznych jest czasopismo Lud, które ukazuje się od 1895.

Na podstawie uchwał Zarządu Głównego mogły być tworzone oddziały, w miejscowościach, w których działało przynajmniej 10 członków towarzystwa.

Władzami Oddziału były: Walne Zgromadzenie, Zarząd i Komisja Rewizyjna.

Prezes			Wiceprezes
Okres	Imię i nazwisko	Uwagi	Okres	Imię i nazwisko	Uwagi
1894–1905	prof. dr Antoni Kalina		1895–1897	Adolf Strzelecki	Sekretarz
			1897–1905	Kazimierz Gorzycki	Sekretarz
1905–1910	dr Józef Kallenbach		1905–1916	prof. dr Wilhelm Bruchnalski
1910–1914	prof. dr Adam Antoni Kryński
1916–1917	dr Jan Czekanowski	p.o.	1916–1943	prof. dr Adam Fisher	1916–1917 p.o.
1917–1926	prof. dr Wilhelm Bruchnalski
1926–1945	prof. dr Jan Czekanowski	ponownie
			1943–1945	vacat
			1945–1953	prof. dr Józef Gajek	1945–1950 Sekretarz Generalny
1945–1953	prof. Kazimierz Moszyński
					1950–1953 Sekretarz
1953–1956	prof. dr Józef Gajek		1953–1956	doc. dr Adolf Nasz	Sekretarz
1956–1961	prof. dr Tadeusz Seweryn		1956–1961	prof. dr Józef Gajek	ponownie: Sekretarz Generalny
1961–1964	prof. dr Jan Czekanowski	ponownie	1961–
1964–1967	prof. dr Bolesław Olszewicz
1967–1976	prof. dr Kazimiera Zawistowicz-Adamska
1976	dr Anna Kutrzeba-Pojnarowa
1976–1980	prof. dr Bronisława Kopczyńska-Jaworska
1980–1982	prof. dr Franciszek Wokroj
1982–1989	dr Anna Kowalska-Lewicka
1989–1990	prof. dr hab. Janina Hajduk-Nijakowska
1992–1999	dr hab. Zygmunt Kłodnicki	dwukrotnie	1992–1996	dr Anna Kowalska-Lewicka Roman Tubaja
			1996–1999	prof. dr hab. Bronisława Kopczyńska-Jaworska dr hab. Teresa Smolińska
1999–2005	prof. dr hab. Dorota Simonides	dwukrotnie	1999–2002	prof. dr hab. Bronisława Kopczyńska-Jaworska dr Andrzej Stawarz
			2002–2005	dr Zygmunt Kłodnicki dr hab. Teresa Smolińska dr Andrzej Stawarz
2005–2019	prof. dr hab. Michał Buchowski	czterokrotnie	2005–2008	dr Zygmunt Kłodnicki dr Andrzej Stawarz dr Małgorzata Michalska
			2008–2015	dr hab. Grażyna Ewa Karpińska dr hab. Teresa Smolińska dr Małgorzata Michalska	dwukrotnie
			2015–2019	dr hab. Grażyna Ewa Karpińska dr hab. Katarzyna Barańska dr Katarzyna Majbroda
od 2019	dr hab. Anna Weronika Brzezińska		od 2019	dr hab. Anna Engelking dr Katarzyna Majbroda dr Hubert Czachowski

Cele

Celem Towarzystwa jest kształtowanie warunków do rozwijania antropologicznych zainteresowań wśród swoich członków, a także wspieranie rozwoju nauk etnologicznych oraz popularyzowanie wiedzy antropologicznej w społeczeństwie. Towarzystwo prowadzi badania naukowe, organizuje zebrania, konferencje, odczyty, szkolenia, wycieczki. Gromadzi, prowadzi i udostępnia księgozbiory, archiwa oraz bazy danych dotyczących historycznych i współczesnych form kultury polskiej (w szczególności kultury ludowej), kultur innych narodów oraz grup etnicznych, a także wspólnot kulturowych.

Władze naczelne Towarzystwa

1. Walne Zgromadzenie Delegatów
2. Zarząd Główny
3. Główna Komisja Rewizyjna
4. Sąd Koleżeński

Oddziały PTL

1. Oddział śląski (Bytom)
2. Oddział północno-mazowiecki (Ciechanów)
3. Cieszyn
4. Gdańsk
5. Kraków
6. Lublin
7. Łódź
8. Mszana Dolna
9. Opole
10. Poznań
11. Rzeszów
12. Toruń
13. Warszawa
14. Wrocław

Sekcje tematyczne

Władze sekcji wybierane są na 4 lata. W skład zarządu sekcji wchodzi przewodniczący i co najmniej 2 członków (zastępca przewodniczącego oraz sekretarz sekcji). Sekcje są powoływane na podstawie uchwał Zarządu Głównego. Sekcje spotykają się w ramach corocznych Walnych Zjazdów Delegatów PTL. Organizują panele dyskusyjne, konferencje oraz seminaria, przygotowują i wydają publikacje naukowe, realizują projekty badawcze.

Sekcja Stroju Ludowego

Została powołana18 maja 2012. Sekcja pozwala na wymianę poglądów i doświadczeń w zakresie badań nad strojami ludowymi, zdobnictwem, rekonstrukcją i inspiracjami. Popularyzuje ten temat w środowiskach naukowych i pozanaukowych. Sekcja organizuje konferencji i seminaria i wizyty studyjne w muzeach, które mają w zbiorach kolekcje strojów ludowych. Osoby należące do sekcji wspierają projekty związane ze strojami ludowymi realizowane w placówkach muzealnych i instytucjach kultury, sporządzają bibliografię stroju ludowego w Polsce, prowadzą stronę internetową zawierającą m.in. materiały ilustracyjne z Dzieł wszystkich Oskara Kolberga i Atlasu Polskich Strojów Ludowych oraz treści z badań terenowych Polskiego Atlasu Etnograficznego, sprawują nadzór merytoryczny nad stroną strojeludowe.net.

Z okazji dziesięciolecia sekcji wraz ze Stowarzyszeniem Wilamowianie zorganizowano konferencję pod hasłem Strój w pamięci – pamięć o stroju. Badania nad ubiorem z perspektywy memory studies (30 czerwca–2 lipca 2022 w Wilamowicach). Wystąpili badacze i badaczki z Polski i Czech. W ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki w latach 2020 –2022 sekcja zainicjowała opracowanie Słownika terminologicznego strojów ludowych.

Sekcja Metodologiczna

Ukonstytuowała się 11 lutego 2014. Celem sekcji jest stworzenie forum dla wymiany doświadczeń w zakresie metodologii i teorii antropologicznej, by upowszechniać wiedzę w gremiach naukowych i pozanaukowych, podkreślać rolę metodologii w refleksji teoretycznej i w badaniach terenowych, wypracować metody i narzędzia badawcze, poznać i opisać nowe lub dotąd niewystarczająco opracowane zjawiska społeczno-kulturowe.

Sekcja zorganizowała sesje tematyczne, m.in.:

• Antropologiczne konteksty krytyki kulturowej w ramach konferencji naukowej PTL pod hasłem Jaka refleksja o kulturze jest dzisiaj potrzebna Europie? Wyzwania, dylematy, perspektywy, Wrocław, 22–23 września 2016;
• Mapowanie postmodernizmu w polskiej antropologii społeczno-kulturowej w ramach konferencji naukowej PTL zorganizowanej w 200. rocznicę urodzin Floriana Ceynowy pod hasłem Regiony i regionalizmy w perspektywie antropologii kulturowej. Między pasją a metodą, Gniewino, 22–23 czerwca 2017;
• Antropologie „aktualnego”. Metody, zjawiska, perspektywy, aksjologie w ramach konferencji naukowej PTL pod hasłem Etnografie współczesności: obszary, metody, perspektywy, Łódź, 20–21 września 2018;
• Etnografia transrelacyjna. Poznanie i praxis w świecie więcej-niż-ludzkim – konferencja online, Wrocław, 19–20 października 2020;
• Krakowska konferencja etnograficzna. Metodologie, praktyki, teorie – konferencja naukowa w 95. rocznicę powstania Komisji Etnograficznej PAU, online, 21–22 listopada 2021;
• Wyzwania metodologiczne i epistemologiczne pułapki antropologicznych badań w przestrzeniach miejskich i małomiasteczkowych w aktualnych kontekstach społeczno-kulturowych, materialnych, ekonomicznych, technologicznych i środowiskowych w ramach konferencji naukowej PTL pod hasłem Miasteczko – Sztetl – Städtchen. Wokół konstruowania „wielokulturowości” i „lokalnego dziedzictwa”, Przysucha, 23–24 września 2021.

W 2016 przeprowadzono ankietę Etnografia – etnologia – antropologia kulturowa dzisiaj. Cele, zakresy i praktyki badawcze, wyzwania na przyszłość autorstwa Katarzyny Majbrody i Wojciecha Piaska). Skierowano ją do folklorystów, etnografów i antropologów. Wyniki opublikowano w czasopiśmie „Lud”.

Sekcja Muzeologiczna

Powstała 11 lutego 2014 w celu refleksji i wspierania badań nad polskimi muzeami oraz teorii i badań muzeologicznych, wymiany doświadczeń i wiedzy na temat działalności muzeów etnograficznych, regionalnych i z zakresu badań nad kulturą, wydawania opinii, tworzenia raportów, upowszechniania wiedzy o problematyce muzeologicznej w środowiskach naukowych i pozanaukowych, jak również pomocy w realizacji projektów z zakresu muzealnictwa, muzeologii i antropologii muzeum oraz wspieranie działań wydawniczych.

Od 2014 w formie online ukazuje się rocznik „Zbiór Wiadomości do Antropologii Muzealnej”.

Sekcja Folklorystyczna

Powołana 18 września 2014, podejmuje inicjatywy w zakresie badań naukowych dotyczących dawnych i współczesnych form folkloru oraz niematerialnego dziedzictwa kulturowego. W ramach działalności Sekcji organizowane są konferencje naukowe, seminaria i panele dyskusyjne, pisane wnioski o granty badawcze, przygotowywane publikacje naukowe.

Sekcja Antropologii Historii

Działała w latach 2015–2019. W 2020 na wniosek zarządu sekcji Zarząd Główny PTL zwiesił jej działalność.

Sekcja Studiów Azjatyckich

Powstała 29 czerwca 2016. Celem jej działalności jest szerzenie wiedzy o kulturze Azji, organizacja i udział w wydarzeniach naukowych, prowadzenie badań w tematyce azjatyckiej.

Sekcja Studiów nad Dziedzictwem i Pamięcią Kulturową

Powstała w 2017. Promuje nowe możliwości badań nad dziedzictwem i pamięcią kulturową, wspiera badania artefaktów i przejawów materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego, jak również relacji między nimi, badani dziedzictwa i pamięci kulturowej większościowych i mniejszościowych społeczności. Opracowuje metodologię badań w tej dziedzinie, śledzi i reaguje na paradoksy i przekłamania w zakresie dziedzictwa i pamięci kulturowej. Zajmuje się też studiami performatywnymi nad dziedzictwem i pamięcią kulturową, szansami, jakie dają w tej dziedzinie nowe media, jak również działaniami w zakresie humanistyki cyfrowej.

Sekcja przygotowała seminaria naukowe: Nowe praktyki w obszarze dziedzictwa i pamięci kulturowej. Polityka, edukacja, animacja (Katowice, 27 maja 2019) oraz Nowe projekty badawcze i organizacyjne w obszarze dziedzictwa kulturowego (Warszawa, 6 lutego 2020).

W sekcji działają m.in. Ewa Kocój (od 2017 jej przewodnicząca) i Przemysław Adamczewski.

Sekcja Ukrainoznawcza

Powstała 1 czerwca 2018. Służy wymianie informacji i doświadczeń w zakresie antropologii, etnologii, etnografii, folklorystyki i historii Ukrainy i jej kręgu kulturowego. Podejmuje badania w tym zakresie, w Polsce i za granicą upowszechnia wiedzę o ukraińskim kręgu kulturowym, wspiera budowanie obrazu ukraińskiej kultury w powszechnym odbiorze społecznym, działa na rzecz krzewienia postawy tolerancji i współpracy.

Sekcja Antropologii Jedzenia

Powołana 19 lutego 2019 jako efekt rozkwitu badawczego podejścia do jedzenia i konsumpcji. Osoby działające w sekcji zajmują się związkami jedzenia z tożsamościami (etniczną, klasową, narodową, regionalną...) i stylami życia, dziedzictwem kulinarnym, problemami i przemianami wiejskiej kultury kulinarnej, kwestią zależności pożywienia a sacrum oraz obrzędowości. Badają polityczność produkcji i konsumpcji jedzenia, analizują turystykę kulinarną.

Podczas dorocznych zjazdów PTL sekcja zorganizowała panele:

• Wiele kultur, wiele kuchni. Antropologia jedzenia polskich miast, miasteczek i ich okolic na konferencji Miasteczko – Sztetl – Städtchen wokół konstruowania „wielokulturowości” i „lokalnego dziedzictwa” (Przysucha, 24–25 września 2021);
• Kultura tradycyjna jako doświadczenie i wyzwanie badawcze na konferencji pod hasłem Kultura tradycyjna jako doświadczenie i wyzwanie badawcze (Bytom, 22–25 września 2022).

Jednostki podległe Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu

Pracownia Edukacji Otwierającej

Projektem zainicjonowanym w grudniu 2018 kieruje Katarzyna Majbroda. Celem jest propagowanie otwartości edukacji w przestrzeni publicznej w obszarze edukacji międzykulturowej, wielokulturowej, genderowej, obywatelskiej, regionalnej, emancypacyjnej, równościowej, antydyskryminacyjnej. Działania obejmują rozwijanie programu nauczania w szkołach o treści spójne z celami pracowni, badanie polityki edukacyjnej w Polsce i wpływ na jej kształt, publikację tekstów o tematyce edukacyjnej, organizację paneli dyskusyjnych, konferencji i warsztatów, edukację regionalną oraz wspieranie lokalnych przedsięwzięć umacniających więzi społeczne. Pracownia jest szczególnie aktywna w trzech obszarach: edukacja równościowa przeciwko dyskryminacji i wkluczeniom, edukacja regionalna w zakresie kultur tradycyjnych i dziedzictwa kulturowego oraz animacja w celu wzmacniania twórczości i sprawczości społeczności lokalnych.

Działalność wydawnicza

Czasopisma naukowe

1. „Lud”, rocznik, wydawany od 1895
2. „Literatura Ludowa”, dwumiesięcznik, wydawany od 1957
3. „Łódzkie Studia Etnograficzne”, rocznik, wydawany od 1959
4. „Zbiór Wiadomości do Antropologii Muzealnej”, rocznik, wydawany od 2014

Serie wydawnicze

1. Prace i Materiały Etnograficzne (PMiE) – wydawany od 1934
2. Prace Etnologiczne (PE) – wydawane od 1947
3. Atlas Polskich Strojów Ludowych (APSL) – wydawana od 1949
4. Archiwum Etnograficzne (AE) – wydawane od 1951
5. Kultury Popularne Świata (KPŚ) – wydawana od 1958
6. Biblioteka Zesłańca (BZ) – wydawane od 1991
7. Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego (KPAE) – wydawane od 1993
8. Biblioteka Literatury Ludowej (BLL) – wydawana od 1995
9. Dziedzictwo Kulturowe (DK) – wydawane od 1995

Członkowie PTL

Członkowie honorowi PTL

• Jan Karłowicz (1896)
• Włodzimierz Dzieduszycki (1896)
• Antoni Kalina (1905)
• Aleksander Brückner (1925)
• Lubor Niederle (1925)
• Seweryn Udziela (1925)

Przedwojenni członkowie towarzystwa

• Antoni Kalina
• Franciszek Rawita-Gawroński
• Benedykt Dybowski
• Władysław Łoziński
• Mieczysław Sołtys

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego
• Poprzednie składy władz PTL (od 1992 do 2015)
• Zarząd Główny PTL bieżąca kadencja (2015–2019)