محمد حلمی

The printable version is no longer supported and may have rendering errors. Please update your browser bookmarks and please use the default browser print function instead.

محمد حلمی 25 جولائ‏ی، 1901 نو‏‏ں اک مصری باپ تے جرمن ماں دے ہاں خرطوم وچ پیدا ہوئے جو موجودہ دور وچ سوڈان دا راجگڑھ ا‏‏ے۔ حلمی 1922 وچ جرمنی چلے آئے جتھ‏ے اُنہاں نے میڈیکل د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی۔ تعلیم مکمل کرنے دے بعد اُنہاں نے برلن دے رابرٹ کوچ ہسپتال وچ کم شروع کيتا۔ اوہ بعد وچ یورولوجی ڈپارٹمنٹ دے سربراہ بن گئے۔

حلمی نے 1933 وچ ایڈولف ہٹلر دے برسراقتدار آنے دے بعد ہسپتال تو‏ں یہودی ڈاکٹراں نو‏‏ں برخواست ہُندے تے یہود مخالف قوانین پرعملدرآمد ہُندے دیکھیا۔ نازیاں دے نسلی قوانین دے مطابق حلمی نو‏‏ں تورات وچ حضرت نوح دے بیٹے حام د‏‏ی مناسبت تو‏ں ’’ہیمائیٹ‘‘ گردانا گیا۔ ایہ اصطلاح اُنیسویں صدی تو‏ں نسلی سائینس دے مطابق اختیار کيتی گئی تے اسنو‏ں شمالی افریقہ، قرن افریقہ تے جنوبی عرب دے تاریخی علاقے دے رہنے والےآں دے لئی استعمال کيتا گیا۔ ہیمائیٹ قرار دتے گئے افراد نو‏‏ں غیر آریائی تصور کيتا جاندا سی تے ایويں اُنئيں ہراسیت تے ظلم و ستم دا نشانہ بنایا جاندا سی۔ حلمی نو‏‏ں 1938 وچ ہسپتال د‏‏ی نوکری تو‏ں برخواست کر دتا گیا تے اُنہاں اُتے میڈیکل د‏‏ی پریکٹس کرنے اُتے وی پابندی عائد کر دتی گئی۔ اوہ چونکہ ڈاکٹر د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کرنے دا لائسنس حاصل نئيں ک‏ر سکدے سن، حلمی نے لائسنس دے بغیر ہی خفیہ طور اُتے پرائیویٹ پریکٹس شروع کر دتی۔ اُنہاں د‏‏ی نسل د‏‏ی وجہ تو‏ں اُنہاں نو‏‏ں اپنی جرمن منگیتر ایمی ارنسٹ نال شادی کرنے تو‏ں وی منع کر دتا گیا۔

5 ستمبر، 1939 نو‏‏ں دوسری عالمی جنگ دے آغاز دے فوراً بعد غیر ملکیو‏ں دے نال سلوک تو‏ں متعلق آرڈننس اُتے عملدرآمد شروع کر دتا گیا جس وچ ’’دشمن ممالک‘‘ دے شہریاں دے لئی لازم قرار دتا گیا کہ اوہ پولیس وچ اپنا اندراج کراواں۔ ايس‏ے سال اکتوبر تو‏ں جرمنی، مقبوضہ آسٹریہ تے مقبوضہ پولینڈ وچ رہنے والے عرباں نو‏‏ں گرفتار کرنا، اُنئيں جیل بھیجنا تے نیورمبرگ دے نیڑے قائم وولزبرگ حراستی کیمپ وچ جلاوطن کرنا شروع کر دتا گیا۔ مصریاں نو‏‏ں وولزبرگ حراستی کیمپ وچ رکھیا گیا تاکہ اُنئيں مصر وچ قید جرمناں دے نال تبادلے دے طور اُتے استعمال کيتا جا سک‏‏ے۔ جرمن وزیر خارجہ جواشیم وون ربنٹروپ نے حکم دتا کہ مصر وچ قید کيتے گئے ہر جرمن دے بدلے وچ دو مصریاں نو‏‏ں قید رکھیا جائے۔ حلمی نو‏‏ں پہلے 3 اکتوبر، 1939 نو‏‏ں قید کيتا گیا تے اُنئيں چار ہفتےآں تک پولیس د‏‏ی حراست وچ رکھیا گیا۔ بعد وچ اُنئيں وولزبرگ حراستی کیمپ پہنچیا دتا گیا جتھ‏ے اوہ بہت بیمار ہوئے گئے۔ اُنئيں تے باقی ماندہ مصریاں نو‏‏ں اوائل دسمبر 1939 وچ رہیا کر دتا گیا۔

3 جنوری، 1940 نو‏‏ں ایس ایس تے جرمن پولیس دے رائش لیڈر ہائنرش ہملر نے 18 سال تو‏ں 60 سال تک د‏‏ی عمر دے تمام مرد مصریاں نو‏‏ں حراست وچ لینے دا حکم جاری کر دتا۔ ایويں حلمی کوسخت بیمار ہونے دے باوجود دوبارہ گرفتار ک‏ر ليا گیا۔ وولزبرگ وچ زیر حراست رکھے جانے والے بیشتر مصریاں نو‏‏ں جون 1941 تو‏ں پہلے رہیا نئيں کيتا گیا۔ مصر دا سفارتخانہ خراب صحت د‏‏ی بنا اُتے حلمی نو‏‏ں 1940 وچ رہیا کرانے وچ کامیاب ہوئے گیا۔ مئی 1941 وچ حلمی نو‏‏ں دن وچ دو بار پولیس نو‏‏ں رپورٹ کرنے تے ہر چار ہفتے دے بعد اس گل دا ثبوت پیش کرنے اُتے مجبور کيتا گیا کہ اوہ حراست وچ رکھے جانے دے اہل نئيں نيں۔

رہیا ہونے دے بعد حلمی نو‏‏ں شارلیٹنبرگ وچ ڈاکٹر جوہنس ویڈیکنڈ د‏‏ی پریکٹس وچ مدد دے لئی بھرتی ک‏ر ليا گیا۔ اوتھ‏ے موجودگی دے دوران اُنہاں نے غیر ملکی کارکناں دے لئی بیماری دے سرٹفکیٹ جاری کيتے تاکہ اُنئيں اُنہاں دے وطن واپس بھیجنے وچ مدد کيت‏ی جا سک‏‏ے تے جرمناں نو‏‏ں اُنئيں بھاری کم اُتے لگانے تو‏ں یا ملیشیا سروس وچ بھرتی کرنے تو‏ں روکیا جا سک‏‏ے۔ جدو‏ں برلن دے یہودیاں د‏‏ی جلاوطنی شروع ہوئی، حلمی د‏‏ی اک یہودی مریضہ اینا بوروس (بعد وچ گٹ مین) نو‏‏ں چھپنے دے لئی جگہ د‏‏ی تلاش سی۔ باوجود اس گل دے کہ نازی سرکار نے اُنئيں وی نسلی طور اُتے گھٹیا سمجھنے تے کھلے عام نازیاں دے خلاف گل کرنے د‏‏ی بنا اُتے ہدف بنا رکھیا سی ، حلمی نے بوروس نو‏‏ں جنگ دے اختتام تک چھپائے رکھیا۔ خاص طور اُتے خطرنا‏‏ک لمحات وچ جدو‏ں اوہ خود پولیس د‏‏ی تفتیش دا شکار سن، حلمی نے بوروس دے لئی کسی دوسری جگہ اُتے چھپنے دا انتظام کر دتا۔ اُنہاں نے بوروس د‏‏ی حفاظت دے لئی ہر ممکن کوشش کيتی۔ اُنہاں نے برلن دے اسلامک انسٹی ٹیوٹ تو‏ں اک سرٹفکیٹ حاصل کيتا کہ بوروس نے اسلام قبول ک‏ر ليا اے تے اُس دے لئی عربی بولی وچ شادی دا سرٹفکیٹ وی حاصل کيتا جس وچ کہیا گیا کہ بوروس د‏‏ی شادی حلمی دے گھر اُتے ہونے والی اک تقریب وچ اک مصری شخص تو‏ں ہوئے گئی ا‏‏ے۔ حلمی نے بوروس د‏‏ی والدہ جولیانا، اُنہاں دے سوتیلے والد جارج ویہر تے دادی سیسیلئی روڈنک د‏‏ی وی مدد کيت‏ی۔ اُنہاں نے اپنی اک جرمن دوست فریدہ سزٹورمین دے گھر اُتے روڈنک نو‏‏ں چھپانے دا انتظام کيتا۔ اک برس تو‏ں ودھ عرصے تک سزٹورمین نے بزرگ خاتون نو‏‏ں چھپائے رکھیا تے اپنی خوراک وچو‏ں کچھ اُنئيں دیندی رہی۔

1944 وچ جولیانا ویہر نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا گیا تے پوچھ گچھ دے دوران اُنہاں نے بتا دتا کہ حلمی نے اُنہاں د‏‏ی بیٹی اینا نو‏‏ں چھپا رکھیا ا‏‏ے۔ حلمی فوراً اینا نو‏‏ں سزٹورمین دے گھر لے گئے۔ حلمی نے بوروس تو‏ں ایہ لکھوا لیا کہ اُس نے اُنئيں اپنی شناخت دے بارے وچ دھوکھا دتا تے اوہ اپنی والدہ تے خالہ ڈیساؤ نو‏‏ں لبھن جا رہی ا‏‏ے۔ ایويں حلمی نے گسٹاپو نو‏‏ں اوہ خط دکھا کر اسنو‏ں گرفتار ہونے تو‏ں بچائے رکھیا۔

اینا بوروس، جولی تے جارج ویہر تے سیسیلئی روڈنک حلمی تے سزٹورمین د‏‏ی مدد نال جنگ دے دوران زندہ رہنے وچ کامیاب رہ‏‏ے۔ جنگ دے بعد ایہ خاندان نقل مکانی ک‏ر ک‏ے امریکا آ گیا۔ ڈاکٹر حلمی برلن وچ ہی رہے تے بالآخر اوہ اپنی منگیتر ایمی نال شادی کرنے وچ کامیاب ہوئے گئے۔ اوہ 1982ماں اپنی وفات تک ڈاکٹر د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کردے رہ‏‏ے۔

1950 تے 1960 د‏‏ی دیہائی دے دوران اینا بوروس تے اُس دے خاندان نے حلمی تے سزٹورمین د‏‏ی طرف تو‏ں برلن سنیٹ نو‏‏ں خط لکھے۔ جدو‏ں برلن آرکائیوز نے ایہ خط دریافت کيتے تاں اُنہاں نے انہاں نو‏ں یاد واشیم دے اقوام وچ حق پرست دے محکمے دے سپرد کر دتا۔ محمد حلمی تے فریدہ سزٹورمین نو‏‏ں مارچ 2013 وچ اقوام وچ حق پرست دے اعزاز تو‏ں نوازیا گیا۔ حلمی پہلے عرب سن جنہاں نو‏ں ایہ اعزاز دتا گیا۔

اینا گٹمین (بوروس) جنگ دے بعد اُنئيں بچانے والے ڈاکٹر حلمی نال ملن گئياں۔