Cambiende Istòria de Sardigna aragonesa (setzione)

== Elianora de Arbaree ==
{{Càstia fintzas|Elianora de Arbarèe}}
[[File:Nozze di eleonora d'arborea e branca doria.jpg|thumb|283x283px|Isposòriu de Elionora de Arbaree cun Brancalione Dòria]]
A sa morte de [[Marianu IV de Arbarea|Marianu IV de Arbaree]] visconte de Bas, fiat artziadu a su tronu su fìgiu [[Ugone III de Arbaree|Ugone III]]. Isse aiat tentu un'annestru pretamente militare e aiat sighidu su babbu in is campagnas militares numerosas contra de sos aragonesos. At furriadu totu is isfortzos suos e cussos de su giuigadu, a sa prosighidura de sa gherra incumentzada dae su babbu. Ammentadu comente a unu soberanu cruele, pro neghe de s'ostinu in s'atzione militare, aiat sighidu sa polìtica de disamistade cara a su regnu aragonesu in Sardigna, tantis de ispìnghere s'[[Corona de Aragona|Aragona]] a chircare de dd'eliminare foras de su campu de batalla. Non prus de sa calidade militare primorosa, fiat istadu fintzas un'àbile diplomàticu, fiat resissidu difatis a fàghere cojuare sa sorre [[Elianora de Arbarèe|Elianora]] cun [[Brancalione Dòria]], erederi de is terras [[Logudoro|logudoresas]] de is Dòria. Sa situatzione piessigna in ue s'agataiat sa Sardigna in cussos annos, cun s'[[Judicadu de Arbaree|Arbaree]] mere de manna parte de s'ìsula, ma ancora in gherra cun s'Aragona chi teniat [[Casteddu]] e [[S'Alighèra|S'Alighera]], singiaiat su disvantàgiu chi s'Aragona aiat acumuladu in is annos de gherras cun [[Marianu IV de Arbarea|Marianu IV]] in antis e cun [[Ugone III de Arbaree|Ugone III]] a pustis. Ma is Arbaree teniant fintzas unos àteros inimigos "non decrarados", in is famìlias genovesas chi ancora teniant possedimentos massimamente in su tataresu. Is Dòria etotu, cun chie pro mèdiu de sa sorre Eleonora fiant imparentados, fatu·fatu tiraiant tramende imoe contra de s'Arbaree imoe contra de s'Aragona. Ugone fiat istadu ochidu dae una congiura ordingiada a s'internu de su Giuigadu, ma intzullada e afiantzada dae s'Aragona. In cussa ocasione fiat fintzas ochidu su fìgiu de Ugone, chi diat èssere istadu primu in lìnia de sutzessione de su Giuigadu, craru sinnu custu, chi sa fine de sa congiura no fiat petzi eliminare Ugone, ma disitabilizare s'Arbaree intreu neutralizende sa famìlia de is Arbaree. A fatu de sa morte de Ugone III e de s'erederi legìtimu si fiat aberta una fase, curtza ma dificultosa, de sutzessione, (su ''bannus-consensus'') e sa [[Corona de Logu]] at tzerriadu a regnare [[Fidericu Dària Cappai|Fidericu Dòria Cappai]], fìgiu mannu de Elianora e de Brancalione. Sende chi però teniat 6 annos, aiat guvernadu pro contu suo sa mama. Elianora fiat istada duncas una reina-regidora e ddu fiat istada fintzas pro s'àteru fìgiu, [[Marianu V de Arbaree|Marianu V Dòria Cappai]], devènnidu re cando si fiat mortu Fidericu a s'edade de 10 annos. Sa fama sua at a passare is làcanas de s'ìsula e s'at a fàghere pro su pòpulu sardu unu sìmbulu de indipendèntzia e de libertade. In su [[1395]] aiat ammanniadu su cuntènnidu de normas de sa [[Carta de Logu]], una regorta de leges giai promulgada dae su babbu [[Marianu IV de Arbarea|Marianu IV]], chi in su còdighe [[Deretu tzivile|tzivile]] e in cussu rurale, sintetizaiant su cuntzetu istatale chi is sardos si tramandaiant - segundu carchiunu - giai dae s'època de sa [[Tziviltade nuraghesa|tziviltade nuràgica]]. Fiat istadu su maridu Brancalione - però - chi at giutu sa gherra contra su [[Regnu de Sardigna (1324-1720)|regnu de Sardigna e Còrsica]], sighende su bisu unificadore de [[Marianu IV de Arbarea|Marianu IV]]. Su 1 de abrile de su [[1391]] aiat reusadu sa paghe de su [[1388]] e a su càbudu de s'esertzitu, su 16 austu, aiat ocupadu [[Tàtari]]. Semper cun su fìgiu [[Marianu V de Arbaree|Marianu]] a su costadu, aiat invàdidu is territòrios aragonesos de sa costa nord orientale, pighende su casteddu de sa Fava (acanta sa bidda de [[Pasada]]), de [[Garteddi]], de [[Terranoa|Pedresu]] e de Bonvehì. In pagu tempus aiat conchistadu totu sa Sardigna setentrionale, fiant abarrados in manu aragonesa isceti [[S'Alighèra|S'Alighera]] e [[Lungoni]]. In su mese de cabudanni fiat mòvidu cara a Sud e su 3 de santugaine cun s'esèrtzitu fiat intradu in [[Igrèsias|Bidda de Crèsia]] e aiat ocupadu totu sa zona de Igrèsias: in prus pagu de ses meses, su regnu de Sardigna e Còrsica fiat torradu a is solas tzitades de [[S'Alighèra|S'Alighera]] e de [[Casteddu|Casteddu de Càller]]. Totu su restu fiat torra Sardigna arbaresa.