Adresa
:
[go:
nahoru
,
domu
]
Jump to content
Menù printzipale
Menù printzipale
move to sidebar
cua
Navigatzione
Pàgina printzipale
Ùrtimas mudàntzias
Pàgina a sa tzurpa
Agiudu
Comunidade
Tzilleri
Portale comunidade
Donatziones
Chirca
Chirca
Appearance
Registra·ti
Intra
Ainas personales
Registra·ti
Intra
Pages for logged out editors
learn more
Contributziones
Cuntierras
Cambiende
Judicadu de Càlaris
(setzione)
Annanghe limbas
Pàgina
Cuntierras
sardu
Leghe
Càmbia
Modìfica còdighe de orìgine
Càstia istòria
Ainas
Ainas
move to sidebar
cua
Actions
Leghe
Càmbia
Modìfica còdighe de orìgine
Càstia istòria
Generale
Pàginas chi ligant a custa
Mudàntzias ligadas
Càrriga documentu
Pàginas ispetziales
Informatziones pro sa pàgina
Otene un'URL incurtzadu
Iscàrriga su còdighe QR
Elementu Wikidata
In àteros progetos
Appearance
move to sidebar
cua
Atentzione:
Non ses identificadu. S'indiritzu IP tuo at a èssere annotadu si faghes cale si siat càmbiu. Si
intras in su contu tuo
o
creas unu contu
, is càmbios tuos ant a èssere marcados cun su nùmene impitadore tuo, paris a àteros giuamentos.
Anti-spam check. Do
not
fill this in!
== Istòria == === Is orìgines === Sa data dereta de sa nàschida de su rènniu de Càralis no est nodia. A pustis de sa conchista [[impèriu bizantinu|bizantina]] de sa Sardigna, acontessida in su [[534]] a òpera de [[Giustinianu]], s'ìsula fiat intrada a parte de sa [[prefetura de Àfrica]] chi cumprendiat fintzas sa [[Còssiga|Còrsiga]], sas [[Ìsulas Baleares|Baleares]], s'[[Àfrica de su Norti|Àfrica de su norte]] otzidentale, e parte de sa [[Penìsula Ibèrica|penìsula ibèrica]] meridionale; su ''[[praeses]]'' de Sardgina, chi sutaiat a su prefetu de [[Cartàgine]], teniat residèntzia in Càlaris, mentras su [[dux (istòria romana)|dux]] teniat sede in [[Fordongianus|Forum Traiani]]<ref>{{Tzita|Francesco Cesare Casùla|p.137-138|Casula}}</ref>. In su [[551]] sa Sardgina fiat ocupada dae sos [[Ostrogotos]] ma fiat torrada a conchistare dae sos bizantinos a pustis de s'agabbu de sa [[gherra gòtica (535-553)|gherra gòtica]]<ref>{{Tzita|Francesco Cesare Casùla|p.142|Casula}}</ref>. A causa de sa gherra cun is [[Longobardos]], a cara de su [[582]] s'imperadore bizantinu [[Tibèriu II]] aiat trasformadu sa prefetura de Àfrica in [[esarcadu de Àfrica]]<ref>{{Tzita|Francesco Cesare Casùla|p.146|Casula}}</ref>. Cun sa conchista de [[Cartàgine]] dae sos [[àrabos]] acontessida in su [[698]], s'ìsula fiat allorada a s'[[esarcadu de Itàlia]], cun capitale in [[Ravenna]]<ref>{{Tzita|Francesco Cesare Casùla|p.151|Casula}}</ref>. Imbàtidu unu tzertu momentu sa figura de su ''dux'' fiat ispèrdida e su ''praeses'', naradu comomai ''iudex provinciae'', si fiat fatu màssima autoridade in s'ìsula<ref>{{Tzita|Francesco Cesare Casùla|p.153|Casula}}</ref> chi a partire dae su de 8 sèculos si fiat in sustàntzia fatu autònomu dae [[Bisàntziu]]<ref>{{Tzita|Francesco Cesare Casùla|p.157|Casula}}</ref>. In is deghinas de annos a sighire, mescamente pro causa de s'abisòngiu de si difèndere dae is lòmpidas [[saraghinos|saraghinas]], a chi sos bizantinos no si podiant prus opònnere cun efetu ( a puntu ca in s'annu [[815]], "''legati sardorum de Calari civitate dona ferentes''", imbassadores sardos chi portaiant donos imbiados dae su iudex provinciae de Càralis, si fiant presentados a sa corte de [[Lodovicu su Piu]], in [[Francoforte]] pro pedire agiudos<ref name="ReferenceA">{{Tzita|Francesco Cesare Casùla|p.159|Casula}}</ref>), aiant batidu a pagu a pagu a sa formatzione de sos istados sardos indipendentes. Sa prima nova ufitziale de s'esistèntzia de unos cantos sennores locales s'agatat in una lìtera de [[paba Nicolau I]], datada [[864]], in ue isse pedit a sos soberanos sardos de evitare cojas intre cunsambenados<ref>{{Tzita|Francesco Cesare Casùla|p.163|Casula}}</ref>. Cuntantu custu fatu, galu in su de 10 e in su de 11 sèculos fiant mentovadu un'[[arconte]] (o giuighe) solu de Sardigna in unos rètulos in [[limba grega bizantina]] agatados in [[Assèmini]], [[Santu Antiogu]] e [[Biddesorris]]<ref>{{Tzita|Gian Giacomo Ortu|p.43-44-45|Ortu}}</ref>. Fentomende [[Arrigo Solmi]]: «''No si depet irmentigare ca in s'istòria formativa de is istitutziones polìticas sardas su giuigadu de Càlaris rapresentat su nùcleu prus antigu e ca dae issu, si presumet, si siant ischirriados totu is àteros pro unu ispoddiamentu deretu e ispontàneu de is antigas istitutziones bizantinas.''»<ref>{{Tzita|Arrigo Solmi|p.172|Solmi}}</ref>. === Su de 11 sèculu === [[File:Smaria uta4.jpg|thumb|left|upright=0.8|[[Crèsia de Santa Maria (Uta)]]]] Dae sas crònacas si deduit ca tales [[Mujahid al-Amiri|Mujāhid al-ʿĀmirī]], mègius nodiu che noto ''Mugetu'', sènnore de sa [[Taifa]] e de [[Dénia|Dènia]], in [[Ispagna]] (fortzis de orìgines cristianas), in su [[1015]] aiat chircadu de invàdere sa Sardigna. Sa gherra fiat acontessida in su [[Campidanu de Casteddu]], in ue diat pèderde sa vida ''Malut'' (su Sennore o su Re), ghia de sas milìtzias sardas. Sas fortzas àrabas, mancari binchidoras, fiant torradas a si retirare a Ispagna, intentende unu atacu nou in su beranu de su [[1016]], impedidu dae sos [[Imbios pisanu-genovesos pro sa Sardigna|flotas pisanu-genovesas]]<ref>{{Tzita|Gian Giacomo Ortu|p.40-41|Ortu}}</ref>. Sas primas novas ufitziales subra su giuigadu de Càlaris remontant a s'eletzione de su giuighe [[Mariuanu I Salùsiu I|Marianu I Salusi I]], de iscratza [[Lacon-Gunale]]<ref name="Cs1">{{Tzita|Francesco Cesare Casùla|p.199|Casula}}</ref>, chi fiat duncas cunsideradu primi soberanu de Càlaris, mancari probabilmente nde fiant istados àteros in antis de isse. Marianu I fiat mortu in su [[1058]] e ddi fiat sighidu su fìgiu [[Orzocor Torchitor I]]<ref name="Cs1" />, chi aiat renniadu durante su perìodu de sa [[riforma gregoriana]] de sa [[crèsia catòlica]]. Orzocor susteniat su paba cun donatziones e favoressende sos mòngios [[Benedettinos|benedetinos]] de[[abadia de Montecassino|Montecassino]] chi in cuss'època fiant isbarcados in Sardigna. Aiat tentu ses fìgios, Costantinu, Pedru Sèrgiu, Orzocor, Gonàriu, Torbenu. A sa morte sua, in su[[1089]], ddi fiat sighidu su majore Costantinu, cun nùmene de [[Costantinu Salùsiu II|Costantinu Salusi II]]<ref name="Cs1" />. [[File:Orzocco di Cagliari.jpg|thumb|left|upright=0.8|Orzocor Torchitor de Càlaris, ''Registrum Petri Diaconi'']] Costantinu aiat sighidu a apoderare sa [[reforma grigoriana]] de sa crèsia e aiat comintzadu una òpera de modernizatzione de su giuigadu cun su suportu de sos benedetinos, arribados in su giuigadu durante su guvernu de su babbu e de sa mamma, donende a is [[Abadia de Santu Vitore (Marsìllia)|mòngios vitorinos de Marsìllia]] sa [[basìlica de Santu Sadurru]] e àteras propiedades in su territòriu giuigale<ref name="Putzulu" />. A pustis aiat postu Càlaris suta autoridade de s'[[achidiòtzesi de Pisa|archipìscamu de Pisa]], Lamberto<ref name="Putzulu" />. Sa data de sa morte sua no est segura sende chi s'ùrtima intzidida sua in documentas pùblicas est de su [[1090]]<ref name="Putzulu" />, ma su sighidore, su fìgiu [[Marianu II Torchitor II]], no fiat cumparidu in antis de su [[1103]]. Probabilmente a sa morte de Costantinu ddi fiat sighidu pro una iscurta su frade [[Torbenu de Càlaris|Torbenu]]<ref name="Putzulu">{{Tzita web|url=http://www.treccani.it/enciclopedia/costantino-di-cagliari_(Dizionario-Biografico)/|tìtulu=COSTANTINO di Cagliari|sambenadu=Putzulu|nùmene=Evandro|situ=Treccani.it|data=1984|limba=it|atzessu=8 austu 2015}}</ref>. === Su de 12 sèculos === Marianu II aiat chircadu de mantènnere una posidura echidistande intre sas [[repùblicas marineras]] de Gènova e Pisa, chi s'ammostaiant semper prus interessadas a sa fortuna de is giuigados sardos. In su [[1114]] aiat sustentu, impare a su giuighe de Torres [[Costantinu I de Torres|Costantinu I]], s'[[imbiu a sas ìsulas Baleares|imbiu pisanu]] contra sa [[taifa]] musulmana de sas [[ìsulas Baleares|Baleares]]<ref>Giuseppe Luigi Nonnis, ''Cagliari: passeggiate semiserie : Marina'' p.152</ref>. A sa morte de Marianu, in su [[1130]], ddi fiat sighidu s'ùnicu erede Costantinu, chi fiat fatu giuighe cun nùmene de [[Costantinu II Salùsiu III|Costantinu II Salusi III]]. Isse aiat sighidu s'opera de sos antetzassores favoressende s'isvilupu de su [[monachèsimu]] in su giuigadu chi batiat isvilupu econòmicu, tecnològicu, culturale, e fintzas ligàmenes fortes cun s'Europa continentale. Costantinu fiat mortu in su [[1163]] chene fìgios mascros, isperdende gasi s'iscratza<ref name="C4-0">{{Tzita|Francesco Cesare Casùla|p.204|Casula}}</ref>. Su sighidore de Costantinu II fiat Pedru de Torres, maridu de sa prima fìgia de Costantinu II e fìgiu de su giuighe [[giuigadu de Torres|turritanu]] [[Gonàriu II de Torres|Gonàriu II]], chi fiat artziadu a su tronu cun su nùmene dinàsticu de [[Pedru Torchitor III]]<ref name="C4-0" />. A penas artziadu a su tronu fiat custrintu a si difèndere dae unu trampaneri filo-genovesu sustentu dae [[Barisone I de Arbaree]]. Pedru aiat pedidu agiudu a su frade, [[Barisone II de Torres]], e cun s'apògiu suo aiat invàdidu su giuigagu de Arbaree<ref>{{Tzita|Francesco Cesare Casùla|p.204-205|Casula}}</ref>. In su [[1168]] Pedru aiat strintu acòrdiu cun is genovesos<ref name="Ronzani" /> a chie aiat cuntzèdidu su monopòliu pro su cummèrtziu in su territòriu de su giuigadu<ref name="C4-0" />. Is pisanos, apentzamentados pro is tràficos econòmicos issoro, ddi aiant postu in contra su connadu, Oberto [[Obertenghi]] de Massa, maridu de Giorga, sa fìgia segunda de Costantinu II<ref name="C4-0" />. In su 1188 Oberto, cun s'agiudu de su fìgiu, aiat invàdidu su giuigadu e derrotadu Pedru, chi si fiat refugiadu dae su frade Barisone in Torres<ref name="Fadda">Bianca Fadda, ''Un nuovo documento su Benedetta marchesa di Massa e "domina" del Giudicato di Cagliari''</ref>. === Su rènniu de Gulliermu I Salùsiu IV (1188-1214) === A pustis de sa derrota de Pedru fiat eleghidu su nebode Gulliermu, fìgiu de Obertu e Giorga, chi fiat fatu giuighe in su [[1188]] cun nùmene de [[Gulliermu I Salùsiu IV|Gulliermu I Salusi IV]], inghitzende sa dinastia noa de sos [[Làcon-Massa]]<ref name="ReferenceB">{{Tzita|Francesco Cesare Casùla|p.205|Casula}}</ref>. Gulliermu fiat òmine de atzione e diat fàghere de sa gherra s'atividade printzipale sua. Dae unas fontes si deduit ca luegus a pustis de s'imbestidura aiat partitzipadu a [[sa de tres cruzadas]] ([[1189]]-[[1192]])<ref name="Ronzani">{{Tzita web|url=http://www.treccani.it/enciclopedia/guglielmo-di-massa_(Dizionario_Biografico)/|tìtulu=GUGLIELMO di Massa|sambenadu=Ronzani|nùmene=Mauro|situ=Treccani.it|data=2004|atzessu=8 austu 2015}}</ref>. In cussu tempus probabilmente su giuigadu fiat apompiadu dae su babbu Obertu de Massa. A sa torrada in Càlaris Gulliermu aiat agatadu ca su rènniu, filopisanu, fiat custrintu intre sos giuigados de Torres e Arbaree, filogenovesos. Iscasi ca timiat ca su giuighe de Torres Costantinu IV, chi in su [[1191]] aiat istipuladu unu patu cun Gènova, diat pòdere costituire unu perìgulu, in su [[1194]] aiat invàdidu su rènniu suo semenende·nche aterrimentu e segrestu. Aiat conchistadu sa [[Costera]] e ocupadu su [[casteddu de Su Burgu]]<ref name="Ronzani" /> in ue biviat Prunisinda, mugere catalana de Costantinu II, chi aiat impresonadu in sa fortilesa de [[Santa Igia]], segundu unas fontes a pustis de dd'àere istundinada<ref name="ReferenceB" />. In su martzu [[1195]], cun sa mediatzione de su comunu de Pisa, fiat cunfiguradu unu acòrdiu chi presumiat sa liberatzione de sa giuighissa e su deretu pro parte de Costantinu de luire, suta pagamenta istabilida, sa [[Costera]]; su tratadu no aiat tentu pero rennèscida e pro chircare de resòlvere sa chistione fiat imbàtidu a Sardigna s'archibìscamu [[Ubaldo Lanfranchi]]<ref name="Ronzani" />. Mancari is tratativas fiant in cursu Costantinu aiat iscontzadu su tregu, e fiat iscominigadu dae Ubaldu, e aiat torradu a incomintzare sa gherra contra de Gulliermu, ocupende su casteddu de Costera<ref name="Ronzani" />, ma Prunisinda fiat morta de cadèliu in sas presones de Santa Igia. Sa gherra intre Costantinu e Gulliermu fiat sighida fintzas a sa morte de su primu, acontessida in su [[1198]]. In s'intertantu in su [[1196]] una flota genovesa si fiat presentada in sas costeras de su Càlaris; Gulliermu aiat intentadu de rebusare sos invasores ma fiat derrotadu e sos lìgures aiant distruidu su palatu giuigale de Santa Igia<ref name="Ronzani" />. In su [[1195]] Gulliermu aiat mòvidu gherra fintzas a su giuigadu de Arbaree, apompiadu dae sos filogenovesos [[Pedru I de Làcon-Serra|Pedru I]] e [[Ugone I de Arbaree|Ugone I de Bas]]. Gulliermu aiat derrotadu s'esertzitu de sos inimigos, tenturadu Pedru impare a su fìgiu Barisone, aiat martzadu a manu de Aristanis e dda aiat sutamìtida, faghende·si a fatu reconnòschere che soberanu de Arbaree<ref name="Ronzani" /><ref name="C6">{{Tzita|Francesco Cesare Casùla|p.206|Casula}}</ref>. Su giuighe, a pustis de sa morte de [[Barisone I de Làcon-Gunale|Barisone I]], aiat indiritzadu sas miradas de s'ispaniare fintzas a su [[giuigadu de Gaddura]]<ref name="C6" />. Gulliermu aiat impresonadu sa fiuda e sa fìgia [[Elene de Gaddura|Alena]], impinniende custa a si cojare cun su connadu Gulliermu [[Malaspina]]<ref name="Ronzani" /> e aiat ocupadu parte de su territòriu giuigale; ma pagu a pustis, suta apressuru de su paba [[Innotzèntziu III]], aiat renuntziadu a su progetu<ref name="Ronzani" />. In s'intertantu, in sos ùrtimos annos de su sèculu, Gulliermu si fiat postu de acòrdiu [[Ugone I de Arbaree|Ugone I de Bas]] a chi aiat dadu in coja sa fìgia Preciosa <ref name="Ronzani" />. A sighidu de un'àteru acòrdiu istipuladu intre sos duos in su santuaine de su 1206 su giuigadu de Càlaris si fiat annessionadu parte de sa [[Marmidda]]<ref name="C6" />. [[File:Tratalias cattedrale.jpg|thumb|left|[[Seu de Santa Maria de Munserradu]] ([[1213]]-[[1282]]), [[Tratalias]]]] In su [[1204]] Gulliermu aiat liberadu Barisone (fìgiu de Pedru I d'Arbaree), maridu benidore de sa fìgia [[Beneita de Càlaris|Beneita]]<ref name="Ronzani" />. Su giuighe, mudadu a Pisa pro s'incurare de sos interèssios suos in [[Toscana]], fiat mortu chene erederis mascros, intre su [[1213]] e su [[1214]]<ref name="Ronzani" /> lassende su giuigadu de Càlaris a sa màssima istèrrida. Su rènniu fiat passadu, duncas, a sa fìgia manna [[Beneita de Càlaris|Beneita]] ([[1214]]-[[1232]])<ref name="Ronzani" /> e a su maridu suo [[Barisone Torchitor IV]] ([[1214]]-[[1217]]), giùighe de Arbaree dae su [[1213]]. === Sighida de su de 13 sèculu === In su [[1215]] su giuigadu fiat atacadu dae su soberanu de Caddura [[Lamberto Visconti de Eldizio|Lamberto Visconti]] chi aiat organizadu una flota manna e fiat isbarcadu cun is armados suos a manu de Santa Igia custringhende sa giuighissa e Barisone a tzèdere a sos pisanos su possessu de su montigru a s'estu de Santa Igia, a pustis narada "Casteddu"<ref>[http://www.treccani.it/enciclopedia/adelasia-di-torres_(Dizionario_Biografico)/ Alberto Boscolo, ''ADELASIA di Torres'']</ref> e a ddis dare autorizatzione de bi pesare una fortilesa in ue si fiat acussorgiados sos mercaderos pisanos pro pòdere mègius cuntrollare e difèndere is tràficos issoro. Su burgu nou fortalessidu, pesadu intre su [[1216]] e su [[1217]], fiat naradu [[Casteddu|Casteddu de Castro]]<ref name="Cas8">{{Cita|Francesco Cesare Casùla|p.208|Casula}}</ref> e diat a costituire su primu nùcleu de sa moderna tzitade de [[Casteddu]]. {{Istòria de Sardigna}} [[File:Giudicessa di cagliari - 2013.jpg|thumb|left|[[Beneita de Càlaris]]|alt=]] [[File:Agnese di Massa.jpg|thumb|upright=0.8|[[Agnese de Càlaris|Agnesa de Càlaris]] (1233-1238)]] Barisone fiat mortu in su [[1217]] lassende su fìgiu [[Gulliermu II Salùsiu V|Gulliermu]], a penas nàschidu. Sa [[Corona de Logu]], duncas, aiat eleghidu a s'iscannu giuigale Gulliermu, cun nùmene de [[Gulliermu II Salùsiu V|Gulliermu II Salusi V]], noantimes sende chi issu fiat unu pipiu, s'apòmpiu de su rènniu fiat assinniadu a sa mamma<ref name="Cas8" /> fintzas a cando non diat a cumprire s'edade de mannu. Suta sa soberania dìbile de Beneita, Pisa, e in particulare sa famìllia de sos [[Visconti de Pisa|Viscontis]] aiat acrèschidu enormemente s'influèntzia sua subra su giuigadu<ref name="Fadda" />. Difatis du podestade [[Ubaldo I Visconti]], fiat andadu cun in armas a Càlaris, usurpende su giuigadu<ref>{{Cita|Gian Giacomo Ortu|p.166|Ortu}}</ref>, e Beneita aiat dèpidu cojare a Lamberto Visconti de Gaddura, frade de Ublado, chi fiat pero mortu in su [[1223]]<ref>{{Tzita|Gian Giacomo Ortu|p.167|Ortu}}</ref>. Beneita si fiat torrada a cojare pro sa de tres bortas cun su [[Lucca|luchesu]] Erricu de Ceola e fintzas una de bator bortas cun su [[marchesu]] Rinaldo Galandi <ref>{{Cita|Gian Giacomo Ortu|p.168|Ortu}}</ref>. In su [[1228]] Ubaldo aiat torradu a invàdere su giuigadu de Càlaris pro assegurare sa sighidura de sa famìllia subra s'amministratzione<ref>{{Tzita|Gian Giacomo Ortu|p.169|Ortu}}</ref>.[[File:Cavallo del Giudicato di Cagliari.svg|thumb|right|No si connoschet a beru s'istemma de su Giuigadu de Càralis. Diat podere èssere unu caddu.|271x271px]]In s'intertantu a sa morte de Beneita, in su [[1233]], ddi fiat sighidu in manera cumprida su fìgiu Gulliermu II, giai eleghidu a sa morte de su babbu Barisone. Issu fiat però galu tropu pitzocheddu pro rennare e duncas fiat suportadu dae sa tziedda [[Agnese de Càlaris|Agnesa]] (mamma de [[Adelàsia de Torres]])<ref name=C9>{{Cita|Francesco Cesare Casùla|p.209|Casula}}</ref> e da su segundu maridu Ranieri della Gherardescha de Bolgheri chi aiat dèpidu acarare sos atacos de [[Ubaldo Visconti de Caddura|Ubaldo Visconti de Gaddura]] {{Tzita|Gian Giacomo Ortu|p.176|Ortu}}</ref>. In su [[1235]], fatu mannu, Gulliemru II aiat sutamìtidu voluntariamente su giuigadu a sos pisanos. Custu atrèmenu aiat afiantzadu a Gulliermu unu rènniu chne gherras essende totalmente manobaradu dae Pisa. Su territòriu fiat ''de facto'' guvernadu dae sas famìllias pisanas de sos [[Visconti]]s, de sos [[Della Gherardesca]], e de sos contes de Capraja. Gulliermu II fiat mortu in bàsciu de su [[1250]]. Erederi de Gulliermu fiat su fìgiu [[Giuanne Torchitor V]] naradu ''Chianu''<ref name=C9/>. Su rènniu suo fiat istadu curtzu ma de importu sende chi aiat imprentadu unu fùrriu sustantziale in s'istòria giuigale. Disamoradu dae s'intrusida creschente de [[Repùblica de Pisa|Pisa]] subra sos affàrios interiores, Chianu aiat pedidu agiudu a sa [[repùblica de Gènova]]. In su freàrgiu [[1256]], aiat imbiadu duos ''procuratores'' a Gènovapro firmare unu patu, chi fiat serradu su 20 de abrile e ratificadu su 25 de maju<ref name=Chi/>. Cun custu tratadu su giuigadu de Càlaris si fiat fatu alliadu de Gènova chi si impinnaiat a dare assistimentu militare in totu is gherras mentras ca Chianu fiat fatu tzitadinu genovesu. Issu aiat cuntzèdidu a Gènova s'esportatzione de su [[sale]] chene tassas e pro fintzas aiat donadu Casteddu de Castro a sos genovesos<ref name="Chi">{{Tzita web|url=http://www.treccani.it//enciclopedia/chiano_(Dizionario-Biografico)|tìtulu=CHIANO in "Dizionario Biografico"|nùmene=Evandro Putzulu|situ=www.treccani.it|limba=it-IT|atzessu=2019-06-24|dataarchìviu=2020-08-10|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20200810024935/http://www.treccani.it/enciclopedia/chiano_(Dizionario-Biografico)|urlmortu=eja}}</ref><ref name=C10>{{Tzita|Francesco Cesare Casùla|p.210|Casula}}</ref>. Pisa aiat rispostu cun [[Gherardu della Gherardesca|Gherardu]] e [[Ugolinu della Gherardesca|Ugolinu Della Gherardesca]], a chie fiant imbiados afòrtios in oto naves<ref name=Ge>Georg Caro, Genova e la supremazia sul Mediterraneo (1257-1311), 1975, p.29-30-31-32-33-34-35</ref>, chi fiant is primos a pigare istrùssia<ref name=Ge/>. Dae Gènova, fiant partidos a manu de Sardigna bintibator galeras<ref name=Ge/>. A longu a longu de su caminu sa flota lìgure aiat tenturadu unas naves pisanas a manu de [[Porto Pisano]]<ref name=Ge/>, ma aiat istentadu tropu a imbàtere a Sardigna e Chianu fiat derrotadu e tenturadu. A pustis fiat assassinadu dae unu pisanu in Santa Igia intre su 17 de trìulas e su 15 de santuaine de su 1256<ref name=Chi/>. Su sighidore de Chianu fiat Gulliermu, chi aiat pigadu su nùmene de [[Gulliermu III Salùsiu VI|Gulliermu III Salusi VI]] (nodiu fintzas che Gulliermu de ''Cepola'') e fiat s'ùrtimu giuighe de Càlaris<ref name=C10/>. Issu fiat fradile de Chianu e totu (fortzis fìgiu de Mària, sa segunda fìgia de Beneita) e fiat istadu inditadu dae cust'ùrtimu che erederi suo<ref name=C10/>. Gulliermu aiat sighidu s'antepassadu suo in una polìtica in favore de sa repùblica de Gènova, boghende totu sos pisanos dae Casteddu de Càlaris<ref name=C10/>. Luegus sas famìllias pisanas in sa regione, sos [[Della Gherardesca]], [[Gulliermu de Capraja]] giuighe de Arbaree, [[Giuanne Visconti de Caddura|Giuanne Visconti]] giuighe de Caddura, aiat agrustidu una armada poderosa e, cun s'agiudu de s'[[almirante]] pisanu Oddo Gualdaccio<ref name=Ge/>, aiant torradu a conchistare Casteddu de Càlaris e postu in assìtiu Santa Igia, chi, no retzende agiudos dae sos genovesos, fiat custrinta a s'arrèndere (trìulas [[1258]]) e fiat totalmente distruida<ref name=C10/>. === Fine de su giuigadu === Gulliermu III fiat depostu e su territòriu de su giuigadu fiat divìdidu in tres partes e partzidu intre su [[Judicadu de Gaddura|giuigadu de Caddura]], a chi fiat tocadu su cantone norte-orientale ([[Ogiastra]] e [[Sarrabus-Gerrei|Sàrrabus]]), su [[Judicadu de Arbaree|giuigadu de Arbaree]], chi si fiat annesionadu sa parte tzentru-setentrionale, e sa famìllia [[Della Gherardesca]], a chia fiat tocada sa regione de ponente de su [[Sulcis]]<ref>{{Tzita|Francesco Cesare Casùla|p.212|Casula}}</ref>. Is de tres "tres" de su giuigadu aiant sighidu sortes diferentes: * Su de tres unu de Caddura fiat incorporadu in sos territòrios pisanos in su [[1287]]. * Su de tres unu de su giuigadu de sa famìllia della Gherardesca fiat partzidu in duos cantones (sos de ses duos)<ref>{{Tzita|Francesco Cesare Casùla|p.291|Casula}}</ref>, sa parte meridionale fiat assignada a is eredes de Gherardu (fintzas a su [[1355]]) mentras su Cixerri a su conte Ugolinu e a sos eredes, sos fìgios [[Guelfu della Gherardesca|Guelfu]] e Lotu (fintzas a su [[1295]]). Suta su poderiu de [[Ugolinu della Gherardesca]] in su [[Cixerri]] fiat fundada sa tzitade minerària de [[Igrèsias|Bidda de Crèsia]] ([[1284]]). * Su de tres unu de Arbaree aiat sighidu sa sorte de custu giuigadu. Casteddu de Càlaris fiat antimas passada suta controllu deretu de su comunu de Pisa fintzas a su [[1326]] cando fiat [[conchista aragonesa de sa Sardigna|conchistada dae s'esèrtzitu catalanu-aragonesu]] divennende capitale de su nou-nàschidu [[rennu de Sardigna|rènniu de Sardigna]] cun nùmene de ''Castel de Càller''.
Ogetu:
Sarbende is càmbios, atzetas is
cunditziones de impreu
, e atzetas, sena de ddu pòdere prus revocare, de dare su contributu tuo a suta de is litzèntzias
CC BY-SA 4.0
e
GFDL
. Atzetas in prus chi unu ligòngiu ipertestuale o URL siat bastante pro s'atributzione sutaposta a sa litzèntzia Creative Commons.
Burra
Agiudu pro su càmbiu o s'iscritura
(aberret in una bentana noa)
Insertaduras ispetziales:
Á
á
À
à
É
é
È
è
Í
í
Ì
ì
Ó
ó
Ò
ò
Ú
ú
Ù
ù
·
<charinsert> «» “” " ‘’ ’ ' - – — „“ ‚‘ <> ¿ ? ¡ ! + − × ⋅ ÷ ≠ ~ ≈ ≡ ± ≤ ≥ ∞ ª º ¹ ² ³ ½ ¤ € £ $ ¢ § © ® ™ ¶ ‰ # * ∗ @ ‣ … → ↔ ↦ ⇒ ⇔ | ¦ † ° ′ ″ ♠ ♣ ♥ ♦ [+]
+
File:+
Template:+
Custu artìculu est galu unu abbotzu. Lu podes modificare e fàghere mannu e pretzisu. Agiuda·si!
Icona
Icona
Custu artìculu non est galu in mancuna categoria.
(castia
inoghe
pro sos articulos senza categoria, e s'
elencu
de sos articulos senza mancuna categoria)
Custu artìculu non sighit sas regulas:
agiuda
a lu megiorare sighende su
istile
de
Wikipedia
.
Custa pàgina cheret
fuliada deretu
ca
+
.
—
Su cummentu
non firmadu
in antis est istadu insertadu dae
+
(
cuntierras
•
contributziones
)
.
~~~ ~~~~ ~~~~~
+
+
+
+ +
+