Maglič

Maglič (Jerinin Grad)
Pogled na unutrašnjost Magliča
Osnovni podaci
Mesto:	Maglič, Grad Kraljevo SRB
Vrsta spomenika:	tvrđava
Vreme nastanka:	XIII vek
Tip spomenika:	Spomenik kulture od izuzetnog značaja
Stepen zaštite:
Vlasnik:	Republika Srbija
Nadležna ustanova za zaštitu:	Zavod za zaštitu spomenika kulture Kraljevo
Nadležna institucija
Sedište:	Kraljevo
Adresa:	Trg Jovana Sarića 1 36000 Kraljevo
Internet strana:	www.kraljevo.org
Vikimedija ostava ima multimedijalne fajlove vezane za Maglič (Jerinin Grad)

Maglič (Jerinin Grad) je srednjovekovna utvrda u ibarskoj klisuri, 20 km južno od Kraljeva. Smešten je na vrhu brda, oko koga Ibar pravi oštru okuku čime podnožije brda okružuje sa tri strane. Zaravnjeni plato na kom je utvrda podignuta uzdiže se nekih stotinak metara od dna klisure i jedinog karavanskog puta koji je povezivao Moravsku dolinu i Kosovo polje. Sredinom 2006. godine je tvrđava privremeno bila zatvorena za posetioce zbog istrulelosti drvenih platformi u kulama koje bi mogle popustiti pod čovečijom težinom, a sama tvrđava je noću osvetljenja, čime privlači dodatnu pažnju prolaznika magistralnog puta.

Početkom jeseni 2010. godine, najavljeno je da će Italija u saradnji sa gradom Kraljevom finansirati obnovu Magliča. Ovo je realizovano i avgusta 2013. je otvoren Ekomuzej.

Izgled utvrde

Maglič čini 8 kula povezanih bedemima, a u njegovu unutrašnjost, koja obuhvata 2.190 m, ulazi se kroz dve kapije. On ima izduženu osnovu i prostire se pravcem jugozapad-severoistok. Sa tri strane brdo na kome se utvrda nalazi okružuje Ibar, dok se na četvrtoj strani tj. krajnjem severoistočnom kraju nalazi šanac usečen u stenu. Iznad šanca se uzdiže 1. kula (Donžon) sa tzv. malim gradom, dok je kamen izvađen iz šanca ugrađen u tvrđavu. Na suprotnom, jugozapadnom, kraju smeštene su jedna uz drugu tri kule (6, 7. i 8.) koje su kontrolisale prilaz niz Ibar, čije je korito nekoliko kilometara pre Magliča gotovo pravolinijsko, tako da se te tri kule uočavaju sa velike udaljenosti.

U Maglič se ulazi kroz kapiju (I) smeštenu na severnom bedemu između 1. i 2. kule, dok se drugi ulaz (II) tj. izlaz nalazi nasuprot nje u 3. kuli. Unutar utvrde izgrađeno je nekoliko građevina smeštenih celom dužinom zapadnog bedema, kao i dve (1 + 1 u malom gradu) cisterne, izdubljene u steni.

Mali grad

Mali grad obuhvata krajnji severoistočni deo utvrde. Čine ga Donžon kula i stena na kojoj je podignuta, u kojoj je izdubljen veliki rezervoar (VI).

Bedemi

Bedemi utvrde su dugi 270m, dok im je širina 2 m sa grudobranom (širine oko 55cm). Staza je sa unutrašnje strane zaštićena drvenom ogradom, dok je njena visina oko 7 m.

Kule

Ostaci Donžon kule i Malog grada

Kule u tvrđavi su sa drvenim spratovima i stepenicama u unutrašnjosti. Tri kule su sa svih strana od kamena (1, 6. i 8.), dok su ostale sa tri strane kamene, a četvrtu stranu, koja je okrenuta ka unutrašnjosti utvrde, nemaju 2, 3, 4, 5 i 7. Većina je visoka oko 12 m (2, 3, 4. i 5.), dok su 6. i 8. visoke oko 10m.

• 1. kula je Donžon. U nju se ulazi kroz vrata, smeštena iznad nivoa bedemskih grudobrana, do kojih se dolazi drvenim stepenicama. Ona ima oblik nepravilnog šestougla. U osnovi je pravougaonik (9,5 m x 10 m) na čiju je četvrtu (istočnu tj. spoljnu) stranu dodata polovina pravilnog osmougla poluprečnika 6 m, dok joj je visina oko 20 m. U njenu unutrašnjost se ulazi drvenim stepenicama, koje se lako mogu ukloniti u slučaju nevolje. Od ulaznog sprata, stepenice se spuštaju u unutrašnjost, gde ima još dva sprata, i druge koje vode na sprat iznad koji čini vrh kule u kojoj nema drugih otvora (izlaza, prozora, puškarnica).
• 2. kula je kvadratna trostrana. Na njene više nivoe vode stepenice od njenog prizemlja.
• 3. kula je kvadratna trostrana. U njenom prizemlju se nalazi mala kapija čija je osnovna namena pravljenje ispada iz tvrđave za vreme opsada. Smeštena je uz crkvicu svetog Đorđa.
• 4. kula je kvadratna trostrana. Njeno prizemlje se nadovezuje na kasarnu (?) smeštenu uz palatu (III) i omogućuje izlaz na bedem ka trima kulama na jugozapadnom kraju.
• 5. kula je kvadratna trostrana i kroz nju se izlazi na bedem ka trima kulama na jugozapadnom kraju.
• 6. kula je kvadratna četvorostrana, dok je u sredini šuplja (bez spratova). Ona formira zaštitni deo na jugozapadu utvrde i preko njenog vrha se prilazi 7. kuli.
• 7. kula je kvadratna trostrana sa punom osnovom i šupljom unutrašnjošću. Na njen osnovni nivo se izlazi preko 6. i 8. kule od koga vodi stepenište na njen vrh. Ona, sa svojih oko 14 m visine, predstavlja glavni deo zaštitni deo na jugozapadu.

Zaštitni deo na jugozapadu

• 8. kula je kvadratna četvorostrana, dok je u sredini šuplja (bez spratova). Ona formira zaštitni deo na jugozapadu utvrde i preko njenog vrha se prilazi 7. kuli. Na njenoj strani koja je okrenuta ka 7. kuli nalazi se drvena platforma.

Građevine

• Palata (III) je smeštena na zapadnom delu utvrde uz ivicu 5. kule. U pitanju je zgrada pravougaone osnove, dimenzija 17 m x 8 m sa visokim krovom na dve vode. Glavna dvorana je smeštena u nivou zemlje i u nju se ulazi kroz vrata, na istočnom zid, koja se nalaze na sredini palate i sa čije se obe strane nalaze po dva prozora. Iz glavne dvorane vode vrata (na južnom zidu) ka kasarni (?) koja se na nju nadovezuje i koja je smeštena uz 5. kulu. Ispod drvenog patosa dvorane smešten je podrum do koga se stiže zasvođenim basamkama smeštenim na severnoj strani palate.
• Crkva svetog Đorđa (IV) je smeštena između 3. kule u palate (III). Posvećena je svetom Đorđu koji je svetac zaštitnik grada. U pitanju je crkva pravougaone osnove (14,5 m x 3,5 m) sa polukružnom apsidom i otovorenim egzonarteksom sa lukovima.
• Bunar (V) se nalazi na platou između crkve (IV) i bedema malog grada. Izdubljen je u živoj steni, kružne osnove.
• Rezervoar (VI) se nalazi uz 1. kulu unutar bedema malog grada. Izdubljen je u živoj steni, na kojoj je podignuta 1. kula.

Prošlost Magliča

Ne zna se kada je Maglič podignut, ali se smatra da ga je najverovatnije podigao Uroš I posle mongolskih prodora, da bi sprečio prodor novih najezdi kroz Ibarsku klisuru, odnosno da bi zaštitio prilaz svojoj zadužbini Sopoćanima i Nemanjinoj Studenici sa te strane.

Druga pretpostavka je da ga je početkom XIII veka podigao Urošev otac Stefan Prvovenčani da bi zaštitio svoju zadužbinu Žiču i Studenicu.

Razvoj srpske srednjevkovne države i njeno pomeranje ka jugu, doprineli su da Maglič izgubi na značaju, kao utvrda u srcu države daleko od granica i potencijalnih osvajača. Zato nije ni čudo da je u njemu bilo sedište srpskog arhiepiskopa Danila II. On je iz Magliča upravljao, kako crkvenim tako i državnim poslovima, a unutar grada je organizovano pisanje crkvenih knjiga.

Nema podataka o padu Magliča u turske ruke, ali je on u priključen Otomanskoj imperiji neposredno ili odmah nakon turskog ulaska u Smederevo 20.06.1459. kada i cela srpska despotovina.

Maglič, gravira iz XVII veka

Turskim osvajanjima Maglič postaje sedište magličke nahije, a ostalo je zabeleženo da je posadu grada 1516. godine činilo 20 vojnika na čelu sa dizdarom Hamzom, dok je 1560. godine posadu činilo 11 vojnika.

Nakon turskog poraza pod Bečom 1683. godine, Sveta liga prelazi u ofanzivu i prodire na teritoriju današnje Srbiju u kojoj tada izbija ustanak. Tokom borbi ustanici su oslobodili Maglič i Koznik, odakle su otpočeli vršenje udara po osmanlijskim posadama u drugim naseljima.

Nakon propasti ustanka u Maglič se vraća turska posada, ali on vrlo uskoro biva napušten i prepušten zubu vremena kao i ostale utvrde širom Srbije, pa i sveta.

Tokom Drugog srpskog ustanka je kod Magliča postavljena zaseda Turcima koji su dolinom Ibra nadirali od Novog Pazara. Miloš Obrenović je naredio vojvodi Radoslavu Jelečaninu da sakupi narod ibarskog kraja i tu zaustavi Turke, što je on i učinio.

Maglič danas

Posle Prvog svetskog rata izvršena je delimična sanacija tvrđave zahvaljujući prilozima i radu naroda iz njene okoline o čemu danas samo svedoči ostatak ploče postavljen tom prilikom.

Veći konzervatorski radovi izvedeni su krajem `80, kada su postavljene i drvene stepenice, ograde, spratovi i drvena terasica na 8. kuli. Sa raspadom SFRJ prestali su dalji napori da se zaustavi propadanje i dovrši obnova tvrđave koja monumentalno deluje svima koji pored nje prolaze putujući Ibarskom magistralom.

Ostaci crkve i dvorca

Danas se podno nje svake godine kreće na veseli spust koji predstavlja svojevrsnu atrakciju ovog kraja i svake godine privlači sve veći broj ljudi. Vrlo česte ture splavarenja Ibrom najčešće se završavaju pod gradom na lidu ili se tu zaustavljaju radi predaha, što još više povećava turističku atraktivnost koju Maglič nudi. Do nedavno se tu nalazila i skela, ali je ona početkom XXI veka uklonjena, ali o njenom boravku svedoči sajla koja i dalje povezuje dve obale Ibra. U isto vreme je postavljen i novi pešački most preko Ibra na mestu starog koji je postao nesiguran.

Ibarska magistrala je tokom 2005. godine renovirana, a na prostoru podno Magliča je proširena. Izgrađen je veliki parking sa česmom i propratnim turističko-ugostiteljskim objektima, tako da se tu sve veći broj autobusa zaustavlja na svom putu.

Sredinom 2006. godine glavna kapija (I) je zakatančena da bi se sprečio ulazak posetilaca u tvrđavu, jer je ona postala nebezbedna za turističke obilaske zbog istrulelosti drvenih platformi u kulama. Međutim mali ulaz (II) je otvoren i kroz njega je moguće ući u utvrdu, a kasnije je i glavni ulaz otvoren.

Stanje utvrde

Istočni bedem je skroz obnovljen, zapadni je do pola zarušen, dok je na severnom grudobran do pola razrušen, ali je staza opstala. Osnove zida koji je razdvajao mali grad tj. stenu na kojoj su 1. kula i rezervoar (VI), danas se jedva nazire. Većina kula je u dobrom stanju, osim 2. i 5.(zapadna strana), ali su vrhovi sa grudobranom obnovljeni samo na 6. i 8. Drvenim spratovima, stepenicama, ogradama i terasicama, postavljenim krajem `80 duž kula i bedema na istočnoj i južnoj strani, polako prolazi vreme i one će vrlo uskoro početi da predstavljaju opasnost po posetioce, tako da bi ih trebalo u što skorijem roku zameniti ili ukloniti da se ne ponovi katastrofa iz Golupca. Zbog toga je glavni gradski ulaz (I) zatvoren sredinom 2006. godine da bi se onemogućio ulaz posetiocima radi njihove lične bezbednosti. Prilaz ulazu u 1. kulu je nemoguć, dok su drveni spratovi i stepenice u njenoj unutrašnjosti odavno istrulele.

Duž celog zapadnog zida vide se ostaci tj. temelj i zgrada koje su se tu nalazile. Najočuvanija je palata(bez krova i poda) i zasvođeni silaz u njen podrum u kome danas umesto vina borave kupine. Na krajnjem jugu je jedina zgrada sa krovom, koja je tokom obnove Magliča krajem `80 korišćena kao radnička baraka. Preko puta palate(III) naziru se temelji crkve(IV) sa nešto očuvanijim istočnim zidom. U utvrdi su opstale i dve cisterne u kojima i danas ima vode. Nadzemni zidovi prve (V)(nekadašnji bunar) su i skroz porušeni, iako u njoj i dalje ima vode, a preko nje je prebačena plehana ploča da bi se sprečilo upadanje stoke i ljudi, što međutim nije sprečilo flaše i ostalu ambalažu da stignu na njeno dno. Drugi (VI) rezervoar, poput prvog (V) ima vode, ali i ne samo vode, međutim on nije pokriven. Gledan odozgo za vreme letnje žege podseća na kakav šafolj u kome se hladi piće, nekog od onih mnogobrojnih prodavaca koji posećuju plaže tokom letnjih meseci.

Literatura

• Aleksandar Deroko, „Srednjevekovni gradovi u Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji“ , Beograd, 1950.

Spoljašnje veze

Maglič na Wikimedijinoj ostavi

• Sekcija tvrđava: Maglič (sh)
• Članak o Magliču u Politikinom Zabavniku (sh)
• „Italijani restauriraju Maglič“ RTS
• Radio-televizija Republike Srpske: Dani jorgovana u čast Jelene Anžujske, 3. 5. 2012. (sh)