Stratejik Silahların Sınırlandırılması Görüşmeleri
 | Bu madde hiçbir kaynak içermemektedir. (Mayıs 2022) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Stratejik Silahların Sınırlandırılması Görüşmeleri (İngilizce: The Strategic Arms Limitation Talks-SALT), ABD ile SSCB – Soğuk Savaş’ın süper güçleri- arasında mermi ve silahlanma kontrolü konusunda yapılan ikili görüşmeler ve uluslararası antlaşmadır. Antlaşma SALT I ve SALT II şeklinde iki turdu.
Müzakereler Kasım 1969’da Finlandiya’nın başkenti Helsinki’de başladı. SALT I, iki ülke arasında geçici olarak imzalanan Anti-Balistik Füze Antlaşması’dır. ABD, 1979’da imzalanan SALT II antlaşmasını Sovyetler Birliği’nin antlaşmadan bir yıl sonra Afganistan’ı işgal etmesine tepki olarak onaylamamayı tercih etti. 1986 yılında ABD, SALT II antlaşmasından tamamen çekildi.
Antlaşmalar START (Strategic Arms Reduction Treaty- Türkçe: Stratejik Silahların Azaltılması Antlaşması) adı altında START I (ABD ve Sovyetler Birliği arasında 1991 yılında yapılan antlaşma) ve START II (ABD ve Rusya arasında 1993 yılında yapılan antlaşma) ile devam etti. İki antlaşma da, her silaha bir nükleer başlık olmasını konu ediniyordu.
SALT I
[değiştir | kaynağı değiştir]SALT I Antlaşması, Stratejik Silahların Sınırlandırılması Antlaşması’nın ilk ayağıdır. SALT I, mevcut düzeydeki stratejik balistik füze rampası sayısını dondurmuştur ve eskiden kullanılan Kıtalararası Balistik Füze (ICBM) ve Denizaltı Tarafından Gönderilen Balistik Füze (SLBM) rampalarını söktürüp yerine aynı sayıda yeni denizaltı balistik füze rampaları koydurmuştur. Sovyetler Birliği ve ABD'nin stratejik nükleer kuvvetleri 1968 yılında karakter değiştirdi. 1967 yılına kadar, ABD tarafından düzenlenen, kayıt altına alınan 1054 ICBM ve 656 SLBM füzeleri, aynı zamanda kayıt altına alınmayan, depolanan ve sayısı artan Çoklu Bağımsız Hedeflenebilir İniş Aracı (MIRV) savaş başlığı vardı. MIRV’lar birden fazla nükleer savaş başlığı taşımaları, ABM (Anti Ballistic Missile-Anti Balistik Füze) sistemlerini şaşırtmak için sık sık manken kullanmaları, MIRV’lara karşı olan ABM sistemleri tarafından yapılan savunmayı zorlaştırıyor ve pahalılaştırıyordu.
Antlaşmanın bir maddesi her iki ülkenin de ABM sistem sayısını limitte tutmasının gerekli olduğu yönündeydi. Sovyetler Birliği’nin 1966 yılında Moskova çevresinde böyle bir sistemi vardı ve ABD 1967 yılında on iki ICBM sitelerini korumak için bir ABM programı açıkladı. Modifiye edilmiş iki katmanlı Moskova ABM sistemi hâlen kullanılmaktadır. ABD, “Korunma Programı”nın yürürlükte olduğu, Minuteman üssünün olduğu Kuzey Dakota’ya ABM sistemi yerleştirmiştir. Sistemin pahalılığı ve sınırlı etkinliği nedeniyle, Pentagon 1975 yılında "Korunma Programı”nı bitirdi.
Müzakereler Gerard C. Smith, Silahların Kontrolü ve Silahsızlanma Ajansı müdürü başkanlığındaki ABD heyeti ile, Helsinki'de başlayan bir dizi toplantı, 17 Kasım 1969’dan Mayıs 1972 tarihine kadar sürdü. Sonraki oturumlar Viyana ve Helsinki’de gerçekleşti. Uzun bir kilitlenmeden sonra SALT I’in ilk sonuçları, ABM sistemleri ile ilgili olan antlaşmayla Mayıs 1971’de geldi. 26 Mayıs 1972’de Richard Nixon ve Leonid Brejnev’in Moskova’da imzaladığı Anti Balistik Füze Antlaşması ve ABD ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin Bazı Tedbirler için Ofansif Kollarının Sınırlandırılması Geçici Antlaşması ile görüşmeler sonlandırıldı. Aynı zamanda bir dizi antlaşma da kabul edildi. Bu ABD ile SSCB arasındaki ilişkileri geliştirmiştir.
SALT II
[değiştir | kaynağı değiştir]
SALT II, 1972’den 1979’a kadar Birleşik Devletler ve Sovyet müzakereciler arasındaki stratejik nükleer silahların üretimini azaltmak amacıyla yapılan bir dizi görüşmedir. Bu, SALT I görüşmelerinin bir devamı olmuştur ve iki ülke temsilcileri tarafından yürütülmüştür. SALT II, iki tarafın da stratejik kuvvetlerinin bütün kategorideki teslimat araç sayısını 2250’ye indiren ilk nükleer silah antlaşmasıdır.
SALT II antlaşması, ABD'ye SSCB'nin üçüncü nesil ICBM silahları olan SS-17, SS-18 ve SS-19'la birlikte Çoklu Bağımsız Hedeflenebilir İniş Aracı'nı silahlandırmayı vazgeçirmeye yardım etmiştir. 1970'li yılların sonlarında SSCB'nin füze tasarım büroları, her füzeye 10-38 savaş başlığı olacak şekilde deneysel sürümlerini geliştirdi. Ayrıca Sovyetler, gizlice, Tu-22Mleri 30 taneye indirecekleri ve onlara kıtalararası menzil vermeyeceklerine dair anlaştılar. Özellikle bu, Birleşik Devletler'in, Sovyetler'i Orta Menzilli Nükleer Kuvvetler'in silahlanma alanındaki çabalarını sınırlandırmak için önemliydi.
SALT II Antlaşması yeni füze programlarını yasakladı (yeni bir füze anda dağıtılan füzeleri göre% 5 daha iyi bir anahtar parametre ile biri olarak tanımlanır), böylece her iki taraf da yeni bir stratejik füze tipleri gelişimini sınırlamak zorunda kaldılar. Ancak Birleşik Devletler, Başkan Carter'ın ilk vurma hamlesine göre çok yavaş ve temel savunma sistemi olmasını dilediği, en gerekli programları olan Trident ve Cruise füzelerini korumuştur. Buna karşılık, SSCB sadece korumak amaçlı, sözde "ağır ICBM" olan 308 tane SS-18 füzelerini tutmuştur.
Stratejik rampaları sınırlamak için yapılan antlaşma, Leonid Brejnev ve Jimmy Carter tarafından Viyana'da 18 Temmuz 1979'da imzalandı. Amerika Birleşik Devletleri Senatosu'nun anlaşmayı onaylamasını reddetmesine yanıt olarak, Dış İlişkiler Komisyonu Senatosu'nun genç bir üyesi, Delaware senatörü Joseph Biden, Sovyet Dışişleri Bakanı Andrey Gromyko ile bir araya gelip "Amerikalıların ilgileri ve kaygıları" hakkında eğitim vermiş ve ne Eyalet Sekreterliği'nin ne de Carter'ın elde edeceği bazı değişiklikleri güvence altına almıştır.
Anlaşmanın imzalanmasından altı ay sonra, Sovyetler Birliği Afganistan'ı işgal etti ve aynı yılın Eylül ayında, Amerika Birleşik Devletleri, bir Sovyet muharebe tugayının Küba'da konuşlu olduğunu keşfetti.(Başkan Carter bu tugayın Küba'ya yeni konuşlandığını iddia etse de 1962'deki Küba Füze Krizinden beri tugay Küba'daydı.) Bu gelişmeler ışığında, antlaşma Amerika Birleşik Devletleri Senatosu tarafından hiçbir zaman onaylanmadı. Yine de, Reagan Yönetimi, Sovyetlerin anlaşmayı ihlal ettiğini söylerek SALT II anlaşmasından çekilene kadar bu görüşmeler, iki tarafı da 1986'ya kadar onore etti.
Daha sonraki tartışmalar Stratejik Silahların Azaltılması Anlaşması'nın (START) ve Nükleer Denemelerin Kapsamlı Yasaklanması Antlaşması altında gerçekleşti.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- SALT I'in metni 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- SALT II'nin metni 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
