Kırım'ın İşgali (1771)

Kırım'ın İşgali, 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı'nda evre.

Harekât öncesi

30-35.000 düzenli Rus askeri ile yaklaşık 10.000 Kazak atlısından oluşan General Dolgorukov komutasındaki Rus 2. Ordusu 20 Nisan 1771 tarihinde Poltava'dan hareket ederek Kırım'a yöneldi. Eşzamanlı olarak da Azak Filosu da denizden takviye amacıyla muharebeye hazır hale geldi.

Buna mukabil, Osmanlı İmparatorluğu ise beklenen Rus taarruzuna karşı Kırım'ın savunmasını takviye edecek birliklerin intikalinde başarılı olamadı. Zira; Varna'dan Anadolu'ya nakledilerek Özi civarına çıkarılması planlanan yaklaşık 50.000 askerin yaklaşık beşte dördü doğu cephesinde Gürcü Açıkbaş Hanı I. Solomon ile Kartli-Kaheti Kralı II. İrakli'nin yarattıkları tehdit karşısında bu cepheye sevkedildi.^[1] Yine, bir yıl önceki Çeşme zaferi sonrasında Ege Denizi ve Çanakkale Boğazı çıkışına hâkim olan Rus Donanmasının ablukasının İstanbul'da yarattığı kıtlık nedeniyle olası bir ayaklanmaya karşı yaklaşık 30.000 askerin de başkentte, bir o kadarının da Çanakkale Boğazı civarında tutulması da Kırım'a sevkedilebilecek asker sayısını bir hayli kısıtlıyordu. Nitekim, Osmanlı donanması'nın Haziran'da nakledebildiği birlikler Kırım'ın savunma gereksinimlerinin çok uzağındaydı.

Harekât

Rus ordusu 12 Haziran 1771'te Orkapı Kalesi önüne ulaştı. Karadeniz tarafı iyi berkitilmiş olan ve 50.000 Kırım atlısı ve 7.000 Osmanlı askeri tarafından savunulan surların Azak Denizi'ne bakan tarafının zayıflığını bilen General Kohovski komutasındaki birlikler 13-14 Haziran gecesi tahkimatın bu tarafına şaşırtma hücumuna kalktı. Tümgeneral Musin-Puşkin komutasındaki birlikler surların Karadeniz tarafını 1,5 saat süren çarpışmalar sonucunda ele geçirirken, Tümgeneral Prozorovski komutasındaki birlikler de surun diğer ucunu aşmayı başardı. Arkadan kuşatılma tehlikesini gören Osmanlı-Kırım ordusu geri çekildi ve 15 Haziran günü Orkapı Kalesi'ndeki garnizonunun teslim olmasıyla kale (178 topla birlikte) Rusların eline geçti. Kırım Hanı III. Selim Giray İstanbul'a sığındı.

Kırım Yarımadası'nın kapısını teşkil eden Orkapı Kalesi'nin düşüşünün ardından Rus ordusu ileri harekâtını sürdürdü. Tümg. Prens F.F. Şerbatov komutasındaki birlikler 18 Haziran'da Rubat kalesini ele geçirdikten sonra Kırım birliklerinin karşı taarruzunu püskürttü ve 21 Haziran'da Kerç, 22 Haziran'da ise Yenikale'yi direnişsiz ele geçirdi. Tümg. Braun da 22 Haziran'da Gözleve'ye girdi ve Kefe'ye ilerledi. Rus ordusu Kırım atlılarının 24-29 Haziran arasındaki üçüncü karşı taarruzunu da püskürtürken General Dolgorukov da Türk birlikleriyle savunulan Kefe kalesini kuşattı. Şiddetli bombardıman sonucunda baruthane isabet alınca direnmenin olanaksız hale geldiğini gören Türk garnizonu Osmanlı donanmasına bağlı gemilerle kaleyi tahliye etti.

Harekât sonrası

Kırım yarımadasının 16 günlük bir harekât sonucunda işgali ve Türk birliklerinin de Kefe'yi terki neticesinde Kırım Hanlığı soyluları Rus komutan Dolgorukov'la mütareke müzakerelerine giriştiler.

Rus ordusu 5 Eylül 1771'de Kırım'da Prens Şerbatov komutasında 5.000 kişilik bir garnizon bırakarak kurtardıkları 10.000 Rus esirle birlikte Dinyeper kıyılarındaki kışlaklarına çekildi. Rus donanması'na bağlı Azak Filosu ise Kerç limanına demirledi.

Kırım soyluları Rus işgalinin gölgesinde Rus yanlısı II. Sahib Giray'ı hanlığa seçtiler. Yeni Han, kardeşi Şahin Giray'ı kalgaylığa, oğlu Maksut Giray'ı da nureddinliğe getirdi. Sahib Giray Ruslarla sürdürdüğü müzakereler sonucunda 12 Kasım 1772'de Karasupazar Antlaşması'na razı oldu. Antlaşma uyarınca, Kırım Hanlığı Rus himayesinde bağımsız hanlık olarak ilan edilirken, Kerç ve Yenikale'deki Rus işgali tanındı.^[2] Sözkonusu hükümler 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı'nı sonlandıran Küçük Kaynarca Antlaşması'na da (Kırım üzerindeki Rus himayesi hariç) esas teşkil etti.^[3]

Kaynakça

^ "The war of Russia with Turkey and the Polish Confederates from 1769 to 1774", A. N. Petrov, E. Weimar Printing House, St. Petersburg (1866-1874), c.3, s.52-60
^ "The Russian Annexation of the Crimea", Alan Fisher, "The Crimean Tatars", Hoover Institution Press, Stanford (1978), s.50-51
^ "Kırım'ın Kısa Tarihi", M. Akif Kireçci & Selim Tezcan, Ahmet Yesevi Üniversitesi, Ankara (2015), s.26

[1] "The war of Russia with Turkey and the Polish Confederates from 1769 to 1774", A. N. Petrov, E. Weimar Printing House, St. Petersburg (1866-1874), c.3, s.52-60

[2] "The Russian Annexation of the Crimea", Alan Fisher, "The Crimean Tatars", Hoover Institution Press, Stanford (1978), s.50-51

[3] "Kırım'ın Kısa Tarihi", M. Akif Kireçci & Selim Tezcan, Ahmet Yesevi Üniversitesi, Ankara (2015), s.26

[1]

[2]

[3]