Oresteia
Oresteia (Eski Yunanca: Ὀρέστεια) Eshilos tarafından MÖ. 5. yüzyılda yazılmış, Agamemnon'un Klytemnestra tarafından öldürülmesi, Clytemnestra'nın Orestes tarafından öldürülmesi, Orestes'in yargılanması, Atreus Evi üzerindeki lanetin sona ermesi ve Furie'lerin (Erinye veya Eumenides olarak da adlandırılır) pasifleştirilmesini konu alan Yunan trajedilerinin bir üçlemesidir.
Üçleme Agamemnon'dan (Grekçe: Ἀγαμέμνων), Adak Sunucular'dan (Grekçe: Χοηφόροι) ve Eumenides'den (Grekçe: Εὐμενίδες) oluşur ayrıca Yunan tanrılarının karakterlerle nasıl etkileşime girdiğini ve olaylar ve anlaşmazlıklarla ilgili kararlarını nasıl etkilediğini anlatır.[1] Üçlemenin ana temaları arasında intikam ve adalet arasındaki karşıtlığın yanı sıra kişisel kan davasından organize davaya geçiş yer almaktadır.[2]
Agamemnon
[değiştir | kaynağı değiştir]Agamemnon (Ἀγαμέμνων, Agamémnōn) Oresteia üçlemesinin ilk oyunudur. Bu eser, Miken Kralı Agamemnon'un Troya Savaşı'ndan dönüşünü anlatır. On yıllık savaştan sonra Troya düşmüştür ve tüm Yunanistan bu zaferi kutlamaktadır. Ancak Agamemnon'u evde bekleyen karısı Kraliçe Klytaimnestra, kocasını öldürmeyi planlamaktadır. Kızları Iphigenia'nın kurban edilmesinin intikamını almak, tahta geçmesini engelleyen tek kişi olan kocasını ortadan kaldırmak ve uzun zamandır gizlice birlikte olduğu sevgilisi Aigisthos'u alenen kucaklayabilmek için Agamemnon’un ölümünü istemektedir.[3]
Oyun, denize bakan bir gözcünün, Troya'daki Grek zaferini doğrulayan bir sinyal görmek umuduyla "köpek gibi uzanmış" bir şekilde beklediğini rapor etmesiyle başlar.[4] Gözcü, ailenin kötü talihinden yakınır, ancak sessiz kalacağına söz verir "Başlarım ağlamaya, buranın haline içimi çeke çeke, çünkü bu saray, artık eskisi gibi harika değil!" Daha sonra uzakta, Troya'nın düşüşünü haber veren bir ateş topu görür ve zaferin coşkusuyla kralın dönmesini beklemeye, ümit etmeye başlar, zira ev, kralın yokluğunda “batağa saplanmıştır.”[5] Daha sonra bu haberi, Klytaimnestra'ya iletmek üzere hızla yola çıkar: "Agamemnon'un zevcesine hemen iletiyorum; O da anında fırlayıp, sarayda bu alev işaretini heyecanlı haykırışlarla Kutlayacak, çünkü Troya kenti Düşmüş, alev bunun işareti."[6]
Agamemnon’un dönüşüyle birlikte, karısı, Argos’un önünde kocasını ve kralını beklemenin ne kadar korkunç olduğunu dile getirir. Monoloğunun ardından Klytaimnestra, Agamemnon’u, kendisi için serilen halıların üzerinde yürümesi için ikna eder. Oyunun oldukça uğursuz bir anı olan bu sahnede, sadakatler ve niyetler sorgulanmaya tabi tutulur. Ardından kralın yeni cariyesi Kassandra sahneye girer, arabasından inip sunağa gitmesi için emir alır ve yalnız kaldığında Agamemnon’un ve kendisinin ölümünün kehanetini önceden bildirir.[7]
Ardından evden bir çığlık duyulur: Agamemnon, banyodayken bıçaklanarak öldürülmüştür. Koro, birbirinden ayrılır ve korkularını gösteren bir şekilde mırıldanmaya başlarlar, ardından bir çığlık daha duyulur.[8] Koro, seslerin geldiği kapıları açarlar; Klytaimnestra, Agamemnon ve Kassandra’nın cesetlerinin başında durmaktadır.[9] Klytaimnestra, cinayeti koro üyelerine ayrıntılı bir şekilde anlatır ve hiçbir pişmanlık ya da üzüntü belirtisi göstermez.[10] Bir anda, Klytaimnestra’nın sürgündeki sevgilisi Aigisthos saraya girer ve onun yanındaki yerini alır. Aigisthos, Agamemnon'u öldürme planını kendisinin tasarladığını ve babasının (Aigisthos’un babası Thyestes, kardeşi Agamemnon’un babası Atreus tarafından iki oğlunu yemeye zorlanmıştır) intikamını aldığını gururla söyler.[11] Koro başı ise buna karşın şu sözleri sarf eder: "Kötülük yapıp bir de övünene hiç saygım yoktur, Aigistos! Bu adamı isteyerek öldürdüğünü söylüyorsun. Bu acı ölümü ona tek başına sen layık görmüşsün. Sana diyorum ki, senin başını yargı değil, halkın Lanetleri götürecek, taşlanarak gideceksin sen."[12] Klytaimnestra, kendisinin ve Aigisthos’un artık tüm iktidara sahip olduklarını söylerler; "Egemenlik bizde Değil mi, gel gidelim, her şeyi bir güzel yoluna koyarız nasıl olsa!" Ardından kapılar kapanır ve ikisi birlikte saraya geri dönerler.[13]
Diğer Yunan trajedilerinde olduğu gibi, Agamemnon da ahlaki açıdan karmaşık bir oyundur. Agamemnon, Troya Savaşı'nın saygın bir gazisi olsa da kızı Iphigenia'yı feda etme şekli çoğu kişi tarafından tasvip edilmez. Pek çok vatandaş, Agamemnon’a, başlattığı savaşta oğullarını ve kocalarını kaybettikleri için kin besler. Benzer şekilde, Klytaimnestra hem kocasının katili hem de kızının intikamcısı rolündedir. Aiskhylos, üçlemenin devamındaki Adak Sunucular ve Eumenides oyunlarında intikam ve “meşru” kan dökme gibi temel ahlaki ikilemleri işlemeye devam eder.[14]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Porter, David (2005). "Aeschylus' "Eumenides": Some Contrapuntal Lines". The American Journal of Philology. 126 (3): 301-331. doi:10.1353/ajp.2005.0044.
- ^ Euben, J. Peter (March 1982). "Justice and the Oresteia". The American Political Science Review. 76 (1): 22-33. doi:10.2307/1960439.
- ^ Burke, Kenneth (July–September 1952). "Form and Persecution in the Oresteia". The Sewanee Review. 60 (3): 377-396. JSTOR 27538150.
- ^ Aiskhylos, Ag. 1-5.
- ^ Ag. 25-30.
- ^ Ag. 30.
- ^ Ag. 1076-1242
- ^ Ag. 1343-1345.
- ^ Ag. 1372.
- ^ Ag. 1372-1405.
- ^ Ag. 1577-1610.
- ^ Ag. 1615.
- ^ Ag. 1650-1670.
- ^ Oyundaki temalar, ikilemler ve adı geçen karışık problemler için bkz. Bednarowski, P. K. (2015). Surprise and Suspense in Aeschylus' Agamemnon; Eski Yunan Tragedyaları 11: Oresteia (Yılmaz Onay çev.) "Agamemnon" dn. 4, dn. 8, dn. 11, dn. 12; Joachim Latacz (2006), Antik Yunan Tragedyaları, Mitos-Boyut Yay., s. 115-116.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Oresteia at Theatricalia.com
- Oresteia public domain audiobook at LibriVox
- See the triumphant ending of The Oresteia 11 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. MacMillan Films staging 2014. 5 minutes.
- BBC audio file 11 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The Oresteia discussion on the BBC Radio 4 programme In Our Time. 45 minutes.
- La Tragedie d'Oreste et Electre 4 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: Album by British band Cranes which is a musical adaptation of Jean-Paul Sartre's The Flies.
- Oresteia (2011): an avant-garde work inspired by Aeschylus' trilogy, written and directed by Jonathan Vandenberg.
