Yapboz
Yapboz, parçalardan oluşan resim veya fotoğrafın birleştirilmeye çalışıldığı bir tür oyuncaktır. Zorluklarına, parça sayılarına ve büyüklüklerine göre pek çok yapboz türü bulunur. Yapboz parçalarının genel bir şekli yoktur.
Yapboz üreten birçok marka mevcuttur. Farklı markaların ürünleri az da olsa değişiklik gösterebilir. Parça kesim kalitesi, renklerin canlılığı, bir parçanın başka hiçbir yere oturmaması gibi farklılıklar markadan markaya değişebilir. Zorluk derecesi parça sayısına ve renklere bağlıdır. Örneğin, farklı birçok renkten oluşan bir yapbozu tamamlamak siyah beyaz bir yapbozdan çok daha kolaydır. Zorluk derecesi ve bitirme zamanı parça sayısı arttıkça artmaktadır. 50, 100, 150, 200, 500, 1000, 1500, 2000, 3000 parçalık yapbozlar piyasada sıkça bulunur. Bunların dışında 5.000, 10.000, 20.000 ve 24.000 parça yapbozlar da mevcuttur. Bir yapbozu yapmanın en kolay yolu öncelikle çerçevesini oluşturmaktır. İlk yapılması gereken, parçaların içinden bir kenarı düz olan parçaları ayırıp birleştirerek çerçeveyi ortaya çıkarmaktır. Çerçeve tamamlandığında, yapboz bittiğinde ne kadar büyük olacağı da ortaya çıkmış olacaktır. Daha sonraki yöntem, birbiriyle yaklaşık aynı olan renkleri bir araya toplamaktır. Bunun için farklı çanaklar kullanılabilir. Tüm parçaların ön yüzleri çevirerek masaya yatırıldıktan sonra renkleri ayırmak daha kolaydır. En zor kısım ise (varsa) tek renk olan kısımları birleştirmektir. Renkler aynı olduğundan ayırmak mümkün olmayacağından tek tek parçaların denenmesi gerekir. Bunun içinse yöntem parçaları 10x10 (10x8, 10x11 vs. de olabilir) kare oluşturacak şekilde dizip parçaları tek tek sıra ile denemektir. 10'lu sıralar halinde dizili olduklarından kaç parça kaldığını kolayca saymak mümkündür.
18. yüzyılda yapbozlar, düz, dikdörtgen bir tahta parçası üzerine bir resmin boyanması ve ardından küçük parçalar halinde kesilmesiyle oluşturulmuştur. “Dekupaj testeresi” adı, resimleri parçalara ayırmak için kullanılan ve dekupaj testeresi, fretsaw veya kaydırma testeresi olarak tanımlanan aletlerden gelmektedir. Jason Hinds'in yardımıyla, Londralı bir haritacı ve gravürcü olan John Spilsbury, 1760 civarında yapbozları ticarileştiren kişi olarak anılır. Spilsbury'nin tasarımında dünya haritaları kullanılmış ve coğrafi bir öğretim aracı olarak öğrenciler tarafından yeniden birleştirilebilmeleri için uluslar tek tek kesilmiştir.[1] O zamandan beri bu yapbozlar esas olarak birbirine kenetlenen karton parçalardan yapılmakta ve çeşitli görüntü ve tasarımlar içermektedir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]John Spilsbury'nin 1760 civarında kakmacılık testeresi kullanarak ilk yapbozu ürettiğine inanılmaktadır.[1]
Diseksiyon olarak bilinen ilk yapbozlar, haritaların sert ağaç levhalar üzerine monte edilmesi ve ulusal sınırlar boyunca kesilmesiyle üretildi ve coğrafya öğretmek için yararlı bir yapboz oluşturdu.[1] Kraliyet mürebbiyesi Lady Charlotte Finch, Kral George III ve Kraliçe Charlotte'un çocuklarına öğretmek için bu tür “parçalanmış haritalar” kullandı.[2][3] Karton yapbozlar 1800'lerin sonlarında ortaya çıktı, ancak üreticiler karton yapbozların düşük kaliteli olarak algılanacağını düşündükleri ve ahşap yapbozlardaki kar marjları daha yüksek olduğu için ahşap yapbozların yerini almakta yavaş kaldılar.[1] ‘Yapboz’ terimi 1906'ya kadar uzanmaktadır.[4]
Yapbozlar, ucuz, uzun ömürlü ve geri dönüştürülebilir bir eğlence biçimi sağladıkları için Büyük Buhran sırasında popülerlik kazandı.[1][5] Yapbozlar bu dönemde daha karmaşık ve yetişkinlere hitap edecek şekilde gelişti.[1] Ayrıca ürün tanıtımlarında hediye edildi ve reklamlarda kullanıldı, müşteriler tanıtılan ürünün bir resmini tamamladı.[1][5]
İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra ahşap yapbozların satışları, ücretlerin artması nedeniyle düşerken, üretim süreçlerindeki gelişmeler karton yapbozları daha cazip hale getirdi.
Yapbozlara olan talep, COVID-19 salgınının evde kalma süreci sırasında sipariş adetleri Büyük Buhran'dakine benzer bir artış gösterdi.[6][7]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g McAdam, Daniel. "History of Jigsaw Puzzles". American Jigsaw Puzzle Society. 19 Ekim 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2014.
- ^ Historic Royal Palaces press release "Jigsaw cabinet" 13 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ https://collections.vam.ac.uk/item/O1243701/puzzle-cabinet-unknown/ V&A collection; Museum number:B.1:1 & 2–2011; puzzle cabinet
- ^ Lerno, Tina (6 Aralık 2021). "A Puzzling History of Jigsaw Puzzles". Los Angeles Public Library. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023.
- ^ a b Williams, Anne, D. "Jigsaw Puzzles – A Brief History". www.mgcpuzzles.com. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2014.
- ^ Miller, Hannah (5 Nisan 2020). "Demand for jigsaw puzzles is surging as coronavirus keeps millions of Americans indoors". CNBC. Erişim tarihi: 16 Nisan 2020.
- ^ Doubek, James (13 Nisan 2020). "With People Stuck at Home, Jigsaw Puzzle Sales Soar". NPR. Erişim tarihi: 16 Nisan 2020.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir] | Oyuncak ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |