Алматы үзәк мәчете

Алматы үзәк мәчете
	Мәчет
	Алматы үзәк мәчете; каз. Almaty ortalyq meshiti
Ил	Казакъстан
шәһәр	Алматы
Дин	Ислам
Кайсы дини агымга карый	сөнни
Бина төре	җәмигъ мәчет
Төзелеш еллары	1993—1999 еллар
	Төп даталар:; 1999 (ачылу); 2011 (гөмбәз яңарту)
Халәте	гамәлдә

Ислам порталы

Алматы үзәк мәчете (каз. Almaty ortalyq meshiti) — Казакъстанның Алматы шәһәрендә урнашкан ислам гыйбадәтханәсе, җәмигъ мәчет. Алматы Верный исеме белән аталган чордагы (1867—1921) Татар мәчете нигезендә төзелгән^[1]. Дини архитектура һәйкәле^[2].

Тарих

Төп мәкалә: Казакъстанда ислам

Җидесу өлкәсенең Верный (Алматының 1867—1921 еллардагы исеме) өлкә шәһәре Алма-Ата станицасы, Алма-Ата выселкасы, Татар бистәсе, Яңа шәһәр (Верный) кварталларыннан торган. 1890 елда Татар бистәсендә яшәүче татарлар шәһәрдә беренче мәчетне — Татар мәчетен төзегән^[3].

1930-елларда милли азчылыклар өчен клуб булып хезмәт иткән, сугыштан соң универсам төзегәндә сүтелгән Татар мәчете^[4] урнашкан урында 1993 елда шәһәрнең үзәк мәчетенә нигез салынган. Төзелеш эшләре 1999 елда гына тәмамланган. Проектның авторлары: архитекторлар С. К. Баймагамбетов, Ж. Н. Шарапиев, К. Жарылганов; конструктор К. Р. Толебаев.

Тасвирлама

Ишегалды территориясе 0,95 га тәшкил итә. Бер үк вакытта якынча 7 000 кеше намаз укый ала^[5]. Мәчет бинасы — гөмбәзле, манаралы, көнчыгыштан көнбатышка сузылган туры почмаклыктан гыйбарәт. Диварлары тыштан ак мәрмәр белән тышланган. Бинаның төп гөмбәзенең биеклеге 36 метр, диаметры 20 метр. Манараның биеклеге 47 метр.

Башта мәчет гади зәңгәр гөмбәзле булган. 2006 елда төп гөмбәзне үсемлек орнаменты булган керамик плитә белән, 2010—2011 елларда алтын пластиналар белән каплаганнар.

2003 елда Казакъстан почтасы үзәк мәчет сурәте белән бәясе 50 теңге булган марка чыгарган.

2006 елның 22 декабрендә Казакъстан милли банкы үзәк мәчет сурәте белән 500 теңге кыйммәтле көмеш акча чыгарган ^[6].

Галерея

Гөмбәз керамик плитә белән бизәлгән (2008)
Казакъстанның 500 теңгесе. Реверс
Казакъстан почтасы маркасы, 2003

Әдәбият

Малиновская Е. Г. Мечеть, центральная. Китапта: Свод памятников истории и культуры города Алматы. Алматы: ТОО «Казахская энциклопедия», 2006 г., с. 288-289.

Сылтамалар

Достопримечательности г. Алматы. Центральная мечеть 2019 елның 16 декабрь көнендә архивланган.(ингл.)(рус.)(казакъ)

Искәрмәләр

↑ Алматы шәһәренең үзәк мәчете. 2019 елның 12 ноябрь көнендә архивланган. mecheti.azan.kz(рус.)
↑ Алматы мәслихәтенең 2002 елның 23 гыйнварында узган XV сессиясе карары
↑ Верный - Алма-Ата. Ул. Лепсинская (ул. Фурманова). Татарская мечеть 2020 елның 20 октябрь көнендә архивланган.(рус.)
↑ Татарская мечеть (1890)(рус.)
↑ Владимир Проскурин. Алматы үзәк мәчете. 2019 елның 16 декабрь көнендә архивланган. dostoprim.almaty.kz(рус.)(ингл.)(казакъ)
↑ Мечети и соборы Казахстана. Центральная мечеть (г. Алматы). nationalbank.kz(рус.)

[1] Алматы шәһәренең үзәк мәчете. 2019 елның 12 ноябрь көнендә архивланган. mecheti.azan.kz(рус.)

[2] Алматы мәслихәтенең 2002 елның 23 гыйнварында узган XV сессиясе карары

[3] Верный - Алма-Ата. Ул. Лепсинская (ул. Фурманова). Татарская мечеть 2020 елның 20 октябрь көнендә архивланган.(рус.)

[4] Татарская мечеть (1890)(рус.)

[5] Владимир Проскурин. Алматы үзәк мәчете. 2019 елның 16 декабрь көнендә архивланган. dostoprim.almaty.kz(рус.)(ингл.)(казакъ)

[6] Мечети и соборы Казахстана. Центральная мечеть (г. Алматы). nationalbank.kz(рус.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]