Ajib yangi dunyo
| Асл номи | Браве неw wорлд |
|---|---|
| Муаллиф(лар) | Алдоус Ҳухлей |
| Тил | инглизча |
| Жанр(лар)и | илмий-фантастика, антиутопия, фалафий роман |
| Нашр этилган санаси | 1932 |
| Нашриёт | Чатто & Wиндус |
„Ажиб янги дунё“ (инглизча: Браве Неw Wорлд - инглиз ёзувчиси Алдоус Ҳухлейнинг (талаффузи: Олдос Хаксли) 1932-йилда нашр этилган дистопик сатирик романи.
Роман Ҳерберт Wеллснинг[1][2] "А модерн утопиа" (,,Замонавий утопиа'') va "Men like Gods" (,,Xudolarga o'xshash odamlar") asarlariga javobi bo'либ, муаллиф асосан Бертранд Русселлнинг "Илмий нуқтаи назар" (1931) асарига асосланган бо'либ, келажакда ҳокимиятни бир ҳовуч технократ зиёлиларнинг эгаллаб олиши эҳтимоли ҳақида огоҳлантирган[3].
Сужети
[edit | edit source]Роман воқеалари узоқ келажакдаги Лондонда содир бо'лади (эрамизнинг 26-асрида, аниқрог'и 2540-йилда[4]. Бутун Ер юзидаги одамлар ягона "прогрессив" ҳолатда яшайдилар, бу ерда қуйидаги қадриятлар асос қилиб олинади: бепарволик (ишнинг табиий истак сифатида э'тиборга олинмайди), жинсий эркинлик ва исте'мол. Форд Т пайдо бўлганидан со'нг янги ҳисоб-китоб даври - Т даври ҳисоблана бошлайди. Исте'мол култ даражасига ко'тарилади, Генри Форд исте'молчи худосининг рамзи сифатида пайдо бо'лади ва хоч белгиси о'рнига одамлар "Т белгиси билан о'зларига соя соладилар". Сюжетга ко'ра, одамлар табиий равишда туг'илмайди, балки махсус заводларда - инкубаторлардаги шишаларда о'стирилади. Эмбрион ривожланиш босқичида улар ақлий ва жисмоний қобилиятлари билан фарқ қилувчи бешта кастага бо'линади - "алфа", максимал ривожланишга эга бўлганлардан тортиб, энг ибтидоий "эпсилонлар"гача. Болалар уруг'лантириш пайтидан бошлаб, улар бажариши керак бўлган иш турларига тайёрлантирилади. Қуйи касталарнинг одамлари (келажакдаги қора ишчилар ва хизматчилар ) махсус тарзда онгсизлантириладилар, уларнинг эмбрионлари этил спирти билан эзг'иланади ва Бокановскизация усулида о'стирилади ( зиготани қайта бо'линиш ва о'нлаб бир хил эгизакларни олиш учун). Жамиятнинг каста тизимини сақлаб қолиш учун гипнопедия орқали одамларга о'з табақасига мансублигидан г'урурланиш, юқори табақага ҳурмат ва қуйи табақаларга нисбатан нафрат, шунингдек, жамият қадриятлари ва хулқ-атвор асослари сингдирилади. Жамиятнинг техник ривожланишини ҳисобга олган ҳолда, ишнинг катта қисмини машиналар бажариши мумкин бо'лади ва одамларга фақат бо'ш вақтларини о'тказиш учун берилиши мумкин. Одамлар ко'п психологик муаммоларни наркотика - сома ёрдамида ҳал қилишади, бу абстинент синдромини келтириб чиқармайди, лекин исте'молчиларни тахминан 60 ёшлар атрофида о'лдиради. Тиббиёт ютуқлари туфайли, одамлар бу ёшга етиб келганларида қаришмайди ва натижада ёш ва го'зал бо'либ о'лишади. Ҳатто о'лимни ҳам улар қувноқ кутиб олишади, доимий равишда синтетик мусиқа, телеко'рсатувлар ва гиёҳванд моддалар билан о'зларини хушнуд қиладилар. Ахлоқ о'рнига, болаликдан одамлар тушида исте'молга, коллективизмга, синфий фарқларга ва гигиэнага элементар гипнопедия ё'ли билан сингдирилади, масалан: "Ба'зи сом граммлари - ва драмалар ё'қ! ","Эскисини та'мирлагандан ко'ра янгисини сотиб олган ма'қул", "Тозалик гудфордийнинг калитидир", "А, бе, це, Д витамини - балиқ жигарида ёг', сувда балиқ". Роман қаҳрамони Ленина Cроwне (талаффузи Линайна Краун) - инсон ишлаб чиқариш линиясида ишлайдиган ҳамшира, бета кастаси а'зоси (плус ёки минус эканлиги айтилмаган). У Ҳенрй Фостер (талаффузи Генри Фостер) билан алоқада бо'лади. Аммо до'сти Фаннй Cроwне (талаффузи Фанни Краун) Ленина ҳамма нарсанинг тартибига риоя қилишни ва бошқа эркаклар билан бирга бо'лишини та'кидлайди. Ленина Бернард Марх (талаффузи Бернард Маркс) ни ёқтиришини тан олади. Бернард Марх алфа плюс, гипнопедия бо'йича мутахассис бо'либ, у о'з кастасининг одамларидан ҳам ташқи ко'риниш, ҳам психологик жиҳатдан фарқ қилади: калта бо'йли ва ко'п вақтини ёлг'из о'тказади, шунинг учун у ёмон обро'га эга. У ҳақида миш-мишлар ҳам бор, "у шишада бўлганида, кимдир хатога ё'л қо'йган- уни гамма деб о'йлашган, қон о'рнини босувчи воситага спирт қуйиб юборишган. Шунинг учун у хунук ко'ринади". У институтнинг ижод кафедраси ўқитувчи-лектори Ҳелмҳолтз Wацон билан дўст бўлиб, уларни умумий хусусият – ўз индивидуаллигини англаш эди. Ленина ва Бернард дам олиш кунларида ҳиндистон резервациясига учиб кетишади ва у ерда табиий ё'л билан туг'илган оқ танли Ёввойи лақабли Жоҳн (талаффузи Жон)ни учратишади; у иккаласи ҳам ишлаётган о'қув маркази директорининг о'г'ли ва Линда ҳозирда таназзулга учраган ичкиликбоз, ҳиндлар орасида ҳамма нафратланган ва бир пайтлар о'қув марказидан бета-минус бўлган. Линда ва Жоҳнни Лондонга олиб боришади, у ерда Жоҳн юқори жамиятда шов-шувга айланади ва Линда касалхонага ётқизилади, у ерда ҳаётининг қолган қисмини о'тказади ва тез орада гиёҳванд моддаларни ҳаддан ташқари исте'мол қилиш натижасида вафот этади. Ленинага ошиқ бўлган Жоҳн онасининг о'лимини қаттиқ тушкунлик билан қабул қилади. Йигит Ленинани жамиятда номақбул ҳисобланган эҳтиросли муҳаббат билан севади, унга тан олишга жур'ат этолмайди, "ҳеч қачон айтилмаган ва'даларга бо'йсунади". У қаттиқ ҳайрон бо'лади - айниқса дугоналари ундан Ёввойининг қайси бири унинг севгилиси эканлигини со'райверишади. Ленина Жоҳнни ё'лдан оздирмоқчи бо'лади, лекин у уни фоҳиша деб атайди ва қочиб кетади. Жоннинг руҳий тушкунлиги онасининг о'лими туфайли янада кучаяди, у қуйи каста "делта" ишчиларига го'заллик, о'лим, эркинлик каби тушунчаларни тушунтиришга ҳаракат қилади. У уларнинг кундалик дори тарқатишини то'хтатиб қо'яди, сома таблеткаларини деразадан улоқтиради. Оломон уни до'ппослашга тушиб кетади. Ҳелмголц унга ёрдам беришга ҳаракат қилади ва Бернард эса яқин жойда бо'ла туриб, қо'рқиб кетади ва о'ртоқларини ташлаб кетади, натижада учтаси ҳам ҳибсга олинади. Ғарбий Европанинг бош губернатори, дунёдаги ҳақиқий ҳукмрон кучни ифодаловчи ўн кишидан бири Мустапҳа Монд (талаффузи Мустафа Монд)нинг идорасида узоқ суҳбат бўлади. Монд очиқчасига " умумий бахт жамияти" ҳақидаги о'з шубҳаларини тан олади, айниқса о'зи ҳам бир вақтлар исте'додли физик бўлган эди. Бу жамиятда фан, сан'ат ва дин тақиқланган. Дистопиянинг ҳимоячилари ва жарчиларидан бири, аслида, дин келажаги ва жамиятнинг иқтисодий тузилиши ҳақидаги қарашларини тақдим этиш учун ог'из бо'либ қолади. Натижада Бернард Исландияга, Ҳелмголц эса Фолкленд оролларига сургун қилинади. Монд қо'шимча қилади: "Мен сизга деярли ҳасад қиламан, сиз индивидуаллиги жамиятда ҳаётга яроқсиз бо'либ қолган даражада ривожланган энг қизиқарли одамлардан бири бо'ласиз". Жоҳн эса ташландиқ минорада зоҳид бо'лади. Ленинани унутиш учун у о'зини гедонистик жамиятнинг ме'ёрларига ко'ра қабул қилиб бо'лмайдигандек тутади, бу ерда "тарбия ҳар кимни нафақат раҳм-шафқатли, балки о'та жирканч қилади". Мисол тариқасида, у о'з эҳтирослари билан курашади ва ибодат қилади, о'зини сивилизациялашган дунё ифлослигидан тозалаш учун қайд қилади ва о'зини о'зи та'минлашни уюштиради, бунга мухбир гувоҳ бо'либ қолади. Жоҳн иккинчи маротаба сенсацияга айланади. У ҳақида филм суратга олинади, шундан со'нг юзлаб одамлар г'алати "ёввойи" ни ко'риш учун вертолётларда унинг минорасига учиб келишади. Ленина келганини ко'риб, у о'зини ё'қотиб қо'яди, уни фоҳиша деб атаб, бақириб, қамчи билан уради. У уни алдагани учун кечира олмади, чунки у севги ва садоқатга қодир эмасди, фақат уяциз жинсий алоқага қодир эди. Оломон г'азабга тушади, о'згармас сома та'сирида катта оргия бошланади. Жоҳн васвасага тушиб қолади ва унга қо'шилади. О'зига келган Жоҳн айбдорлик ҳисси билан синдирилган ва васвасалардан қутулиш умидининг барбод бо'лиши натижасида, осиб қо'йиш орқали о'з жонига қасд қилади.
Жамиятнинг каста тизими
[edit | edit source]Касталарга бо'линиш ҳали туг'илишдан содир бо'ларди. Инкубация заводи одамларни етиштириш билан шуг'улланади. Шишаларда аллақачон эмбрионлар касталарга бо'линарди ва бир турдаги фаолиятга ма'лум мойиллик ва аксинча, бошқасига нисбатан нафрат сингдирилар эди. Кимёгарларда қо'рг'ошин, каустик сода, қатронлар, хлорга нисбатан иммунитет ҳосил қилишади. Кончиларга илиқликка бўлган муҳаббатни сингдиришади. Қуйи табақалардагида китоблардан нафратланиш ва табиатни ёқтирмаслик (табиатда сайр қилаётганда одамлар ҳеч нарса исте'мол қилмайди - бунинг о'рнига қишлоқ спортига муҳаббат уйг'отишга қарор қилинди)ни сингдиришади. Та'лим-тарбия жараёнида одамларда о'з табақаларига муҳаббат, юқори табақалардан илҳомланиш ва қуйи табақаларга нисбатан нафрат туйг'улари сингдирилади. Ҳар бир инсонга, табақасидан қат'и назар, болаликдан исте'мол қилиш култи сингдирилади.
Юқори касталар:
- Алфа - кулранг кийимда юришади. Энг интеллектуал ривожланган, бошқа касталарнинг вакилларига қараганда баландроқ. Улар энг юқори сифатли ишларни бажарадилар. Менежерлар, шифокорлар, о'қитувчилар.
- Бета - қизил рангдаги кийимда юришади. Ҳамширалар, инкубация сехининг кичик ходимлари.
Қуйи касталарнинг генетик материали о'з турларидан олинган. Уруг'лантирилгандан со'нг, эмбрионлар махсус ко'рикдан о'тказилади, натижада битта зигота куртаклари 96 мартагача ошади. Бу стандарт одамларни яратади. "То'қсон олтита бир хил эгизаклар то'қсон олтита бир хил машинада ишлайди". Кейин ҳомиланинг кислород билан та'минланиши сезиларли даражада камайтирилади, бу эса ақлий-жисмоний даражанинг пасайишига олиб келади. Қуйи касталар бо'йи калтароқ, уларнинг ақли ҳам пастроқ бо'лади.
- Гамма - яшил рангда юришади. Кичик ақл талаб қиладиган ишчи мутахассисликлар.
- Делта - хакида юришади.
- Эпсилонлар - қора рангда юришади. муаллифнинг о'зи уларни тасвирлаганидек маймунга о'хшаш ярим кретинлар. Улар о'қиш ва ёзишни билмайдилар. Лифтчилар, малакасиз ишчилар.
Исмлар ва ишоралар
[edit | edit source]Бутунжаҳон ҳукуматидаги ма'lum miqdordagi nomlar, shishada o'sgan fuqarolarga tegishli bo'lib, Xaksli davridagi byurokratik, iqtisodiy va texnologik tizimlarga katta hissa qo'shgan siyosiy va madaniyat arboblari bilan bog'liq bo'lishi mumkin, shuningdek, ehtimol, bu ,Ajib yangi dunyo'' tizimlarga ham bog'liq bo'лиши мумкин[5].
- Фрейд - бу Ҳукуматда ҳурматга сазовор бўлган Генри Форднинг "иккинчи исми" бо'либ,у психология ҳақида гапирганда тушунарсиз равишда З. Фрейд, психоанализ асосчисини ишлатган.
- Бернард Маркс (инглизча: Бернард Марх ) - Бернард Шоу (гарчи Клерва Бернард ёки Клод Бернардга ишора қилиш инкор этилмайди) ва Карл Маркс номи билан аталган.
- Ленина Краун ( Ленина Cроwне ) -Владимир Улянов тахаллуси бо'йича.
- Фанни Краун (Фаннй Cроwне) - Фанни Каплан номи билан, у асосан Ленинанинг ҳаётига муваффақияциз тарзда нуқта қо'йишга уринган айбдор сифатида танилган. Қизиг'и шундаки, романда Ленина ва Фанни до'ст ва фамилиядошдир.
- Поллй Троцкий ( Поллй Троцкй ) - Лев Троцкий фамилияси билан.
- Бенито Гувер Бенито Ҳоовер италиялик диктатор Бенито Муссолини ва АҚШ президенти Герберт Гувер шарафига номланган.
- Ҳелмголц Wацон ( Ҳелмҳолтз Wацон ) - немис физиги ва физиологи Ҳерманн фон Ҳелмҳолтз ва америкалик психолог, бихевиоризм асосчиси Жон Уоцон номларидан олинган.
- Дарвин Бонапарт ( Дарwин Бонапарте ) - Биринчи Франсия империяси императори Наполеон Бонапартдан ва Чарлз Дарвиннинг " Турларнинг келиб чиқиши " асари муаллифидан.
- Герберт Бакунин (Ҳерберт Бакунин) инглиз файласуфи ва социал дарвинисти Герберт Спенсер шарафига, рус файласуфи ва анархисти Михаил Бакуниннинг фамилияси билан аталган.
- Мустафа Монд (Мустапҳа Монд) - Биринчи жаҳон урушидан кейин Туркиянинг асосчиси, мамлакатда модернизация ва расмий дунёвийлик жараёнларини бошлаган Камол Мустафо Отатурк номи билан аталган ва инглиз молиячиси, Империал Чемиcал Индустриэс асосчиси,ишчи ҳаракатининг ашаддий душмани сер Афред Монддан олинган.
- Примо Меллон ( Примо Меллон ) - Испания бош вазири ва диктатор Мигел Примо де Ривера ва Гувер давридаги америкалик банкир ва Г'азначилик котиби Эндрю Меллон номидан олинган.
- Сарожини Энгелс (Сарожини Энгелс) Ҳиндистон миллий конгрессинингбиринчи ҳинд аёл президенти бўлган Сарожини Наиду ва Фридрих Энгелс номи билан аталган.
- Моргана Роцҳилд (Моргана Ротҳсчилд) - АҚШ банк магнати Жон Пиэрпонт Морган ва Роцҳилдлар сулоласи номи билан.
- Фифи Бредло (Фифи Брадлаугҳ) британиялик сиёсий арбоб ва атеист Чарлз Бредлаугҳ шарафига номланган.
- Жоанна Дизел ( Жоанна Диэсел ) - немис муҳандиси, дизел двигатели ихтирочиси Рудолф Дизел номи билан.
- Клара Детердинг (Cлара Детердинг) Роял Дутч Петролеум Cомпанй асосчиларидан бири Ҳенри Детердинг номи билан.
- Том Кавагучи (Том Кавагучи) й Тибетдан Непалга биринчи расмий саҳоҳатни амалга оширган япон саёҳатчиси, япон буддист роҳиби Кавагути Экай шарафига номланган.
- Жан-Жак Ҳабибуллоҳ ( Жеан-Жаcқуэс Ҳабибуллаҳ ) - ма'рифатпарвар франсуз файласуфи Жан-Жак Руссо ва Афг'онистон амири Ҳабибуллахон шарафига номланган.
- Мисс Кит ( Мисс Кеате ) - Этон коллежининг энг машҳур директорларидан бири Жоҳн Кеате шарафига.
- Кентербери (Арч-Cоммунитй Сонгстер оф Cантербурй) архиепископи ва 1930-йил август ойида Англикан черковининг контрацепция воситаларидан фойдаланишни чеклаш то'г'рисидаги қарорига пародиядир.
- Папа ( Попé ) - Пуэбло ҳиндулари қо'зг'олони раҳбари Пападан[6] .
- Ёввойи Жон (Жоҳн тҳе Саваге ) - "олижаноб йиртқич" атамасидан, биринчи марта Завоевание Гранады драмасида Жон Дрйден томонидан ишлатилган.
- Генри Фостер (Ҳенрй Фостер) - қаҳрамон номи Генри (Генри Форд) исми ва Америка меҳнат ва коммунистик ҳаракати арбоби Уилям Зебулон Фостер фамилиясининг комбинациясидан келиб чиққан.
Экранлаштириш
[edit | edit source]1980 ва 1998-йилларда Қо'шма Штатларда китоб асосида бир хил номдаги иккита телевизион филмлар суратга олинган.
1998-йилда (19-апрелда премераси бо'либ о'тган) режиссёри Лесли Лиэбман ва Ларри Уилямс, ссенаристи Даниэл Мазур, бош ролларда: Леонард Нимой, Питер Галлагер, Тим Гвине, Риа Килстедт бўлган филм экран юзини ко'ради. Филм сюжети китобдаги воқеаларни сал бо'лсада ҳозирги кунга яқинлаштиради. Каста тизимида Эпсилонлар мавжуд бо'лмайди. Ҳикоянинг диққат маркази "Ёввойи"дан Бернард ва Ленинагача ко'чирилади. Ёввойининг о'лимидан со'нг, улар сивилизацияни тарк этиб, ота-оналарга айланган саҳна ко'рсатилади. Шунингдек, гипнопедия та'сирига қаршилик ко'рсатади.
2020-йил 15-июл куни янги “Ажиб янги дунё” сериалининг (реж. Оуэн Харрис, Ифа МакАрдл, Андрий Парех ва бошқалар. )премераси бо'либ о'тади, аммо биринчи мавсумдан кейин у бекор қилинади.
Театр намойишлари
[edit | edit source]2017-йилда ,,Модерн'' номли Москва драма театрида "Ажиб янги дунё" спектаклининг премераси бо'либ о'тган[7] . Режиссёр - Юрий Гримов [8] .
Манбалар
[edit | edit source]- ↑ М. Р. Ҳиллегас. Тҳе Футуре ас Нигҳтмаре: Ҳ. Г. Wеллс анд тҳе Анти-Утопианс. Охфорд Университй Пресс, Н. Й., 1967, пп. 117—120.
- ↑ Кагарлицкий Ю. И. Что такое фантастика? — М.: Художественная литература, 1974. — С. 300.
- ↑ Г. Анджапаридзе, Т. Мартина. Предисловие // Олдос Хаксли. Жёлтый Кром. Рассказы. — М.: Художественная литература, 1987. — С. 14. — 50000 экз.
- ↑ В первой главе указывается, что действия романа происходят на 632-м году эры стабильности («Да и не возникал у вас этот вопрос; ныне, на 632-м году эры стабильности, Эры Форда, подобные вопросы в голову не приходили».) Летоисчисление в данной антиутопии начинается с 1908 года — года, когда впервые была произведена Т-Модель Генри Форда.
- ↑ Жероме Меcкиэр. „Ономастиc Сатире: Намес анд Наминг ин Браве Неw Wорлд“, . Алдоус Ҳухлей: модерн сатириcал новелист оф идеас. Андоза:Нп3, 2006 — 187фф-бет. ИСБН 3-8258-9668-4.
- ↑ Андреw Л. Кнаут.. Тҳе Пуэбло Револт оф 1680: cонқуэст анд ресистанcе ин севентеэнтҳ-cентурй Неw Мехиcо. Норман: Андоза:Нп3, 1995 — 168-бет. ИСБН 0-8061-2992-1.
- ↑ Алёна Азаренко. „«О дивный новый мир»: краткий курс счастливого будущего“. Лоcалдрамақуээн (2017-йил 22-октябр). 2021-йил 19-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2021-йил 19-май.
- ↑ „«О дивный новый мир» в репертуаре театра «Модерн»“ (ру). Московской драматической театр «Модерн». 2019-йил 7-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2019-йил 10-ноябр.