Cəhri

Cəhri
Cəhri
	Munitsipalitet
	39°20′51″N 45°24′50″E / 39.34750°N 45.41389°E
Aholisi (2005)	8 454
Vaqt mintaqasi	UTCAZT
	[[File:\|290px\|Cəhri xaritada]] Cəhri

Boshqa nomlar uchun qarang: the river Cəhriçay.

Cəhri(armancha: Ճահուկ , shuningdek, Jahri, Jagʻri va Dzhaxri) – Ozarbayjonning Naxchivonida joylashgan Babek tumanidagi eng yirik qishloq va munitsipalitetlardan biri .Tuman markazidan 23km shimolda, Jahrichoy daryosi boʻyida, togʻ oldi hududida joylashgan. Aholisi gʻallachilik, sabzavotchilik va chorvachilik bilan shugʼullanadi. Qishloqda ikkita umumtaʼlim maktabi, ikkita bolalar bogʻchasi, beshta kutubxona, uchta masjid, bolalar musiqa maktabi, klub, shifoxona bor. Uning aholisi 8 454 kishidan iborat. Cəhri qishlogʻining shimoli-sharqida oʻrta asrlarga oid İşıqlar manzilgohi qayd etilgan^[1].

Tarixi

Qishloq hududida joylashgan va shu paytgacha saqlanib qolgan İşıqlar Kandtapa, Uzuntapa, Goshatapa, Garajalar, Ayriarch, aholi punktlarining xarobalari boʻlgan aholi punktlarining ilk asrlardan beri mavjud binolari Jahri qishlogʼining qadimiy tarixidan dalolat beradi. Arshakuniylar sulolasi davrida Yahuk Buyuk Armanistondagi Syunik viloyatining 14-guberniyasi markaziy aholi punkti edi^[2]. Keyinchalik Jahuk Orbeliya knyazlari hukmronligi ostiga oʻtdi. Orbeliyaliklardan keyin Proshyan knyazlariga oʻtdi^[3].

Afsonaga koʻra, oʻrta asrlarda chet el hujumlari tufayli İşıqlar (Ishyqlar) turar-joyi vayron boʻlgan va uning aholisining bir qismi Jahri qishlogʻiga, qolganlari esa Armanistonning Sisyan viloyatiga koʻchib oʻtgan va xuddi shu nomli aholi punkti qurilgan. Hozirgi Jahrida Jilovxonli va Salohlining qadimiy mahallalari bor. Qishloqning sharqiy tomonida joylashgan qabristonda oʻrta asrlarga oid tosh qoʻchqor haykallari oʻrnatilgan. Bu hududda qadimdan yashovchi aholi turkiy kangarlar (kengerli) qabilasining qoʻllaridan biri boʻlgan " Yurdchu " qabilasiga mansub. Jahri qishlogʻi hududida shahar kattaligidagi aholi punktlari joylashgan. ^[4] Ozarbayjon Milliy Fanlar Akademiyasi muxbir aʼzosi Qodir Gadirzoda hojining " Jahrichay vodiysi " kitobida Jahri haqida qiziqarli maʼlumotlar bor. Olimning tadqiqotlaridan maʼlumki, Jahri va Jahrichoy vodiylari Naxchivon viloyatidagi eng qadimiy aholi punktlaridan biridir. Bu yerda katta karvon yoʻllari oʻtgan, qadimiy hunarmandchilik va savdo-sotiq rivojlangan maskanlardan biri boʻlgan. Ushbu strategik ahamiyatga ega mintaqada katta mudofaa qal’alari qurilgan va qal’a shaharlari mavjud boʻlgan. Qadimiy Jahri shahrida yaxshi choʻkish sanʼati qadim tarixga ega. Oʻtmishda jahri hunarmandchilik jihatidan ancha rivojlangan. Jahriyning Qash ziyoratgohi juda mashhur. Manbalarda va xalq orasida ziyoratgoh nomi bilan mashhur boʻlgan "Esfandiyor Zaviyya " (ziyoratgoh) Jahri qishlogʻining gʻarbida, " Qosh " nomli togʻ tizmasi yon bagʻrida joylashgan. Jahri qishlogʻidan 2 kilometr gʻarbda, togʻli hududda joylashgan bu soʻfiylar markazi oʻrta asrlardan beri maʼlum^[4].

Demografiyasi

1893 yil uchun „Zaqafqaziya oʻlkasi aholisi toʻgʻrisidagi statistik maʼlumotlar kodeksi“ ga koʻra, qishloqda 1101 armanlar va 2018 tatarlar bor edi^[5].

Tarixiy va arxeologik yodgorliklar

İşıqlar

Ishiqlar – Bobek tumani Jahri qishlogʻining shimoli-sharqidagi oʻrta asrlarga oid aholi punkti. U tabiiy jihatdan qulay joyda joylashgan. Uning maydoni 46000 m2. Tabiiy eroziya natijasida hosil boʻlgan madaniy qatlamning qalinligi 3-5 metrni tashkil qiladi. Yashash joyining katta qismi (taxminan 16000 m2) kul uyumlari bilan qoplangan; uning ichida kulolchilik faoliyati bilan bogʻliq koʻrinadigan sopol idish parchalari topilgan. Asoslangan materiallar ikki davrga boʻlinadi; Kulrang, qora, pushti rangdagi kuygan sopol idish parchalari erta oʻrta asrlarga, asosan, geometrik va gulli naqshlar bilan bezatilgan pushti rangdagi kuydirilgan sopol idishlar oʻrta asrning ilgʻor bosqichiga tegishli. Aholi punktining musulmon qabrlari nekropollari janubda, kichik tepalikda joylashgan. Qabrlarning aksariyati vayron qilingan. Hududning markazida „Xartaqli buloq“ deb nomlangan buloq bor. Yaqin-yaqingacha qoʻllangan qadimiy sugʻorish tizimining izlari hanuzgacha saqlanib qolgan. ^[1]

Kəndtəpə

Kəndtəpə – Babek tumani Jahri qishlogʻidan gʻarbda joylashgan oʻrta asrlarga oid aholi punkti. Uning maydoni 10 gektardan ortiq. Arxeologik yodgorlikning qolgan qismi shimol-gʻarbga tomon tepalik shaklida ketadi. Hududda gil quvurlar bilan suv liniyasi qurilgan. Aholi punktidan shimolda tuproq tepaligi (qadimgi sunʼiy tepalik) bor. Bu hududdan muhim arxeologik materiallar, ayniqsa boy sopol buyumlar toʻplangan^[1].

Arman cherkovlari

Qishloqda 3 ta cherkov bor edi. 1325-1330 yillarda Yahukning Muqaddas Shogʻoqat monastiri qurilgan^[6]. Qishloqning markaziy tumanida joylashgan edi. 1982 yilda u butunlay vayron qilingan. Avliyo Ovan cherkovida XVIII-XIX asrlarga oid freskalar mavjud. Oʻrta asrlarda cherkov qayta taʼmirlangan. Hozirda cherkovning ahvoli nomaʼlum^[7] Surb Astvatsatsin cherkovi 13-asrda qurilgan. 1990-yillarga kelib, u buzib tashlangan^[8].

Mashhur insonlar

Stepan Sapah-Gulian – arman jurnalisti, siyosatshunos, ziyoli va Sotsial-demokrat Hunchak partiyasi rahbari .
Jan Althen (Hovhannes Althounian) – Fransiyada mantar yetishtirishni rivojlantirgan arman agronomi .
Gaik Ovakimyan – general-mayor, SSSR .
Armanistonlik Lazar I – 1737-1751 yillarda Arman Apostol cherkovining katolikosu .
Rosy Armen – fransuz-arman qoʻshiqchisi
Qəzanfar Əkbarov – Sovet Ittifoqi Qahramoni.
Həsən Shirinov – Boku politsiya boshqarmasi boshligʻining oʻrinbosari, politsiya general-mayori.
Siyovush Novruzov – „Yeni Azərbaycan“ partiyasi ijrochi kotibi oʻrinbosari.
Eldar İbrahimov – Ozarbayjon parlamenti deputati.

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ANAS, Azerbaijan National Academy of Sciences. Nakhchivan Encyclopedia. Baku: ANAS, 2005 — 107-bet. ISBN 5-8066-1468-9.
↑ Ստ. Օրբելյան, Սյունիքի պատմությունը, ներածությունը և ծանոթագրությունները Ա.Ա. Աբրահամյանի, Եր., 1986, էջ 280
↑ Ստ. Օրբելյան, Սյունիքի պատմությունը, ներածությունը և ծանոթագրությունները Ա.Ա. Աբրահամյանի, Եր., 1986, էջ 317
↑ ^4,0 ^4,1 Cabbarov, Əli. „Şəhərləşən kəndlərimiz: Cəhri“. Şərq Qapısı (2015-yil iyun), s. 3–4. 2019-yil 5-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 25-noyabr.
↑ Svod statisticheskix dannix o naselenii Zakavkazskago kraya, izvlechennix iz posemeynix spiskov 1886 g. / izdan po rasporyajeniyu Glavnonachalstvuyuщago grajdanskoyu chastiyu na Kavkaze Zakavkazskim statisticheskim komitetom. – Tiflis: Tip. I. Martirosiyansa, 1893. – S. 186. – 899 s.
↑ Արգամ Այվազյան, ՆԱԽԻՋԵՎԱՆԻ ԻՍՍՀ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԸ
↑ "Ճահուկի մասին տեղեկություններ, էջ 121-122 (Այվազյան, Արգամ, „Նախիջևանի կոթողային հուշարձաններն ու պատկերաքանդակներն“, Երևան, 1987 թվական)"
↑ Սամվել Կարապետյան, Նախիջևան քարտեզագիրք, Երևան, 2012, էջ 25

Cəhri at GEOnet Names Server

[ANAS-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ANAS, Azerbaijan National Academy of Sciences. Nakhchivan Encyclopedia. Baku: ANAS, 2005 — 107-bet. ISBN 5-8066-1468-9.

[2] Ստ. Օրբելյան, Սյունիքի պատմությունը, ներածությունը և ծանոթագրությունները Ա.Ա. Աբրահամյանի, Եր., 1986, էջ 280

[3] Ստ. Օրբելյան, Սյունիքի պատմությունը, ներածությունը և ծանոթագրությունները Ա.Ա. Աբրահամյանի, Եր., 1986, էջ 317

[Cabbarov_3-4-4] 4,0 ^4,1 Cabbarov, Əli. „Şəhərləşən kəndlərimiz: Cəhri“. Şərq Qapısı (2015-yil iyun), s. 3–4. 2019-yil 5-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 25-noyabr.

[5] Svod statisticheskix dannix o naselenii Zakavkazskago kraya, izvlechennix iz posemeynix spiskov 1886 g. / izdan po rasporyajeniyu Glavnonachalstvuyuщago grajdanskoyu chastiyu na Kavkaze Zakavkazskim statisticheskim komitetom. – Tiflis: Tip. I. Martirosiyansa, 1893. – S. 186. – 899 s.

[6] Արգամ Այվազյան, ՆԱԽԻՋԵՎԱՆԻ ԻՍՍՀ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԸ

[7] "Ճահուկի մասին տեղեկություններ, էջ 121-122 (Այվազյան, Արգամ, „Նախիջևանի կոթողային հուշարձաններն ու պատկերաքանդակներն“, Երևան, 1987 թվական)"

[8] Սամվել Կարապետյան, Նախիջևան քարտեզագիրք, Երևան, 2012, էջ 25

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]