[go: nahoru, domu]

Jump to content

Даладаги доиралар

From Vikipediya
Revision as of 01:15, 31 August 2022 by FarangisOrtiqova (talk | contribs) (→‎Oʻrganish tarixi)
(diff) ← Older revision | Latest revision (diff) | Newer revision → (diff)
Мураккаб геометрияга мисол
Даладаги доиралар
Мураккаб геометрияга мисол

Даладаги доиралар (инглизча: cроп cирcлес) ёки агроглифлар (португалча: агроглифос; франсузча: агроглйпҳес ; “агро” + “глифлар”) - геоглифлар; йиқилган ўсимликлар ёрдамида далаларда шаклланган ҳалқалар, доиралар ва бошқа рақамлар шаклида геометрик нақшлар. Энг биринчи манба 1678-йилги “Иблис ўроқчи” рисоласи ҳисобланади[1][2][3][4].

Доиралар ҳам кичик, ҳам жуда катта бўлиши мумкин, фақат жуда юқори баландликда дрон ёки самолётдан тўлиқ кўрса бўлади[5]. Агроглифлар, айниқса, 1970-1980-йилларда Буюк Британиянинг жанубида кўп миқдорда топилганида жамоатчилик эътиборини тортди. Экин доираларининг пайдо бўлиши ҳақида турли хил фаразлар (микроторнадолар, шар чақмоқлари, ўзга сайёраликларнинг ишлари ва бошқалар) мавжуд.

Танқидчилар бу фаразларни тасдиқловчи ёки рад этувчи фактларнинг йўқлиги, уларнинг ички номувофиқлиги, “Оккамнинг устараси” тамойилига ва замонавий илмий ғояларга мос келмаслигига ишора қиладилар. Ароглифларнинг пайдо бўлишининг мумкин бўлган сабаблари орасида термитларнинг фаоллигини, торнадоларни ва қадимги тош иншоотларнинг изларини таъкидлаш керак[1]. Экин доиралари сереологиясини ўрганиш[6] (геоглифология) номаълум келиб чиқиши геоглифлари ва тасвирлари билан шуғулланадиган псевдофан соҳасига қаратилган тадқиқот йўналишидир[7].

Тавсиф

[edit | edit source]

Замонавий (1990-йиллардан кейин) рақамлар одатда жуда катта (ўлчами юзлаб метрлар) ва мураккаб (юзлаб элементларгача) пиктограммалардир. Улар ҳайвонларни, турли маданиятларнинг рамзларини, математик тенгламаларни, ДНК спирал ёки тармоқ каби тасвирларни ёки аниқ маънога эга бўлмаган нақшни кўрсатиши мумкин. Бир қатор белгилар осонгина тушунилади (масалан: Йин-янг ёки ниначининг стилизе қилинган тасвири), бошқа бир қатор белгилар учун турли хил тушунтиришлар мавжуд.


Тасвирда бурилиш ҳар қандай йўналишда бўлиши мумкин ва кўпинча бир хил шаклда ҳам соат йўналиши бўйича, ҳам соат соҳаси фарқли равишда бурилиш бўлади, баъзан бир хил доирада қарама-қарши йўналишда ўралган қатламлар бўлиши мумкин, майдонларда кузатилган рақамлар геометрик жиҳатдан жуда аниқ.

Бу ҳодиса дунёнинг кўплаб (тахминан 40) мамлакатларида учрайди. 2008-йилга келиб, экин доиралари ҳақида 9000 дан ортиқ хабарлар бор эди, уларнинг 90% Англиядан келган.

Барча рўйхатга олинган рақамларнинг ярмидан кўпи қадимги мегалитик тузилма бўлган Авебери атрофидаги 50 километрлик зонага тўғри келади[8].

Бошқа ҳолларда, ҳосил кўрсаткичлари жуда оддий асбоблар ва асбоблар ёрдамида инсон томонидан яратилганлигининг аниқ белгиларига эга. Уларда яратилган рақамлар геометрик жиҳатдан анча содда ва нисбатан ноаниқдир.

Тарихи

[edit | edit source]

Энг биринчи ҳужжатлаштирилган маълумот 1678-йилда чоп этилган Моwинг-Девил[9] номли инглизча рисоладир. Майдаланган буғдойли ҳудудлар ҳақида маълумотлар бошқа манбаларда ҳам учрайди. (Россиянинг “Гамбур от” эртакида худди шундай ҳодиса кўрсатилган - эртак муаллифи бундай ҳодисани кузатиш фактларини билар эди[3])

Замонавий даврнинг биринчи доирасининг шаклланиши 1972-йилга тўғри келади - ўша пайтда Англияда икки гувоҳ (Артур Шаттлвуд ва Брюс Бонд) ойдин кечада тоғ ёнбағрида ўтиришиб, бу сирли номаълум учувчи жисмни кўришга умид қилишган. Аммо (улар айтганидек) улар кўрганлари бироз ғайриоддийроқ эди: тахминан 30 метрда улар (тахминан) майдоннинг бир қисми қандай қилиб геометрик жиҳатдан тўғри айлана шаклига тушиб қолганини кўрдилар.

Бироқ, бу ҳодиса 20-асрнинг охиригача жуда кенг тарқалган эмас эди ва 1990-йилларнинг бошларида машҳур бўлди. Биргина 1990-йилда 500 га яқин турли хил рақамлар топилган бўлса, кейинги йилларда уларнинг сони бир неча мингдан ошди.

Дастлаб фақат доиралар бўлган рақамлар вақт ўтиши билан янада мураккаблашди. Замонавий “доиралар” кўпинча жуда мураккаб шакллардир. Масалан, 2001-йил 14-августда Уилцҳирда топилган фигуранинг диаметри тахминан 450 метрни ташкил этади ва 409 та доирадан иборат[10].

1991-йилда британиялик Дуглас Бауэр ва Девид Чорли ўзларининг биринчи фирибгарлар эканлигини таъкидладилар – арқон ва таёқ ёрдамида 1978-йилдан бери улар 250 дан ортиқ экин доираларини ясаган эдилар[11]. Уларнинг иши рассом Лундберг, Жон Cирcлемакерс каби бошқа доира яратувчи гуруҳлар томонидан давом эттирилди)[12][13].

Ўрганиш тарихи

[edit | edit source]

1686-йилда Оксфорд университетининг кимё профессори Роберт Плот “Стаффордширнинг табиий тарихи” китобини ёзди ва унда экин фигуралари ҳодисасини тушунтиришга ҳаракат қилди.

Биринчи хабар 1880-йил 29-июлда Натуре журналининг 22-сонида нашр этилган.

1980-йилларда Англияда етук буғдой далаларида 500 га яқин ҳалқалар, доиралар ва бошқа геометрик шакллар топилган. Ушбу материалга асосланиб, 1986-йилда Пол Фуллер ва Женни Рандлес “Доиралар жумбоғи” рисоласини нашр этдилар, унинг нусхалари асосий оммавий ахборот воситаларига юборилди ва кейин Лондонда симпозиум уюштирди.

Бизнинг вақтда ҳодиса ҳеч қандай сезиларли илмий эътиборга эга эмас ва асосан ишқибозлар томонидан ўрганилади, бу ҳодисани ўрганиш сифатига таъсир қилади. 2001-йилда “Комсомолская правда” газетаси муҳаррирлари сохта экин рақамлари бўйича эксперимент ўтказдилар, ҳаваскор уфологларнинг сохтани ишончлидан ажрата олмаслигини кўрсатди[14].

2018-йилда Россиянинг “Вконтакте” ижтимоий тармоғида бир гуруҳ ишқибозлар пайдо бўлиб, экин доиралари қандай ясалишини кўрсатувчи видео тақдим этган ҳар бир кишига 2 миллион рубл мукофот таклиф қилишди. 2021-йил январ ойи ҳолатига кўра, ҳеч ким мукофот олиш учун ариза бермаган.

Гипотезаларнинг келиб чиқиши

[edit | edit source]

Ёлғон

[edit | edit source]

1991-йил сентябр ойида британияликлар Девид Чорли ва Дуглас Бауэр айланалар яратишни тан олишди. Уларнинг сўзларига кўра, улар 1978-йилда қишлоқ хўжалиги техникаси томонидан ғалла далаларида қолдирилган йўлларнинг фотосуратларидан илҳомланиб, биринчи нақшни ясашган.

Жон Ландберг томонидан асос солинган даладаги доиралари гуруҳи деярли ҳар қандай фигурани, шу жумладан, сереологлар[15] томонидан ҳақиқий[16] деб тан олинган аналогларни яратиш имкониятини кўрсатди. Америкалик бир гуруҳ талабалар томонидан далада чизилган Фирефох браузерининг логотипи тасвирланган чизма мавжуд[17][18].

Сунʻий йўлдош камераларининг оптик хусусиятларини аниқлаш учун синов обектлари

[edit | edit source]

Ер сунъий йўлдошларининг фотографик жиҳозларининг оптик хусусиятларини аниқлаш учун экин рақамлари ва бошқа геоглифлар яратилганлиги ҳақидаги версия ҳам мавжуд. Геоглифларнинг мунтазам шакллари (доиралар, тўғри чизиқлар) геометрик бузилишларни баҳолаш учун жуда қулай бўлиб, улар орасидаги масофалар (бир неча ўнлаб метрлар) тахминан ўша йиллардаги сунъий йўлдош фотоаппаратларининг рухсатига мос келади.

Кўп йиллар давомида фотографик сунъий йўлдошларни яратиш дастурлари фақат разведка характерига эга бўлганлиги ва қатъий таснифланганлиги сабабли, бу гипотеза тарафдорларига ушбу обектлар ҳақида расмий маълумотларнинг етишмаслигини қўзғатишга имкон беради.

Келиб чиқиши ҳақидаги ушбу фаразларга эътирозлар, баъзи рақамларнинг кейинги тадқиқотлари ўсимликларнинг тузилишидаги мавжуд технология билан кўпайтириб бўлмайдиган мураккаб ўзгаришларни кўрсатишига асосланади[19]. Бунга қўшимча равишда, қарама-қаршилик сифатида, бир кечада яратиш қийин бўлган баъзи тузилмаларнинг мураккаблиги ва катта оълчамлари кўрсатилган.

Табиий сабаблар

[edit | edit source]

Бир фараз шуни кўрсатадики, доиралар ўсимликларни майдалаб, ерга кучли ҳаво оқимларини юборадиган кичик бўронлар томонидан яратилган. Бундай гирдоблар кўпинча Буюк Британиянинг тоғли ҳудудларида учрайди. Др. Торнадо ва бўронларни ўрганиш ташкилоти ходими Теренс Меден (ТОРРО, Wилцҳире) бундай гирдоблар энергия зарядига эга деб ҳисоблайди (плазма айланиш назарияси).

Айланиб юрган зарядланган ҳавода тутилган чанг зарралари ёруғлик чиқариши мумкин, бу эса гувоҳлар томонидан хабар қилинган ёниб турган ёнғинларни тушунтиради[20]. Бу тарзда фақат оддий доиралар ёки ҳалқалар пайдо бўлиши мумкин ва ҳаво айланишлари қандай қилиб мураккаб пиктограммаларни яратиши ҳали ҳам аниқ эмас. Эҳтимол, доираларнинг пайдо бўлишининг сабаблари термит турларидан бири Псаммотермес аллоcерус, бўронлар - микро-торнадолар, қадимги тузилмалар ва ер ости иншоотларининг асослари бўлиши мумкин[1].

Ердан ташқари сивилизациялар

[edit | edit source]

Уфологларнинг таъкидлашича, далаларда кузатилган пиктограммалар бошқа ақлли жонзотларнинг ижоди маҳсулидир. Масалан, НУЖ қўниши излари бўлиши мумкин. Ёки аксинча, бошқа сайёралардан ерликларга махсус юборилган хабарлар[21][22][23][24][25][26] бўлиши ҳам тахмин қилинади.

Манбалар

[edit | edit source]
  1. 1,0 1,1 1,2 „Вихри и термиты: откуда берутся круги на полях“. 2019-йил 14-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2019-йил 29-ноябр.
  2. „Тҳе Cроп Cирcле Мйстерй: А Cлосер Лоок“. 2019-йил 1-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2019-йил 29-ноябр.
  3. 3,0 3,1 „Три миллиона рублей за голову настоящего инопланетянина!“. 2019-йил 4-ноябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2019-йил 29-ноябр.
  4. „30 Имагес Оф Cроп Cирcлес Wе’д Невер Сет Фоот Ин“. 2019-йил 29-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2019-йил 29-ноябр.
  5. самый большой известный круг — новозеландский (2002) — более 300 м.
  6. Цереология (англ. cереологй) — от имени Цереры, римской богини урожая и плодородия.
  7. „Круги на полях“ (ру). Лаборатория Нектона, неcтон.лв. 2012-йил 19-апрелда асл нусхадан архивланган.
  8. Жеремй Нортҳcоте. „Спатиал дистрибутион оф Энгланд'с cроп cирcлес:“ (эн). Эдитҳ Cоwан Университй, Аустралиа. 2015-йил 25-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2015-йил 1-август.
  9. „Ноw эвен ЭТ ис макинг cроп cирcлес (wитҳ а литтле ҳелп фром ГПС анд МИCРОWАВЕС)“. 2019-йил 3-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2019-йил 29-ноябр.
  10. [www.cирcлемакерс.орг/тотc2001.ҳтмл „Cирcлемакерс“] (эн). cирcлемакерс.орг. 2001-йил 11-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2015-йил 1-август.
  11. „Осwалд нот wитҳ КБГ, `Нигҳтлине' wилл репорт“ (эн). УСА Тодай (1991-йил 21-ноябр). 2016-йил 10-августда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2015-йил 1-август.
  12. {{{заглавие}}}.
  13. {{{заглавие}}}.
  14. Олег Шаповалов, Андрей Павлов. „«Инопланетные» круги: мы сделали это!“ (ру). Комсомольская правда (2001-йил 31-август). 2011-йил 25-августда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2015-йил 1-август.
  15. Псевдоученые, изучающие круги на полях
  16. [cирcлемакерс.орг/ cирcлемакерс.орг]
  17. „Логотип Фирефох нанесли на землю“. Лента.ру (2006-йил 15-август). 2013-йил 12-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2015-йил 1-август.
  18. „мг_5560.жпг | Орегон Стате Линух Усерс Гроуп“. 2010-йил 2-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2009-йил 3-декабр.
  19. Левенгоод. W.C. 1994. Анатомиcал аномалиэс ин cроп форматион планц. — Пҳйсиологиа Плантаруни. 92: 356—363.
  20. „Cроп Cирcле Тҳеориэс- Пласма Вортех Тҳеорй“. 2011-йил 24-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2010-йил 7-феврал.
  21. Ҳаселҳофф, Элтжо (2001) «Тҳе Деэпенинг Cомплехитй оф Cроп Cирcлес:Сcиэнтифиc Ресеарч & Урбан Легендс», Фрог Лтд, ИСБН 1-58394-046-4
  22. Cарролл, Роберт (2005) «Скептиcс Диcтионарй: Cроп Cирcлес», Wилей, ИСБН 0-471-27242-6
  23. Cларк Жероме (1995) «Странге анд Унехплаинед Ҳаппенингс», Гале ИСБН 0-8103-9780-3
  24. „Cроп Cирcлес анд Тҳеир 'Орбс' оф Лигҳт (Скептиcал Инқуирер Септембер 2002)“. 2006-йил 6-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2010-йил 17-май.
  25. Ҳоwартҳ, Леслиэ (2000) «Иф ин Доубт, Бламе тҳе Алиэнс!: А неw сcиэнтифиc аналйсис оф УФО сигҳтингс, аллегед алиэн абдуcтионс, анимал мутилатионс анд cроп cирcлес», иУниверсе, ИСБН 0-595-15693-2
  26. Годфрей-Фауссетт, Чарлес (2004) «Энгланд», Фоотпринт Травел Гуидес, ИСБН 1-903471-91-5