[go: nahoru, domu]
Jump to content

Жума Намангоний

From Vikipediya
Жума Намангоний
Асл исми Жумабой Ахмаджонович Хожиев
Таваллуди 1969-йил 12-июн
Наманган вилояти, СССР
Вафоти 2001-йил, ноябр
Қундуз, Афғонистон Ислом Амирлиги
Фуқаролиги  СССР→Ўзбекистон исломий ҳаракати
Хизматдаги йиллари  СССР 1987—1989
Жиҳод 1988—2001
Қўмондонлик қилган Ўзбекистон исломий ҳаракати
Жанг/уруш Афғон уруши
Тожикистон фуқаролар уруши
Афғонистондаги уруш

Жумабой Ахмаджонович Хожиев (1969-йил 12-июн, Наманган вилояти, СССР — 2001-йил, ноябр, Қундуз, Афғонистон Ислом Амирлиги) — ўзбек, исломий радикал, салафийлик тарафдори, дала қўшинлари қўмондони. Ўзбекистон Исломий Ҳаракати радикал исломий террорчилик ташкилотининг илк раҳбарларидан бири.

Биографияси

[edit | edit source]

Жумабай Ахмаджонович Хожиев[1] 1969-йилнинг 12-июнида Наманган вилояти Наманган тумани Хўжа қишлоғида таваллуд топган. Наманган шаҳар 28-сонли касб-ҳунар билим юрти битирувчиси. 1987-йилнинг ноябр ойида ҳаво-десант қўшинларида ҳарбий хизматга чақирилган. 1988-йилда Афғонистон урушида иштирок этган. 1989-йилда демобилизациядан сўнг Фарғона водийсига қайтиб келади ва у ерда маҳаллий диний фаоллар таъсирига тушади[2].

1989-йилнинг охирида Ўрта Осиё минтақасининг энг ҳурматли илоҳиёцҳуносларидан бири Абдували Мирзаевга шогирдликка тушади. Хожиев Фарғона водийси ҳудудида зўравонлик билан қурол ишлатиш орқали шариат давлатини барпо этишга қаратилган ҳарбийлаштирилган, фундаменталистик „Товба“ ташкилотини яратишда фаол иштирок этган. 1992-йилда у ўттиз нафар издошлари билан Тожикистон ғарбидаги Қўрғонтепа вилоятига қочиб кетади[3]. Тожик радикаллари (хусусан, ИРПТ ҳарбий тузилмасини шакллантиришда иштирок этган Муҳаммадшариф Ҳимматзода) кўмаги билан Афғонистон ҳудудига жўнаб кетади ва у ерда тожик мухолифатининг шимолий Қундуз вилоятида жойлашган ўқув лагерида бўлади. Кейинчалик у Таҳор вилоятининг шимоли-шарқидаги Варсаж шаҳри ҳудудида жойлашган „Жамоат-э исломи“ ташкилотининг ўқув базасида касбий тайёргарликдан ўтади.

Жума Намангоний Тоҳир Йўлдош билан бирга Марказий Осиёдаги радикал ислом мухолифатининг кўзга кўринган намояндаларидан бири бўлган[3].

2000-йилнинг 17-ноябрида Ўзбекистон Олий суди Жума Намангонийни 1999-йилда Тошкентда террорчилик ҳаракатларини уюштирганликда айбли деб топиб, сиртдан ўлим жазосига ҳукм этади[3][4].

Тожикистон фуқаролар уруши

[edit | edit source]

Намангоний 1992-йилда[5] Ислом Каримов ҳукумати томонидан "Адолат" га қарши тазйиқдан сўнг, ўттизга яқин ўзбек жангарилари ва "Адолат " ва Саудия Арабистони молиячилари ўртасида бир неча араб воситачиларидан иборат гуруҳ билан Тожикистон жанубига қочиб кетган. У ерда Наманганий қатағондан қочган ўзбекларни, бир неча ой ичида икки юзга яқин қўмондонликни, шунингдек, Афғонистондаги мужоҳидлар ўртасидаги жанглардан кўнгли қолган арабларни ёллаган[6].

Тожик жангчиларини таъминлаган ИРП кўмагида Намангоний гуруҳи Тавилдара водийсида ҳарбий база ташкил қилди ва Тожикистон фуқаролар урушида Бирлашган тожик мухолифатини (УТО) қўллаб-қувватлаб, Тавилдара шаҳрини икки марта вақтинча ишғол қилди. Намангоний 1997-йил июн ойида УТО ва Имомали Раҳмон ҳукумати ўртасида имзоланган тинчлик битимига қарши чиқди, бироқ охир-оқибат ўзининг Тавилдара водийсидаги қўрғонида асосий тарафдорлар гуруҳини қўллаб-қувватлаб, аксарият жангчиларини демобилизация қилди. У Ҳоит қишлоғида фермер хўжалигини сотиб олиб, бошқарган, шунингдек, Тожикистон пойтахти Душанбега юк ташийдиган юк машиналарига эгалик қилган; Намангоний, шунингдек, Афғонистондан Тожикистон орқали Европа бозорларига героин олиб ўтганлиги ҳам айтилади[7].

Фуқаролар уруши йилларида Намангоний Совет армияси ва афғон мужоҳидларининг[8] мамлакатда жойлашган Тожикистон ҳарбийлари ва рус қўшинлари томонидан қўлланилган тактикасини билгани учун самарали қўмондон бўлган. Турли ИРП раҳбарларининг фикрига кўра, Намангоний „қаттиқ интизомли ва одамларни сафарбар эта оладиган яхши нотиқ“ бўлган ва ўз жангчиларининг садоқатини сақлаган; аммо, у шунингдек, „нотўғри, темпераментли ва авторитар“ деб таърифланган ва кўпинча партия сиёсий раҳбариятининг буйруқларини эътиборсиз қолдирган[9].

Ўзбекистон Исломий Ҳаракати

[edit | edit source]

1998-йилнинг августида[10] Намангоний ва Йўлдош Ўзбекистонда Каримовга қарши жангари исломий мухолифатни яратиш мақсадида Ўзбекистон Исломий Ҳаракатига (ЎИҲ) асос солган[11]. Йўлдош Толибон ва ал-Қоида билан алоқа ўрнатиш учун Афғонистонга борган, аммо Намангоний Тожикистонда қолган. 1999-йилнинг ёзида ЎИҲ Қирғизистон жанубига, Ўш яқинига, кейинроқ Боткенга кириб, қирғиз ва чет элликларни, жумладан бир генерал-маёр ва тўрт япон геологини гаровга олди ва қирғиз армияси билан тўқнашувларга сабаб бўлди. Қиш яқинлашгач, ЎИҲ Тавилдара водийсига чекинди[11]. Уйғурлар, чеченлар, ўзбеклар, тожиклар, қирғизлар, қозоқлар ва бошқа миллатлар ЎИҲ раҳбари Жума Намангоний қўл остида хизмат қилиш учун тўпланди[12].

Бу рейдлар Марказий Осиёга катта таъсир кўрсатди ва натижада Тожикистонга, хусусан Каримов томонидан ЎИҲни Тавилдара водийсидаги базасидан чиқариб юбориш учун жиддий халқаро босим пайдо бўлди. ИРП 1999-йил охирида ўзининг собиқ иттифоқчиси Намангонийни тарк этишга кўндирди ва ноябр ойида ЎИҲнинг уч юзга яқин жангариси ва уларнинг оила аъзолари Россия қўшинлари томонидан Афғонистон билан чегарага олиб кетилди, у ерда Толибон томонидан кутиб олиниб, Мозори-Шарифга жойлаштирилди. Муқаддас жой ва Ўзбекистонга қарши ҳаракат қилиш эркинлиги эвазига ЎИҲ Шимолий Иттифоқга қарши Толибонни қўллаб-қувватлади. Намангоний ва Йўлдош тез-тез Қандаҳорга бориб, Усома бин Лодин ва Мулла Умар билан учрашиб, „стратегияни режалаштириш ва қурол-яроғ, ўқ-дорилар ва пуллар бўйича музокаралар олиб боришди“. Хабар қилинишича, Намангоний 2000-йил бошида бин Лодиндан 20 миллион АҚШ долларидан кўпроқ маблағ йиғган ва хорижий молиячилардан яна 15 миллион АҚШ доллари йиғган ва бу маблағ билан ўз кучларини жиҳозлаган ва ўқитган. ЎИҲ ўзини афюн савдоси орқали ҳам молиялаган — Интерпол вакили Ралф Муцчкенинг сўзларига кўра, Афғонистонда ишлаб чиқарилган афюн экспортининг 60 фоизи Марказий Осиё орқали транзит орқали ўтган ва Намангоний гуруҳи бу савдонинг 70 фоизини назорат қилган бўлиши мумкин[13].

2000-йилнинг июл ойида Намангоний бир неча юз жангчи билан Тавилдара водийсига қайтиб келди ва у ердан яширинча ўз жангариларини Ўзбекистон ва Қирғизистонга жойлаштирди[14]. Ўзбекистонда бир ой давомида жануби-шарқидаги Сурхондарё вилоятида шиддатли жанглар бўлиб ўтди ва ҳарбийлар ЎИҲ жангариларини тоғдаги қўрғонларидан Тожикистонга чекинишга мажбур қилди[14][15]. Қирғизистонда наманганлик жангчилар ўн нафар алпинистни, жумладан, тўрт америкаликни ўғирлаб кетган, улар ҳарбийлар билан тўқнашувдан кейин озод этилган[14]. Бу босқинлар 25-сентябрда Қўшма Штатларни ЎИҲни Хорижий террористик ташкилот деб белгилашга ундади[15]. Шунингдек, 2000-йил охирида 1999-йилдаги Тошкент портлашларига алоқадорликда айбланиб, яширинча судлангандан[14] сўнг Ўзбекистон Йўлдош билан бирга Намангонийни ҳам ўлимга ҳукм қилди[16]. Америка Қўшма Штатлари Давлат департаменти маълумотларига кўра, суд жараёни „айбланувчиларнинг инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича халқаро стандартларга“ [15] ва хусусан , Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро пактга мос келмаган[16].

Намангоний 2000-йил октябр ойида ЎИҲнинг Мозори-Шарифдаги базасига чекинди. Ўша пайтда у 2000 нафар қирғиз, тожик, ўзбек, чечен ва уйғур жангчиларидан иборат қобилиятли, кўп миллатли қўшинни бошқарган. Декабр ойида Намангоний уч юзга яқин жангчини Тожикистонга, яна Тавилдарага олиб келди. Бироқ Каримов ва халқаро ҳамжамиятнинг кучли босимидан сўнг Тожикистон ҳукумати аъзолари уни Афғонистонга қайтишга яна бир бор кўндиришди, у 2001-йилнинг январида бу сафар ҳам Россия транспорт вертолётлари орқали ҳавода кўтарилди. Кетишдан олдин у иккинчи хотини, Тожикистон фуқаролар уруши пайтида ҳалок бўлган тожик жангчининг беваси ва икки ўғилнинг онаси билан турмуш қурди[17].

ЎИҲ 2001 йилнинг ёзида ҳужум амалиётларини қайта бошлади, маҳаллий шпаллар июл ойи охирида Қирғизистон-Тожикистон чегарасидаги иккита ҳарбий постга ва қирғиз телевидениеси узатувчисига ҳужум қилди. Ҳужумлар шуни кўрсатдики, Намангонийда „унинг иштирокисиз ҳам ишлай оладиган янги, мустақил қўмондонлик тузилмаси“ мавжуд[18]. 2001-йил охирига келиб Намангоний 3000-5000 жангчидан иборат қўшинни бошқарган, улар Америка Қўшма Штатлари томонидан Афғонистонга бостириб кириш пайтида Толибон билан бирга тайёргарлик кўрган ва улар билан бирга маҳаллий ва хорижий Толибонга қарши кучларга қарши курашган[19].

Вафоти

[edit | edit source]

Намангоний 2001-йилнинг ноябрида Афғонистонда [20] ҳаво ҳужуми натижасида ҳалок бўлган[21]. Унинг ўлими ҳақидаги миш-мишлар 2001-йил ноябр ойининг ўрталарида бошланган, аммо вазият, жойлашув ва вақт тўғрисида номувофиқ эди[22]. Шимолий Иттифоқ генерали Абдул Рашид (Абдурашид) Дўстум Намангоний Қундуз шаҳри учун жангларда ҳалок бўлганини даъво қилди[23]. Аммо Толибон унинг Афғонистон пойтахти Кобулда ёки яқинида ҳаво ҳужуми оқибатида ҳалок бўлганини ва Логар вилоятида яширинча дафн этилганини да‘во қилган[24]. Покистонлик журналист Ҳамид Мир Намангонийнинг 2001-йил 6-ноябрда Мозори Шарифда вафот этгани ва Усома бин Лодиннинг 2001-йил 8-ноябрда қилган чиқишида Муҳаммад Атеф билан бирга улуғлангани ҳақида хабар берди[25]. Шунга қарамай, Ўзбекистон ҳуқуқ-тартибот идоралари раҳбарлари бу маълумотга ишончсизлик билдиришади[3] ва 2002-йилнинг июн ойида Қирғизистон Хавфсизлик Кенгаши котиби Намангонийнинг тириклиги ва Фарғона водийсига бостириб киришга ҳозирлик кўраётганини эълон қилди[26].

Адабиётлар

[edit | edit source]
  • Комаров О. Кто он, Джума Намангани? // Независимая газета. — М., 2000. — 24 августа.

Манбалар

[edit | edit source]
  1. ↑ „В Кундузе убит соратник бен Ладена Джума Намангани“. Газета.Ру (2001-йил 19-ноябр). 2017-йил 1-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2017-йил 1-октябр.
  2. ↑ Комаров 2000.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Дурани А., Гибельгаус Л. „Убит или взят в плен: судьба лидера ИДУ Тахира Юлдашева пока не прояснена“. Фергҳана.ру (2004-йил 23-март). 2008-йил 13-августда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2017-йил 1-октябр.
  4. ↑ „Руководители ИДУ: Джума Намангани (Ходжиев) и Мухаммад Тахир Фарук (Юлдашев)“. 2009-йил 25-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2009-йил 20-январ.
  5. ↑ Панниэр, Бруcе. „ИМУ Анноунcес Лонгтиме Леадер Деад, Намес Суccессор“. Радио Фреэ Эуропе/Радио Либертй (2010-йил 17-август). 2018-йил 29-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2018-йил 29-июл.
  6. ↑ Рашид, Аҳмед (14 Жануарй 2002). „Тҳей'ре Онлй Слеэпинг: Wҳй милитант Исламиcисц ин Cентрал Асиа арен'т гоинг то го аwай“. Тҳе Неw Ёркер. 24 Жануарй 2016да асл нусхадан архивланди. Қаралди: 6 Фебруарй 2016.
  7. ↑ Рашид, Аҳмед (14 Жануарй 2002). „Тҳей'ре Онлй Слеэпинг: Wҳй милитант Исламиcисц ин Cентрал Асиа арен'т гоинг то го аwай“. Тҳе Неw Ёркер. 24 Жануарй 2016да асл нусхадан архивланди. Қаралди: 6 Фебруарй 2016.
  8. ↑ Панниэр, Бруcе. „ИМУ Анноунcес Лонгтиме Леадер Деад, Намес Суccессор“. Радио Фреэ Эуропе/Радио Либертй (2010-йил 17-август). 2018-йил 29-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2018-йил 29-июл.
  9. ↑ Рашид, Аҳмед (14 Жануарй 2002). „Тҳей'ре Онлй Слеэпинг: Wҳй милитант Исламиcисц ин Cентрал Асиа арен'т гоинг то го аwай“. Тҳе Неw Ёркер. 24 Жануарй 2016да асл нусхадан архивланди. Қаралди: 6 Фебруарй 2016.
  10. ↑ „Пакистан'с 'фанатиcал' Узбек милитанц“. ББC Неwс (2014-йил 11-июн). 2016-йил 3-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 12-феврал.
  11. ↑ 11,0 11,1 Рашид, Аҳмед (14 Жануарй 2002). „Тҳей'ре Онлй Слеэпинг: Wҳй милитант Исламиcисц ин Cентрал Асиа арен'т гоинг то го аwай“. Тҳе Неw Ёркер. 24 Жануарй 2016да асл нусхадан архивланди. Қаралди: 6 Фебруарй 2016.
  12. ↑ Рашид, Аҳмед (14 Жануарй 2002). „Тҳей'ре Онлй Слеэпинг: Wҳй милитант Исламиcисц ин Cентрал Асиа арен'т гоинг то го аwай“. Тҳе Неw Ёркер.
  13. ↑ Рашид, Аҳмед (14 Жануарй 2002). „Тҳей'ре Онлй Слеэпинг: Wҳй милитант Исламиcисц ин Cентрал Асиа арен'т гоинг то го аwай“. Тҳе Неw Ёркер. 24 Жануарй 2016да асл нусхадан архивланди. Қаралди: 6 Фебруарй 2016.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 Рашид, Аҳмед (14 Жануарй 2002). „Тҳей'ре Онлй Слеэпинг: Wҳй милитант Исламиcисц ин Cентрал Асиа арен'т гоинг то го аwай“. Тҳе Неw Ёркер. 24 Жануарй 2016да асл нусхадан архивланди. Қаралди: 6 Фебруарй 2016.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Оффиcе оф тҳе Cоординатор оф Cоунтертеррорисм. „Эурасиа Овервиэw“. Унитед Статес Департмент оф Стате (2001-йил 30-апрел). Қаралди: 2016-йил 7-феврал.
  16. ↑ 16,0 16,1 Буреау оф Демоcраcй, Ҳуман Ригҳц, анд Лабор. „Узбекистан“. Унитед Статес Департмент оф Стате (2001-йил 23-феврал). 2017-йил 18-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 7-феврал.
  17. ↑ Рашид, Аҳмед (14 Жануарй 2002). „Тҳей'ре Онлй Слеэпинг: Wҳй милитант Исламиcисц ин Cентрал Асиа арен'т гоинг то го аwай“. Тҳе Неw Ёркер. 24 Жануарй 2016да асл нусхадан архивланди. Қаралди: 6 Фебруарй 2016.
  18. ↑ Рашид, Аҳмед (14 Жануарй 2002). „Тҳей'ре Онлй Слеэпинг: Wҳй милитант Исламиcисц ин Cентрал Асиа арен'т гоинг то го аwай“. Тҳе Неw Ёркер. 24 Жануарй 2016да асл нусхадан архивланди. Қаралди: 6 Фебруарй 2016.
  19. ↑ Cуртис. „Инволвемент оф Руссиан Организед Cриме Сйндиcатес, Cриминал Элеменц ин тҳе Руссиан Милитарй, анд Регионал Террорист Гроупс ин Нарcотиcс Траффиcкинг ин Cентрал Асиа, тҳе Cауcасус, анд Чечня“. Федерал Ресеарч Дивисион, Либрарй оф Cонгресс (2002-йил октябр). 2016-йил 10-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 7-феврал.
  20. ↑ Унитед Статес Департмент оф Стате (2002-йил 25-сентябр). „Редесигнатион оф тҳе Исламиc Мовемент оф Узбекистан ас а Фореигн Террорист Организатион“. Пресс-релиз.
  21. ↑ Донован, Жеффрей. „У.С.: Дипломат Сеэс Гроwинг Террорисм Чалленге Ин Cентрал Асиа“. Радио Фреэ Эуропе/Радио Либертй (2003-йил 30-октябр). 2016-йил 31-январда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 6-феврал.
  22. ↑ Рашид, Аҳмед (14 Жануарй 2002). „Тҳей'ре Онлй Слеэпинг: Wҳй милитант Исламиcисц ин Cентрал Асиа арен'т гоинг то го аwай“. Тҳе Неw Ёркер. 24 Жануарй 2016да асл нусхадан архивланди. Қаралди: 6 Фебруарй 2016.
  23. ↑ „Бин Ладен'с Ассистант Жума Намангани Киллед Ин Афгҳанистан“. Правда.ру (2001-йил 19-ноябр). 2017-йил 2-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 7-феврал.
  24. ↑ „Бин Ладен'с Ассоcиате Жума Намангани Киллед, Ассерт Талебан“. Правда.ру (2001-йил 20-ноябр). 2017-йил 2-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 7-феврал.
  25. ↑ Мир. „Ҳоw Осама бин Ладен Эсcапед деатҳ 4 тимес афтер 9/11“. Cанада Фреэ Пресс (2007-йил 8-сентябр). 2016-йил 7-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 6-феврал.
  26. ↑ „Намангани готовит вторжение в Ферганскую долину“. 2017-йил 15-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2017-йил 14-март.
Retrieved from "https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Juma_Namangoniy&oldid=4084247"