[go: nahoru, domu]
Jump to content

Пул таъминоти

From Vikipediya

  

Инфляция даражасига нисбатан пул массасининг ўсишининг қиёсий диаграммаси
М2 ас а % оф ГДП
М2 ЯИМнинг фоизи сифатида

Макроиқтисодиётда пул массаси (ёки пул захираси) маълум бир вақтнинг ўзида жамоатчилик томонидан ушлаб турилган пулнинг умумий ҳажмини англатади."Пул" ни аниқлашнинг бир неча йўли мавжуд, аммо стандарт ўлчовлар одатда муомаладаги валютани (яъни, жисмоний нақд пул) ва талаб қилинадиган депозитларни (молия институтлари ҳисобидаги омонатчиларнинг осон фойдалана оладиган активларини) ўз ичига олади[1][2].Пул таклифи тўғрисидаги маълумотлар одатда миллий статистика агентлиги ёки мамлакат марказий банки томонидан қайд этилади ва эълон қилинади. Пул таклифининг эмпирик кўрсаткичлари одатда М1, М2, М3 ва ҳокозолар деб номланади. Улар пулнинг қанчалик кенг таърифини қамраб олишига кўра, аниқ таърифлар мамлакатдан мамлакатга, қисман миллий ва молиявий институционал анъаналарга қараб фарқланади.

Ҳатто М1 каби тор агрегатлар учун ҳам пул массасининг энг катта қисми тижорат банкларидаги депозитлардан иборат бўлса, марказий банклар томонидан чиқарилган валюталар(банкнотлар ва тангалар) замонавий иқтисодиётларнинг жами пул массасининг фақат кичикдан қисмини ташкил қилади. Бинобарин, аҳолининг валюта ва банк депозитларига бўлган талаби ва тижорат банкларининг кредитлар таклифи пул массаси ўзгаришининг муҳим омили ҳисобланади. Ушбу қарорларга марказий банкларнинг пул-кредит сиёсати,балки фоиз ставкаларини белгилаш ҳам таъсир қилганлиги сабабли, пул таклифи пировардида нобанклар, тижорат банклари ва марказий банклар ўртасидаги мураккаб ўзаро таъсирлар билан белгиланади.

Ғазначилик Федда (ТГА ҳисоби) нақд пул ва махсус депозит ҳисобварағига эга бўлиши мумкин ва бўлса-да, бу активлар ҳеч бир агрегатда ҳисобга олинмайди. Демак, моҳиятан Федерал ҳукуматга (ғазначиликка) тўланган солиқлар тўланган пуллар пул массасидан чиқариб ташланади. Бунга қарши туриш учун ҳукумат Ғазначилик солиғи ва кредити (ТТ&Л) дастурини яратди, унда маълум чегарадан юқори бўлган тушумлар хусусий банкларга қайта жойлаштирилади. Ғоя шундан иборатки, солиқ тушумлари банк тизимидаги захиралар миқдорини камайтирмайди. ТТ&Л ҳисобварақлари талаб қилиб олинмаган депозитлар билан бир қаторда М1 ёки бошқа агрегатларга ҳам ҳисобланмайди.

2005-йилда Федерал захира тизимидаги 2006-йилнинг март ойида М3 статистик маълумотларини нашр этишни тўхтатишини эълон қилган эди. Улар М3,М2 билан солиштирганда иқтисодий фаолият ҳақида ҳеч қандай қўшимча маълумот бермаслигини ва шунинг учун „Пул-кредит сиёсати жараёнида ҳеч қандай рол ўйнамаганлигини тушунтиради.“ Шу сабабли, М3 маълумотларини йиғиш харажатлари тақдим этилган маълумотлардан кўра кўпроқ эди[3] .Айрим сиёсатчилар Федерал заҳиранинг М3 статистик маълумотларини нашр этишни тўхтатиш қарорига қарши чиқишди ва АҚШ Конгрессини Федерал захирадан буни талаб қиладиган чоралар кўришга чақиришди. Конгрессмен Рон Пол (Р-ТХ) таъкидлашича, „М3 – Фед қанчалик тез янги пул ва кредит яратаётганининг энг яхши тавсифи. Соғлом фикр шуни кўрсатадики, ҳаводан янги пул яратадиган ҳукумат марказий банки муомаладаги ҳар бир доллар қийматини пасайтиради.“[4] Замонавий пул назарияси бунга рози эмас эди. Унинг фикрича, АҚСҲ каби эркин сузувчи фиат валйди.ута режимида пул яратиш, агар иқтисодиёт тўлиқ бандлик ва тўлиқ қувватга яқинлашмаса, сезиларли инфляцияга олиб келмайди. М3 ни ҳисоблаш учун фойдаланиладиган маълумотларнинг бир қисми ҳали ҳам мунтазам равишда тўпланади ва нашр этилади[3]. М3 маълумотларининг жорий муқобил манбалари хусусий сектордан мавжуд[5].

Америка Қўшма Штатларида банк заҳиралари банк тасарруфидаги АҚШ валютасидан (шунингдек, „касса кассаси“[6]) ҳамда Федерал захира ҳисобварақларидаги банк қолдиқларидан иборат[7][8]. Шу мақсадда кассадаги нақд пул ва Федерал резерв („Фед“) ҳисобварақларидаги қолдиқлар бир-бирини алмаштиради (иккаласи ҳам Фед-нинг мажбуриятлари). Захиралар ҳар қандай манбадан, шу жумладан федерал фондлар бозоридан, аҳоли томонидан депозитлардан ва Фед-нинг ўзидан қарз олишдан келиб чиқиши мумкин[9].

2013-йилнинг апрел ҳолатига кўра, пул базаси 3 триллион долларни[10] ва пул массасининг энг кенг кўрсаткичи М2 10,5 триллион долларни ташкил этади[11].

Океания

[edit | edit source]

Австралия

[edit | edit source]
Австралиянинг пул таклифи 1984–2022

Австралия заҳира банки пул агрегатларини қуйидагича белгилайди[12]:

  • М1: муомаладаги валюта ва хусусий нобанк секторининг банк жорий депозитлари[13]
  • М3: М1 плус хусусий нобанк секторидаги барча бошқа банк депозитлари, плюс банк депозитлари сертификати, камроқ банклараро депозитлар
  • Кенг пул: М3 ва хусусий сектордан НБФИлар томонидан олинган қарзлар, уларнинг валюта ва банк депозитларидаги маблағларини камайтирганда
  • Пул базаси: хусусий сектор томонидан банкнотлар ва тангалар, шунингдек, банкларнинг Австралия Захира Банкидаги (РБА) депозитлари ва хусусий нобанк сектор олдидаги бошқа РБА мажбуриятлари бор эди.

Янги Зеландия

[edit | edit source]
Янги Зеландия пул массаси 1988–2008

Янги Зеландия захира банки пул агрегатларини қуйидагича белгилайди[14]:

  • М1:давлат томонидан сақланадиган банкнотлар ва тангалар, шунингдек, чекланадиган депозитлар, институтлараро чекланадиган депозитлар ва минус марказий ҳукумат депозитлари
  • М2:М1+М1 бўлмаган барча қўнғироқларни молиялаштириш (қўнғироқни молиялаштириш бир кеча-кундуз пулни ва тўлиқ жарималарсиз синдирилиши мумкин бўлган шартларда молиялашни ўз ичига олади) минус М1 бўлмаган муассасалараро қўнғироқларни молиялаштириш
  • М3: энг кенг пул агрегати. Бу М3 институтларининг Янги Зеландия доллари билан молиялаштирилишини ва М3 бўлмаган институтлар билан ҳар қандай захира банкининг реполарини ифодалайди. М3 банкнотлар ва тангалардан иборат, шунингдек,НЗ доллари маблағлари,М3лараро институционал даъволар ва марказий ҳукумат депозитлари.

Жанубий Осиё

[edit | edit source]

Ҳиндистон

[edit | edit source]
1950-2011 йиллар учун Ҳиндистоннинг миллиардлаб рупийдаги пул массасининг таркибий қисмлари

Ҳиндистон захира банки пул агрегатларини қуйидагича белгилайди[15]:

  • Захира пуллари (М0): Муомаладаги валюта, шунингдек, банкирларнинг РБИдаги депозитлари ва РБИдаги „бошқа“ депозитлари. Ҳукуматга берилган соф РБИ кредити ва тижорат секторига РБИ кредити, шунингдек, РБИнинг банклар ва соф хорижий активлар бўйича даъволари ҳамда давлатнинг халқ олдидаги валюта мажбуриятлари, РБИнинг соф номонетар мажбуриятлари чегириб ташланган ҳолда ҳисобланган. 2020-йил 31-март ҳолатига кўра, тўланмаган М0 ₹ 30,297 трлн.
  • М1: Жамоат пули ва аҳолининг депозит пуллари (банк тизимидаги талаб қилиб олинмаган депозитлар ва РБИдаги „бошқа“ депозитлар). М1 2017-йил август ойида М0 нинг 184 фоизини ташкил этди.
  • М2: М1 плус почта бўлимидаги омонат кассаларида омонат омонатлари. М2 2017-йил август ойида М0 нинг 879 фоизини ташкил этди.
  • М3:(пул массасининг кенг концепцияси): М1 плюс банк тизимидаги муддатли депозитлар, давлатга соф банк кредити ва тижорат секторига банк кредити, шунингдек, банк секторининг соф валюта активлари ва давлат валютаси. аҳоли олдидаги мажбуриятлар, банк секторининг соф номонетар мажбуриятлари (муддатли депозитлардан ташқари). М3 2020-йил 31-март ҳолатига кўра М0 нинг 555 фоизини ташкил этди (₹ 167,99 трлн.)
  • М4 : М3 плус почта бўлимидаги омонат кассаларидаги барча депозитлар (Миллий жамғарма сертификатлари бундан мустасно)[16].

Пул массасининг аҳамияти

[edit | edit source]

Тарихан марказий банкларнинг пул-кредит сиёсатида пул массасига берилган аҳамият пул ҳаракати нархлар (шунинг учун инфляция), ишлаб чиқариш ва бандлик каби муҳим иқтисодий ўзгарувчиларни аниқлаши мумкин деган фикр билан боғлиқ. Дарҳақиқат, ХХ асрда иккита машҳур аналитик асослар иккаласи ҳам шу асосга қурилган: Кейнсча ИС-ЛМ модели ва пулнинг монетаристик миқдор назарияси. [17]

1970-йилларнинг ўрталаридан бошлаб ва кейинги ўн йилликларда тобора кучайиб бораётган пул массасидаги тебранишлар билан даромадлар ёки нархларнинг ўзгариши ўртасидаги эмпирик боғлиқлик бузилди ва пул талаби (ёки, шунга ўхшаши, тезлиги) барқарор эмаслиги ҳақида аниқ далиллар пайдо бўлди. энг камида қисқа ва ўрта муддатда, бу пул-кредит сиёсатига тегишли бўлган вақт горизонти. Бу марказий банклар учун пул мақсадини камроқ фойдали қилди ва пул-кредит сиёсатининг қуроли сифатида пул таклифининг пасайишига олиб келди. Бунинг ўрнига, марказий банклар одатда фоиз ставкаларини тўғридан-тўғри бошқаришга ўтдилар, бу эса пул таклифининг пул талабидаги ўзгаришларни ҳисобга олган ҳолда ўзгаришига имкон берди[17].Шу билан бирга, ривожланган мамлакатларнинг аксарият марказий банклари ўзларининг пул-кредит сиёсатининг асоси сифатида тўғридан-тўғри инфляцияни нишонлашни амалга оширдилар[18],бу пул массасига алоҳида эътибор бериш учун кам жой қолдиради. Қўшма Штатларда пул массасини мақсадли йўналтириш стратегияси 1979-йилдан бери Федерал захира раиси Пол Волкер даврида синаб кўрилган, аммо амалий бўлмаган деб топилди ва кейинчалик ундан воз кечди[19]. Бенжамин Фридманнинг сўзларига кўра, „Пул-кредит сиёсатининг элементи сифатида пул таклифига фаол таъсир кўрсатишга интилаётган марказий банклар сони нолга қисқариб бормоқда[17]“, деган фикрларни илгари сурган.

Гарчи бугунги кунда марказий банклар одатда пул таклифини аниқлашга ҳаракат қилмасалар ҳам, пул таклифи маълумотларини мониторинг қилиш сиёсатчилар кўриб чиқадиган молиявий ва иқтисодий маълумотларнинг кенг доираси сифатида пул-кредит сиёсатини тайёрлашда рол ўйнаши мумкин[20]. Пул массасидаги ўзгаришлар тижорат банкларининг хатти-ҳаракатлари ва умумий иқтисодий позицияси ҳақидаги маълумотларни ўз ичига олиши мумкин, бу эса, масалан, бандлик ва инфляциянинг келажакдаги ҳаракатларини баҳолаш учун фойдалидир[21]. Шу муносабат билан, аммо пул таклифи маълумотлари аралаш рекордга эга. Масалан,Қўшма Штатларда Конференция Кенгашининг Этакчи Иқтисодий Индекси дастлаб реал пул массаси (М2) компонентини ўзининг 10 та етакчи кўрсаткичларидан бири сифатида ўз ичига олган, бироқ 2012-йилда уни индекс сифатида ёмон ишлаганига ишонч ҳосил қилганидан кейин олиб ташлаган. 1989-йилдан бери етакчи кўрсаткичга эгалик қилиб келмоқда[22]. 

Манбалари

[edit | edit source]
  1. ↑ Алан Деардорфф. "Моней супплй, " Деардорфф’с Глоссарй оф Интернатионал Эcономиcс
  2. ↑ Карл Бруннер, "моней супплй, " Тҳе Неw Палграве: А Диcтионарй оф Эcономиcс, в. 3, п. 527.
  3. ↑ 3,0 3,1 Дисcонтинуанcе оф М3, Федерал Ресерве, Новембер 10, 2005, ревисед Марч 9, 2006.
  4. ↑ Wҳат тҳе Приcе оф Голд Ис Теллинг Ус. Леwроcкwелл.cом (Април 25, 2006).
  5. ↑ „Алтернате дата“. Шадоwстац.cом.
  6. ↑ 12 C. Ф. Р. сеc. 204.2(к).
  7. ↑ 12 C. Ф. Р. сеc. 204.5(а).
  8. ↑ Wҳат ис ваулт cаш? дефинитион анд меанинг (Wайбаcк Мачине сайтида 2019-04-05 санасида архивланган). Инвесторwордс.cом.
  9. ↑ „Нет Фреэ ор Борроwед Ресервес оф Депоситорй Институтионс (НФОРБРЕС) – ФРЕД“. ресеарч.стлоуисфед.орг. Ст. Лоуис Фед (1929-йил январ)..
  10. ↑ „Аггрегате Ресервес оф Депоситорй Институтионс анд тҳе Монетарй Басе – Ҳ.3“. Федерал Ресерве. 2013-йил 16-июнда асл нусхадан архивланган.
  11. ↑ „Ҳ.6 Моней Стоcк Меасурес“. Федерал Ресерве Статистиcал Релеасе. Федерал Ресерве. 2013-йил 16-июнда асл нусхадан архивланган.
  12. ↑ „Глоссарй“. Ресерве Банк оф Аустралиа (2015-йил 11-ноябр).
  13. ↑ „Упдатес то Аустралиа'с Финанcиал Аггрегатес“. Ресерве Банк оф Аустралиа (2019-йил 21-март).
  14. ↑ Сериэс десcриптион – Монетарй анд финанcиал статистиcс. Рбнз.говт.нз.
  15. ↑ „Нотес он Таблес“, Ҳандбоок оф Статистиcс он Индиан Эcономй — 4-бет. 
  16. ↑ „Пресс Релеасес оф Ресерве Банк оф Индиа он 16 Деc 2020“.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Фриэдман. „Моней Супплй“ (эн). Тҳе Неw Палграве Диcтионарй оф Эcономиcс 1–10. Палграве Маcмиллан УК (2017). ДОИ:10.1057/978-1-349-95121-5_875-2. Қаралди: 2023-йил 29-август.
  18. ↑ „Инфлатион Таргетинг: Ҳолдинг тҳе Лине“. www.имф.орг. Қаралди: 2023-йил 3-сентябр.
  19. ↑ „Федерал Ресерве Боард - Ҳисториcал Аппроачес то Монетарй Полиcй“ (эн). Боард оф Говернорс оф тҳе Федерал Ресерве Сйстем (2018-йил 8-март). Қаралди: 2023-йил 12-август.
  20. ↑ „Wҳат ис тҳе моней супплй? Ис ит импортант?“ (эн). Боард оф Говернорс оф тҳе Федерал Ресерве Сйстем (2015-йил 16-декабр). Қаралди: 2023-йил 31-июл.
  21. ↑ Ҳалтом. „Доэс Моней Стилл Маттер фор Монетарй Полиcй?“. www.ричмондфед.орг. Федерал Ресерве Банк оф Ричмонд (2013-йил май). Қаралди: 2023-йил 3-сентябр.
  22. ↑ „Реал М2 анд Иц Импаcт он Тҳе Cонференcе Боард Леадинг Эcономиc Индех® (ЛЕИ) фор тҳе Унитед Статес“. www.cонференcе-боард.орг. Тҳе Cонференcе Боард (2010-йил март). Қаралди: 2023-йил 3-сентябр.

Қўшимча манбалар

[edit | edit source]

Ташқи ҳаволалар

[edit | edit source]
Retrieved from "https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Pul_taʼminoti&oldid=3871921"