Purepecha

Taraski (o‘z nomi — ispancha: P’urhépecha^[1], ruscha: пурепечаpurepecha^[2]), hind nomining transliteratsiyasi), baʼzan tarasko (ispancha: tarasco) — Meksikaning hind xalqi, Michoakan shtatining shimoli-g‘arbiy mintaqasida, asosan Uruapan va Patskuaro shaharlari yaqinida yashaydi. Izolyatsiya qilingan Purepecha tilida yuz mingga yaqin kishi so‘zlashadi. Soʻnggi paytlarda mahalliy maktablarda til oʻqitishni tashkil etishga urinishlar boʻldi.

Bu xalqni qanday qilib to‘g‘ri chaqirish kerakligi haqida munozaralar mavjud. „Purepecha“ bu ularning o‘z nomi, „tarasko“ esa ularning tilidan olingan so‘z bo‘lib, „qaynota“ yoki „qaynog‘a“ degan maʼnoni anglatadi (ispanlar bu xalqning nomini o‘zlarining afsonalaridan olganlar). Qo‘shnilar va azaliy raqiblar, asteklar ularni „michvake“ (Michhuàquê „baliqchilar“) deb atashadi, Michoakan shtatining nomi shu yerdan kelib chiqqan.

Purepechalarning ko‘plab eski, shu jumladan, Yangi yil anʼanalari mavjud, uni fevral oyining boshida, osmonda Orion burji paydo bo‘lgan kuni nishonlashadi. Bayramda mahalliy va katolik elementlarni bir-biriga bog‘lanib ketgan. Jamiyat 4 unsurni hurmat qilish marosimining boshlanishi sharafiga „yangi olov“ (chijpiri jimbani) yoqadi. Purepecha messining Muqaddas Ieronim bayrami purepecha tilida nishonlanadi.

Purépecha taqvimi Astek taqvimiga o‘xshaydi, chunki yil har biri 20 kundan iborat 18 oyni (veintenas) va qo‘shimcha 5 ta bayramni o‘z ichiga oladi. Yangi yil odatda Orion yulduz burji paydo bo‘lgan kuni nishonlanadi.^[3]

Paskuaro ko‘li qirg‘og‘idagi Purepecha baliqchi (2005)

Tarixi

XX asr boshlarida arxeologlar purepechani shaxta qabrlari anʼanasi bilan aniqlagan. Keyinchalik tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, bu madaniyat Purepecha kelishidan ancha oldin mavjud bo‘lgan va g‘arbiy Meksika yerlarida Tarasko davlatini tashkil etganda vayron qilingan.

Purepecha xalqi tomonidan yaratilgan Tarasko davlati Mezoamerikaning Kolumbiyagacha bo‘lgan asosiy taraqqiyotidan biri edi. Davlatning poytaxti Tsinsunsan shahri edi. Tarasko meʼmorchiligi „T“ harfi shaklidagi pog‘onali piramidalar qurilishi bilan tavsiflanadi. Kolumbgacha bo‘lgan Purepecha hunarmandlari mintaqada hashamatli narsa hisoblangan kolibri patlaridan foydalanib, pat mozaikasini yasaganlar. Astek imperiyasi 1479-yilda shafqatsiz urushni o‘z ichiga olgan takroriy urinishlarga qaramay, Purepechani bo‘ysundira olmadi. Ehtimol, bu Purepechaning metallga, ayniqsa misga ishlov berishni puxta egallaganligi va hali ham bu sanʼatni yo‘qotmaganligi bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Raqobatga qaramay, qo‘shni qadimgi Meksika davlatlari Purepecha bilan savdo qilgan: mis boltalar alohida talabga ega edi.

Qirol Tangauxan 1525-yilda Astek imperiyasining ispanlar tomonidan bosib olinganini va mahalliy aholining chechak epidemiyasi tufayli kamayib ketganini bilib, ixtiyoriy ravishda ispan tojining vassali sifatida qasamyod qiladi. Afsonaga ko‘ra, 16 −17 yoshli malika Erendira Purepecha xalqining ispanlarga qarshi qoʻzgʻoloniga boshchilik qilgan, Purepecha esa dushmandan qoʻlga olingan otlarni qo‘lga oʻrgatishgan va ulardan urushda foydalangan.

1530-yilda Meksika gubernatori Nunyo Beltran de Gusman viloyatni talon-taroj qiladi va Tangaxuan II ni qatl qilishni buyuradi, bu tartibsizlik va zo‘ravonlikka sabab bo‘ladi.

1533-yilda ispan qiroli Michoakanga sudya va episkop Don Vasko de Kirogani tayinladi, u tartib o‘rnatdi va mustamlaka maʼmuriyatini tashkil qildi.

Manbalar

↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.
↑ Quintanar Hinojosa, Beatriz. [www.mexicodesconocido.com.mx Breves]^{(aniqlanmagan)} // México Desconocido. — 2008. — February (т. 372). — С. 9.

Adabiyotlar

Xanjarlar R. V. Eagle, quetzal va xoch. — M.: Nauka, 1991. — 185 b.

Havolalar

[1] {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.

[2] {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“.

[MexDesOax-3] Quintanar Hinojosa, Beatriz. [www.mexicodesconocido.com.mx Breves]^{(aniqlanmagan)} // México Desconocido. — 2008. — February (т. 372). — С. 9.

[1]

[2]

[3]