Siyovush

Siyovush

Tahmasp „Shohnoma“sida chizilgan Siyovush
Mifologiya	Fors va Markaziy Osiyo mifologiyasi
Ism talqini	Qora ot
Boshqa tillardagi ism	forscha: سیاوش
Jins	erkak
Sulola	Kayoniylar
Otasi	Kaykovus
Onasi	Sudoba (oʻgay onasi)
Turmush oʻrtogʻi	Farangis
Bolalari	Kayxusrav
Bogʻliq personajlar	Rustam, Afrosiyob
Dafn joyi	Buxoro
Birinchi eslatma	Avesto
Boshqa madaniyatlarda	Markaziy Osiyoda umri soʻnayotgan va qayta tirilayotgan maʼbud ramzi

Siyovush (Avestoda Siyovarshan, Siyovaxsh — „qora ot“; forscha: سیاوش, pahlaviycha: Syāvakhš, Siāvaš) — forsiy va turkiy xalqlar folklorida afsonaviy qahramon. Avvaliga maʼbud sifatida koʻrilgan, xalq ogʻzaki ijodiga asonaviy qahramon sifatida koʻchgan. „Shohnoma“ eposi qahramonlaridan biri. Kayoniylar sulolasidan. Markaziy Osiyo xalqlarining mifologik tasavvurlariga koʻra Quyoshga teng qilingan, umri soʻnayotgan va qayta tirilayotgan maʼbud ramzi. Beruniyga koʻra, Xorazmda hukm surgan Afrigʻiylar shajarasi Siyovushdan boshlangan. „Shohnoma“ga koʻra, Siyovush Kaykovusning oʻgʻli boʻlib, uni bahodir Rustam tarbiya qilgan. Turon hukmdori Afrosiyobning qiziga uylangan. Keyinchalik, Afrosiyob tomonidan qatl etilgan. Buxoro arkining Goʻriyon darvozasi yoniga dafn etilgani taxmin qilinadi.

„Avesto“da

„Avesto“da oʻldirilgan Siyovush uchun uning oʻgʻli Kavi Husravah Fraŋrasyandan oʻch olishi haqida uchta yashtda aytib oʻtiladi. Shuningdek, u „Avesto“da xvarnoga ega sakkiz Kavidan yettinchisi ekani va uning fravashlari muqaddas ekani aytib oʻtilgan

Pahlaviy tilidagi manbalarda

Siyovush (Siāvaš) Kaykovusning oʻgʻlidir.

Yoshlik yillari

Fors askarlari oʻzlarining sevimli mashgʻulotlari boʻlmish, ov vaqtida bir goʻzal, yosh qizni topib oladilar. Askarlar oʻrtasida qiz kimning joriyasi boʻlishi, u bilan kim koʻngilxushlik qilishi borasida bahs boshlanib ketib, oxir-oqibat, adolat istab qizni Kaykovusning oldiga olib keladilar va uni kimga berishni hal etishni soʻraydilar. Shoh qizni oʻziga joriya qilib qoldiradi. Ularning nikohidan Siyovush dunyoga keladi. Siyovushning onasi zodagon oiladan boʻlmagani sababli shoh oʻgʻlini tarbiyalash uchun Rustamga topshiradi. Siyovush Rustamdan ot chopish, kamondan oʻq uzish, ov qilish, adolatparvarlik va jang sanʼatini oʻrganadi. Bir necha yil oʻqib-oʻrgangach Siyovush otasidan saroyga qaytishga ruxsat soʻraydi.

Xorazmda I—VII asrlarda zarb etilgan tangalardagi chavandoz surati ayrim tadqiqotchilar (S. P. Tolstov va boshqalar) tomonidan Siyovushning tasviri deb qabul qilingan. „Shohnoma“ga koʻra, Siyovush Kaykovusning oʻgʻli boʻlib, uni bahodir Rustam tarbiya qilgan. Oʻgay onasi Sudoba Siyovushga shahvoniy mehr qoʻygan, biroq undan rad javobini olgach, Siyovushni oʻzining nomusiga tajovuz qilganlikda ayblagan. Biroq Siyovush gulxan sinovidan oʻtib oʻzini pok, aybsizligini isbot qilgan. Shundan soʻng Siyovush Turon hukmdori Frangrasan (Afrosiyob) xuzuriga borgan. Afrosiyob dastlab uni yaxshi qabul qilib, qizi Farangisni bergan, soʻngra makkorlik bilan uni oʻldirgan. Siyovushning qasoskori sifatida oʻgʻli Kayxusrav Turonga otlangan. Siyovush Markaziy Osiyo xalqlari orasida katta shuhrat qozongan. U haqida qissalar, qoʻshiqlar (Buxoroda Siyovushga bagʻishlangan turkum qoʻshiqlar Kini Siyovush — Siyovush uchun qasos yoxud Mugʻlar yigʻisi deb atalgan), xalq afsonalari toʻqilgan. Nishopuriyning yozishicha, oʻldirilgan Siyovush jasadi Buxoroning sharqiy darvozasi (Goʻriyon darvozasi — Buxoro arkining hozirda saqlanib qolmagan darvozasi) oldiga koʻmilgan. Har yili Yangi yil kuni quyosh chiqquniga qadar har bir erkak Siyovushga atab xoʻroz soʻyishi lozim boʻlgan. Ajdarho daraxtining mumi „Siyovush qoni“ deb ataladi.