Tahrirlash Sofya Yanovskaya


{{Olim bilgiqutisi
| ismi                   = Sofya Akleksandrovna Yanovskaya
| tavallud_sanasi        = [[1896-yil]] [[19-yanvar]]
| tavallud_joyi          = [[Grodno]]
| vafot_sanasi           = [[1966-yil]] [[24-oktyabr]]
| vafot_joyi             = [[SSSR]] [[Moskva]]
| fuqaroligi             = {{SSSR}} {{RUS}}
| kasbi                  = [[matematik]], [[oʻqituvchi]]
| ilmiy_darajasi         = [[professor]]
| ilmiy_rahbari          = [[S. O. Shatunovskiy]]
| ilmiy_shogirdlari      = E. Ya. Baxmutskaya, [[I. G. Bashmakova]], [[D. P. Gorskiy]], [[I. Lakatos]]
| mukofotlari            = {{Lenin ordeni|File:SU Order of Lenin ribbon.svg|30px}}
}}
'''Sofya Aleksandrovna Yanovskaya''' ([[1896-yil]] [[19-yanvar]] [[1966|1966-yil]] [[24-oktyabr]]) – sovet matematigi, faylasuf, oʻqituvchi, sovet [[Matematika falsafasi|matematika falsafa]] maktabining asoschisi.

== Hayoti ==
Sofya Neymark Grodno viloyati (hozirgi [[Brest viloyati]]) [[Yahudiylar|yahudiylarning]] Prujaniy shahrida hisobchi oilasida dunyoga kelgan. Keyinchalik oila [[Odessa|Odessaga]] koʻchib oʻtgan<ref>{{Veb manbasi |url=http://lpcs.math.msu.su/~uspensky/bib/Uspensky_1966_UMN_Yanovskaya.pdf |sarlavha=Софья Александровна Яновская |qaralgan sana=2012-12-17 |arxivsana=2018-07-14 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20180714040022/http://lpcs.math.msu.su/~uspensky/bib/Uspensky_1966_UMN_Yanovskaya.pdf}}</ref>.

[[1914|1914-yilda]] Odessadagi 2-sonli gimnaziyani tamomlab, [[Odessa universiteti|Novorossiysk universiteti]] qoshidagi Oliy ayollar kurslarining tabiiy fanlar boʻlimiga oʻqishga qabul qilingan. Uning matematikadagi muvaffaqiyati oʻqituvchilarini matematika boʻlimiga oʻtkazishni taklif qilishiga turtki boʻlgan. Sofya [[1917-yil]]da  oʻqishni toʻxtatgan va inqilobiy kurashga qoʻshilgan.

Sofya Neymark [[Rossiyada fuqarolar urushi|Fuqarolar urushi]] va [[Antanta]] kuchlarining aralashuvi paytida Odessa [[Bolsheviklar|bolsheviklari]] yer osti va yer osti [[Xalqaro Qizil Xoch va Qizil Yarim Oy Harakati|Qizil Xoch]] ishlarida qatnashgan. [[1918|1918-yil]] noyabrda Ukraina Kommunistik partiyasi (bolsheviklar) (KPU(b))ga aʼzo boʻlgan. „Kommunist“ gazetasining (Odessa bolsheviklar qoʻmitasi organi) muharrir kotibi sifatida  front boʻylab noqonuniy adabiyotlarni tashish bilan shugʻullangan. Oq gvardiyachilarning Odessadan chekinishi paytida  Qizil Armiya askarlari bilan birga qoʻlga olingan va oʻlimdan zoʻrgʻa qutulgan: qatl paytida  daryoga tushib, suzishga muvaffaq boʻlgan.
Matematik 1918-yilda  faol bolshevik Isaak Ilyich Yanovskiyga turmushga chiqqan. [[1919|1919-yilda]] Elisavetgradga kelib, Qizil Armiya safiga qoʻshilgan, u yerda avval siyosiy Qizil Armiya askari, soʻngra 12-armiya Siyosiy boshqarmasida „Qizil Armiya“ gazetasi muharriri yordamchisi boʻlgan

1920-1923-yillarda Odessa viloyat partiya komitetida faoliyat olib borgan. Sofya<nowiki/>[[1923|1923-yilda]] Qizil professorlar institutiga yuborilgan va D. F. Egorovning [[Moskva davlat universiteti|Moskva universitetidagi]] seminarida qatnashgan ([[1930-yil]] sentyabrdan – Moskva davlat universiteti (MDU)).

U [[1925-yil]]da Moskva davlat universitetida bakalavriat va magistratura talabalari uchun matematika metodologiyasi boʻyicha seminarga rahbarlik qilgan. [[1928|1928-yilda]]  [[matematika falsafasi]] sohasidagi birinchi asari nashr etilgan: „[[Georg Wilhelm Friedrich Hegel|Hegelning]] miqdor kategoriyasi va matematikaning mohiyati“. [[1929-yil]]da Qizil professorlar institutini tamomlagan. 1930-yilda „Zamonaviy matematika falsafasida idealizm“ asari nashr etilgan.

Sofya [[1935-yil]]da [[Lyudvig Vitgenshteyn|Lyudvig Vitgenshteynning]] SSSRga tashrifi paytida unga Moskvaga borishga hamroh boʻlgan va faylasufga Sovet Ittifoqida qolish gʻoyasidan voz kechishni maslahat bergan<ref>{{Yangiliklar manbasi |date=2016-12-11 |title=Московские адреса Витгенштейна, или где собраться аналитическим философам? |language=en |work=HardProblem. Московский центр исследований сознания |url=http://hardproblem.ru/events/moskovskie-adresa-vitgenshtejna-ili-gde-sobratsya-analiticheskim-filosofam/ |access-date=2016-12-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161220131634/http://hardproblem.ru/events/moskovskie-adresa-vitgenshtejna-ili-gde-sobratsya-analiticheskim-filosofam/ |archive-date=2016-12-20}}</ref>.

Yanovskaya [[Ulugʻ Vatan urushi|Ulugʻ Vatan urushi]] paytida, [[1941-yil]]dan [[1943-yil]]gacha Perm davlat universitetida faoliyat olib borgan. Bu vaqtda matematika boʻyicha oʻz bilimlari bilan koʻpchilik talabalarni hayratda qoldirgan, shulardan, boʻlajak akademik [[Olga Oleynik|O. A. Oleynik]] .

S. A. Yanovskaya 1943-yilda Moskva davlat universitetining mexanika-matematika fakultetida matematik mantiq boʻyicha ilmiy seminar tashkil qilgan. Bu seminarni I. I. Jegalkin va P. S. Novikov bilan birga olib borgan. [[1945-yil]]da Moskva davlat universitetida matematika tarixi boʻyicha yana bir seminar boshlangan va unga A. P. Yushkevich, S. A. Yanovskaya va M. Ya. Vygodskiylar boshchilik qilgan. Bundan tashqari, S.A.Yanovskaya 1935-yildan (taxminan) [[1950-yil]]gacha Matematika ilmiy-tadqiqot institutining metodologiya va tarix sektoriga rahbarlik qilgan<ref name="автоссылка1">{{Veb manbasi |url=http://letopis.msu.ru/peoples/2601 |sarlavha=Яновская Софья Александровна {{!}} Летопись Московского университета |ish=letopis.msu.ru |qaralgan sana=2023-02-03 |arxivsana=2023-02-03 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20230203005255/http://letopis.msu.ru/peoples/2601}}</ref>.

U [[1947-yil]]da Rossiyada nashr etilgan matematik mantiq boʻyicha birinchi monografiya – [[Gilbert|D. Gilbert]] va V. Akkermanning „Nazariy mantiq asoslari“ ning tarjima muharriri, sharhlovchisi va kirish maqolasining muallifi boʻlgan, bu baʼzi sovet faylasuflari tomonidan yaxshi kutib olinmagan, bu kitob xuddi „[[Idealizm|idealizmni]] mantiqqa tortadi“ deb daʼvo qilgan.

[[1948-yil]]da uning tarjimasi va soʻzboshi bilan [[Alfred Tarski|A. Tarskining]] „Mantiq va deduktiv fanlar metodologiyasiga kirish“ kitobi va R. Gudshteynning „Matematik mantiq“ kitoblari nashr etilgan. S. A. Yanovskaya S. K. Klinning „Metamatematikaga kirish“ va A. Churchovning „Matematik mantiqqa kirish“ kabi kitoblarini nashr etish tashabbusi bilan chiqqan

[[1948-yil]]da „Tarixiy-matematik tadqiqotlar“ (HMR) nomi ostida seminar materiallari nashr etilishi boshlangan: bu [[matematika tarixi]] boʻyicha dunyodagi birinchi ixtisoslashtirilgan yilnoma edi.

Yanovskayaning matematik mantiq sohasidagi ishi [[1959|1959-yil]] [[3-mart|3-martda]] Moskva davlat universitetining mexanika-matematika fakultetida matematik mantiq boʻlimining ochilishini tayyorlagan. Kafedra tashkil etilganda asosiy tashkiliy ishlarni bajargan va umrining so‘nggi kunlarigacha kafedra professori bo‘lgan.
S. A. Yanovskayaning kuli boʻlgan urna Novodevichy qabristoniga dafn qilingan.

== Manbalar ==
{{Manbalar}}
[[Turkum:Matematika faylasuflari]]
[[Turkum:Sovet Ittifoqi Kommunistik Partiyasi aʼzolari]]
[[Turkum:Lenin ordeni sohiblari]]
[[Turkum:Fizika-matematika fanlari doktorlari]]
[[Turkum:Moskvada vafot etganlar]]
[[Turkum:1966-yilda vafot etganlar]]
[[Turkum:24-oktyabrda vafot etganlar]]
[[Turkum:Alifbo boʻyicha shaxsiyatlar]]
[[Turkum:1896-yilda tugʻilganlar]]
[[Turkum:31-yanvarda tugʻilganlar]]