bôrer
Apparence
Etimolodjeye
[candjî]Tayon-bodje latén « burra » (sipesse sitofe), avou l’ cawete di codjowaedje « -er » des viebes.
Prononçaedje
[candjî]- AFE :
- diferins prononçaedjes : /bɔ̃.ˈʀe/ /bɔ̃.ˈʀɛ/ /buː.ˈʀe/ /bu.ˈʀe/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /boː.ˈʀe/ (waire u nén prononcî insi å 20inme sieke)
- Ricepeures : bô·rer
Viebe
[candjî]Djin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | bôre |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | bôrez |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | bôrans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | bôrnut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | bôrrè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | bôréve |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | bôre |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | bôré |
Ôtes codjowaedjes | sipepieus tåvlea |
bôrer
I. [v.c.]
- rimpli astok.
- Dji bôre mi fizik.
- I s' va bôrer ene pupe.
- Bôrez bén vosse pupe, pask' ele broûlrè trop rade.
- fé magnî astok.
- I bôrèt leu-z efant d' boubounes.
- On esteut si bén bôré k' on n' saveut pus avancî.
- diner bråmint.
- Ele bôra l' glawene di bistokes di totes sôres.
- F. bourrer, gorger.
- rimpli di strin (des goreas, des matrasses, des tcheyires).
- I bôre bén les tcheyires.
- F. rembourrer.
- poûssî waeraxhmint (ene sakî).
- Les Israyelîs l' ont bôré conte li meur, les djambes schåyeyes.
- Ni m' vinoz pus bôrer paski dj' vos ramone !
- Li ci ki n' vout nén k' on l' bôre ni doet nén aler ou çk' i gn a bråmint des djins.
- Dji lyi a bôré l' gueuye e l' aiwe — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe)..
- Li chef di gåre bôra li ci k' esteut tårdou, et vo l' la hiertchî dins l' trin (J. Viroux).
- rl a: tchôkî.
- F. pousser, bousculer.
- poûssî normåldimint.
- Il aléve todi påjhirmint e bôrant tofer si berwete, vude ubén tcherdjeye a hossete (J. L. Fauconnier).
- rl a: bouter.
- drovi (ene ouxh)
- Dji tronnéve ene miete tot bôrant l' ouxh ki dj' aveu trové å fond del tone. — Lorint Hendschel, So l’ Anuti, p.191.
- F. pousser.
- sititchî (fé moussî).
- Li gorlî bôréve troes fistous d' swele a on côp avou on bôroe.
- Dj' a bôré des lokes po stoper l' trô do saiwoe.
- mete.
- I m' vout bôrer el tiesse ki dj' våye al dicåce avou lu.
II. [v.s.c.]
- bouter (po passer dins ene floxhe di djins).
- Ni bôrez don nén insi !
- Avou tos les djins k' i gn a, i serè d' kession d' bôrer, si on vout ene tcheyire.
- F. pousser, jouer des coudes.
- bouter (ovrer) fer et rade.
- I fåt bôrer po reyussi dins l' veye.
- I nos fårè bôrer, camaerådes, si nos vlans aveur tot fwait å nut.
- Alez, bôrans on bon côp po fini ç' buzogne la.
- Avou les mwaisses, i fåreut bôrer a s' fé mori.
- T' as bén l' tins, ni bôre nén tant.
- rl a: rener, dayî, greter, s' eschiner.
- F. bûcher.
- ripaxhî (tot djåzant d' èn amagnî).
- Ene boune sipesse sope, ça bôre.
- F. rassasier, bourrer, caler.
III. [v.pr.]
- si mete. si bôrer padvant : si mete divant ls ôtes po s' fé bén vey, po s' vanter.
- si cbouter n' on l' ôte.
- On s' diveut bôrer po intrer.
- si rimpli s' vinte.
- Ni vs bôrez nén d' sope, vos n' åroz pus fwin après.
- On aveut fwin, et on s' bôréve di crompires cwand gn aveut.
- rl a: si gueder.
- F. s'empiffrer, se gaver, se bourrer.
Ratourneures
[candjî]- bôrer les tchambes : bôrer avou del poure les fuzêyes k' on fwait peter en on feu d' årtifice (on dit k' on bouxhe les tchambes°).
- bôrer ene sitouve : li rimpli a hope di bwès, di tcherbon.
- bôrer ses potches : haper des cwårs a on patron, a l' Estat.
- bôrer les tripes : fé des tripes tot bôrant les boyeas.
- esse bôré, êye (a stritche) :
- tot djåzant d' on saetch, esse fén plin, fene plinne.
- rl a: rimpli a hope.
- tot cåzant d' ene såle, esse plinne di djins.
- Gn aveut del djin al guinguete ?:: Taiss k' åy, c' esteut bôré.
- tot djåzant di djins, esse serés conte n' on l' ôte.
- Dj' esténs bôrés come des sårdenes divins ene boesse.
- rl a: ecassî.
- bôrer l' cråne : rimpli l' tiesse di sacwès ki n' siervèt a rén, sins fé tuzer.
- esse bôré disk' a l' pupe : esse fén rpaxhî.
- bôrer l' troye u : bôrer les bedêyes : fé transi ene sakî (el fé aveur peu) tot lyi racontant des mintes.
- rl a: sognî.
- bôrer a : dimander tot foirçant.
- E 1914, li hôt comandmint francès a bôré li hôt comandmint bedje a rescouler come l' årmêye francesse (J. Viroux).
- bôrer ene fåve u : ene crake u : ene minte : sititchî (raconter et fé acroere) ene fåve.
- To nos vas co bôrer ene crake.
Parintaedje
[candjî]- bôraedje, bôreu, bôrlî, bôroe
- bôra, boure, bôrêye
- bôråde, bôrreye, bôrou
- kibôrer, kibôraedje
- disbôrer, disbôraedje
- rebôrer, rebôraedje
- rabôrer, rabôre, rabôraedje, rabôriom
- ribôrer
(aparinté etimolodjicmint)
Ortografeyes
[candjî]Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :
Ratournaedjes
[candjî]Categoreyes :
- Mots do walon
- Walon
- Mots å rfondaedje so balance
- Mots do walon vinant do latén
- Viebes do walon avou l' cawete -er
- Mots ki l' prononçaedje zero-cnoxheu n' esteut waire u nén eployî å 20inme sieke
- Mots do walon di deus pîs
- Viebes do walon
- Viebes do walon ki s' codjowèt come bouter
- Mots do walon avou des ratourneures
- Mots ki sont dins l' motî d' Bive
- Mots ki l' rifondowe est dins l' motî d' Bive