[go: nahoru, domu]

Aller au contenu

flaxhî

Èn årtike di Wiccionaire.

Etimolodjeye

[candjî]

Mot-brut «flaxh !» (!!! a-z aveuri)

Prononçaedje

[candjî]

Viebe

[candjî]
Djin et tins Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) flaxhe
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) flaxhîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) flaxhans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) flaxhnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) flaxhrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) flaxhive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) flaxhe
pårt. erirece (dj’ a, vos av) flaxhî
Ôtes codjowaedjes come waitî

flaxhî

  1. (v. sins coplemint) diner des grands côps.
    • Les grandès aiwes, li feu,
      Avént bea do flaxhî, bea voleur tot distrure
      […]Agnusse moussive el Mouze, rotéve sol cresse d’ on toet
      Po-z aler poirter s’ cour å ci ki perixheut. Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.47, “Agnuss” (fråze rifondowe).
    • Dins nosse societé, wice ki les timpesses flaxhèt pî k' araedjî, i fåt esse solide po tni l' côp Émile Pècheur (fråze rifondowe).
  2. (v. sins coplemint) bouxhî so ene sacwè tot fijhant do brut
    • Nu tchoûle nin, l' muzike èst prète,
      Ca nos t' sûrans, fré Colârd,
      Tot flahant so dès pêlètes,
      Èt so dès trawés cok'mârs!
      Camille Gaspard.
    • Dig ! don ! Trîmant timpèsse !…
      Mârtê flah’ sins tchik’ter
      Li cloke va fé hilter
      Des s’pitants airs di fiesse
      Avâ l’cir dè l’cité!…
      Joseph Mignolet, "Les håyes sont rfloreyes", "L' aloumire", 1921, p. 103.
  3. (v. sins coplemint) fé l' guere.
    • Ca tès vîs mots s’tu batous so n’ deûre èglome
      Avou l’ustèye d’acir qui nos wangna nos dreûts,
      Oûy’ minme, qwand on lès d’bite, on ôt co brêre les omes
      Qu’ont flahî, sins lâker, po qu’ nos viquans’ ureûs
      Joseph Mignolet, "Les håyes sont rfloreyes", "Mi lingadje?", 1921, p. 117.
  4. (viebe å coplemint) stitchî waeraxhmint ene sacwè dins ene ôte
    • Mins li pôve ome î wagna s' moirt, i vs lyî flaxhént ene dågue e coir — JHau, Quatre dialogues de paysans (1631-1636) (fråze rifondowe).
  5. (viebe å coplemint) (mot des cinsîs) toumer a daegne, a cåze di l' air, del plouve, tot djåzant des dinrêyes.
    • Nosse Batisse est d' bén måva pwel; l' oraedje d' ersè, ça frè co flaxhî les sweles (Georges Themelin).
    • I n’ aveut måy nol oraedje, ni des grossès nûlêyes ki flaxhèt les grins, ni des gurzeas po distrure les recoles (A. Mottet dins «Nosse lingaedje», p. 163).
  6. (mot d’ acleveu di tchvås) zweper on tchvå por lu aler pus rade.
    • Cadoudal ! Flaxhîz les tchvås, cocher ! Paul-Henri Thomsin, ratournant Li diâle è cwér, ine avinteûre di Bakelandt l’èspiyon di Napolèyon à Lîdje, 2009, p. 23 (fråze rifondowe).
  7. (viebe å coplemint) bate avou èn corijhe, ene coide, ene cawe.
    • Vos dirîz, cwand i lyi prind ene brijhe,
      Ki totafwait l’ djinne, k’ ele si plind,
      Et k’ gn a ene sakî la, k’ on n’ voet nén,
      Ki flaxhe sor leye des côps d’ corijhe
      Pol rinde pus såvadje k’ ele n’ estJoseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.11, “Li Bonne Chance fait tot” (fråze rifondowe).
    • Les pés plins d’ laecea fjhént stitchî leus tetes,
      Et les roedès cawes, po n’ nén piede li pleu,
      Flaxhént leus flantchis, tchessant les moxhetes,
      Ki l’ ombion del shijhe aveut fwait tni coeLouis Lagauche, « Li p’tit hièrdî », Tchant I, Hanèsse èt Magrite (fråze rifondowe).
  8. (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « å ») s’ abate so, coixhî.
    • Mins li pere di Dxhåvlêye, n’ esteut nén d’ cisse tire la ;
      Li dzoneur di s’ båshele lyi flaxha-st e vizaedje. Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.67, “Dihâv’lêye” (fråze rifondowe).
  9. (imådjreçmint) (belès-letes) taper ses rdjets tot djåzant do solo u del plinne lune.
    • El rowe, totes les djins dafaçon,
      Mågré l’ solo k’ flaxhive a foice,
      Sol boird do trotwer prindént plaece
      Po loukî passer l’ porcession. Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.30, “Pauve mère !” (fråze rifondowe).
    • Li solo qui flahîv à plin, mètév des blawètes d’ôr so les curasses, les hêmes, les èpêyes Joseph Mignolet, Li payis des soteas (1926), p.51.
    • Sins lyi responde, Bietrand bodja s’ haime, et s’ assaetcha-t i l’ djonnea e-n ene plaece do pazea, la ki l’ flaxhî flaxhive a plin. Joseph Mignolet, "Li Payîs des Sotês", 1926, p. 35 (fråze rifondowe).

Ratourneures

[candjî]
  1. flaxhî di stok

Parintaedje

[candjî]

(minme sourdant etimolodjike)

Mots d’ aplacaedje

[candjî]

Sinonimeye

[candjî]

Omofoneye possibe

[candjî]

flachî (stårer d' l' aiwe, pexhoter)

Ratournaedjes

[candjî]
diner des grands côps Loukîz a : bouxhî
toumer al tere a cåze del plouve u do vint, po des dinrêyes
zweper on tchvå

Pårticipe erirece

[candjî]

flaxhî omrin

  1. Pårticipe erirece omrin do viebe "flaxhî".

Sustantif

[candjî]

flaxhî todi singulî

  1. flaxheye dinrêye.
    • On n' såreut fåtchî ç' tchamp la al grosse machine, télmint k' gn a do flaxhî.
    • On n' såreut fåtchî ç' tchamp la al flaxhî, télmint k' gn a do flaxhî.

Ratournaedjes

[candjî]
dinrêye toumêye al tere; Loukîz a : flaxhaedje