Lys van herleefde tale
Herleefde tale is daardie tale wat, ná hulle amper of heeltemal as hetsy ’n gesproke of geskrewe taal uitgewis is, met bedoeling herleef is en uiteindelik 'n mate van hul voormalige status herwin het.
Die vernaamste oorsaak van die meeste uitsterwings van tale, is die marginalisering daarvan as 'n plaaslike streektaal binne ’n groter nasiestaat, wat partymaal aan volstrekte politieke onderdrukking toegeskryf kan word. Hierdie tendens loop hand aan hand met ekonomiese en kulturele druk om groter sentralisasie en assimilasie. Wanneer ’n taal eers op hierdie wyse na die kantlyn geskuif word, voel die oorblywende gebruikers dikwels dat hierdie taal “nutteloos” is en vereenselwig dit met lae sosiale status en armoede. Gevolglik sal dit geleidelik van die een geslag na die volgende uitgefaseer word.
Herleefde tale
[wysig | wysig bron]Op ses van die sewe bewoonde Hawaise eilande is die Hawaise taal deur Engels vervang en word dit vandag nie meer as ’n omgangstaal gebesig nie. ’n Uitsondering hiervan is Ni’ihau, waar Hawais nog nooit vervang of bedreig is nie en steeds amper eksklusief gebruik word. Die moedertaalsprekers van Ni’ihau-Hawais gebruik ’n spreekwyse wat aansienlik van die Hawais op die ander eilande verskil. Dit verskil tot so ’n mate dat dit onverstaanbaar is vir die Hawaisprekers wat nie van Ni’ihau afkomstig is nie.
Die afgelope dekades het die pogings om die taal te laat herleef aansienlik toegeneem. “Onderdompelingskole” van die Hawaise taal is nou toeganklik vir kinders wie se gesinne die taal wil behou of aan die volgende geslag bekend wil stel. Die plaaslike National Public Radio-stasie berig dikwels ’n brokkie getiteld “Hawaiian word of the day”. In die Sondaguitgawe van die Honolulu Star-Bulletin verskyn daar ook ’n kort artikel genaamd Kauakukalahale, wat geheel en al in Hawais deur ’n leerling geskrywe is.
Hebreeus kan tereg as ’n suksesverhaal van taalherlewing beskou word: dit is in die 19de eeu deur Eliezer Ben-Yehuda as gesproke taal herleef nadat dit reeds tweeduisend jaar tevore nie meer as omgangstaal gebruik is nie.
Voorheen is Hebreeus as die heilige taal van Judaïsme geëerbiedig en bewaar, hoewel dit as te verouderd en te heilig beskou is om as ’n alledaagse taal gebruik te word. Tog was dit inderdaad ’n internasionale taalmedium tussen Jode wat nie dieselfde taal kon praat nie; verskeie Hebreeuse koerante was gedurende die aanvang van die 19de eeu in Europa in sirkulasie en ’n aantal Sionistevergaderings is uitsluitlik in Hebreeus gelei. Dit word egter nou deur meer as 7 000 000 mense gepraat. Die meeste woon in Israel, waar Hebreeus die amptelike en mees gesproke taal is, hoewel baie Joodse gemeenskappe buite Israel dit bestudeer.
Kornies was die hooftaal van Cornwall, Verenigde Koninkryk, tot met die vroeë 16de eeu toe dit toenemend veld teen Engels begin verloor het (daar was egter ook ander mededingende tale wat gedurende hierdie Middeleeuse tydperk gepraat is, soos Angel-Saksies, Anglo-Normandies en Middelengels). Die taal het tot in die laat 18de eeu aan die westelike gedeeltes van Cornwall bly voortsukkel, totdat dit uiteindelik uitgesterf het. Letterkunde uit die Middeleeue en Tudor-tydperk, sowel as fragmente van die gewone omgangstaal wat uit die 17de en 18de eeu dateer, is gebruik om Kornies in die 20ste eeu, as deel van die Keltiese Herlewing, te laat herleef.
Die herlewing van hierdie taal het gedurende die laat 20ste eeu dikwels bittere betwisting oor die spelwyses ontlok, totdat daar in 2008 deur die Standaard Geskrewe Vorm (Furv Skrifys Savonek) tot ’n akkoord gekom is. Die getal Korniese sprekers staan ’n paar duisend sterk en is aan die toeneem. Die taal word ook nou in party skole onderrig.
Leonees is deur UNESCO in 2006 as ’n taal wat ernstig bedreig word geïdentifiseer. Die enigste wettige erkenning van hierdie taal is in die Outonomiese Statuut van Kastilië en León. Die regering van die León-provinsie ondersteun die kennis van hierdie taal deur kursusse te reël, deur “Leonese Taaldag” te vier en deur die letterkunde te borg, soos Cuentos del Sil waar nege skrywers, vanaf tienderjariges tot bejaardes ouer as tagtig, stories in Leonees uit die pen laat verskyn het.
Die Leonese plaaslike regering gebruik die Leonese taal in party van hul kantore, reël kursusse vir volwassenes en organiseer vanaf 2007 ook die “Leonese Taaldag”. Die Leonese plaaslike regering se amptelike webruimte gebruik ook Leonees. Sedert Februarie 2008 word Leonees in twee skole in die stad, León, aangebied. Die plaaslike onderwysowerhede het gesê dat die volgende stap sal wees om dit in alle Leonese skole te onderrig.
Manx
[wysig | wysig bron]Manx het teen die eerste kwart van die 20ste eeu opgehou om as ’n gemeenskapstaal te funksioneer, maar is deur entoesiaste herleef toe daar nog enkele paar moedertaalsprekers oor was. Daar was egter ’n tydstip toe geen moedertaalspreker meer gelewe het nie en die taal in 1975 amptelik as “dood” verklaar kon gewees het. Dit blyk dat die herlewing eers onlangs op dreef begin kom het. Daar word ’n gereelde program oor Manx Radio in Manx aangebied. Vanaf 2006 is daar 46 leerlinge wie se onderrigtaal in Manx by die Bunscoill Ghaelgagh geskied.
Die hele Wit-Russiese volk was 150 jaar gelede “onsigbaar” gewees, in dié sin dat die gebied se mense as die Litwin (літвін - Slawiese benaming wat Litauer beteken) bekend gestaan het, wat afgelei is van die Groothertogdom Litaue aan wie die Wit-Russiese land behoort het. Die volk het onder hewige polonisering gebuk gegaan, wat deur russifisering opgevolg is. Die taal het na die Russiese Omwenteling sy kragte herwin, net om deur nog ’n tydperk van verwaarlosing te gaan.
’n Tweede opflikkering het na die val van die Sowjetunie ontstaan, met verhoogde belangstelling wat in die Wit-Russiese kultuur, taal en geskiedkundige erfenis getoon is. Die regering van Alexander Loekasjenko is daarvan beskuldig dat hulle hierdie belangstelling as teenstrydig met die uniebeleid met Rusland beskou. Vanaf 2005 is daar in Minsk, die hoofstad van Wit-Rusland, nie ’n enkele skool wat Wit-Russies as onderrigtaal het nie.
Verwysings
[wysig | wysig bron]Sien ook
[wysig | wysig bron]- Taalherlewing, die proses.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]- Dalmasiese taalforum Geargiveer 27 Julie 2011 op Wayback Machine
- Onkwehonwe.com Learning Labs[dooie skakel]