Baliaren bertsoak (en aragonés Os versos d'a ballena) son uns versos en euskara d'autor esconoixito y muit conoixitos este los bascoparlants.
Bi ha cuantas versions d'istos versos y han estato cantatos y transmititos en forma oral y escrita de cheneración en cheneración dica hue, mas que mas en a villa d'Orio. Puet estar por ixo que a versión mas conoixita ye aversión interpretata por o musico y cantautor oriotarra Benito Lertxundi, d'embotada o bardo de Orio.
Istos versos tractan sobre a zaguera ballena que se cazó en a Mar Cantabrica, o 14 de mayo de 1901, frent d'a barra de la villa costanera de Orio, en Guipuzcua. Iste feito estió un destacto succeso en o País Basco porque en ixas envueltas ya yera casi imposible de veyer ballenas amán d'as suya costas (por a suya cazata indiscriminada y extinción).
Ta que se veiga platera a impronta que dixoron istos feitos entre as chnts d'xas envueltas, mesmo se i dicen os apellitos d'os marins que facioron a cazata d'ista ballena: Manuel Olaizola, Loidi, Uranga, Atxaga y Manterola.
|
Mila bederatzieun da
lenengo urtean
Maiatzaren amalau
garren egunian
Orioko herriko
barraren aurrian.
Balia agertu zan
beatzik aldian.
Haundia ba zan ere
azkar ibilian.
Bueltaka han zebilen
jun da etorrian.
Ondarra arrotuaz
murgil igarian.
Zorriak zeuzkan eta
haiek bota nahian.
Ikusi zutenian
hala zebilela
beriala jun ziran
treñeruen bila.
Arpoi ta dinamitak
eta soka bila.
Aguro ekartzeko
etzan jende hila
Bost treñero juan ziran
patroi banarekin.
Mutil bizko bikain
guztiz onarekin.
Manuel Olaizola
eta Loidirekin.
Uranga, Atxaga ta
Manterolarekin.
Baliak egindako
salto ta marruak
ziran izugarri ta
ikaratzekuak
atzera egin gabe
hango arriskuak
arpoiakin hil zuten
han ziran hangoak.
Bost txalupa jiran da
erdian balia
gizonek egin zuten
bain nahiko pelia.
Ikusi zutenian
hil edo itoa
legorretikan ba zan
biba ta txaloa.
Hamabi metro luze
gerria hamar lodi
Buztan pala lau zabal
albuetan para bi.
Ezpañetan bizarrak
beste ilera bi
orraziak bezala
ain zeuzkan ederki.
Gorputzez zan mila ta
berreun arrua.
Beste berreun mingain
ta tripa barruak.
Gutxi janez etzegon
batere galdua.
Tiñako sei pesetan
izan zan saldua.
Gertatua jarri det
egiaren alde.
Hau horrela ez ba da
jendiari galde.
Bihotzez pozturikan
atsegintsu gaude.
Gora oriotarrak!
esan bildur gabe.
|
En o primer anyo
de mil nueucientos (anyo 1901)
En o día catorce
d'o mes de mayo
Frent d'a barra
d'o lugar d'Orio.
Amaneixió una ballena
alto u baixo a las nueu.
Encara que yera muit gran
de movimiento yera rapeda.
Fendo-ie vueltas yera
venindo y marchando.
Movendo l'arena
sumerchindo-se en nadar.
Teneba pegollos y
se'n quereba desfer.
Cuan la veyoron
que asinas yera
a escape fuoron
a buscar as suyas traineras.
a buscar a soga
arpons y dinamita.
Ta fer-se con tot,
no yeran chent mica lenta
Fuoron cinco traineras
cadaguna con o suyo patrón.
Zagals rapedos y formidables
con tot o millor.
Manuel Olaizola
y con Loidi.
Uranga, Atxaga y
con Manterola.
Os brincos y os tulidos
que fació a ballena
yeran terrorificos y
que feban espanto,
sin reblar
debant d'os periglos
os que i yeran
la matoron con l'arpón.
Cinco chalupas chirando y
en a mitat la ballena
os hombres facioron,
prou buena peleya.
Cuan la veyoron
muerta u afogata
dende a tierra firme i heba
entaltos y aplausos.
Doce metros de longaria,
de grosor de cintura, diez.
A pala de coda cuatre d'amplaria
a cada costau dos palas.
En os labios as barbas
con dos filas mas
como si fuesen as pintras
li quedaban maravillosament.
De cuerpo teneba mil y
doce arrobas.
Unas atras docientas a luenga
y as entranyas d'a tripa.
De no haber minchau cosa
no yera desgastatas.
Cada barril a seis pesetas
lo vendioron.
Lo que s'escaició lo he meso
en favor d'a verdat.
Si no ye asinas
preguntaz-le-ne a la chent.
Goyosos de tot corazón
somos exultants.
Entalto os oriotarras!
deciz sin garra miedo.
|
Datos: Q11054280