বাঞ্জৰা
বাঞ্জৰা বা বানজৰা বা লামবাদাসকল ভাৰতত পোৱা যাযাবৰী জনজাতি।[1]
ব্যুৎপত্তি
[সম্পাদনা কৰক]গোৰসকলে সাধাৰণতে নিজকে বাঞ্জৰা আৰু বাহিৰৰ লোকসকলক কোৰ বুলি কয়, কিন্তু এই ব্যৱহাৰ তেওঁলোকৰ নিজৰ সম্প্ৰদায়ৰ বাহিৰলৈও বিস্তৃত নহয়।[2][3] মতিৰাজ ৰাথোড়ৰ মতে এই সম্প্ৰদায়টো খ্ৰীষ্টীয় চতুৰ্দশ শতিকাৰ আশে-পাশে বাঞ্জৰা নামেৰে পৰিচিত হৈছিল আৰু ইয়াৰ পূৰ্বে লমনৰ সৈতে কিছু সম্পৰ্ক আছিল, যিসকলে ৩,০০০ বছৰীয়া ইতিহাসৰ দাবী কৰে।[4]
ইৰফান হাবিবে বিশ্বাস কৰে যে বঞ্জৰাৰ উৎপত্তি সংস্কৃত শব্দৰ পৰাই হৈছে যাক বিভিন্ন ধৰণে ভানিজ, ৱানিক, আৰু বানিক বুলি অনুবাদ কৰা হৈছে। ইয়াৰ লগতে বনিয়া জাতিৰ নামটোও আছে, যিটো ঐতিহাসিকভাৱে ভাৰতৰ "প্ৰধান" ব্যৱসায়িক সম্প্ৰদায় আছিল।[5] কিন্তু বি জি হালবৰৰ মতে বঞ্জৰা শব্দটো সংস্কৃত ভান চৰাৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছে ৷[6][টোকা 1]
গোৰ বঞ্জৰা, বালাদিয়া, গোৰ, গৌৰ ৰাজপুত, ৰাজপুত বঞ্জৰা, লাডানিয়া, লাবানা, নায়ক ইত্যাদি বিভিন্ন প্ৰান্তত এই গোটটো বিভিন্ন নামেৰে পৰিচিত। সম্প্ৰদায়টোৱে বহুতো ভাষা গ্ৰহণ কৰাৰ পিছতো সমগ্ৰ ভাৰততে বাঞ্জৰা ব্যৱহাৰ কৰা হয় যদিও কৰ্ণাটকত এই নামটো বনিজাগৰুলৈ সলনি কৰা হয়।[8] ১৯৬৮ চনত সৰ্বভাৰতীয় বঞ্জৰা সেৱা সংঘ নামৰ জাতি সংঘই কৰা এক সমীক্ষাত ২৭টা প্ৰতিশব্দ আৰু ১৭টা উপগোট লিপিবদ্ধ কৰা হৈছে।{sfnp|Habib|1990|p=374|ps=}} A survey conducted in 1968 by the All India Banjara Seva Sangh, a caste association, recorded 27 synonyms and 17 subgroups.[9]
ইতিহাস
[সম্পাদনা কৰক]লেখক জে জে ৰয় বৰ্মনৰ মতে বাঞ্জৰাসকলে সমগ্ৰ ৰাজস্থানৰ লগতে ভাৰতৰ অন্যান্য প্ৰান্তত বসতি স্থাপন কৰিছে।[10] ভোপা, ডম্বা, আৰু কালবেলিয়াৰ সৈতে একেলগে তেওঁলোকক কেতিয়াবা "ভাৰতৰ জিপ্সী" বুলিও কোৱা হয়।[11] ডি বি নাইকে কৈছে যে "ৰোমা জিপ্সী আৰু বাঞ্জাৰা লেম্বানীসকলৰ মাজত ইমানবোৰ সাংস্কৃতিক সাদৃশ্য আছে"। [12]
লেখক বি জি হালবৰে উল্লেখ কৰিছে যে বেছিভাগ যাযাবৰী সম্প্ৰদায়ে তেওঁলোকক ৰাজপুত বংশৰ বংশধৰ বুলি বিশ্বাস কৰে। তেওঁলোকে দাবী কৰে যে মোগল সাম্ৰাজ্যৰ সময়ত, তেওঁলোকে অৰণ্যলৈ গুচি গৈছিল আৰু বিদেশী প্ৰভাৱ নোহোৱা হ’লেহে উভতি অহাৰ প্ৰতিজ্ঞা কৰিছিল। হালবৰৰ মতে ইহঁতৰ উৎপত্তি উত্তৰ-মধ্য ভাৰতৰ পৰাই মিশ্ৰিত জাতি-জনগোষ্ঠীৰ যেন লাগে।[6] কিন্তু ইৰফান হাবিবে লক্ষ্য কৰিছে যে তেওঁলোকৰ গঠনকাৰী গোটসমূহৰ প্ৰকৃততে হয়তো এক উমৈহতীয়া উৎপত্তি নাথাকিবও পাৰে, যিবোৰ তত্ত্বই অন্যথা সৰল শ্ৰেণীবিভাজন সৃষ্টি কৰিবলৈ আগ্ৰহী ১৯ শতিকাৰ ব্ৰিটিছ নৃতাত্ত্বিকসকলৰ ব্যৱস্থাগত পক্ষপাতিত্বক প্ৰতিফলিত কৰে।[13] লক্ষ্মণ লক্ষ্য কৰিছে যে "বিভিন্ন গোটৰ মাজত থকা চহকী বৈচিত্ৰ্যক অৱজ্ঞা কৰি ঔপনিৱেশিক ৰাষ্ট্ৰই তেওঁলোকৰ বঞ্জৰাৰ মৰ্যাদা পৰিসীমাবদ্ধ কৰিছিল"।[14]
যদিও ষোড়শ শতিকালৈকে বাঞ্জৰা বুলি কোৱা হোৱা নাছিল, হাবিবে বিশ্বাস কৰে যে ৰাজদৰবাৰৰ বুৰঞ্জীকাৰ জিয়াউদ্দিন বাৰানি আৰু শ্বেইখ নাছিৰুদ্দিনে কিছু শতিকাৰ আগতে, আলাউদ্দিন খিলজীৰ শাসনৰ সময়ৰ আশে-পাশে, দিল্লী চুলতানিত বঞ্জাৰা থকাটো নথিভুক্ত কৰিছিল[15]। ষষ্ঠ শতিকাত বাস কৰা সংস্কৃত লেখক ডাণ্ডিনে তেওঁলোকক উল্লেখ কৰিছে কিন্তু, নামেৰে নহয়।[16]
কাৰ্যকলাপ
[সম্পাদনা কৰক]বঞ্জৰাসকল ঐতিহাসিকভাৱে ভাৰতৰ অন্তৰ্দেশীয় অঞ্চলৰ চৰাই-চিৰিকটি, ব্যৱসায়ী, প্ৰজননকাৰী আৰু সামগ্ৰী পৰিবহণকাৰী আছিল, যাৰ বাবে তেওঁলোকে নাও, গাড়ী, উট, গৰু, গাধ, আৰু কেতিয়াবা তুলনামূলকভাৱে দুৰ্লভ ঘোঁৰা ব্যৱহাৰ কৰিছিল, সেয়েহে তেওঁলোকে বাণিজ্য আৰু অৰ্থনীতিৰ এক বৃহৎ অংশ নিয়ন্ত্ৰণ কৰিছিল । পৰিবহণৰ ধৰণ ভূখণ্ডৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰিছিল। উদাহৰণস্বৰূপে, উট আৰু গাধ পাহাৰীয়া ঠাইৰ বাবে বেছি উপযোগী আছিল, যিবোৰ গাড়ীয়ে অতিক্ৰম কৰিব নোৱাৰি, আনহাতে বলধে ভিজা নিম্নভূমি অঞ্চলৰ মাজেৰে ভালদৰে আগবাঢ়ি যাব পাৰিছিল। [15][17] গভীৰ অৰণ্যৰ সন্দৰ্ভত তেওঁলোকৰ দক্ষতাক বিশেষভাৱে মূল্যৱান বুলি কোৱা হৈছিল।{sfnp|Prasad|1998|pp=337–338|ps=} এই টাণ্ডাৰ[টোকা 2] ৰে’ল পথৰ আগমন আৰু পথৰ উন্নতিৰ বাবেও বহুতে কেৰিয়াৰ হিচাপে কাম হেৰুৱাই পেলালে। কোনোৱে কাঠ আৰু উৎপাদিত সামগ্ৰীৰ বাবে অৰণ্যত কাম কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল[24] কোনোৱে কৃষক হিচাপে বসতি স্থাপন কৰিছিল আৰু কোনোৱে অপৰাধৰ ফালে মুখ কৰিছিল।[26] ইয়াৰ আগতে কিছুমান ব্ৰিটিছ লোক আছিল যি ভ্ৰমণৰ সময়ত সেনাবাহিনীলৈ বাৰ্তা আৰু অস্ত্ৰ-শস্ত্ৰ প্ৰেৰণ কৰাত ভূমিকা লোৱাৰ বাবে তেওঁলোকক অবাঞ্চিত বুলি গণ্য কৰিছিল [27] আৰু অপৰাধমূলক কাৰ্য্যক তেনেদৰেই গণ্য কৰাৰ সাধাৰণ প্ৰৱণতাও আছিল ব্ৰিটিছসকলৰ মাজত যিটো নিৰ্দিষ্ট বাসস্থান নথকা সম্প্ৰদায়ৰ মাজত স্বাভাৱিক আছিল।[28][টোকা 3] ব্ৰিটিছে তেওঁলোকক কেতিয়াবা থুগীৰ সৈতে জড়িত কৰিছিল[30] আৰু ১৮৩০ চনৰ ভিতৰতsfnp|Sinha|2008|p=8|ps=}}তেওঁলোকে পথৰ কাষত ডকাইতি, গৰু চুৰি, শস্য বা অন্যান্য সম্পত্তি চুৰি আদি অপৰাধ সংঘটিত কৰাৰ বাবে কিছু কুখ্যাতি লাভ কৰিছিল। এনে অপৰাধত দলৰ মূৰব্বীৰ নেতৃত্বত মহিলাসকলে আগশাৰীৰ ভূমিকা লৈছিল, আৰু যদি কাৰোবাক দোষী সাব্যস্ত কৰা হয়, তেন্তে দলৰ আন সদস্যসকলে তেওঁৰ পৰিয়ালৰ যত্ন লৈছিল।[31] দৰিদ্ৰ, বেছিভাগেই নিৰক্ষৰ আৰু অদক্ষ বাঞ্জৰাসকলেও শিক্ষাৰ জৰিয়তে উন্নতিৰ প্ৰতিৰোধী আছিল, যি কঠোৰ নিয়ন্ত্ৰণৰ বাহিৰে আন কোনো উপায় এৰি নোযোৱা বুলি ব্ৰিটিছে অনুভৱ কৰিছিল। কুকৰ্মৰ বাবে তেওঁলোকৰ দুৰ্নাম বিংশ শতিকাৰ আৰম্ভণিলৈকে টিকি থাকিল। [24]
ভাৰতৰ স্বাধীনতাৰ পিছলৈকে বঞ্জৰাসকলৰ নিৰ্দিষ্ট অপৰাধী জনজাতি হিচাপে দুৰ্নাম চলি আছিল। তেতিয়া অপৰাধী জনজাতি আইন বাতিলৰ ফলত তেওঁলোকক ডেনটিফাইড জনজাতিৰ ভিতৰত অন্যতম হিচাপে শ্ৰেণীভুক্ত কৰা হৈছিল ৷[32]
ভাষা
[সম্পাদনা কৰক]যিহেতু বাঞ্জৰা ভাষাৰ কোনো লিপি নাই, সেয়েহে ইয়াক হয় দেৱনাগৰীত লিখা হয় নতুবা স্থানীয় ভাষাৰ লিপিত, যেনে তেলেগু বা কানাড়া ভাষাত লিখা হয়।{{sfnp|Bhukya|2010|p=233|ps=} আজি বহু বাঞ্জৰা দ্বিভাষিক বা বহুভাষিক। তেওঁলোকে নিজৰ চৌপাশৰ প্ৰধান ভাষা গ্ৰহণ কৰে, কিন্তু যিসকলে ঘন বাঞ্জৰা জনসংখ্যাৰ অঞ্চলত বাস কৰিয়েই আছে, তেওঁলোকে নিজৰ পৰম্পৰাগত ভাষা ব্যৱহাৰ কৰিয়েই আছে।[33][34]
ভাৰতৰ সংবিধানত পৰম্পৰাগত ভাষাক স্বীকৃতি দিয়াৰ আহ্বান জনোৱা হৈছে ; তেলেংগানা ৰাজ্যই প্ৰাথমিক বিদ্যালয়ৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ বাবে ভাষাটোৰ দুখন পাঠ্যপুথি প্ৰৱৰ্তন কৰিছে। [35]
কলা
[সম্পাদনা কৰক]
বাঞ্জৰা শিল্পত নৃত্য আৰু সংগীতৰ দৰে পৰিবেশন কলা, লগতে লোক আৰু প্লাষ্টিক কলা, যেনে ৰেংগোলি, বস্ত্ৰ এম্ব্ৰয়ডাৰী, টেটু কৰা, আৰু চিত্ৰকলা আদি অন্তৰ্ভুক্ত।[36] বাঞ্জৰা এম্ব্ৰয়ডাৰী আৰু টেটু কৰাটো বিশেষভাৱে মূল্যৱান আৰু ইয়াৰ উপৰিও বঞ্জাৰা পৰিচয়ৰ এক উল্লেখযোগ্য দিশ। লেম্বানী মহিলাসকল লেপো এম্ব্ৰয়ডাৰীত বিশেষজ্ঞ, য’ত কাপোৰত আইনা, সজ্জাগত গুটি, মুদ্ৰাৰ টুকুৰা চিলাই কৰা হয়। [37] কৰ্ণাটকৰ বেলাৰী জিলাৰ সন্দুৰু, জনজাতিটোৰ বাবে অনন্য বস্ত্ৰ এম্ব্ৰয়ডাৰীৰ সন্দুৰ লাম্বানী এম্ব্ৰয়ডাৰীৰ ঠাই। ই ভৌগোলিক স্বীকৃতি লাভ কৰিছে ৷[38]
উৎসৱ-পাৰ্বন
[সম্পাদনা কৰক]বঙৰাসকলে সাধাৰণতে জুন বা জুলাই মাহত সীতলা নামৰ এটা উৎসৱ পালন কৰে, য'ত তেওঁলোকে গৰু-ম'হৰ সুৰক্ষাৰ বাবে প্ৰাৰ্থনা কৰে[39] আগষ্ট মাহত তেওঁলোকে তীজ উৎসৱ পালন কৰে, য'ত ডেকা, অবিবাহিত ছোৱালীয়ে এজন ভাল দৰাৰ বাবে প্ৰাৰ্থনা কৰে। এই পাৰ্বনত বাঁহৰ বাটিত বীজ সিঁচি দিনে তিনিবাৰকৈ ন দিন পানী দিয়ে আৰু যদি অংকুৰবোৰ "ডাঠ আৰু ওখ" হয়, তেন্তে ইয়াক শুভ লক্ষণ বুলি গণ্য কৰা হয়। তীজৰ সময়ত ছোৱালীবোৰে পুলিৰ টোপোলাবোৰৰ চাৰিওফালে গান গায় আৰু নৃত্য কৰে। [40]
নৃত্য আৰু সংগীত
[সম্পাদনা কৰক]
অগ্নি নৃত্য, ঘুমৰ নৃত্য, চাৰি নৃত্য বঞ্জৰাসকলৰ পৰম্পৰাগত নৃত্য। বাঞ্জৰাত দধি বা গজুগোনিয়া নামেৰে জনাজাত গায়কসকলৰ এটা ভগ্নী সম্প্ৰদায় আছে।[41] পৰম্পৰাগতভাৱে তেওঁলোকে গাঁৱে গাঁৱে ঘূৰি ফুৰিছিল আৰু সাৰংগীৰ সংগীতত গীত গাইছিল।[42]
ধৰ্ম
[সম্পাদনা কৰক]বাঞ্জৰা লোকে বালাজী আৰু জগদম্বা আদি দেৱতাক পূজা কৰা বুলি জনা যায় ৷ গুৰু নানককো তেওঁলোকে অতিশয় শ্ৰদ্ধাৰে পালন কৰে।[43] সেৱালাল, বা সেৱাভায়া বঞ্জৰাসকলৰ আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ সাধু। ঔপনিৱেশিক ব্ৰিটিছ প্ৰশাসকসকলে তেওঁৰ কাহিনীৰ উদ্ধৃতি দি তেওঁক ১৯ শতিকাৰ স্থানত ৰাখিছে আৰু তেওঁৰ মূল নামটো শিৱ ৰাথোড় বুলি চিনাক্ত কৰিছে।[44][45]
সমাজ
[সম্পাদনা কৰক]বঞ্জৰাসকল পৰম্পৰাগতভাৱে পৰিভ্ৰমী জনগোষ্ঠী আছিল যদিও প্ৰতি বছৰে ঐতিহাসিকভাৱে জুন—আগষ্টৰ বাৰিষা মাহবোৰত তেওঁলোকে নিৰ্দিষ্ট গাঁৱৰ বাসস্থানত বসতি স্থাপন কৰিছিল। [46] আধুনিক পৰিবহণ পদ্ধতিৰ প্ৰৱৰ্তনে সম্প্ৰদায়টোক বহুলাংশে নিজৰ পৰম্পৰাগত বৃত্তিৰ পৰা আঁতৰ কৰি তুলিছিল, যাৰ ফলত তেওঁলোকে অৰ্থনৈতিক দুৰ্দশাৰ সন্মুখীন হ’বলগীয়া হৈছিল, যাৰ পৰা তেওঁলোকে কৃষি আৰু অন্যান্য অদক্ষ শ্ৰমিকৰ ফালে মুখ কৰি সকাহ বিচাৰিছিল। ভি সৰ্বেশ্বৰ নাইকে লক্ষ্য কৰিছে যে শেহতীয়াকৈ ১৯৯৬ চনতো বহুতে এতিয়াও আয়ৰ পৰিপূৰক হিচাপে ঋতুভিত্তিকভাৱে যাযাবৰী জীৱনশৈলী বজাই ৰাখিছিল। ইয়াৰ উপৰিও তেওঁলোকে নিজৰ বহিঃবিবাহী বংশৰ মাজত সাধাৰণ বৈশিষ্ট্যসমূহ ধৰি ৰাখিছিল, য'ত আছিল কঠোৰ জনজাতীয় অন্তৰ্বিবাহ, গোৰ-বলি ভাষাৰ ব্যৱহাৰ, নিজকে গোৰ বুলি উল্লেখ কৰা, টাণ্ডা গোটত বসতি স্থাপন কৰা, বিবাদ সমাধানৰ বাবে গোৰ পঞ্চায়ত নামৰ জনজাতীয় পৰিষদ ব্যৱহাৰ কৰা আৰু মহিলাৰ ক্ষেত্ৰত পৰম্পৰাগত সাজ-পোছাক পৰিধান কৰা। কিন্তু পুৰুষসকলে নিজৰ পৰম্পৰাগত সাজ-পোছাক, বগা ধুতি আৰু ৰঙা পাগুৰি, লগতে কাণফুলি,আঙঠি, কানাডোৰো (কঁকালত পিন্ধা ৰূপৰ ডোঙা) আদি পৰিধান কৰাটো বহুলাংশে ত্যাগ কৰিছে।[47]
বিবাহ
[সম্পাদনা কৰক]১৯৯০ চনৰ অন্ধ্ৰ প্ৰদেশত বাঞ্জৰাৰ ৰীতি-নীতিৰ বিষয়ে নাইকে লিপিবদ্ধ কৰিছে যে তেওঁলোকে একপত্নীকে ধৰি বিবাহৰ ধৰণ অনুসৰণ কৰে। বিধৱাক পুনৰ বিবাহ কৰিবলৈ দিয়া হয়, আৰু বিবাহ বিচ্ছেদ গ্ৰহণ কৰা হয়, যদিহে ইয়াৰ গোৰ পঞ্চায়তৰ সন্মতি থাকে ৷[48] বিবাহ সাধাৰণতে মোটামুটি ওচৰত, একেটা তালুকাৰ ভিতৰত, বা, মাজে মাজে, জিলাখনত বাস কৰা লোকৰ মাজত হয়। যেতিয়া মানুহজনৰ কিছু শিক্ষা থাকে, তেনে ক্ষেত্ৰত তেওঁলোকে অধিক দূৰত্বৰ সৈতে জড়িত ব্যৱস্থা কৰা দেখাটো অধিক সাধাৰণ হৈ পৰিছে।[34]
ল’ৰাৰ পিতৃয়েই বিবাহৰ প্ৰস্তাৱ আৰম্ভ কৰে, সাধাৰণতে ল'ৰাৰ বয়স ১৮ বছৰ হ’লে আৰু স্বতন্ত্ৰ পৰিয়াল চলাবলৈ সক্ষম বুলি গণ্য কৰা হয়। সম্ভাৱ্য কইনাকে ধৰি মহিলা আৰু ছোৱালীৰ কোনো কথা নাই যদিও পিতৃয়ে নিজৰ টাণ্ডাৰ নাইকৰ পৰা আৰু ঘনিষ্ঠ আত্মীয়ৰ পৰা পৰামৰ্শ লয়। ছোৱালীবোৰ সাধাৰণতে যৌৱনকালৰ আৰম্ভণিৰে পৰাই এই আয়োজিত বিবাহৰ বাবে সাজু হয়, আৰু প্ৰস্তাৱ আহিলে তাইৰ দেউতাকে নিজৰ নাইক আৰু গাঁৱৰ বয়োজ্যেষ্ঠসকলে দিয়া পৰামৰ্শত সন্মতি দিব। ৰাশিফলৰ পৰামৰ্শও এইক্ষেত্ৰত লোৱা হয় আৰু ল’ৰাটো সম্পৰ্কে তথ্য সংগ্ৰহ কৰা হয়। কেতিয়াবা, ব্যৱস্থাটো আগতেই কৰা হয় আৰু আনকি ইয়াক বাগদান অনুষ্ঠানৰ দ্বাৰাও গম্ভীৰ কৰি তোলা হ’ব পাৰে, যাক সাগাই বুলি কোৱা হয়, কিন্তু ছোৱালীজনী যৌৱনকাল নোহোৱালৈকে ঘৰতে থাকে। যেতিয়া চুক্তি হয় আৰু দুয়োপক্ষই গোৰ পঞ্চায়তৰ সন্মুখত সেই কথাৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিয়ে, তেতিয়া ল'ৰাৰ পৰিয়ালে টাণ্ডা আৰু ছোৱালীজনীৰ পৰিয়ালৰ বাবে সুৰা, সুতাপাত, বাদাম বিতৰণ কৰে। বিয়াৰ লগে লগে তাইক পৰম্পৰাগত সাজ-পোছাকৰ সম্পূৰ্ণ ছেট উপহাৰ দিয়া হয়, যিটো তাইৰ মাকে বনায়।[49] বৈবাহিক অৱস্থা অনুসৰি মহিলাৰ সাজ-পোছাক ভিন্ন হয়, লগতে তেওঁলোকৰ অলংকাৰো ভিন্ন হয়। যদিও এসময়ত এই অলংকাৰটো হাতীদাঁত আৰু ৰূপেৰে তৈয়াৰ কৰা হৈছিল, অৰ্থনৈতিক পৰিস্থিতি হ্ৰাস পোৱাৰ বাবে ইয়াক প্লাষ্টিক আৰু এলুমিনিয়ামৰ পৰা তৈয়াৰ কৰা হৈছে। মূলতঃ ৰঙা ৰঙৰ সামগ্ৰীৰ ওপৰত কাঁচৰ টুকুৰা, গুটি আৰু সাগৰীয় খোলা আদিৰে গঠিত তেওঁলোকৰ পোছাকৰ অতি বিশৃংখল প্ৰকৃতিৰ অৰ্থ হ’ল সাৱধানে কাপোৰ ধোৱাৰ মাজত মাহৰ পিছত মাহ ধৰি পিন্ধা।[48]
ছোৱালীৰ পিতৃক কইনাৰ মূল্য দিয়াৰ প্ৰথা পৰম্পৰাগতভাৱে বাগদানৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰযোজ্য। কইনাৰ পৰিয়ালে যৌতুক দিয়াটো স্পষ্ট হৈ পৰিছে। এই লেনদেনৰ মূল্য গোৰ পঞ্চায়তে নিৰ্ধাৰণ কৰে। পৰম্পৰাগতভাৱে এঘাৰ টকা আৰু হয় চাৰিটা ম’হ নহয় এটা ম’হ আৰু তিনিটা গৰু, দিয়া হয়। সাধাৰণতে কাম কম হোৱা সময়ৰ বাবে বিবাহৰ ব্যৱস্থা কৰা হয়, গতিকে এপ্ৰিল আৰু মে’ মাহবোৰ সাধাৰণ, কিয়নো এই মাহবোৰ শস্য চপোৱাৰ সময়ৰ ঠিক পিছতেই পৰে।[50]
লিংগ ভূমিকা
[সম্পাদনা কৰক]বঞ্জাৰা পৰিয়ালে পুত্ৰ-কন্যা উভয় সন্তান জন্ম দিয়াটো পছন্দ কৰে। পুত্ৰক প্ৰয়োজনীয় বুলি গণ্য কৰা হয়, কাৰণ তেওঁলোক পিতৃবংশগত সমাজ, আনহাতে অন্ততঃ এগৰাকী কন্যাক বাঞ্ছনীয় বুলি গণ্য কৰা হয়, কাৰণ পুত্ৰই বিবাহত অত্যধিক ব্যস্ত হ’লে পিতৃ-মাতৃক বৃদ্ধ বয়সত চোৱা-চিতা কৰিব পাৰে। কন্যাসকলেও নিজৰ বিয়াৰ পূৰ্বে পৰিয়ালটো চলোৱাত যথেষ্ট অৰিহণা যোগায় আৰু সেই কাৰণেই মাতৃয়ে তেওঁলোকক বহুমূলীয়া জ্ঞান কৰে। তেওঁলোকে বিভিন্ন ঘৰুৱা কামত প্ৰশিক্ষণ লাভ কৰে যি পৰিয়ালটো আৰু তেওঁলোকৰ ভৱিষ্যত বিবাহিত জীৱন দুয়োটাকে উপকৃত কৰে। ইহঁতে পৰিয়ালৰ গৰু-ম’হ চৰাবলৈ আৰু চৰাবলৈ আৰু শস্য পথাৰত কাম কৰাত সহায় কৰে।[51]
এগৰাকী বঞ্জৰা পত্নী স্বামীৰ অধীন আৰু তেওঁ শহুৰেকৰ বাবে দৈনন্দিন কাম-কাজ সম্পাদন কৰিব বুলি আশা কৰা হয়। তাই আৰু স্বামীয়ে শাহুৱেকৰ লগত থকাৰ সময়তে তাই শাহুৱেকৰো অধীন। ডাঙৰ পৰিয়ালৰ সৈতে সহবাসৰ এই সময়ছোৱা সাধাৰণতে স্বামীয়ে ভাতৃহঁতৰ বিবাহৰ ব্যৱস্থা কৰাত সহায় নকৰালৈকে থাকে। স্বামীয়ে ভাই-ভনীৰ প্ৰতি থকা বাধ্যবাধকতাৰ পৰা মুক্ত হ’লে পত্নীয়ে যৌথ ঘৰখনৰ পৰা বিচ্ছিন্নতা লাভৰ বাবে হেঁচা প্ৰয়োগ কৰে, যিয়ে তেওঁক কিছু পৰিমাণে স্বাধীনতা প্ৰদান কৰে যদিও তেওঁ অৰ্থনৈতিকভাৱে স্বামীৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল হৈ থাকে। ঘৰ-দুৱাৰ পৃথক হোৱাৰ ফলত স্বামীয়ে মাক-দেউতাকৰ পৰা মাটি, পশুধন, ধন আদি কিছু সম্পত্তি লাভ কৰে, কিন্তু পিতৃপ্ৰধান সমাজ হোৱাৰ বাবে পত্নীৰ একো নাথাকে। [52]
ধৰ্মীয় উৎসৱত বাঞ্জৰা পুৰুষে আগভাগ লয়, মহিলাসকলে সহায়ক ভূমিকা পালন কৰে। পুৰুষে ভক্তিমূলক গীত গায় আৰু মন্দিৰৰ ৰীতি-নীতি কৰে, কিন্তু গায়ন-বায়নৰ বেছিভাগেই মহিলাসকলে কৰে। মহিলাসকলৰ সৰ্বোচ্চ ধৰ্মীয় অনুষ্ঠানটো হ’ল বিয়াৰ প্ৰস্তুতি, যিটো অনুষ্ঠান সাধাৰণতে কইনাৰ পৰিয়ালৰ ঘৰত হয়।[53]
পুৰুষসকলেই গোৰ পঞ্চায়তৰ জৰিয়তে ৰাজনৈতিক কাম-কাজো কৰে, বিবাদ নিষ্পত্তি কৰে, আৰু অন্যান্য সমস্যাৰ সৈতে মোকাবিলা কৰে৷ মহিলাৰ লগত জড়িত যিকোনো বিষয় পুৰুষে চম্ভালে, আৰু তেওঁৰ স্বাৰ্থক প্ৰতিনিধিত্ব কৰা পুৰুষেই, উদাহৰণস্বৰূপে বিবাহৰ প্ৰস্তাৱৰ বাবে হোৱা লেনদেন, যিবোৰৰ বাবে সদায় গোৰ পঞ্চায়তৰ সন্মতিৰ প্ৰয়োজন হয়। যদি কোনো মহিলাই স্বামী আৰু বৈবাহিক বাসস্থান এৰি যায়, তেন্তে সেইটোও পুৰুষৰ বিচাৰ কৰিবলগীয়া বিষয়।[54]
বিতৰণ
[সম্পাদনা কৰক]২০০৮ চনৰ হিচাপত অন্ধ্ৰ প্ৰদেশ, তেলেংগানা, আৰু ওড়িশা ৰাজ্যত বঞ্জাৰা সম্প্ৰদায়ক অনুসূচিত জনজাতি হিচাপে তালিকাভুক্ত কৰা হৈছে। ছত্তীশগড়, গুজৰাট, হাৰিয়ানা, মধ্যপ্ৰদেশ, মহাৰাষ্ট্ৰ, আৰু ৰাজস্থানত তেওঁলোকক অন্য পিছপৰা শ্ৰেণী হিচাপে আৰু কৰ্ণাটক, দিল্লী, পঞ্জাৱত অনুসূচিত জাতি হিচাপে চিহ্নিত দিয়া হৈছিল।[55]
তথ্য সংগ্ৰহ
[সম্পাদনা কৰক]টোকা
- ↑ Sumahan Bandyopadhyay says something fairly similar—"Derived from ban and charan, meaning wanderers of forest" or "cattle grazers".[7]
- ↑ A tanda refers to a caravan of bullocks but was also used to describe a Banjara encampment.[18]} নেতৃত্বত এজন নিৰ্বাচিত মুৰব্বী আছিল, যাক বিভিন্ন ধৰণে মুকাদ্দাম, নায়ক বা নাইক বুলি বৰ্ণনা কৰা হৈছিল।[15][19] এনে টাণ্ডাত সাধাৰণতে এটা নিৰ্দিষ্ট সামগ্ৰী কঢ়িয়াই নিয়া হয় আৰু সেয়েহে ই মূলতঃ এক সংযুক্ত বাণিজ্যিক কাৰ্য্যকলাপ আছিল। [1] সেইবোৰ বিশাল সমাবেশো হ’ব পাৰে। কিছুমানত ই ১ লাখ ৯০ হাজাৰ জন্তুৰে গঠিত বুলি লিপিবদ্ধ কৰা হৈছে আৰু ইহঁতে সেনাবাহিনীৰ প্ৰয়োজনীয়তাও পূৰণ কৰিছিল। ১৭৯০ চনৰ শেষৰ ফালে মাৰাঠা কনফেডাৰেচনৰ বিৰুদ্ধে চলোৱা অভিযানত ৱেলিংটনৰ ড্যুকে সামৰিক উদ্দেশ্যে এইবোৰ ব্যৱহাৰ কৰিছিল [1] কিছুমান বাঞ্জৰা উপগোটে নিৰ্দিষ্ট সামগ্ৰীৰ ব্যৱসায় কৰিছিল, কিন্তু বেছিভাগেই তেওঁলোকৰ ধন ঘটাব পৰা যিকোনো বস্তুৰ ব্যৱসায় কৰিছিল [1] —এই পৰিসৰ বিশাল আছিল, ইয়াত সমভূমিৰ উৎপাদিত সামগ্ৰী যেনে তৈলবীজ, চুপাৰি, আফিং, ফল-মূল, বনজ সামগ্ৰী (যেনে, আঠা, জামু, মৌ), আৰু পাহাৰৰ পৰা অহা বস্তু, ধঁপাত আৰু ঘাঁহকে ধৰি। [1] কিছুমানে নিৰ্দিষ্ট সামগ্ৰীৰ ব্যৱসায় কৰিছিল, যেনে লৱণ (নিমখ), মুলতানি (শস্য), মুকেৰী (কাঠ)। [1] ব্ৰিটিছ ঔপনিৱেশিক যুগৰ আগতে বেৰাৰত এটা সাধাৰণ বাঞ্জৰা প্ৰথা আছিল কপাহ অঞ্চলটোৰ বাহিৰলৈ লৈ যোৱা আৰু তাৰ পিছত উৎপাদিত সামগ্ৰী, নিমখ, মছলা আৰু অনুৰূপ খাদ্য সামগ্ৰী লৈ অঞ্চলটোলৈ উভতি অহা।[20] সেই অঞ্চলত ডেকান মালভূমি আৰু মধ্য প্ৰদেশলৈ ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ আগমনৰ পূৰ্বে বাঞ্জৰাসকলৰ নিমখৰ চলাচলৰ একচেটিয়া অধিকাৰ আছিল।[21] অধিক সাধাৰণভাৱে ক’বলৈ গ’লে তেওঁলোকে গৰু-ম’হৰ ব্যৱসায়ো কৰিছিল, জন্তুবোৰক লৈ দেশৰ বজাৰত ঘূৰি ফুৰিছিল আৰু তেওঁলোকে নিজৰ গাড়ী ভাড়াত দিছিল।[22] যদিও কিছুমান পুৰণি সূত্ৰই তেওঁলোকে বাকি ব্যৱহাৰ কৰা নাছিল বুলি কৈছে, হাবিবৰ ঐতিহাসিক উৎসৰ বিশ্লেষণৰ পৰা অনুমান কৰিব পাৰি যে তেওঁলোকে ব্যৱহাৰ কৰিছিল আৰু কিছুমান ইয়াৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল আছিল। বাঞ্জৰা জীৱনৰ ভ্ৰমণকাৰী প্ৰকৃতিয়ে তেওঁলোকৰ সমাজৰ আচৰণত যথেষ্ট প্ৰভাৱ পেলাইছিল। দেশৰ বিভিন্ন প্ৰান্তত সামগ্ৰীৰ চলাচলৰ অৰ্থ আছিল যে বাঞ্জৰাসকলক ব্যৱসায়ী, ধনদাতা আৰু ব্যৱসায়ীসকলৰ বিশ্বাসযোগ্য হ’ব লাগিছিল, আৰু আছিল। বাণিজ্যিক পথত তেওঁলোকৰ পশুধনৰ চৰণীয়া পথাৰত হোৱা যিকোনো ব্যাঘাত সহ্য কৰা হৈছিল, কাৰণ একেবোৰ জন্তুৱে মাটিত সাৰ দিবলৈ গোবৰ যোগান ধৰিছিল।[23] হাবিবে লক্ষ্য কৰিছে যে "সন্দেহযুক্ত ডাইনী হত্যা আৰু বলিদানকে ধৰি সকলো ধৰণৰ অন্ধবিশ্বাসে শ্ৰেণীটোৰ জিপ্সী ভাবমূৰ্তিক শক্তিশালী কৰি তুলিছিল"।[20] ১৯ শতিকাত আৰু থাৰ্ষ্টনৰ দৰে কিছুমান ব্ৰিটিছ বিষয়াই তেওঁলোকৰ বিশ্বাসযোগ্যতাক বাহক হিচাপে প্ৰশংসা কৰাৰ পিছতো ব্ৰিটিছ ঔপনিৱেশিক কৰ্তৃপক্ষই এই সম্প্ৰদায়টোক ১৮৭১ চনৰ অপৰাধমূলক জনজাতি আইনখনৰ অধীনলৈ আনিছিল।[24] এডৱাৰ্ড বালফোৰে তেওঁৰ অন দ্য মিগ্ৰেটৰী ট্ৰাইবছ অৱ নেটিভছ ইন চেণ্ট্ৰেল ইণ্ডিয়া (১৮৪৩) গ্ৰন্থত উল্লেখ কৰিছে যে সেই সময়লৈকে যুদ্ধৰ সংখ্যা হ্ৰাস পোৱাৰ ফলত তেওঁলোকৰ অৰ্থনৈতিক অৱস্থাত অৰিহণা যোগাইছিল।[25] আনহাতে ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ নিমখৰ দৰে একচেটিয়া অধিকাৰৰ বেদখলেও প্ৰভাৱ পেলাইছিল তেওঁলোকৰ ওপৰত।{sfnp
- ↑ The association of wandering groups with criminality was neither a colonial notion nor necessarily one that first arose during the British era in India. The British treated vagrants as criminals in their own country. [29]
উদ্ধৃতিসমূহ
- ↑ Sahu, T. R. (1 September 2007). Indigenous Knowledge: An Application. Scientific Publishers. পৃষ্ঠা. 97–98. ISBN 978-93-87913-34-9. https://books.google.co.in/books?id=s7P2DwAAQBAJ.
- ↑ Burman (2010), পৃষ্ঠা. 13-14.
- ↑ Naik (1983), পৃষ্ঠা. 18.
- ↑ Burman (2010), পৃষ্ঠা. 15.
- ↑ Habib (1990), পৃষ্ঠা. 374, 379.
- ↑ 6.0 6.1 Halbar (1986), পৃষ্ঠা. 14.
- ↑ Bandyopadhyay (2019), পৃষ্ঠা. 399.
- ↑ Habib (1990), পৃষ্ঠা. 374.
- ↑ Naik (1983), পৃষ্ঠা. 17.
- ↑ J. J. Roy Burman (2010). Ethnography of a Denotified Tribe: The Laman Banjara. Mittal Publications. পৃষ্ঠা. 15. ISBN 9788183243452. https://books.google.com/books?id=Ai57G7ei0tIC.
- ↑ T. Pullaiah; K. V. Krishnamurthy; Bir Bahadur (1 December 2016). Ethnobotany of India, Volume 1: Eastern Ghats and Deccan. CRC Press. পৃষ্ঠা. 38. ISBN 9781771883399. https://books.google.com/books?id=10MiEAAAQBAJ&pg=PA38.
- ↑ Dhanasing B. Naik (2000). The Art and Literature of Banjara Lambanis: A Socio-cultural Study. Abhinav Publications. পৃষ্ঠা. 4. ISBN 9788170173649. https://books.google.com/books?id=GXcn-PhP3AwC.
- ↑ Habib (1990), পৃষ্ঠা. 377–378.
- ↑ Satya 1997, পৃষ্ঠা. 317.
- ↑ 15.0 15.1 15.2 Habib (1990), পৃষ্ঠা. 373.
- ↑ Satya (1997), পৃষ্ঠা. 314.
- ↑ Satya (1997), পৃষ্ঠা. 316.
- ↑ Habib (1990), পৃষ্ঠা. 374–375.
- ↑ Satya (1997), পৃষ্ঠা. 320.
- ↑ 20.0 20.1 Habib (1990), পৃষ্ঠা. 378.
- ↑ Sinha (2008), পৃষ্ঠা. 12.
- ↑ Satya (1997), পৃষ্ঠা. 314, 316.
- ↑ Satya (1997), পৃষ্ঠা. 315.
- ↑ 24.0 24.1 24.2 Halbar 1986, পৃষ্ঠা. 17–18.
- ↑ Sinha (2008), পৃষ্ঠা. 9.
- ↑ Satya (1997), পৃষ্ঠা. 319.
- ↑ Prasad (1998), পৃষ্ঠা. 337–338.
- ↑ Sinha (2008), পৃষ্ঠা. 5.
- ↑ Sinha (2008), পৃষ্ঠা. 6.
- ↑ Sinha (2008), পৃষ্ঠা. 5, 9–10.
- ↑ Singh, Kumar Suresh (1993). Tribal Ethnography, Customary Law, and Change. Concept Publishing Company. পৃষ্ঠা. 253. ISBN 9788170224716. https://books.google.com/books?id=X4bW-_jEvXoC&pg=PA253.
- ↑ Halbar 1986, পৃষ্ঠা. 18.
- ↑ Halbar (1986), পৃষ্ঠা. 20.
- ↑ 34.0 34.1 Naik (1983), পৃষ্ঠা. 24.
- ↑ "Giving a push to Banjara language". The Hindu. 11 September 2022. https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/giving-a-push-to-banjara-language/article65874606.ece.
- ↑ Naik (2000), পৃষ্ঠা. 132.
- ↑ Naik (2000), পৃষ্ঠা. 26-27.
- ↑ "Sandur Lambani embroidery gets GI tag". The Hindu. 30 September 2010. http://www.thehindu.com/news/cities/bangalore/sandur-lambani-embroidery-gets-gi-tag/article803261.ece.
- ↑ "Sacred Festivals of Banjaras in India – Seetla Teej and Holi". Research Gate. September 2022. https://www.researchgate.net/publication/363853677_Sacred_Festivals_of_Banjaras_in_India-Seetla_Teej_and_Holi। আহৰণ কৰা হৈছে: 3 March 2024.
- ↑ "Banjara tribe refuses to snap ties with its culture". The Hindu. 23 August 2013. http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-andhrapradesh/banjara-tribe-refuses-to-snap-ties-with-its-culture/article5050813.ece.
- ↑ Naik (2000), পৃষ্ঠা. 70.
- ↑ Naik (2000), পৃষ্ঠা. 50.
- ↑ Deogaonkar & Deogaonkar (1992), পৃষ্ঠা. 42.
- ↑ Bhukya (2010), পৃষ্ঠা. 209.
- ↑ Deogaonkar & Deogaonkar (1992), পৃষ্ঠা. 43.
- ↑ Satya (1997), পৃষ্ঠা. 315, 317.
- ↑ Naik (1996), পৃষ্ঠা. 27–28.
- ↑ 48.0 48.1 Naik (1996), পৃষ্ঠা. 28–29.
- ↑ Naik (1996), পৃষ্ঠা. 30.
- ↑ Naik (1996), পৃষ্ঠা. 32–34.
- ↑ Naik (1996), পৃষ্ঠা. 29–30.
- ↑ Naik (1996), পৃষ্ঠা. 34-35.
- ↑ Naik (1983), পৃষ্ঠা. 22.
- ↑ Naik (1983), পৃষ্ঠা. 22–23.
- ↑ "Denotified, Nomadic and Semi-Nomadic Communities". National Commission for Denotified, Nomadic and Semi-Nomadic Tribes. 30 June 2008. পৃষ্ঠা: 50. http://socialjustice.nic.in/writereaddata/UploadFile/NCDNT2008-v1%20(1).pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 12 October 2018.
সহায়ক গ্ৰন্থপঞ্জী
- Bandyopadhyay, Sumahan (2019), "Study of the Ethnonyms of Indian Tribes: An Investigation into Ecological and Economic Dimensions", The Oriental Anthropologist খণ্ড 17 (2): pp. 395–403, doi:10.1177/0976343020170211
- Bhukya, Bhangya (2010), Subjugated Nomads: The Lambadas Under the Rule of the Nizams, Orient BlackSwan, ISBN 9788125039617, https://books.google.com/books?id=IRWGSQAACAAJ
- Burman, J. J. Roy (2010), Ethnography of a Denotified Tribe: The Laman Banjara, প্ৰকাশক New Delhi: Mittal Publications, ISBN 978-8-18324-345-2, https://books.google.com/books?id=Ai57G7ei0tIC&pg=PA15
- 'Gor Banjara - An Enduring Tribe, Dr. M. Dhananjay Naik Mood, Hyderabad, 2020, ISBN 978-93-5419-112-1
- Deogaonkar, Shashishekhar Gopal; Deogaonkar, Shailaja Shashishekhar (1992), The Banjara, Concept Publishing Company, ISBN 978-81-7022-433-4, https://books.google.com/books?id=JNvGp4Yuk4QC
- Habib, Irfan (1990), "Merchant Communities in Precolonial India", in Tracy, James D., The Rise of Merchant Empires: Long-Distance Trade in the Early Modern World, 1350-1750, Cambridge University Press, pp. 371–99, doi:10.1017/CBO9780511563089, ISBN 978-0-52145-735-4
- Halbar, B. G. (1986), Lamani Economy and Society in Change: Socio-cultural Aspects of Economic Change Among the Lamani of North Karnataka, Mittal Publications, https://books.google.com/books?id=3NUA2DYuiY8C
- Naik, Dhanasing B. (2000), The Art and Literature of Banjara Lambanis: A Socio-cultural Study, Abhinav Publications, ISBN 978-81-7017-364-9, https://books.google.com/books?id=GXcn-PhP3AwC
- Naik, B. [V.] Sarveswara (1983), "Status and Role of Women in the Changing Banjara (Lambadi) Community of Andhra Pradesh", Indian Anthropologist খণ্ড 13 (2): 17–26
- Naik, V. Sarveswara (1996), "Natal to conjugal household through marriage : A traditional life cycle of the Lambadi (Banjara) women in Andhra Pradesh", Indian Anthropologist খণ্ড 26 (1): 27–35
- Prasad, Archana (1998), "The Baiga: Survival strategies and local economy in the Central Provinces", Studies in History খণ্ড 14 (2): 325–348, doi:10.1177/025764309801400209
- Satya, Laxman D. (1997), "Colonial Sedentarization and Subjugation: The Case of Banjaras of Berar, 1850-1900", The Journal of Peasant Studies খণ্ড 24 (4): 314–336, doi:10.1080/03066159708438653
- Sinha, Nitin (2008), "Mobility, control and criminality in early colonial India, 1760s–1850s", The Indian Economic & Social History Review খণ্ড 45 (1): 1–33, doi:10.1177/001946460704500101