Tarixi demoqrafiya

Tarixi demoqrafiya — demoqrafik prosesləri və onların tarixi inkişafını öyrənən köməkçi tarix elmi.

Tarixi demoqrafiya bəşər tarixinin ayrı-ayrı dövrlərində doğumun və ölümün inkişaf dinamikasını, istər ümumi tarixi proseslərin gedişatı, istərsə də konkret tarixi hadisənin səbəbləri əsasında öyrənməklə ayrı-ayrı demoqrafik hadisələr arasında oxşar və fərqli xüsusiyyətləri, həmçinin bu oxşarlığı, eyniyyəti və fərqliliyi, fərdiliyi doğuran səbəbləri üzə çıxarır.

Mənbələri

Tarixi demoqrafiyanın mənbələri araşdırmanın dövrünə və mövzularına görə dəyişir.

Son dövrdə - XIX əsrin əvvəllərindən başlayaraq əksər Avropa ölkələrində, daha sonra isə dünyanın digər ölkələrində - tarixi demoqraflar hökumətlərin topladığı məlumatlardan, siyahıyaalmalardan və həyati statistikalardan də istifadə edirlər.

Erkən müasir dövrdə, tarixi demoqraflar, fransız tarixçisi Luis Henri tərəfindən hazırlanmış üsullardan, ocaq və sorğu vergi qeydlərindən istifadə edərək, vəftiz, evlilik və dəfn hadisələrinin gizli qeydlərinə çox güvənirlər.

Tədqiqat istiqamətləri

Tarixi demoqrafiyada tədqiqat şərti olaraq üç əsas istiqamətə ayrılır:

1) əhalinin sayının, tərkibinin və sıxlığının, habelə miqrasiya və köçmə dinamikasının tədqiqatları;

2) bu proseslərin və onların sosial məkanlarının tarixi təhlili;

3) demoqrafik amillərin tarixi prosesdəki rolunun və demoqrafik proseslərin tarixi şərtliliyinin öyrənilməsi.

Dövrləşməsi

Tarixi demoqrafiya mənbələrdən asılı olaraq üç dövrə bölünür - yazıyaqədərki, pre-statistik, statistik.

Yazıyaqədərki dövrün tədqiqatları paleoantropologiya, arxeologiya və etnoqrafiya məlumatlarından istifadə edərək paleodemoqrafiya mövzusudur.

Statistikadan əvvəlki dövrün demoqrafik mənbələrinin çatışmazlığı və parçalanması, həmçinin dolayı tədqiqatlardan istifadə ehtiyacı xüsusi metodların inkişafına səbəb oldu. Ən çox öyrənilənlər XVI-XVIII əsrlər Qərbi Avropa demoqrafik tarixinə aid mənbələrdir.

Həmçinin bax

• Demoqrafiya

Ədəbiyyat

Azərbaycan dilində

• Aydın Məmmədov. Tarixi demoqrafiya. Dərslik. Bakı, 2019.

Rus dilində

• Кивимяэ С. К., Пуллат Р. Н. Первый Всесоюзный семинар по исторической демографии в Таллине // История СССР, 1975, № 3.
• Проблемы исторической демографии СССР. Таллин, 1977.
• Численность и классовый состав населения России и СССР (XVI—XX вв.). Таллин, 1979.
• Проблемы исторической демографии СССР. Томск, 1980.
• Шелестов Д. К. Советская историческая демография на современном этапе // История СССР, 1982, № 4.
• Водарский Я. Е. Историческая демография как научная дисциплина // Проблемы исторической демографии СССР (период социализма). — Кишинёв: Штиинца, 1985. — 147 с.
• Шелестов Д. К. Историческая демография: Учебное пособие для вузов по специальности «История». — М.: Высшая школа, 1987. — 288 с. — 9000 экз. (в пер.)
• Федотов В.В. Античные демографические процессы по данным исторической географии (результаты и перспективы исследований) // Женщина, брак, семья до начала Нового времени. Демографические и социокультурные аспекты. М.: Наука, 1993. С. 130 – 140.
• Горская Н. А. Историческая демография России эпохи феодализма: (Итоги и проблемы изучения) / Отв. ред. Я. Е. Водарский; Рецензенты: Н. Ф. Демидова, А. А. Преображенский; Институт российской истории РАН. — М.: Наука, 1994. — 224 с. — 870 экз. — ISBN 5-02-009750-0. (в пер.)

İngilis dilində

• Alter, George C., et al. "Introduction: Longitudinal analysis of historical-demographic data." Journal of Interdisciplinary History (2012) 42#4 pp: 503-517. Online
• Alter, George C., et al. "Completing Life Histories with Imputed Exit Dates: A Method for Historical Data from Passive Registration Systems," Population (2009) 64:293–318.
• Arriaga, Eduardo E. "A New Approach to the Measurements of Urbanization" Economic Development & Cultural Change (1970) 18#2 pp 206–18 in JSTOR
• Coale, Ansley J. Regional Model Life Tables and Stable Populations (2nd ed. 1983)
• Fauve-Chamoux, Antoinette. "A Personal Account of the History of Historical Demography in Europe at the End of the Glorious Thirty (1967-1975)." Essays in Economic & Business History 35.1 (2017): 175-205.
• Gutmann, Myron P. et al. eds. Navigating Time and Space in Population Studies (2012) excerpt and text search
• Henry, Louis. Population: analysis and models (London: Edward Arnold, 1976)
• Henry, Louis. On the measurement of human fertility: selected writings of Louis Henry (Elsevier Pub. Co, 1972)
• Henry, Louis. "The verification of data in historical demography." Population studies 22.1 (1968): 61-81.
• Nusteling, Hubert. "Fertility in historical demography and a homeostatic method for reconstituting populations in pre-statistical periods." Historical Methods: A Journal of Quantitative and Interdisciplinary History (2005) 38#3 pp: 126-142. DOI:10.3200/HMTS.38.3.126-142
• Smith, Daniel Scott. "A perspective on demographic methods and effects in social history." William and Mary Quarterly (1982 ): 442-468. in JSTOR
• Reher, David S., and Roger Schofield. Old and new methods in historical demography (Clarendon Press 1993), 426 pp.
• Swanson, David A. and Jacob S. Siegel. The Methods and Materials of Demography (2nd ed. 2004); rewritten version of Henry S. Shryock and Jacob S. Siegel, The Methods and Materials of Demography (1976); compendium of techniques
• Swedlund, Alan C. "Historical demography as population ecology." Annual Review of Anthropology (1978) pp: 137-173.
• van de Walle, Etienne. "Historical Demography" in Dudley L. Poston and Michael Micklin, eds. Handbook of Population (Springer US, 2005) pp 577–600
• Watkins, Susan Cotts, and Myron P. Gutmann. "Methodological issues in the use of population registers for fertility analysis." Historical Methods: A Journal of Quantitative and Interdisciplinary History (1983) 16#3: 109-120.
• Willigan, J. Dennis, and Katherine A. Lynch, Sources and Methods of Historical Demography, (New York: Academic Press, 1982) 505 p. Abstract
• Wrigely, E. A., ed. An Introduction to English Historical Demography, London: Weidenfeld & Nicolson, 1966.