Die Moorsoldaten

Maen-koun Die Moorsoldaten
e kamp Börgermoor

Die Moorsoldaten (Soudarded an daouarc'heg) zo ur ganaouenn alamanek, savet e 1933 gant prizonidi eus Börgermoor, ur c'hamp-labour nevez digoret en Alamagn gant an nazied, evit dastum o eneberien bolitikel. E 1933 e oa 1 000 prizoniad eno, sokialourien pe komunourien anezho, kondaonet da daouarc'ha er geunioù. War droad ez aent da labourat, palioù gante, ha difennet e oa outo kanañ o c'hanaouennoù-stourm boas, ma voe ret dezho sevel re nevez.

Oberourien

Gant ur mengleuzier alaman, Johann Esser (1896-1971), hag an aktour ha leurenner Wolfgang Langhoff, eo bet savet ar pozioù alamanek ; gant Rudy Goguel, implijad en ur stal-genwerzh, e voe savet an ton. O-zri e oant prizonidi e kamp-labour Börgermoor. Eno e voe kanet Die Moorsoldaten evit ar wech kentañ, d'an 28 a viz Eost 1933, da geñver ur Zircus Konzentrani ("Sirk ar C'hamp-bac'h), ha kontet eo bet an darvoud gant Rudi Goguel en e eñvorennoù.

"Seitek kaner a oa, an darn vrasañ eus laz-kanañ micherourien Solinger, hag a gerzhas o tougen palioù war o skoaz, en o lifreoù glas-gwer (hon dilhad prizonidi neuze). Me a oa er penn kentañ, gant ur stammenn c'hlas, troad ur bal evel bazh-lusk ganin. Kanet hon eus, hag e fin an eil poz-kan edo tostan holl viliadoù a brizonidi o kanañ a-unan gant al laz. Da bep poz e kane bravoc'h-brav al laz, hag a-benn ar fin, tud an SS - deuet gant o ofiserien -a oa o kanañ ivez, rak war a seblante en em welent ivez evel “soudarded ar geunioù.» Pa zegouezhas ar ganerien gant ar gerioù “ne vimp ket ken soudarded ar geunioù”, e sankjont o falioù en traezh ha pellaat a rejont neuze o leuskel o falioù en douar geuniek, evel pa vijent bet kroazioù.»

Daou zevezh goude e oa difennet outo kanañ ar ganaouenn.

Prizonidi kamp Esterwegen, e Niedersachsen ivez, a vrudas ar c'han, hag en troas e kan-stourm enepnazi. En 1935, e Londrez, e klevas ar sonaozour Hanns Eisler repuidi alaman o kanañ anezhañ, hag e skrivas pegen fromet e voe gantañ : «Din - a skrivas-eñ - eo unan eus bravañ kanoù dispac'hel emsav etrebroadel ar vicherourien. Un dihell dispac'hel a dalvoudegezh vras eo.»

O labourat e oa bet Eisler gant lazoù-kanañ micherourien da sevel kanoù-stourm war gomzoù ar varzhed Bertolt Brecht hag Erich Weinert, ha kempenn a reas an ton evit e reiñ da ganañ da Ernst Busch. Enrollet e voe e Barcelona en 1936, fromus e voe rak perzh a gemeras meur a soudard eus ar golonenn Thälmann (Die Thälmann-Kolonne), eus ar Brigadas Internacionales, a oa deuet da Spagn da stourm a-enep ar faskourien. Brudet kaer e voe ar ganaouenn e-touez ar stourmerien alaman ha dre ar bed goude, gras da vouezh nerzhus Busch.

Er bladenn, anvet Seis canciones para la democracia, e oa: “Hans Beimler” (en enor d'ar c'hannad eus ar stollad KPD, bac'het en Dachau en 1933, hag a dec'has ac'hane, da vont gant ar Brigadas Internacionales, hag a varvas en emgann Madrid), “La columna Thälmann” (Die Thälmann-Kolonne), “La canción de las Brigadas Internacionales” (Lied der Internationalen Brigaden), “Los soldados del pantano”, “Los cuatro generales” ha “La canción del Frente Unido” (Einheitsfrontlied, skrivet gant Brecht).

Lec'h

E Niedersachsen, e gwalarn Alamagn, emañ Börgermoor. Hiriv emañ e kumun Surwold, nepell diouzh Papenburg, ar gêr war lez an Ems ma oa ar c'hamp bras. Ur monumant-koun hag un Dokumentations- und Informationszentrum (DIZ) Emslandlager, zo e Papenburg.

En alamaneg

E 1936 e voe kempennet son Langhoff hag Esser gant ar sonaozer Hanns Eisler, a laboure gant Bertolt Brecht, evit ar c'haner Ernst Busch. Hennezh, en 1937, a yeas da stourm gant ar Brigadennoù etrebroadel a oa oc'h en em gannañ e Brezel Spagn. Eno e voe kanet gant an Alamaned enepnazi ha brudet-kaer.

C'hwec'h poz a voe savet gant Langhoff hag Esser, hep kontañ an daou ziskan. Alies e chomer hep kanañ an eil, an trede, hag ar pevare poz eus an doare orin, war al leurennoù pe en enrolladurioù. Ar brizonidi a vez graet moorsoldaten anezho da lavarout eo soudarded ar geunioù.

Die Moorsoldaten

1

Wohin auch das Auge blicket.
Moor und Heide nur ringsum.
Vogelsang uns nicht erquicket.
Eichen stehen kahl und krumm.

Wir sind die Moorsoldaten

und ziehen mit dem Spaten ins Moor.

Wir sind die Moorsoldaten

und ziehen mit dem Spaten ins Moor.

2

Hier in dieser öden Heide
ist das Lager aufgebaut,
wo wir fern von jeder Freude
hinter Stacheldraht verstaut.

3

Morgens ziehen die Kolonnen
in das Moor zur Arbeit hin.
Graben bei dem Brand der Sonne,
doch zur Heimat steht der Sinn.

4

Heimwärts, heimwärts jeder sehnet,
zu den Eltern, Weib und Kind.
Manche Brust ein Seufzer dehnet,
weil wir hier gefangen sind.

5

Auf und nieder geh´n die Posten,
keiner, keiner kann hindurch.
Flucht wird nur das Leben kosten,
vierfach ist umzäunt die Burg.

6

Doch für uns gibt es kein Klagen,
ewig kann nicht Winter sein,
einmal werden froh wir sagen:
Heimat du bist wieder mein.

Dann zieh´n die Moorsoldaten

nicht mehr mit dem Spaten ins Moor.

Dann zieh´n die Moorsoldaten

nicht mehr mit dem Spaten ins Moor

E yezhoù all

E saozneg

Deuet e vije ar c'han alamanek da Vro-Saoz gant prizonidi eus Börgermoor, dieubet eus ar c'hamp hag aet di da repuiñ. E saozneg ivez e voe kanet e brezel Spagn.

Peat Bog Soldiers

Far and wide as the eye can wander,
Heath and bog are everywhere.
Not a bird sings out to cheer us.
Oaks are standing gaunt and bare.

We are the peat bog soldiers,

Marching with our spades to the moor.

We are the peat bog soldiers,

Marching with our spades to the moor.

Up and down the guards are marching,
No one, no one can get through.
Flight would mean a sure death facing,
Guns and barbed wire block our view.

We are the peat bog soldiers,

Marching with our spades to the moor.

We are the peat bog soldiers,

Marching with our spades to the moor.

But for us there is no complaining,
Winter will in time be past.
One day we shall rise rejoicing.
Homeland, dear, you're mine at last.

No more the peat bog soldiers

Will march with our spades to the moor.

No more the peat bog soldiers

Will march with our spades to the moor.

E galleg

Deuet eo Die Moorsoldaten da vezañ Le Chant des Déportés (arabat droukveskañ gant ar c'han hebreek a vez kanet gant ar Yuzevien) e Bro-C'hall, pe Le Chant Des Marais, ha war un dro ur c'han broadel gall, kanet gant lazoù-kanañ a bep seurt, re an arme c'hall evel-just, ha gant al Légion étrangère zoken. Neuze e vije bet kanet ivez gant Nazied kozh repuet en arme c'hall, pa oa bet savet ar c'han-mañ gant o enebourien bolitikel, enepnazied touet.
Disheñvel eo spered an doare gallek diouzh an doare orin eta, en diskan bepred. Muioc'h e tenn d'ur c'hlemmgan eget d'ur c'han stourm, evel er yezhoù all.
Daou zoare gallek zo e gwirionez, tostik an eil ouzh egile avat, hag an eil doare an hini a vez kanet en arme c'hall, ma kaner "ma patrie" e-lec'h "liberté". Setu ar c'homzoù anezho :

I
Loin vers l'infini s'étendent
De grands prés marécageux
Et là-bas nul oiseau ne chante
Sur les arbres secs et creux

Diskan
Ô terre de détresse
Où nous devons sans cesse
Piocher, piocher.

II
Dans ce camp morne et sauvage
Entouré de murs de fer
Il nous semble vivre en cage
Au milieu d'un grand désert.

III
Bruit des pas et bruit des armes
Sentinelles jours et nuits
Et du sang, et des cris, des larmes
La mort pour celui qui fuit.

IV
Mais un jour dans notre vie
Le printemps refleurira.
Liberté, liberté chérie
Je dirai : « Tu es à moi. »

Diskan diwezhañ
Ô terre enfin libre
Où nous pourrons revivre,
Aimer, aimer.

I
Loin vers l’infini s’étendent
Des grands prés marécageux.
Pas un seul oiseau ne chante
Sur les arbres secs et creux.

Diskan
Ô terre de détresse
Où nous devons sans cesse
Piocher, piocher

II
Dans le camp morne et sauvage
Entouré de murs de fer
Il nous semble vivre en cage
Au milieu d'un grand désert

III
Bruit des chaînes et bruit des armes,
Sentinelles jour et nuit,
Et du sang, des cris, des larmes,
La mort pour celui qui fuit.

IV
Mais un jour dans notre vie,
Le printemps refleurira
Libre enfin, ô ma patrie,
Je dirai tu es à moi.

Diskan diwezhañ
Ô terre d’allégresse
Où nous pourrons sans cesse
Aimer, aimer

Kan all

Ur ganaouenn all zo bet savet war an ton-se diwar-benn gwirioù ar merc'hed, anvet Hymne des femmes, pe Kan an MLF.

E spagnoleg

Deuet e oa an doare alamanek, hag an hini saoznek ivez, da vezañ unan eus kanoù-stourm ar Republikaned, met n'eo nemet e 1997 e voe troet e spagnoleg gant Quico Pi de la Serra ha Pere Camps, evit ar bladenn “No Pasarán”, ma klever Pi de la Serra o kanañ kanaouennoù eus Brezel Spagn. Pantano zo geun, ha stank ivez.

Los Soldados del Pantano

I

Todo cuanto el ojo abarca
está muerto no hay amor
Ni un pájaro nos alegra
Los robles desnudos nos dan temor.

Soldados del pantano

las palas en la mano.

Soldados del pantano

las palas en la mano.

II

Nos vigila la guardia dura
¿Quién podría escapar?
Huir es la muerte segura
si disparan es para matar.

Soldados del pantano

las palas en la mano.

Soldados del pantano

las palas en la mano.

III

De nada nos sirven los lamentos
El invierno pronto pasará
Llegará el día que gritemos contentos
Por fin la patria nuestra será.

Ya no habrá más soldados

sufriendo en el pantano.

Ya no habrá más soldados

sufriendo en el pantano.

E brezhoneg

Daou zoare zo, hervez an diskanoù:

• an doare koshañ, a denn kenañ d'an hini gallek, anvet Kan ar geunioù^{(Daveoù a vank)};
• an doare all, peuzheñvel outañ war-bouez an daou ziskan, zo tostoc'h d'an hini alamanek, anvet Soudarded ar geunioù.

I

Pell e weler o'n em astenn

Pradoù, maezioù lagennek

Eno ne glever evn ebet ken

War ar gwez sec’h krabosek

Diskan kentañ

O douar reuzeudigezh

Ma rankomp-ni dibaouez

Marrat, marrat

(Diskan kentañ, eil doare

Ni, soudarded ar geunioù

ya d'hon devezh gant palioù

war hor skoaz. )

II

Er c’hamp-mañ ken gouez ken euzhus

Gant he mogerioù houarn

Emaomp en ur gaoued spontus

Vel paourkaezh loened treut-karn

III

Trouz kammedoù ha trouz armoù

Gwarded klever noz ha deiz

Gwad ha gloaz, daeroù ha garmoù

Hag ar marv d’an dud keizh

IV

Met un deiz kaer en hon buhez

E savo an heol c’hoazh

Frankiz karet, ha levenez

A splanno en neñvoù glas

Eil diskan

Dishual vimp en hon bro

Ma c’hallimp bevañ en-dro

Ha karout

Karout

Eil diskan, eil doare

Ne vimp ken soudarded ar geunioù

Ne gerzhimp ken gant palioù

war hor skoaz.

• Un azasadenn all a gaver e Divaskell da nijal kuit gant Yann-Ber Piriou (niv. 103 : « Tro-war-dro ») ; leuskel a ra a-gostez ar c'houblad hag an diskan diwezhañ liv ar spi warne.

Kanerien

• En alamaneg: Ernst Busch, Hein hag Oss Kröher, Hannes Wader,, Pete Seeger, hag ar C'hanadian Perry Friedman.
• En saozneg: Paul Robeson, Pete Seeger, Joan Baez, The Dubliners, ha Luke Kelly.
• E spagnoleg gant Pi de la Serra
• E galleg : Leny Escudero, Isabelle Longnus ha tud all en o zouez kanerien eus ar rejimantoù harzlammerien c'hall hag al Légion étrangère.

Levrlennadur

-(de)

• Hanns Eisler, Bericht über die Entstehung eines Arbeiterliedes., in Musik und Politik, Schriften 1924-1948, Günter Meyer, München, 1973, p. 274-280
• (de) Wolfgang Langhoff, Die Moorsoldaten. 13 Monate Konzentrationslager, 1935 (adembannet e 1995), Neuer Weg, ISBN 3-88021-226-0
• Werner Röhrich: Johann Esser – Poet und Patriot. Veröffentlicht in: Heimatkalender des Kreises Wesel, Kleve 1980

-(es)

• La música en el sistema concentracionario nazi. In: La música y el III Reich. De Bayreuth a Terezin. Barcelona: Fundació Caixa Catalunya 2007, S. 238-247.

-(en)

• Hanns Eisler. “The Birth of a Worker’s Song.” In Hanns Eisler: A Rebel in Music/Selected Writings, ed. Manfred Grabs. Berlin: Seven Seas Books, 1976.

Pladennoù

• Pete Seeger and Ernst Busch. Sound recording. Songs of the Spanish Civil War, Vol. 1: Songs of the Lincoln Brigade, Six Songs for Democracy. Smithsonian Folkways F-5436 (1961).

Liammoù diavaez

• Pennad alamanek: http://www.diz-emslandlager.de
• Pennad saoznek: [10]
• Fichennoù skol gallek : http://www.resistance-deportation18.fr/?article189