José Mujica

José Mujica
Irudi gehiago
Uruguaiko senataria 2020ko otsailaren 15a - 2020ko urriaren 20a Unasurreko pro tempore Presidentea 2014ko abenduaren 4a - 2015eko martxoaren 1a ← Dési Bouterse - Tabaré Vázquez → 40. Uruguaiko presidentea 2010eko martxoaren 1a - 2015eko martxoaren 1a ← Tabaré Vázquez - Tabaré Vázquez → Minister of Livestock, Agriculture, and Fisheries (Uruguay) (en) 2005eko martxoaren 1a - 2008ko martxoaren 3a
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	José Alberto Mujica Cordano
Jaiotza	Montevideo, 1935eko maiatzaren 20a (89 urte)
Herrialdea	Uruguai
Familia
Ezkontidea(k)	Lucia Topolansky  (2005 -
Hezkuntza
Hizkuntzak	gaztelania
Jarduerak
Jarduerak	politikaria, nekazaria, partisanoa eta flower grower (en)
Ibilbidea
Taldeak	Urteak
Parte-hartzailea inauguration of Alberto Fernández (en) International endorsement letter. Barcelona leads the way (en)
Jasotako sariak	ikusi National Order of Merit  (2010eko abuztuaren 16a) Grand Cross with Collar of the Order of the Sun of Peru  (2011ko urtarrilaren 25a) National Order of Merit  (2014) National Order of San Lorenzo  (2014ko abenduaren 4a) Order of Manuel Amador Guerrero  (2017) Poetry in the Laurel : Ayuntamiento de La Zubia (en)  (2018ko abuztuaren 21a) Order of the Republika Srpska : Milorad Dodik (en)  (2016ko ekainaren 27a) Medal of Honor of the Congress of the Republic of Peru  (2011) Order of the Liberator General San Martín  (2021eko urriaren 27a) Order of the Aztec Eagle  (2014ko urtarrilaren 28a)
Kidetza	Tupamaroen Nazio Askapenerako Mugimendua
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	panteismoa
Alderdi politikoa	Alderdi Nazionala (Uruguai) Herri Partaidetzaren Mugimendua Popular Union (en) Fronte Zabala

José Alberto Mujica Cordano, eskuarki José Mujica edo Pepe Mujica izen-deiturez ezaguna, (Montevideo, Uruguai, 1935eko maiatzaren 20a), uruguaitar gerrillari eta politikari ohia da. Uruguaiko 40. presidentea izan zen 2010 eta 2015 bitartean. Hirurogeiko hamarkadan, Tupamaroen Nazio Askapenerako Mugimendua gerrilla mugimenduko kide izan zen, eta 1972 eta 1984 artean preso egon zen. Delitu hauen errudun izan zen: bahiketak, lapurretak, hilketak eta, dokumentuak faltsutzea.

Biografia

Gaztaroan Alderdi Nazionaleko militantea izan zen. 1960ko hamarkadaren erdialdean Tupamaroen Nazio Askapenerako Mugimendua talde gerrillariaren sortzaileetako bat izan zen. Garai hartan egindakoagatik, hamalau urtez preso egon zen. 1985eko amnistiaren ondorioz aske gelditu ostean, Herri Parte-hartzearen Mugimendua eratu zuen. Talde hura Fronte Zabalaren barnean sartu zen.

1989an “Fronte Zabala”ko  diputatu eta senatari izendatu zuten, eta gero Abeltzaintza, Nekazaritza eta Arrantza ministro izan zen 2005 eta 2008 artean.

2009ko azaroaren 29an egindako presidentetza hauteskundeak gehiengoa lortuta, Uruguaiko lehendakari izan zen 2010-2015 bitartean.

Presidentetza amaitu ondoren, berriz ere senatari aukeratu zuten, 2014ko eta 2019ko hauteskundeetan. Azken kargu horri uko egin zion 2020ko urriaren 20an, eta jarduera politikotik erretiratu zen, militantzia popularrean aritzeko. Gaur egun, Herri Partaidetzarako Mugimenduko burua da, ezkerreko Fronte Zabala alderdiko sektore nagusia.

Mujica "munduko estatuburu apalena" bezala deskribatua izan da bere bizimodu zorrotzagatik, eta hamabi mila dolarreko hileko soldataren % 90 inguru behartsuei eta enpresari txikiei mesede egiten dieten ongintzako erakundeei emateagatik. Auto arrunt baten jabe, Volkswagen Fusca bat, presidente izan zenean ere publikoki erabili zuen, eta kargua utzitakoan ez zuen milioi bat dolarretan saldu nahi izan.

Kapitalismoak giza zoriontasunari laguntzen ez diola uste du, jabetza materialak metatzeko ikuspegiaren kritika egin izan dio. Hedabideek eta kazetariek goraipatu dute bere ideologia filosofikoengatik. Times Higher Education egunkariak "presidente filosofo"tzat hartu zuen 2015ean, hitz-joko bat Platon “errege filosofo”aren ikusmoldearekin.

2005etik Lucia Topolanskyrekin ezkonduta dago, Herri Partaidetzarako Mugimenduko buruzagi historikoa eta Uruguaiko presidenteordea 2017 eta 2020 artean. 1972tik harreman sentimentala zuten. 2024ko apirilean, hestegorriko minbizi batekin diagnostikatu ziotela iragarri zuen.

Bizitza

1934ko maiatzaren 20an jaio zen Montevideoko Paso de la Arena auzoan.Demetrio Mujica Terra eta Lucy Cordano Giorelloren semea; aitaren aldetik, José Mujica euskaldunen ondorengoa da, 1842an Uruguaira iritsi ziren euskaldunen ondorengoa, jatorriz Bizkaiko Muxikan, eta alde horretakoa da halaber, hainbat politikarirekin senidetuta dagoena, hala nola 1930eko hamarkadako presidente eta diktadore Gabriel Terra, bere osaba bigarren aitona, eta Horacio Terra Arocena, bere osaba hirugarrena, eta azken horren seme-alabak, hau da, Francisco, Horacio eta Juan Pablo Terra Gallinal lehengusuak. Eta XX. mendean zehar Union Cívican, Partido Colorado, Partido Nacional eta Frente Amplio alderdietan aktiboki parte hartu zutenak, hurrenez hurren. Amaren aldetik, bere jatorria italiarra da. Behin baino gehiagotan, Mujicak berak ere Kantabrian kokatu du bere familiaren jatorriaren zati bat.

Aitaren aldeko aitona-amonen lurretan, soldaduak prestatzen ari ziren Aparicio Saravia buruzagiaren aurkako altxamenduei aurre egiteko. Amaren aldeko aitona Alderdi Nazionalaren jarraitzailea ere bazen, zehazkiago herrerismoarena, eta behin baino gehiagotan izan zen Koloniako zinegotzi eta Luis Alberto de Herreraren lagun pertsonala. Amaren familia italiar etorkin ligureek osatzen zuten; Cordano abizena, aitona Antoniorena, jatorriz Genova probintziako Fontanabuona haranekoa da, Liguria eskualdean, Rapallotik gertu. Inguru beretik zetorren amona Paularen familia, Giorellotarrak. Bere ama Karmelon jaio zen, eta bertako gurasoek mahastiak lantzen zituztenez, bost hektarea erosi zituzten Izar Kolonian mahastiak landatzeko.

Jaio zenean, gurasoek 2 hektarea (4,9 hektarea) erosi zituzten Colonia Estrellan mahastiak lantzeko. Baina aita porrot egin zuen ekintzaile bat zen, Mujicak sei urte zituenean 1940an hil zena. Lehen eta bigarren mailako ikasketak jaio zen auzoko eskola eta lizeo publikoan egin zituen. Oinarrizko zikloa amaituta, Alfredo Vásquez Acevedo Institutuan sartu zen batxilergoan, baina ziklo hori ez zuen bukatu. Hamahiru urte zituenetik hamazazpi urte bete arte, txirrindularitzan aritu zen, hainbat klub ordezkatuz eta kategoria guztietan.

Karrera politikoa

Hasiera

Amaren aldeko osaba, Angel Cordano nazionalista zen eta eragina izan zuen Mujicaren prestakuntza politikoan. 1956an, José Mujicak garai hartan diputatu nazionalista zen Enrique Erro ezagutu zuen bere amaren bidez, Erroren sektore bereko militantea. Ordutik, Alderdi Nazionalerako militatzen hasi zen, eta Gaztediko idazkari nagusi izatera iritsi zen. 1958ko hauteskundeetan, lehen aldiz herrerismoa nagusitu zen, eta Erro Lan ministro izendatu zuten. Mujica bere alboan egon zen, nahiz eta ez zen Ministerioko funtzionario izan.

1962an, Errok eta Mujicak Alderdi Nazionala utzi eta Union Popular sortu zuten, Uruguaiko Alderdi Sozialistarekin eta Nuevas Bases izeneko talde txiki batekin batera. Hurrengo hauteskundeetan, Emilio Frugoni aurkeztu zuten Errepublikako presidente izateko hautagai, eta erabat galdu zuten, boto guztien % 2,3rekin.

Gerrilla

1964an, Mujica Nazio Askapenerako Mugimendua (NAM)-Tupamaros mugimendu sortu berrian sartu zen, Kubako Iraultzan inspiratutako ezker muturreko talde politikoa zena. Gerrillarien operazioetan parte hartu zuen, eta aldi berean, bere baserrian (chacra) lan egiten zuen, harik eta poliziak hala behartuta klandestinitatera igaro zen arte. 1969an Montevideotik gertu zegoen “Pando”ko okupazioan parte hartu zuen, sei eskuadroietako baten buru zela, hiriko puntu estrategikoak erasotzeko programan. Mujicaren taldeak telefono trukea bere gain hartzea zuen helburu, eta bera izan zen operazioa inolako bidegabekeriarik gabe amaitu zuen bakarra.

Mujicaren taldeak telefono-zentrala bere gain hartzea zuen helburu, eta berea izan zen inolako bidegabekeriarik gabe amaitu zuen operazio bakarra. 1970eko martxoan Mujica tirokatu egin zuten Montevideoko taberna batean atxiloketari aurre egiten ari zitzaiola; bi polizia zauritu zituen eta, aldi berean, sei tiro eman zizkioten. Ospitaleko zirujauak bizia salbatu zion. Tupamarosek zioenez, zirujaua ezkutuan Tupamaro taldekoa zen eta horregatik salbatu zion bizitza. Egia esan, medikua etika mediko arrunta jarraitzen ari zen. Garai hartan, Uruguaiko presidente eztabaidagarria Jorge Pacheco Areco zen, NAMren eta komunisten istiluei erantzuteko berme konstituzional batzuk bertan behera utzi zituena.

Mujica lau aldiz harrapatu zuten agintariek. 1971ko irailean Punta Carretaseko espetxetik ihes egin zuten 100 tupamaro baino gehiagoren artean zegoen, kartzela barrutik tunel bat zulatuz, gertuko etxe bateko egongelara zeramana. Ihes egin eta hilabete baino gutxiagora harrapatu zuten berriro, baina 1972ko apirilean ihes egin zuen berriro Punta Carretasetik. Ordukoan, ihes egin zuten beste dozena bat iheslarik, Tupamarosek espetxearen kanpotik zulatutako tunel batetik. 1972an azken aldiz atxilotu zuten, atxiloketari aurre egin ezinik. Ondorengo hilabeteetan, herrialdeak kolpe militarra jasan zuen 1973an. Bien bitartean, Mujica eta beste zortzi Tupamaro hautatu zituzten bereziki, militarren zaintzapean eta egoera errukarrian egon zitezen. Guztira, ia 15 urte eman zituen gatibu, 1970eko eta 1980ko hamarkadetan. Bi urte baino gehiagoz zaldientzat zen aska zahar baten atxilotuta egon zen. Diktadura zibiko-militarrak «bahitutzat» hartu zuen buruzagi tupamaroetako bat izan zen, eta horrek esan nahi zuen exekutatu egingo zituztela beren erakundeak ekintza armatuei berriro ekiten bazien. Egoera horretan, isolamenduak eta atxiloketa-baldintza gogorrek aginduta, hamaika urte eman zituen Mujicak. Bahituen artean Eleuterio Fernández Huidobro (gerora Defentsa Nazionaleko ministro izan zena) eta Mauricio Rosencof ere bazeuden.

Kartzelan egon zen bitartean, Mujicak osasun arazoak izan zituen, buruko arazoak batez ere. Eleuterio Fernández Huidobro eta Mauricio Rosencof bere bi ziegakide hurbilenek sarritan elkarrekin komunikatzea lortzen bazuten ere, oso gutxitan sartzen zuten Mujica elkarrizketan. Mujicak berak dioenez, garai hartan entzumen-haluzinazioak eta paranoien antzeko formak jasaten zituen.

1985ean, demokrazia konstituzionala berrezarri zenean, Mujica aske geratu zen 1962tik aurrera egindako krimen politikoak eta antzekoak estaltzen zituen amnistia lege baten bidez. Demokrazia berrezarri eta zenbait urtera, Mujica eta Tupamaroseko kide asko ezkerreko beste erakunde batzuekin elkartu ziren Herri Partaidetzarako Mugimendua sortzeko, Fronte Zabala koalizioan onartua izan zen alderdi politikoa.

1994ko hauteskunde orokorretan, Mujica diputatu hautatu zuten, eta 1999ko hauteskundeetan senatari. Neurri batean, Mujikaren karismaren ondorioz, NAMren ospea eta botoak handitzen jarraitu zuen, eta 2004an Fronte Zabalaren barruko fakziorik handiena bilakatu zen. Urte hartako hauteskundeetan, Mujica berriz hautatu zuten Senaturako, eta NAMek 300.000 bototik gora lortu zituen, eta horrela, bere posizioa sendotu zuen koalizioan indar politiko nagusi gisa eta Tabaré Vazquezen garaipenaren atzean indar nagusi gisa. Mujica 2009an aukeratu zuten presidente hurrengo hauteskundeetan.

Kanpo estekak

Wikiesanetan badira aipuak, gai hau dutenak: José Mujica

• Iñaki Aramaio: «Jose Mujica: "Ez dago gizon ordezkaezinik; kausa ordezkaezinetan sinesten dut"», Berria, 2015-10-18.

• Datuak: Q9094
• Multimedia: José Mujica / Q9094
• Aipu famatuak: José Mujica