یاقوند

طایفه یاقوند

مناطق با جمعیت چشمگیر
ایران: ساکن در استان لرستان، استان خوزستان
زبان‌ها
لری بالاگریوه‌ای
دین
شیعه

یاقووند یا یاقوند (به فارسی: یعقوب وند) یکی از طوایف ایل بزرگ دیرکوند و جزء قوم بزرگ لر است.طایفه بزرگ یاقوند یکی از طوایف مهم و مشهور زاگرس (لرستان و خوزستان) است. که از نظر جمعیت و قدرت جزء طایفه‌های پر قدرت و پر جمعیت است. نیای اعلای این طایفه که یاقو نام داشته است یکی از پسران دیرک «معروف به دیرک پاچوبی» می‌باشد بنابراین در اصل، تبار وی به دیرکوند می‌رسد.(اما امروزه نویسندگانی چون مراد حسین پاپی و سکندر امان الهی بهاروند به غلط این طایفه بزرگ را یکی از طوایف ایل پاپی قلمداد می‌کنند) دلیل این تصورات جدایی یاقو از سایر برادران خویش و زندگی در مناطقی از بخش پاپی بوده است (که اندکی پس ازسال۱۰۰۰خورشیدی) نگارنده گان و مورخان به همین سبب این طایفه را یکی از طوایف ایل پاپی معرفی می‌کنند.

تقسیمات ایلی

تیره‌های طایفه بزرگ یاقوند به شرح ذیل است:

۱. ملک علیوند :

تالی یک پسر بنام منت علی و منت علی چهار پسر بنامهای: ملک علی،امرعلی ،نظرعلی و قورچعلی داشته است که گرچه نواده‌های این چهار برادر در نگاه عام همگی به اسم برادر بزرگتر یعنی ملک علی و به تیره ملک علی وند معروف بوده‌اند اما در واقع چهار تیرهٔ مجزا می‌باشند که به هر یک از آنها اشاره می‌شود.

از نسل ملک علی تیره ای موسوم به ملک علی وند به‌وجود آمده است که خود به ۵ شاخهٔ مراد علی،چراغ،رحمان،شه شی و حسین تقسیم می‌گردد.

۲. امرعلیوند :

نواده‌های امر علی تیره ای را با عنوان امرلی ون (امرعلی وند) تشکیل داده‌اند که به چهار دودمان سهل علی،شیخ علی،جانعلی و خداداد تقسیم می‌گردند و از بزرگان آنها می‌توان به حسن خان اشاره کرد.

جمعی از این تیره در گذشته به خارج از محل سکونت فعلی امرعلی وندها مهاجرت کرده که امروزه در شهر دورود زندگی می‌کنند و به صارمی و… مشهور می‌باشند.

۳. نظرعلیوند :

این تیره به دودمان‌های مهرعلی و رضا تقسیم می‌گردد ولی در عرف عامه به نام پسر غیب علی «موسوم به غیب علی وند» مشهور می‌باشند.

۴. قورچعلی‌وند :

این تیره نیز مشتمل بر دو دودمان رفیع و حسن می‌شود و از افراد نام آشنای آنها می‌توان به کرناسی اشاره نمود.

۵. قاسمعلی‌وند :

قیامس پسر یعقوب سه پسر بنام‌های قاسمعلی، صفرعلی و خانعلی داشته‌اند که نواده‌های این سه تن سه تیرهٔ بزرگ قاسمعلی وند، سبزعلی وند و چپ را تشکیل می‌دهند.

از نسل قاسمعلی تیره ای به همین نام (قاسمعلی وند) به‌وجود آمده است. که این تیره به دو شاخهٔ عین علی و عبدالعلی تقسیم می‌شود.

کد خدایان این تیره از لحاظ قدمت عبارتند از: سپهدار، صادق و…

۶. سبزعلیوند :

این تیره به هشت شاخه تقسیم می‌گردد بنام تنها پسر صفرعلی (پسر قیامس) یعنی سبزعلی وند.

سبزعلیوندها به هشت شاخه تقسیم می‌شوند که عبارتند از: لطف علی،کلولی،شیرکه،فتح عالی،فرضی، قرنعلی،بخشعلی،قادر و برجعلی (معروف به بور بور).

۷. چپ :

خانعلی (خانعالی) دیگر پسر قیامس یک پسر بنام عبدالعلی داشته است که از نسل عبدالعلی تیره ای به‌وجود آمده است که به چپ شهرت پیدا کرده‌اند.

علت نامگذاری را به سه وجه گفته‌اند. برخی بر این باورند که چون عبدالعلی همواره سیاه چادر خود را در سمت چپ سیاه چادرهای سایرین برافراشته به چپ شهره داشته‌اند و دیگر اینکه چون هم ایشان در یک نزاع محلی در سمت چپ قشون استقرار پیدا کرده و موضع گرفته‌اند، چنین لقبی را به وی نسبت داده‌اند و سوم شاید چپ دست بوده‌اند و به چپ اشتهار یافته‌اند.

تیرهٔ چپ به ۵ دودمان موسوم به چراغ،برجعلی، گنجعلی،خانعلی و علی پناه تقسیم می‌گردد که یک شاخه از دودمان چراغ بنام شیرخان جدای از این تیره می‌زیسته ان.

۸. ماریفوند :

یکی از پرجمعیت‌ترین تیره‌های طایفه یعقوب‌وند تیرهٔ موسوم به ماریف وند است که از نسل ماریف تنها پسر تاریف (یکی از پسران یاقو) به‌وجود آمده‌اند.

بیش از دو سوم جمعیت این تیره خارج از محدوده طایفهٔ یعقوب‌وند زندگی می‌کنند.

ماریف وندها به ۴ شاخهٔ پاپا،علی مراد،حسین و اسد تقسیم می‌گردند.

۹. سرابی :

سهراب دیگر پسر یعقوب (یاقو) تیره ای به‌وجود آمده است که به سرابی (در گویش محلی سرآویی) اشتهار دارند.

بدین معنی که سرابی مخفف و شکسته شدهٔ سهرابی ست گرچه برخی معتقدند چون نیای اعلای آنها در کنار یک سراب (چشمه) زندگی می‌کرده‌اند بدین نام مشهور شده‌اند.

تیرهٔ مذکور به چهار دودمان آدینه،خدایی،چناری و شریف تقسیم می‌گردد.

۱۰. شهلیاروند :

یاقو پسر پنجمی بنام شهریار (شهلیار) داشته است که از نسل وی تیره ای که به شهلیارون (شهلیاروند) نامبردار شده‌اند به‌وجود آمده است.

این تیره مشتمل بر دو شاخه شهلیار و گلیار تقسیم می‌شود.

محل زندگی

محل سکونت ییلاقی آنها به‌طور عمده منطقهٔ عمومی پاپادیندار، چنار و اطراف آن، باغ انآو (باغ عناب)، سرداب، تاف و خارزار و نیز مناطقی که به‌عنوان محل سکونت تیرهٔ ماریف وند از آنها نام برده شد و همچنین مناطق شهری خرم‌آباد و دورود می‌باشد.

محل سکونت گرمسیری و قشلاقی آنها افزون بر شهر اندیمشک و برخی از محله‌های اطراف، روستاها و مناطقی از دهستان مازو همانند ادریسی علیا، ادریسی سفلی، تنوربلند، تل زرکه، شیرین آب، درکول، گمنآو و مناطق عشایری و کوهستانی دره گرم، لال مزی، کوه ائیر و … می‌باشد.

منابع

• امان‌الهی بهاروند، سکندر (۱۳۹۳). قوم لر. تهران: نشر آگه. شابک ۹۶۴-۳۲۹-۱۳۵-۹.