Olimpiyada oyınları

Olimpiyada oyınları — hár tórt jılda ótkiziliwshi zamanımızdıń eń belgili xalıqaralıq kompleksli sport jarısı. Olimpia oyınları Xalıqaralıq Olimpiya Komiteti wákilligi basshılıǵında 4 jıldan bir mártebe ótkiziledi. Olimpiya oyınlarınıń Jazǵı hám qısqı oyınları bar.

Tariyxı

Olimpiyada oyınları - 1) Gretsiyada ulıwma grek bayramı hám jarısları (2 dóńgelekli arbada tez júriw, gúres, urısıw jarısları, kórkem-óner jarısı). Eramızǵa shekemgi 776-jıldan baslap, eramizǵa shekemgi 394-jılǵa shekem hár 4 jılda Olimpiyada qalasında quday Zevs húrmetine ótkerilgen. Áne sol 4 jıllıq dáwir Olimpiyada dep atalǵan. Oyınlar 5 kún dawam etken;

2) Gretsiyanıń Olimpiya oyınların esletiwshi jáhán sport jarısları. 1896-jıl (Olimpiyadanıń 1-jılı)dan baslap ótkiziledi. Olimpiya oyınların ótkiziw tártibi, qaǵiydaları Olimpiya hartiyasında belgilep berilgen. Bul hartiyanı zamanagóy olimpiya háreketi tiykarshısı, franciyalıq jámiyet ǵayratkeri Pyer de Kuberten (1863—1937) islep shıqqan. 1894-jıl Parijda Xalıqaralıq sport kongressi hartiyanı tastiyiqlaǵan (jańa redaktorı 1999-jıl qabıl etilgen). Oyınlar Xalıqaralıq Olimpiya Komiteti (XOK) tárepinen shólkemlestiriledi. Oyınlarda jarıslar sporttıń tek olimpiya túrleri boyınsha ótkiziledi. Olimpiya sport túri hartiyaǵa qaray anıqlanıp, ol eń keń tarqalǵan (jazǵı oyınlardıń er adamlar ushın sport túri 4 kontinenttıń keminde 75 mámleketinde hám áyeller ushın bolsa, 3 kontinenttıń keminde 40 mámleketinde tarqalǵan) bolıwı kerek. Programmaǵa jeńil atletika, gimnastika, súziw, awır atletika, gúres, boks, qılıshbazlıq, eskek esiw, velosport, futbol, basketbol jarısları kiritilgen. 1968-jıldan Olimpiyada oyınları shólkemlestirilgen komiteti XOK tárepinen tastıyıqlanǵan mádeniy programma ilajların ótkerip keledi. Bul ilajlar kórkem-óner jardeminde olimpiyadanıń xalıqlar arasında tınıshlıq hám tatıwlıq idealların eń jaydırıwǵa qaratılǵan bolıp tabıladı. 1924-jıldan Olimpiyada oyınlarınıń qısqı bólegi ǵárezsiz jarıslar retinde ótkeriledi (qarań Qısqı olimpiyada).

Uranı

Olimpiada uranı «Tezirek, biyiklew, kúshlilew» (latınsha: «Citius, altius, Fortius») 1920-jıldan olimpiyada emblemasına kiredi.

Belgisi

Olimpiyada oyınlarınıń belgisi — bes kontinenti ańlatıwshı bes birikken sheńberden ibarat. 5 halqa - olimpiyada háreketine birlesken 5 kontinent belgisi. Joqarı qatardaǵı reńler: ashıq kók - Evropa, qara - Afrika, qızıl - Amerika, tómengi qatarda : sarı - Aziya, jasıl - Avstraliya .

Bes Olimpiya halqası 1913-jılda jaratılıp, 1914-jılı qabıl etilgen hám 1920-jılı Antverpendaǵı Jazǵı Olimpiya oyınlarında debyutlaǵan.

Siltemeler

• Xalıqaralıq Olimpiya Komitetinıń rásmiy saytı(ing.)
• Olimpiya oyınlarınıń muzeyi(ing.)
• Olimpiya oyınları haqqında rásmiy reportajlar Arxivlendi 12-iyun 2007-yil Wayback Machine saytında.(ing.)