زەردەشتی

بەرماهیێن زەردەشتیتیێ ژ کالکێن کوردان، سلێمانی

زەردەشتی، مازدایانسا یان ژی بەهدین دینەکی خوەدایی یەئوو یەکەمین دینئا یەک-خوەدایی یە کو تێ زانین. زەردەشتی، دینەکی یەک-خوەدایی یە کو ژئا لیێ زەردەشت پێخەمبەر ڤە ل رۆژهلاتا ناڤین هاتییە دەمازراندن. باوەریا زەردەشتیتیێ خوەدیێ کۆزمۆلۆژیەک دوالی یە کو تێ دە بەهسا باشیئوو خرابیێ دکە. زەردەشتی پێشبینی دکە کو هەری داوی هەمی خرابی ژئا لیێ قەنجیێ ڤە بئا وایەکی مایی تێ دەستەسەرکرن. زەردەشتی خوەداوەندەکئا قلمەندئا نەافراندیئوو خێرخواز کو ب ناڤێ ئاهوورا مەزدا (خوەدایێئا قلمەند) تێ زانین، وەکی هەبوونا خوە یا هەری بلند پێناسە دکە. ژئا لیێ دیرۆکی ڤە تایبەتیێن یەکەمجارئێ ن زەردەشتیێ، وەکی یەکخوەدایتی، مەسیانیتی، باوەریا بئی رادەیائا زادئوو دادگەهکرنا پشتی مرنێ، تێگهیشتنا بهوشت، دۆژەه، ملیاکەتئوو جنان هەیە. د ناڤ تێگەهێن دن دە، دبە کو باندۆر ل پەرگالێن دینیئوو فەلسەفی یێن دن ژی کربە کو د وان ناڤ دە دینێنئی براهیمیئوو گنۆستیسیزم بوودیزما باکورئوو فەلسەفەیا یەونانی هەیە.

زەردەشت - ناڤێ وی، ژیانا وی، دەما وی

رۆژا زەردەشتیتیێ ژ کالکێن کوردان، سلێمانی

 گۆتارا بنگەهین: زەردەشت

زەرەدەشت ژئێ لا سپیتامیدانئە ،ئا کو د یاسنا (46،13 – 51،12 – 53، 1) دە هاتیە بناڤکرن. ل سەر واتەیا ناڤێ زەرەدەشت لێکۆلینڤان نەگهانە باوەریەکێ تەنێ; هنەک دبێژن “تیمارێ هێشتران”ئە ، هنەک دن ژی دبێژن “خودانێ هێشترێن رەنگزێری” یە. ناڤێ دێئوو باڤێ وی ژی، پۆوروشاسپا ( یاسنا 9،15; یت 5،18)ئوو دوگدۆڤا (فر،د.4) بوو.

ل سەر زارۆکتیئوو خۆرتانیا وی گەلەکئا گاهی نینن. لێ تێ زانین کوئە و هین ژ زارۆکتیا خوە دەئۆ لدار بووئوو ل سەر رێوورەسمێن پێشکێشکرنا قوربانانئوو ل سەر ستێرکزانینئوو ئا نترۆپۆلۆگیێ گەلەکی زانایی یا وی هەبوو (یاسنا 33،6).

د سیسالیا خوە دە، زەرەدەشت دەست ب بەلاڤکرنائۆ لا خوە دکە (یاسنا 28،4). د دەه سالێن پێشین دە پر کەس گوه نادنێ، لۆمان ژی د یاسنە 46، 2–5 دە گلیئوو گازنجێن خوە دکە کو چاوا پەیرەوێن وی هندک، خزانئوو ستەملێکری نە.

ژ بەر ڤێ یەکێ ژیئە و ژ وەلاتێ خوە بار دکە (یاسنا 46،1). ل گۆرئا گاهیێن زمانەوانی، زانیار د وێ باوەریێ دە نە کوئە و پر دوور نەچوویە،ئا نگۆ نەچوویە دەڤەرەکە کو تێدە ب زمانەکی د تێئا خافتن;ئە و د ناڤ خەلکئوو ئا خڤێن هەمان زمانی دە مایی.

پشتی کو پەیامئوو باوەریێن زەرەدەشت دگهن گوهئوو دلێ ڤشتاسپا، یێ کو هینگێ ل دەڤەرەکە باکورێئی رانێ دەستهلاتدار (پادیشاه) بوو،ئە و ژئۆ لا نوو رە دبە پشتگرئوو پارێزڤان. بەلکی نە ژ وی بوویا،ئۆ لا زەرەدەشت دێ تو جیێ خوە د دیرۆکێ دە نە گرت بوویا. ل گۆرا کو زەرەدەشتیێن کەڤن گۆتنە، زەرەدەشت (77) سالانئوو (40) رۆژی ژیایەئوو ل سەر دەستێ یەکی ب ناڤێ مالکوش هاتیە کوشتن. وەلاتێ زەرەدەشتئا ریانا ڤاەژاه بوو، کو ب خوە هەرێمەکە ل باکور-رۆژهلاتێئی رانێ یە (واندداد 1،3 – 19).

دەما بوویینا زەرەدەشت، ب مسۆگەری، نە ناسکری یە; بۆیجە دبێژە کوئە و د سەدسالا 18-ێ بەری زایینائی سا دە هاتیە دنێ، هنەک ژی دبێژن کوئە و ب 258 بەرئی سکەندەرێ مەکەدۆنی هاتیە. ل گۆر نڤیسارێنئا سووری،ئۆ لا زەرەدەشت ل دەردۆرا سالا 714 بەری زایینێ ل مەدیا بەلاڤ بوو. لێ پرانیا چاڤکانیان زەرەدەشت د سەدسالا هەفتێ بەری زایینێ دە ب جه دکن. ل ڤر تشتێ گرنگئوو بالکێشئە وئە کو، ل گۆرئا گاهیێن زمانناسیێئوو ل گۆر زمانێ کو زەرەدەشت پێ داخڤی، مرۆڤ دکارە وی د هەزارا دوەم بەری زایینێ دە ب جه بکە.

ئاڤێستا - چاڤکانیئوو پێمایین

فراوەرەک ژ کالکێن کوردان (مەدان)، سلێمانی

بەری هەر تشتی، هێژا یەئە م زان بن کو گۆتنا “ئاڤێستا”، وەک ناڤێ بەرهەمڤانیا دینی یا زەرەدەشتی، د هەیاما ساسانیان دە هاتیە ناسکرن.

د نڤیسارێن فارسیا ناڤین دەئە م پێرگی گۆتنا “ئابەستāگ” تێن. جهرستان بارتهۆلۆماە د وێ باوەریێ دە یە کوئە ڤ گۆتن ژ گۆتنا (ئوپا-ستāڤاکا) یائی رانیا کەڤن هلتێ، کوئە و ب خوە ژی واتەیا ‘سەربەرزی’ ددە. د فارسیا نوو دە ژی Āواستā دبێژن. کورد ژی دبێژنئا ڤێستا. د سەردەما فارسیا ناڤین دە،ئا ڤێستا د پرتووکەکە ب زمانێ پەهلەوی دە هاتە شرۆڤەکرن. ڤێجا ناڤێ وێ پرتووکێ ژی زەند-اڤێستا دانین. “زەند” واتەیا شرۆڤەکرنێ ددە.

ناسکرنا جیهانێ ژ بەرهەمێن زەرەدەشتی رە ژ سالا 1771-ێ دە دەست پێ دکە، گاڤائا براهام-حیاجنتهەئا نقوەتل دو پەررۆن یێ فرانسی، ژ بۆنا وەرگەراندنا.

ئاڤێستایێ، هین د سالا 1758-ان دە، بەرێ خوە دا سورات-ێ (حندستان)ئوو دو سالئوو نیڤان ل ور لاڤژئوو بێریتەیێن پارسان2 خوەند، نڤیسارێن زەرەدەشتی ب دەست خوە خستنئوو ئە و وەرگەراندن فرانسی. ب وێ وەرگەراندنێئە وی دەر-فەتئوو شیانا ناسکرنائۆ لا زەرە-دەشتیئا راستەی جیهانێ کر. گاڤا مرۆڤ لئا ڤێستا ڤەدگە-رە، ژێ رە خویائوو ئا شکەرە دبە کوئە و ب دو زمانان،ئا نگۆ ب دوئا ستەیێن جدا یێن زمانەکی، هاتیە گۆتن/نڤیساندن:ئا ڤێستاییێ کەڤنئوو یێ نوو. پرانیا لێکۆلینڤانان ژی د وێ تەخمینێ دە نە کوئا ڤێستاییێ کەڤن زمانێ سەردەما زەرەدەشت بوو.

بەرهەمێن کو بئا ڤێستاییێ کەڤن ژ مە رە مانەئە ڤ گات (گاتهاس) ن: یاسنا3 (28–34،53ئوو 43–58) یح (35–41) بەشێن دیتر بئا ڤێستاییێ نوو هاتنە نڤیساندن.

دو نموونەیێن وەرگەراندی:

“من تو پیرۆز ناس کر،ئە ی مازدائا هۆرا، گاڤا من دیت چاوا تە ب شیانا خوە ژیانئا فراندئوو چاوا تە پشت رە بەردێلا کریارئوو گۆتنان دەستنیشان کر; پیسیتی بۆ بەدکارانئوو قەنجیتی بۆ قەنجان دا.”4 “ئەز دخوازم تە هێزدارئوو پیرۆز ناس بکم،ئە ی مازدا، گاڤا تو ب دەستێن خوە ب یێن بەردایی دگریئوو رێ شانی پەیرە-وێنئا شا دکیئوو وان ژ پەیرەوێن دروگ جهێ دکی; گاڤا تو ب تاڤێئا گرێ خوە یێ پیرۆز، کو هێزا خوە ژئا شا وەردگرە، هێزا رامانا قەنجیێ ددی من.”5

نڤیساندنائا ڤێستا

داخمەیەک (انگۆ باروویا بێدەنگیێ) ل یەزدێ. د زەردەشتیێ دە مری دبرن داخمەیان

ئاڤێستایا کوئی رۆ ل بەر دەستێن مە یە تەنێ چارێکەکئە ژئا ڤێستا-یا کو د سەردەما ساسانیان دە جارا پێشین هاتیە کۆمکرنئوو نڤیسین. چومکی پشتی کاڤلکرنائی مپەرەتۆریائا خمینی، ل سەر دەستێنئی سکەندەرێ مەزن، گەلەک زیان گهیشتە نڤیسارێن زەرەدەشتی یێن پیرۆز. لۆمان ژی مرۆڤ دکارەئی سکەندەرێ مەزن یەکەمین دژمنێئا ڤێستایێ بناڤ بکە. حەروەها پشتی بداویانینا سەروەریا ساسانی، ژئا لیێ داگرکەرێنئی سلام ڤە، زیانەکە نە هندک گهیشتەئە وان نڤیساران.

پێشینئا ڤێستا لێڤانەئوو بئا وایەکی دەڤکی د ناڤ ماگی-یان (زەرەدەشتیێن مەدیا) دە دهاتە پاراستن. د سەردەمائە خمینی دە، داروسێ یەکێ، دا کو پایەبلندیەکێ بدە شارستانیائە خمینیان، تەمنێن (تەکست)ئا ڤێستایێ ژ ماگیان وەرگرتن. لۆمان ژی،ئا ڤێستا پاشێ ب دیتنێن جهێ تێتە نڤیساندن; یەک ل گۆرا ماگیێن مەدیایێ ل شیز، یا دن ژی ل Iستەخر (نێزیکی پەرسەپۆلس). حەردو نڤیساندنێنئا ڤێستایێ ژی، وەکە مە بەرێ ژی گۆتی، ب دەستێ Iسکەندەرێ مەزن، د سەدسالا چارێ بەری زایینێ دە، تێن شەوتاندن. د سەدسالا چارێ پشتی زایینێ دە هندە تەمنێنئا ڤێستایێ ژ نوو دە تێنە کۆمکرنئوو نڤیساندن.ئە و ژی، وەکە مە گۆتی، مخابن، تەنێ چارێکەک ژئا ڤێستایا ماکئە .

پرتووکێنئا ڤێستا

ئاڤێستا، یا کوئی رۆ رۆژ هەیە، ژ ڤان پرتووکێن ژێرین هەڤەدودانی یە:

1.یاسنا (قوربان)

یاسنا ب خوە ژی، ژ دو هێمانان، هەڤەدودانی یە: ژ گاتان (گāتها)ئوو یاسنا هاپتان-هات. یاسنا کوئی رۆ د ناڤ دەستان دە یە ژ 72 هاتئا نگۆ بەشان (ب زمانێئا ڤێستایی هات) هەڤەدودانی یە. گāتها (یاسنا 28–34، 43–51ئوو 53) ژ تەمنێن کەڤنئێ نئا ڤێستایێ نە. بێژەیا گāتها واتەیا (سروودا ب کێشئوو رێزبەند) ددە. بەشێ هەری مەزن ژ یاسنا (یاسنا هاپتانهات) بئا ڤێستاییا نوو هاتیە نڤیساندن. گەوهەرائۆ لا زەرەدەشتی ژی د یاس-نایێ دە یە، کوئە و ب خوە ژی سەربەرزکرنا خوەدائا هۆرا مازدا وەک خوەدایێ هەری بلندئوو ئا فراندە. پاراستنا ڤی خوەدایی ژی ب ریا رێورەسمنا تێتە کرن کو هەروەها روومەت-ئوو رێزگرتنا هێمانێن خوروستێ یێن بنگەهین ژی (اگر،ئا ڤ…ئوو خوەدایێن ب وان ڤە گرێداییئوو خوەدایێن رۆژ، مەهئوو دەمسالان ژی) تێتە کرن. (یاسنا 3–8) “ژ بۆ روومەتگرتنێئە ز ژ تە رە ڤان تشتان پێشکێش دکم: جی-وار، چێرگەه، مال، چاڤکانیێنئا ڤێ،ئا ڤ، خاک، چاویرئوو ئە رد ل ڤرئوو ئە سمان ل ور.ئا شا ژیئە مێ پیرۆز بگرن; ستێرک، حەیڤ، رۆژئوو رۆناهیا بێ دەستپێکئوو داوی یا زندی ژی.” (یاسنا 3،14)

2. ڤدەڤدāد

ڤدەڤدāدئا نگۆ (یاسایێن ل دژی گیانێن بەدکار) ژ 22 بەشان هەڤەدودانی یە.ئە و پرتووکا تەکئوو تەنێ یە کو ژئا ڤێستایێ ب توومی مایە. د بەشا وێ یا یەکێ دەئە م پێرگی جێرۆکائا فراندنێ تێن; چاوا خوەدا جهئوو ئە ردێن خوەشئوو پیرۆز یەک ل پەی یەکێئا ڤاکرنەئوو چاوائا نگرا مانیو ل هەمبەر وانئا فراندنێن پیرۆز دژبەرێن وان چێ کرنە. “جیێ هەری باشئێ کو من،ئا هۆرا مازدا،ئا فراندیە ڤاەژاه-ائا ری یا دāتیā 6 یا باش. لێئا نگرا مانیو یێ ژەهردار ژێ رە، وەکە بەلا، مارێ سۆر چێ کرئوو زڤستانا کو ژێ داێڤا [دێو] هاتیەئا فراندن.” د بەشا سسیێ دە ژی،ئە م نڤیسارێن (رێشانێن) ل سەر پاقژیئوو ئە ردتیمارکرنێ، ل سەر چاوابوو-نا پاقژیائە ردئوو ژینگەهێ، ل سەر دەستدایینا لاشانئوو دوورکەتنا ژ گەمارکرنێ. د ڤی واری دە ڤدەڤدāد دیارئوو قەدەخە دکە کو مرۆڤەک ب تەنێ لاشاکی راکەئوو دبێژە کو دڤێ گۆر (تربە) 70 گاڤی ژئێ گرئوو ئا ڤێ دوور بە. د چار بەشێن داویێ دە، ڤدەڤدāد هەولدانائا نگرا مانیو یا ژ بۆ ژێرێکرنا زەرەدەشتی سالخ ددە. حەروەها تەمبیئوو راوێژێن تەندوروستیێ ژی تێ دە هەنە. حەروەها د ڤدەڤدāد دە س-زەیا تاوانان هاتیە شرۆڤەکرن; وەکە نموونە: سزەیائێ رشبرنا سەر مرۆڤەکی دەه لێدانێن ب قورباجا کو ژ دووڤێ هەسپان چێکریەئوو دەه لێدانێن ب قور-باجێ کو ژ چەرمێ پێز هاتیە چێکرنئە . دوبارەکرنا تاوانێ سزەیێ بێهتر دکەئوو دگهینە دوسەد لێدانی. حەروەها ژئێ ئێ رشکەر تێتە خواستن کو بەردێلا زیانێ بدە،ئا نگۆ رەوشێ ڤەگەرینە وەکە بەریئێ رشێ. د وارێ یاسایا شارستانی دە، ڤدەڤدāدئا وایێ برێکووپێککرنا تێکلیێن دراڤی د ناڤ خەلکێ دە شرۆڤە دکە. حەروەها مەرجێن تێکبرنا پەیمانئوو لهەڤکرنێ،ئوو سزەیا وێ دەستنیشان دکە.

3. یاشت

ژ بیستئوو یەک بەشان (یاشت-ان) هەڤەدودانی یە. حەموو ل سەر لاڤژئوو پەسنێن خوادایانئە . حەر یاشتەک ژ خوەدایەکی رە یە; هەروەکی:

• ئۆهرمازدا یاشت.
• حافتئا ماهراسپاند یاشت.
• ئاشاڤاهشت یاشت.
• حارڤاتāت یاشت.
• ئاردرسūر یاشت.
• ماه یاشت.
• رāم یاشت.

“ئە م رێزائا شا ڤاهشتائوو ئا مێشا سپێنتا یێن رندک دگرنئوو روومەتائا ریامانشیا دگرن، هەروەها یائا فراندەیێن مازدا یێن هێزدارئوو ئا شا یێ روومەتدار یێ کو مازدائا فراندی… یاشت 2، 7 حافتئا ماهراسپاند یاشت

ژ بلی هەرسێ پرتووکێن سەرەکە،ئێ ن کو مە ل ژۆر چێرا وان کر، پرتووکنە دن ژی هەنە;ئە و ژیئە ڤ ن: 1 ڤسپارد: بیستئوو یەک بەش ن.

2. خورتەکئا پاستاک: کورتەلاڤە نە.

3. گāه:

حāڤان گāه

راپتون گāه

ئوزایارن گāه

ئاوسرووترم گāه

ئوشاهن گāه

4. سهرۆچاک: دو بەش ن.

5.ئا فرنەکان:

ئافرنەکāن داهمان

ئافرنەکāن گاسان

ئافرنەکāن قاسāنبāر

ئافرنەکāن راپتون

خوادائوو هزرێن ل سەر وان

تەۆریائۆ لی یا زەرەدەشتی ل سەر بنگەها دوالزمێئا ڤا بوویە.ئا نگۆ، ل سەر بنگەها ددوتیا جەمسەری د ناڤبەرا قەنجیئوو نەقەنجیێ دە، چ د وارێ دەروونیئوو چ د وارێ دارنگی دە.ئە ڤ جەمسەر ژ رۆژا رۆژ دە ل دژئوو هەمبەری هەڤ ن. یاسنا ل سەر ڤێ یەکێ وەها دبێژە: “ئەو هەردو گیان، کو هین ژ دەستپێکێ دە وەکە جێویەکی ژ ساویرەکێ هاتنە دەر، قەنجیئوو بەدیتی د رامان، گۆتنئوو کاری دە.ئێ ن کو باش کرنەئە و ن کو قەنجی هلبژارتنە، نە بەدیتی.” یاسنا 30،3

1.ئا هۆرا

ئاهۆرا واتەیا ‘خوادا’ ددە. حێژا یەئە م بێژن کو دئۆ لا زەرە-دەشتی دە گەلەکئا هۆرا هەنە: ا)ئا هۆرا مازدا –ئا هۆرا “خوەدا’ یە، مازدا ژی ‘زانیار’ئە ئوو وسا “ئاهۆرا مازدا” واتەیا (خوەدایێ زانیار) ددە.ئە و پێشەوایێ هەمووئا هۆرانئە ، نە کوئا هۆرا تەکئوو بتەنێ یە; وەکە د یاسنا 30،9 دە باش تێتە خویاکرن، گاڤا زەرەدەشت بانگا خوە ل مازدائوو ئا هۆرێن دن دکە وو دبێژە: “ئەم دخوازنئە و بن، یێن کو مرۆڤاتیێ بنرخ دکن، مازداۆئوو هوونئا هۆرێن دن!” مازدا ب زانیاریا خوەئوو بئا لیکاریئوو تێکلیائا شا (خوەدایێ راستیئوو سیستەما جیهانێ یا دادەمەند) گەردوونێ برێڤە دبە. “ئەز دخوازم ب پەسندارێ تە بم، وەها ژی بناڤ ببم،ئە یئا هۆرا، تائە ز کانن،ئە یئا شا.ئا فراندەیێ مرۆڤاتیێ ب دەستەکدایینا ڤاهوماناه، کو ڤیانا خوە ب باشترینئا وا تینە جه.” یاسنا 50،11

سپەنتا مانیو ژیئا هۆرەکئە کو ب ویئا هۆرا مازدا خواستە-کێن خوە ب جی تینە. حەروەهائا هۆرا مازدائە و (سپەنتا مانیو) ژ شەرێئا نگرا مانیو رە دەست نیشان کری.

ب) متهرا –ئا هۆرەکئە هندۆ-یرانی یە دێرینئە . زەرەدەشت دەست ژ وی بەرنەدا، لۆمان ژی متهرا جیێ خوە دئۆ لا زەرەدەشت دە، وەکە خوەدایێ راستی، سیستەما جیهانێ یا دادەمەندئوو پەیمانێ، گرت.

ج)ئا مەشا سپەنتا – حەفتئا هۆرا نەئوو د یاسنا دە هەر بئا وایەکی رێزین، ب هەڤ رە هاتنە بناڤکرن.ئا هۆرا مازدا نە تەنێ یەک ژ وان هەفتئا هۆرانئە ، بەلێئە و سەرەکێ وانئە ژی. یاسنا 24 ناڤێ وان ب رێز هەوال ددەئوو دبێژە: "…ژ ڤێئۆ لێئا شا، رێزدارێئا هۆرا مازدا، خوە ددە خویاکرن. تەڤی وی ژی ڤاهو ماناه، تەڤی وی ژیئا شا ڤاهشتا، تەڤی وی ژی خشتهرا ڤاریا، تەڤی وی ژیئا رماتایا پیرۆز، تەڤی وی ژی حاورڤاتāت، تەڤی وی ژیئا مێرێتاتāت…" ژ ڤێ مەتنا یاسنا یا ژۆرینئە م تێ دگەهن کو شەشئا مەشا سپەنتا ژ بلی سەرەکێ وانئا هۆرا مازدا هەنە:

• ئاشا ڤاهشتا:ئا شا (راستی) یە. لێئا شا ڤاهشتا (مافێ چوونا بوهشتێ) یە.
• ڤاهو ماناه: رامانا قەنجئە .
• خشاتهرا ڤاریا: ‘سەروەریا ڤەبژارتنێ’ یە.ئە و ب خوە ژی هێزەکەئا هۆرا مازدا یە.
• ئارماتا: ‘لایگرتنا راستیێ’ یە.
• حاورڤاتāت: ‘تەواوتی’ یە.
• ئامێراێتاتāت: ‘زندیئوو نەمردی’ یە.

2.ئا نگرا مانیوئوو داēڤا

بیردۆزا دوجەمسەریتیێ دهێلە کو کارئوو دەلامەتا خوادایان (هێزێن خێرخواز) یا بنگەهین شەرێ ل دژی هێزێن بەدکارئوو خێر-نەخواز بە. ڤێجا سەرەکێ هێزێن خێرنەخواز – یێن کو بێ هەژمار ن –ئا نگرا مانیو (گیانا شەرخوازە) یە.

ئانگرا مانیوئوو سپێنتا مانیو ژ دەستپێکائا فراندنێ دە ل دژ هەڤ شەر دکن. حەروەهائا نگرا مانیو ل دژیئا فراندنێن باش (قەنج) یێنئا هۆرا مازدا تشتێن نە قەنج یێن تەرسی وان دافرینە; هەروەکی چاوا ل دژی خوەشیێ نەواشیێ دافرینە.

د ڤدەڤداد (19،31) دە ها-تیە خویاکرن کوئا نگرا مانیو دژیتیا خوە یا ل هەمبەرئا هۆرا مازدا بئا لیکاریا داēڤا Iن-درا، داēڤا ساورڤا، داēڤا نگهایتیا، داēڤا تاورڤای، زارک،ئا ēشما، داēڤائا کاتاش، مارشاڤانئوو گەلەکێن دن.

د بن سەرۆکاتیائا نگرا مانیو دە دروگ ژی هەیە، کوئە و ژی شەرێئا شا دکە;ئا نگۆ، ل دژی سیستەما جیهانێ یا دادەمەند دخەبتە (یاسنا 48،1).

د تەمنێنئا ڤێستایێ یێن نوو دە (یاسنا 9،8) ژ بلی ڤان هێزێن شەرخواز یێن ناڤبری، هێزنە دن تێن بناڤکرن; وەک ناسو (پیرا لاشان)، داهاک (ئەژدەها)7 کوئا نگرا مانیوئە و ژ بۆ خەرابکرنا جیهانێئا فراندنە.

دەهمەن

• مجهاەل ستاوسبەرگ، دە رەلگۆنەن دەر گەگەنوارت، 1996
• پارس: زەرەدەشتیێن کو ژ بەر ستەمئوو زۆرا داگرکەرێن مسلمان درەڤنئوو ، ب گرانی، ل حندستانێ جیوار دبن.
• یاسناا: پەرچاکە ژئا ڤێستایێ یە، واتەیا ‘قوربان’ ددە.
• یاسنا 43،5
• یاسنا 43،4
• چەمەکە ل (ڤاەژاه)-ێ یە.
• داهاک:ئە ژدەهایەکی ب سێ سە-ریان، سێ دەڤانئوو شەش چاڤانئە .

چاڤکانی

• مانفرەد حوتتەر، رەلگۆن ن دەرئو موەلت دەسئا لتەن تەستا-مەنتەس، ستوتتگارت، 1996
• دە گاتها’س دەسئا وەستا، üبەرسەتزت ڤۆن پرۆف. جهرستان بارتهلۆماە، ستراسبورگ، 1905
• ئودۆ توۆروسجهکا، حەلگە سجهرفتەن، بەتراگ ڤۆن مان-فرەد حوتتەر، دارمستادت، 2000
• فرتز وۆلف،ئا ڤەستا üبەرسەتزت، ستراسسبورگ، 1910
• مجهاەل ستاوسبەرگ، دە رە-لگۆنەن دەر گەگەنوارت، 1996