Migne Patrologia Latina Tomus 71
Appendix (Auctores varii), J. P. Migne
CARMEN SANCTI DAMASI PAPAE DE SANCTIS MARTYRIEUS CHRYSANTHO ET DARIA.(Ex Sarazanio.) (1149B)
His votis paribus tumulum duo nomina servant,
(1149C)Chrysanthi, Dariae, nunc venerandus honor.
Effera quem rabies, neglecto jure sepulcri,
Sanctorum tumulos praeda furentis erat.
Pauperis ex censu melius nunc ista resurgunt,
Divite sed voto plus placitura Deo.
Plange tuum gens saeva nefas, periere furores,
Crevit in his templis per tua damna decus.
INSCRIPTIO IN ABSIDA SANCTI PANCRATII (Ex Anal. Mabillon, tom. IV.) OB. INSIGNE. MERITUM. ET SINGVLARE. BEATI. PANCRATII MARTYRIS. BENEFICIUM. BASILICAM. VETUSTATE. CONFECTAM. IEXTRA. CORPUS. MARTYRIS. ENGLECTI. ANTIQUITATIS EXSTRUCTAM. HONORIUS. EPISCOPUS. DEI. FAMULUS. ABRASA. VETUSTATIS. MOLE. RUINAQUE. MINANTE. A FUNDAMENTIS. NOVITER. PLEBI. DEI. CONSTRUXIT. ET. CORPUS. MARTYRIS. QUOD. EX. OBLIQUO. AULAE. JACEBAT. ALTARI. INSIGNIBUS. ORNATO. METALLIS. (1149D)LOCO. PROPRIO. COLLOCAVIT.
TESTAMENTUM PERPETUI TURONENSIS EPISCOPI.(Ex Spicil. Acheri, t. V.)
1317 In nomine Jesu Christi, Amen. Ego Perpetuus peccator, Turonicae Ecclesiae sacerdos, abire nolui sine testamento, ne fraudentur pauperes iis quae superna gratia mihi non merito liberaliter et amanter contulit; et ne, quod absit, transeant ad alios quam ad Ecclesiam sacerdotis bona.
Presbyteris, diaconibus et clericis Ecclesiae meae (1150B)pacem Domini Jesu Christi do, lego. Amen. Confirma hoc, Domine, quod operatus es in nobis; nesciant schismata; stabiles in fide permaneant; quicunque regulam Evangelii fuerit secutus, sit benedictus omni benedictione spiritali in supernis per (1150C)Christum Jesum, amen. Et Dominus Jesus occidat impium vento oris sui, amen, amen. Pax Ecclesiae, pax populo, in urbe, in agro, a Deo et Patre Domini Jesu Christi, amen. Veni, Domine, et noli sustinere, amen. Vobis itaque presbyteris, diaconibus et clericis Ecclesiae meae, cum consilio Agilonis comitis, sepeliendum cadaver mortis hujus ubicunque elegeritis, permitto; scio quod Redemptor meus non moritur, et in carne videbo Liberatorem meum, amen. Tamen si indigno mihi feceritis misericordiam, quam supplex postulo, optarem ad domni Martini pedes in diem quiescere judici: videritis, judicabitis, eligetis; volo, statuo. Ratum jubeo quod vobis dominis et fratribus meis placuerit.
In primis itaque ego Perpetuus, volo liberos esse liberasque homines et feminas quotquot habeo in villa Saponaria, quos emi de mea pecunia, ut et pueros quos in die discessus mei non manumisero in Ecclesia: ita tamen ut libere serviant, quandiu (1150D)vixerint 1318 Ecclesiae meae, sed absque servitute ad haeredes transmissibili et glebatica. Do etiam Ecclesiae meae agrum, quem Aligarius mihi vendidit in dicta villa Saponaria, cum stagno. Item molendina supra Carum prope dictam villam; nec non pecuaria, et prata ipsi Ecclesiae meae do, lego. Villam de Bertiniaco cum silva et omni reditu, ea conditione, qua mihi a Daniele diacono vendita est, Ecclesiae meae pariter do, lego; ita tamen ut de eorum proventibus oleum paretur pro domni Martini sepulcro indeficienter illustrando: quod si fuerit neglectum, et voluntas mea, quod non spero, (1151A)cassa, dicta villa de Bertiniaco cum adjunctis, haeredibus meis mox nominandis cedat, volo, statuo, jubeo. Quidquid et quoquo in loco, et a quacunque persona fuerit mihi debitum, quo die abscessero, debitoribus ipsis do, lego. Exigere quod dimitto nullus praesumat, volo, statuo. Tibi fratri et consacerdoti dilectissimo Eufronio thecam ex argento de reliquiis sanctorum do, lego. Illam intelligo quam deferre solebam. Nam deauratam aliam, quae in capsario meo cum duobus calicibus aureis, et cruce similiter aurea, quam Mabuinus fecit, Ecclesiae meae do, lego. Simul et omnes libros meos, praeter Evangeliorum librum, quem scripsit Hilarius quondam Pictaviensis sacerdos quem tibi Eufronio fratri et consacerdoti dilectissimo cum praefata theca do, lego, volo, statuo. Memor esto mei, amen.
Ecclesiae sancti Dionysii de Ambasciaco calicem argenteum, et crucem similiter argenteam, in cujus (1151B)manubrio est reliquia de eodem sancto Dionysio, do, lego.
Ecclesiae de Proillio similiter calicem argenteum et urgeos [Forsan, urceos] argenteos do, lego. Similiter et Amalario ibidem presbytero capsulam 1319 unam communem de serico, item peristerium, et columbam argenteam ad repositorium, nisi maluerit Ecclesia mea illam qua utitur eidem Amalario transmittere, meam retinere: tibi Ecclesiae meae eligendum permitto, volo, statuo.
Sorori meae Juliae Perpetuae crucem parvam auream ex emblasmate, in qua sunt de reliquiis Domini, do, lego. Quam tamen obnixe rogatam velim, ut si forte, jubente Domino, eam contingat migrare ante Dadolenam virginem, Ecclesiae meae ei possidendam relinquat. Te etiam rogo, soror Dadolena, ut moriens eam Ecclesiae quae libuerit addicas, ne veniat ad indignos. Quod si transeat Dadolena ante te, sit tibi liberum, charissima soror Fidia Julia Perpetua, praedictam crucem cui volueris Ecclesiae (1151C)relinquere, volo, statuo. Memor esto mei, dilectissima, amen.
Tibi Agiloni comiti ob egregia tua in Ecclesiam meam, et pauperes filios meos merita, et ut pergas eorum defensionem robuste suscipere sicut coepisti, equum meum parabilem, et mulum quem elegeris do, lego. Memor esto mei, fili dilectissime, amen.
Ecclesiae sancti Petri peristromata, quae ei ad utendum in natali ejusdem saepe concessi, omnino et absolute do, lego. Tibi fratri et consacerdoti charissimo, de quo Dominus providebit regendae post discessum meum Ecclesiae, nunc meae, tunc tuae; aut potius nec meae nec tuae, sed Christi, do quidquid ad usum episcopalem de rebus meis volueris eligere in camera et sacrario vicino. Quod nolueris, haeredum meorum nominandorum esto. Presbyterum de Malleio, eumque de Orbona ad gradus, unde merito dejecti sunt, nunquam restitue. Sportulam tamen habeant quandiu vixerint super parte redituum meorum de Preslaio. Quod supererit, cum parte illa quam utendam (1151D)fruendam illis concessi, postquam obierint, et tibi utendum fruendum relinquo, post discessum tuum (1152A)Ecclesiae meae do, lego. At tu, frater et consacerdos charissime, presbyteros, diaconos, clericos, virgines, meos, tuos, ama, exemplo juva, benevolentia praeveni. Fac ut sciant se tibi filios non servos: te illis patrem non dominatorem, rogo, volo, statuo.
At vos viscera mea, fratres dilectissimi, corona mea, gaudium meum, domini mei, filii mei, pauperes Christi, egeni, mendici, aegri, viduae, orphani. Vos, inquam, haeredes meos scribo, dico, statuo. His quae supra detractis, quidquid in bonis habeo, sive in agris, pascuis, pratis, nemoribus, vineis, mansis, hortis, aquis, molendinis; sive in auro, argento, et vestibus, caeterisque rebus de quibus me disposuisse non constabit, haeredes esse vos jubeo. Et ut omnia per discretionem administrentur, volo ut distrahantur quamprimum obiero, et fieri poterit, et in pecuniam redigantur, cujus tres partes fiant. Hominibus egenis duae distribuantur, ut placuerit Agrario presbytero et comiti Agiloni; tertia viduis et pauperibus feminis, uti 1320 (1152B)placuerit virgini Dadolenae, distribuatur, volo, rogo, statuo.
Testamentum hoc manu propria scriptum relegi et subscripsi ego PERPETUUS Kalend. Maias post consulatum Leonis minoris A. Illud tu, Delmati fili, apud te depositum serva, et cum alio simili mea pariter manu scriptum et subscriptum, quod apud Dadolenam deposui, Agiloni comiti coram fratribus meis presbyteris, diaconibus et clericis aperiendum et legendum trades, in nomine Domini volo, rogo, statuo, fixum ratumque sit. Benedic, Domine; veni, Christe Jesu. Ego PERPETUUS in nomine tuo. Amen.
Epitaphium ejusdem.
Culmina sublimi tollunt quae vertice cristas
Eximius meritis Perpetuus dederat
Domno Martino, cujus sub marmore pausant
Ossa, veneratur quae pia plebs precibus.
Haeredem scripsit Christum, atque aurea multa
(1152C)Sacrando Domini vasa cruore dedit.
Transmisit coelo quae plurima cessit egenis,
Fecit et ante suas scandere divitias.
Clarus avis, atavisque potens, fuit atque senator,
Clarior at sua dum pauperibus tribuit.
Sed neque Martino soli tam grande sepulcrum
Construxit, tumulum fecit et esse suum.
Et licet ante pedes Martini contumuletur,
In coelo simili gaudet uterque locu.
Respice de superis super hoc, bone pastor ovili,
Perpetuusque tuam perpetua patriam.
EPITAPHIUM SANCTI ABRAHAE (Ex Apoll. Sidonio, lib. VII, epist. 17.)
Abraham sanctis merito sociande patronis,
Quos tibi collegas dicere non trepidem.
Nam sic praecedunt, ut mox tamen ipse sequare,
Dat partem regni portio martyrii.
(1152D)Natus ad Euphratem, pro Christo ergastula passus,
Et quinquennali vincula laxa fame,
(1153A)Elapsus regi truculento Susidis orae,
Occiduum properas solus adusque solum.
Sed confessorem virtutum signa sequuntur,
Spiritibusque malis fers, fugitive, fugam.
Quaque venis, lemurum se clamat cedere turba,
Daemonas ire jubes exsul in exsilium.
Ex peteris cunctis, nec te capit ambitus ullus,
Est tibi delatus plus onerosus honor.
Romuleos refugis Byzantinosque fragores,
Atque sagittifero moenia fracta Tito.
Murus Alexandri te non tenet, Antiochique,
Spernis Elisseae Byrsica tecta domus.
Rura paludicolae temnis populosa Ravennae,
Et quae lanigero de sue nomen habent.
Angulus iste placet, paupertinusque recessus,
Et casa cui culmo culmina pressa forent.
Aedificas hic ipse Deo venerabile templum,
Ipse Dei templum corpore facte prius.
1321 Finiti cursus isthic vitaeque viaeque,
Sudori superest dupla corona tuo.
(1153B)Jam te circumstant paradisi millia sacri:
Abraham jam te comperegrinus habet.
Jam patriam ingrederis, sed de qua decidit Adam,
Jam potes ad fontem fluminis ire tui.
EPISTOLA THEODERICI REGIS AD CLODOVEUM. GRATULATUR OB REPORTATAM IN ALEMANNOS VICTORIAM.(Cassiod. 1. II, epist. 41.)
Luduin regi Francorum Theodoricus rex Italiae. Gloriosa quidem vestrae virtutis affinitate gratulamur, quod gentem Francorum prisca aetate residem, feliciter in nova praelia concitastis: et Alamannicos populos, causis fortioribus inclinatos, victrici dextera subdidistis. Sed quoniam semper in auctoribus perfidiae resecabilis videtur excessus; quia et primariorum plectibilis culpa omnium debet esse vindicta, motus vestros in fessas reliquias temperate: quia jure gratiae merentur evadere, quos ad parentum vestrorum defensionem respicitis confugisse. Estote illis remissi, (1153C)qui nostris finibus celantur exterriti. Memorabilis triumphus est Alamannum acerrimum sic expavisse, ut tibi eum cogas de vitae munere supplicare. Sufficiat illum regem cum gentis suae superbia cecidisse; sufficiat innumerabilem nationem partim ferro, partim servitio subjugatam. Nam si cum reliquis confligis, adhuc cunctos superasse non crederis. In talibus causis accipe frequenter expertum: Illa mihi feliciter bella provenerunt, quae moderato fine peracta sunt. Is enim vincit assidue, qui novit omnia temperare, dum jucunda prosperitas illis potius blanditur qui austeritate nimia non rigescunt. Cede itaque suaviter genio nostro quod sibi gentilitas communi remittere consuevit exemplo. Sic enim fit ut et meis petitionibus satisfecisse videamini, ne sitis solliciti ex illa parte quam ad nos cognoscitis pertinere. Quocirca salutantes gratia, honore et affectione, qua dignum est, illum et illum legatos nostros ad excellentiam vestram consueta charitate direximus, per quos et (1153D)sospitatis vestrae indicium, et speratae petitionis consequamur effectum. Quaedam vero quae ad nos pro vestris utilitatibus pervenerunt, per harum portitores verbo insinuanda commisimus; ut cautiores effecti optata possitis victoria constanter expleri. Vestra siquidem salus nostra gloria est: et toties regnum Italiae proficere judicamus, quoties de vobis laeta cognoscimus. Citharoedum etiam, arte sua doctum, pariter destinavimus expetitum, qui ore manibusque consona voce cantando, gloriam vestrae potestatis oblectet: quem ideo fore credimus gratum, quia ad vos eum judicastis magnopere dirigendum.
EXCERPTA EX EPISTOLA AVITI VIENNENSIS EPISCOPI AD CLODOVEUM REGEM.(Ex Sirmondo.)
(1154A) 1322 Vestrae subtilitatis acrimoniam quorumcunque, etc. Siquidem et occiduis partibus in rege non novo novi jubaris lumen effulgurat, cujus splendorem congrue Redemptoris nostri nativitas inchoavit: ut consequenter eo die ad salutem regenerari ex unda vos pareat, quo natum redemptioni suae coeli Dominum mundus accepit. Igitur qui celeber est natalis Domini, sit et vestri. Quo vos scilicet Christo, quo Christus ortus est mundo; in quo vos animam Deo, vitam praesentibus, famam posteris consecrastis. Quid jam de ipsa gloriosissima regenerationis vestrae solemnitate dicatur? cujus ministeriis etsi corporaliter non accessi, gaudiorum tamen communione non defui. Quando quidem hoc quoque regionibus nostris divina pietas gratulationis adjecit, ut ante baptismum vestrum ad nos sublimissimae humilitatis nuntius perveniret. Unde (1154B)nos post hanc exspectationem jam securos vestri sacra nox reperit. Conferebamus namque, nobiscumque tractabamus quale esset illud, cum adunatorum numerus pontificum, manus sancti ambitione servitii membra regia undis vitalibus confoveret, cum se Dei servis inflecteret timendum gentibus caput, cum sub casside crines nutritos salutaris galea sacrae unctionis indueret, cum intermisso tegmine loricarum immaculati artus simili vestium candore fulgerent, etc. Quapropter radiate perpetuum praesentibus diademate, absentibus majestate. Successus felicium triumphorum, quos per vos regio illa gerit, cuncta concelebrant. Tangit etiam nos felicitas. Quotiescunque illic pugnatis, vincimus. Inter haec tamen catholicae religionis affectum servat in vobis cura miserendi, et in apice rerum omnium gubernacula continente non minus eminet sanctitas quam potestas. Ex qua utique factum est ut dirigi ad vos servi vestri viri illustris Laurentii filium principali oraculo juberetis; quod apud domnum meum, suae quidem gentis regem, sed (1154C)militem vestrum, obtinuisse me suggero. Nihil quippe et in quo servire non potest. Commendat directum. Congaudi misso, invidi vos visuro. Cui minus computandum est ad utilitatem parenti proprio restitui, quam patri omnium praesentari.
Gratulatus est etiam hac occasione regi Chlodoveo Anastasius pontifex Romanus, cujus epistola edita est. Qui tunc quoque, ut quidem existimant viri eruditi, beatum Remigium suum in Francorum regno vicarium instituit, quamvis epistola ea de re data, quam Hincinarus retulit, Hormisdae nomen praeferat.
EXCERPTA EX COLLATIONE EPISCOPORUM CORAM REGE GUNDEBALDO.(Ex Spicil. t. V.)
Providente Domino Ecclesiae suae, et inspirante pro salute totius gentis cor domni 1323 Remigii, qui ubique altaria destruebat idolorum, et veram fidem potenter cum multitudine signorum amplificabat, factum est ut episcopi plures non contradicente rege (1154D)congregarentur, si fieri posset, ut Ariani, qui religionem Christianam scindebant, ad unitatem possent reverti. Quod ut melius fieret, videreturque id non consilio accidisse sed occasione, domnus Stephanus scripsit ad episcopos multos, et invitavit illos ad festivitatem sancti Justi quae instabat, in qua ob frequentiam miraculorum fiebat concursus plurimus populorum. Venerunt itaque de Vienna Avitus, de Arelate Aeonius, de Valentia . . . . . . . . . de Massilia . . . . . . . . jus, et plures alii, omnes catholicae professionis et laudabilis vitae in Domino. Qui omnes ad salutationem regis cum domno Stephano ad Sarbiniacum, ubi tunc erat, (1155A)profecti sunt. Erant quidam inibi de potentioribus Arianis cum eo, qui si potuissent, prohibuissent nostrorum accessum ad regem, sed, Domino cooperante, nihil profecerunt.
Post salutationem factam domnus Avitus, cui, licet non esset senior nec dignitate, nec aetate, tamen plurimum deferebatur, dixit ad regem: Si Excellentia vestra vellet procurare pacem Ecclesiae, parati sumus fidem nostram tam clare demonstrare esse secundum Evangelium et apostolos, quod nulli dubium erit illam, quam retinetis, non esse secundum Deum et Ecclesiam. Habetis hic de vestris qui sunt instructi in omnibus scientiis, jubeatis ut nobiscum colloquantur, et videant si possint respondere rationibus nostris, ut parati sumus respondere rationibus eorum. Ad quae rex respondit: Si vestra fides est vera, quare episcopi vestri non impediunt regem Francorum, qui mihi bellum indixit, et se cum inimicis meis sociavit, ut me destruerent; nam non est fides ubi est appetentia alieni, et sitis sanguinis populorum; ostendat fidem (1155B)per opera sua. Tunc humiliter respondit domnus Avitus, faciem habens angelicam ut et sermonem: Ignoramus, o rex, quo consilio et qua de causa rex Francorum facit quod dicitis; se Scriptura nos docet quod propter derelictionem legis Dei saepe subvertuntur regna, et suscitantur inimici omni ex parte, illis qui se inimicos adversus Deum constituunt. Sed redite cum populo vestro ad legem Dei, et ipse dabit pacem in finibus vestris. Nam si habetis pacem cum illo, habebitis et cum caeteris, et non praevalebunt inimici vestri. Cui rex: Nonne legem Dei profiteor? sed quia nolo tres deos, dicitis quia non profiteor legem Dei. In Scriptura sancta non legi plures esse deos, sed unum, etc..
Crastina die factum est. Nam rex per Sagonam rediens ad urbem, misit ad domnos Stephanum et Avitum, ut venirent apud illum: qui cum venissent, rex dixit ad illos: Habetis quod postulatis. Nam sacerdotes mei parati sunt vobis ostendere quod nullus (1155C)potest esse coaeternus et consubstantialis Deo. Sed nolo ut id fiat coram omni populo, ne 1324 turbae excitentur; sed tantum coram senatoribus meis, et aliis quos eligam, sicut vos eligetis ex vestris quos volueritis, sed non in magno numero, et id fiet die crastina in hoc loco. Quo dicto, episcopi, salutato rege, discesserunt et reversi sunt, ut omnia intimarent aliis episcopis. Erat autem vigilia solemnitatis sancti Justi, et licet optavissent quod hoc fieret die solemnitatem sequenti, noluerunt tamen propter tantum bonum amplius procrastinare. Sed unanimiter decreverunt apud sancti Justi sepulcrum pernoctare, ut illo intercedente obtinerent a Domino petitiones cordis sui. Evenit autem ut ea nocte cum lector secundum morem inciperet lectionem a Moyse, incidit in illa verba Domini: Sed ego indurabo cor ejus, et multiplicabo signa et ostenta mea in terra Aegypti, et non audiet vos (Exod. VII). Deinde cum post psalmos decantatos recitaret ex prophetis, occurrerunt verba Domini ad Isaiam dicentis: Vade et dices populo huic: (1155D)Audite audientes, et nolite intelligere; et videte visionem, et nolite cognoscere. Excaeca cor populi ejus, et aures ejus aggrava, et oculos ejus claude, ne forte videat oculis suis, et auribus audiat, et intelligat suo corde et convertatur et sanem eum (Isai. VI). Cumque adhuc psalmi fuissent decantati et legeret ex Evangelio, incidit in verba quibus Salvator exprobrat Judaeis incredulitatem: Vae tibi, Corozain, vae tibi, Bethsaida, quia si in Tyro et in Sidone virtutes factae fuissent, quae sunt factae in vobis, jam dudum in cilicio et cinere poenitentiam egissent (Matth. XI). Denique cum lectio fieret ex Apostolo, pronuntiata sunt verba illa: An divitias bonitatis ejus et patientiae et longanimitatis contemnis? Ignoras quoniam sustinentia Dei ad poenitentiam te adducit? Secundum autem duritiam tuam et impoenitens cor thesaurizas tibi iram in tempore irae (Rom. II). Quod (1156A)cum ab omnibus episcopis observatum fuisset, cognoverunt lectiones illas sic occurrisse volente Domino, ut scirent induratum esse cor regis, Deumque illum in sua impoenitentia relinquere, ad ostendendum divitias justitiae suae; unde valde tristes effecti, noctem in lacrymis transegerunt. Non destiterunt tamen veritatem nostrae religionis contra Arianos asserere. Igitur tempore quo rex jusserat conveniunt om es episcopi, et simul ad reg am vadunt cum multis sacerdotibus et diaconibus, et quibusdam de catholicis, inter quos erant Placidus et Lucanus, qui erant de praecipuis militiae regis. Venerunt etiam Ariani cum suis. Cum ergo sedissent coram rege domnus Avitus pro Catholicis, Bonifacius pro Arianis, sermonem habuerunt. Sed postquam domnus Avitus proposuit fidem nostram cum testimoniis sacrae Scripturae, ut erat alter Tullius, et Dominus inspirabat gratiam omnibus quod dicebat; tanta consternatio cecidit super Arianos, ut qui satis amicabiliter audientiam praebuerat Bonifacius, nihil omnino respondere posset ad (1156B)rationes domni Aviti, sed tantum quaestiones difficiles proponeret, quibus videbatur velle regem farigare. Sed cum ab Avito urgeretur, 1325 ut responderet ad antedicta, promittens se etiam responsurum ad ea quae proposuerat, non potuit respondere ad unam de rationibus quae fuerant a domno Avito propositae, neque ullam pro defensione suae partis allegare; sed tantum os suum in conviciis aperiebat, et dicebat Catholicos esse praestigiatores, et colere multitudinem deorum. Quod solum cum diceret, videretque rex confusionem suae sectae, surrexit de sua sede, dicens quod in crastinum responderet Bonifacius. Discesserunt ergo omnes episcopi: et quia adhuc dies non erat inclinata, iverunt simul cum caeteris catholicis ad basilicam domni Justi, confitentes Dominum quoniam bonus, et laudantes eum, qui dederat illis talem victoriam de inimicis suis.
Sequenti vero die iterum ad regiam profecti cum his qui in praecedenti aderant. Cumque ingrederentur, invenerunt. A redium, qui eis persuadere volebat ut (1156C)regrederentur, etc.
Cum itaque sedissent, domnus Avitus tam lucide probavit quod Catholici non plures deos adorabant, ut sapientiam ejus tam Catholici quam adversarii cum stupore mirarentur. Id autem fecit, ut responderet conviciis quae Bonifacius in nostram fidem jecerat. Postquam ergo conticuit, ut locum daret responsionibus Bonifacii, nihil aliud potuit ille dicere, quam quod praecedenti die fecerat: et conviciis addens convicia, tanto impetu clamabat, ut prae raucitate non posset amplius loqui, et quasi suffocaretur. Quod cum rex vidisset, et satis diu exspectasset, tandem surrexit vultu indignationem praetendens contra Bonifacium. Tunc domnus Avitus dixit ad regem: Si sublimitas vestra vellet jubere ut hi responderent propositionibus nostris, ut posses judicare quaenam fides esset retinenda. Sed nihil rex respondit, neque caeteri Ariani, qui erant cum illo: adeo stupefacti erant de doctrina et sapientia domni Aviti. Qui cum (1156D)videret eorum silentium, subjunxit: Si vestri non possunt respondere rationibus nostris, quid obstat cur non omnes simul conveniamus in eadem fide? Tunc murmurantibus illis, de sua fide securus in Domino, addidit: Si rationes nostrae non possunt illos convincere, non dubito quin Deus fidem nostram miraculo confirmet; jubeat sublimitas vestra ut tam illi quam nos eamus ad sepulcrum hominis Dei Justi, et interrogemus illum de nostra fide, similiter et Bonifacius de sua, et Dominus pronuntiabit per os servi sui in quibus complaceat. Rex attonitus annuere videbatur, sed inclamare coeperunt Ariani, et dicere se pro fide sua manifestanda facere nolle ut fecerat Saul, et ideo maledictus fuerat; aut recurrere ad incantationes et illicita, sufficere sibi se habere Scripturam, quae sit fortior omnibus praestigiis. (1157A)Et haec semper repetentes, et boantes potius quam vociferantes, rex qui jam surrexerat, accipiens per manus domnum Stephanum et domnum Avitum, duxit eos usque ad cubiculum suum, et cum intraret amplexus est eos, dicens ut 1326 orarent pro eo. Cognoverunt quidem illi perplexitatem et angustias cordis ejus, sed quia Pater eum non traxerat, non potuit venire ad Filium, ut veritas impleretur: Non est volentis, neque festinantis, sed miserentis Dei (Rom. IX). Et ex ea die plurimi Ariani ad poenitentiam venerunt, et post aliquot dies baptizati fuerunt. Et magnificavit Dominus fidem nostram per intercessionem domni Justi in conspectu omnium.
EPISTOLA SANCTI REMIGII AD CLODOVEUM REGEM.
Domino illustri meritis Clodoveo regi, Remigius episcopus. Angit me, et satis me angit, vestrae causa tristitiae, quod gloriosae memoriae germana vestra transiit Albochledis; sed consolari possumus quia talis de hac luce discessit, ut recordatione magis suscipi debeat (1157B)quam lugeri. Illius enim vitae fuit, quod assumpta credatur a Domino, quae a Deo electa migravit ad coelos. Vivit vestrae fidei, etsi est conspectus desiderio recepta. Christus implevit ut benedictionem virginitatis acciperet: quae sacrata non est lugenda, quae fragrat in conspectu Domini flore virgineo, quo scilicet et corona tecta, quam pro virginitate suscepit. Absit ut a fidelibus lugeatur, quae bonus Christi odor esse promeruit, ut per eum cui placet auxilium possit conferre poscentibus. Dominus meus, repelle de corde tuo tristitiam, animo rite composito regnum sagacius gubernate, erectiora sumentes studio serenitatis consilia: laeto corde membra conforta, moeroris corpore discusso, acrius invigilabis ad salutem. Manet vobis regnum administrandum, et Deo auspice procurandum. Populorum caput estis, et regimen sustinetis. Acerbitate ne te videant in luctu affici, qui per te felicia videre consueverunt. Esto ipse tuae animae consolator, vigorem illius providentiae continens ingenitae, ne tristitia candorem tuae (1157C)menti subducat. De ejus praesente transitu, quae choris est juncta virgineis, ut credo, rex gaudet in coelo. Salutans gloriam vestram, commendo familiarem meum presbyterum Maccolum, quem direxi. Quaeso ut tantis habeatis ignoscere, quod qui occursum debui, exhortatoria destinare verba praesumpsi. Tamen per harum bajulum, si jubetis ut vadam, contempta hiemis asperitate, frigore neglecto, itineris labore calcato, ad vos, auxiliante Domino, pervenire contendam.
ITEM ALIA AD EUMDEM.
Domino insigni et meritis magnifico Clodoveo regi, Remigius episcopus. Rumor ad nos magnus pervenit administrationem vos secundam rei bellicae suscepisse. Non est novum ut coeperis esse sicut parentes tui semper fuerunt. Hoc in primis agendum, ut Domini judicium a te non vacillet, ubi tui meriti, qui per industriam 1327 humilitatis tuae ad summum culminis pervenit: quia, quod vulgus dicitur, ex fine (1157D)actus hominis probatur. Consiliarios tibi adhibere debes, qui famam tuam possint ornare; et beneficium tuum castum et honestum esse debet, et sacerdotibus tuis honorem debebis deferre, et ad eorum consilia semper recurrere. Quod si tibi bene cum illis convenerit, provincia tua melius potest constare. Cives tuos erige, afflictos releva, viduas fove, orphanos nutri, si potius est quam erudies, ut omnes te ament et timeant. Justitia ex ore vestro procedat, nihil sit sperandum de pauperibus vel peregrinis, ne magis dona, aut aliquid accipere velis. Praetorium tuum omnibus pateat, ut nullus exinde tristis abscedat. Paternas quascunque opes possides, captivos exinde liberabis, et a jugo servitutis absolves. Si quis in conspectu vestro venerit, peregrinum se esse (1158A)non sentiat. Cum juvenibus joca, cum senibus tracta, si vis regnare, nobilis judicari.
CLODOVEI REGIS EPISTOLA AD EPISCOPOS.(Ex Ed. et Ms. Corb.)
Dominis sanctis et apostolica sede dignissimis episcopis, Clodoveus rex. Enuntiante fama, quod actum fuerit vel praeceptum omni exercitui nostro, priusquam in patria Gothorum ingrederemur, Beatitudini vestrae praeterire non potuit. In primo quoque de ministerio Ecclesiarum omnium praecipimus, ut nullus ad subripiendum in aliquo conaretur; neque de sanctimonialibus, neque de viduis, qui se in religione Domini devotas esse probarentur. Simili conditione et de clericis, vel filiis supradictorum tam clericorum quam viduarum, qui cum illis in domo ipsorum consistere videbantur. Id vel de servis ecclesiarum, quos de ecclesiis tractos per episcoporum sacramenta constiterit, praeceptum est observare, ut nullus ex ipsis aliqua violentia vel (1158B)damnum pateretur. Sic ita ad integrum est agnoscendum, ut ex his supra d ctis, si aliquis vim captivitatis pertulisset, sive in ecclesiis, sive extra ecclesia, omnino sine aliqua dilatione reddendos esse praecipimus. De caeteris quidem captivis laicis, qui extra pace sunt captivati, et fuerint approbati, apostolia cui volueritis arbitrii vestri est non negandum. Nam de his qui in pace nostra, tam clerici quam laici, subrepti fuissent, si veraciter agnoscitis vestras epistolas de annulo vestro infra signatas, sic ad nos omnimodis dirigantur, et a parte nostra praeceptionem latam noveritis esse firmandam. Sic tamen populus noster petit ut cuicunque epistolas vestras praestare fueritis dignati, cum sacramento per Deum, et benedictione vestra dicere non tardetis, remittam quae poscitur veram esse: quia multorum var etates vel falsitates inventae sunt, ut comprehendatur, sicut scriptum e t: Perit justus cum impio. Orate pro me, domini sancti, et apostolica sede dignissimi papae.
DIPLOMA CLODOVEI MAGNI DE CONDITIONE COENOBII MITIACENSIS APUD AURELIANOS.(Ex Spicil. tom. V.) (1158C)
Clodoveus Francorum rex vir illuster. Tibi, venerabilis senex Euspici, tuoque Maximino, ut possitis, et hi qui vobis in sancto proposito succedent, pro nostra dilectaeque conjugis et filiorum sospitate divinam misericordiam precibus vestris impetrare, Miciacum concedimus, et quidquid est fisci nostri intra fluminum alveos per sanctam confarreationem et annulum inexceptionaliter tradimus, et corporaliter possidendum praebemus absque tributis, naulo et exactione, sive infra sive extra Ligerim et Ligerinum, cum Querceto et Salicto et utroque molendino. Tu vero, Eusebi sancte, religionis catholicae episcope, Euspicii senectam fove, Maximino fave; et tam eos quam possessiones eorum in tua parochia ab omni calumnia et injuria praesta liberos. Neque enim nocendi sunt, quos regalis affectus prosequitur. Idem agite, o vos omnes sanctae catholicae religionis (1158D)episcopi. Vos ergo, Euspici et Maximine, desinite inter Francos esse peregrini; et sint vobis loco patriae in perpetuum possessiones, quas donamus in nomine sanctae, individuae, aequalis et consubstantialis Trinitatis. Ita fiat ut ego Clodoveus volui. Eusebius episcopus confirmavi.
EPISTOLA LEONIS EPISCOPI SENONENSIS AD CHILDEBERTUM REGEM, NE MELEDUNI IN DIOECESIS SUAE PAROCHIA, UBI NUNQUAM FUIT, NOVUS FIAT EPISCOPATUS.(Ex Ed. et Ms. Corb.)
Domno illustri, gloriosissimo domno, et in Christo filio CHILDEBERTO regi Leo episcopus. Litteras celsitudinis vestrae honore quo dignum est me indico suscepisse, ubi sperare dignamini, ut ad ordinandum (1159A)Mecledoniusim episcopum aut praesentia nostra adesse debeat, aut consensus. Quam rem valde admiratos nos gloria vestra cognoscat, quod primum sine jussu gloriosissimi domni principis nostri, filii vestri Theudoberti regis, cujus sumus regni ordinatione subjecti, injungitis, ut ea quae anteacto tempore facta non sunt, nunc praesentia nostra aut consensu debeant inchoari. Praecipue nunquam nec suspicari, nec credere potuimus, quod hanc aut ordini nostro, aut etiam temporibus vestris velletis injuriam generari, ut dioecesim nostram a Deo nobis commissam, et usque nunc pontificali ordine Deo propitio custoditam, tanquam negligentes ac desides ad alterius permittamus potestatem transire, aut sollicitudinem irrationabili deliberatione transferri. Unde salutantes digno ac debito in Deo charitatis affectu, rogamus et contestamur, ne ullus pontificum contra statuta Patrum audeat facere, unde possit, synodali examinatione convictus, de illicita praesumptione culpari. Illa 1329 tamen vestris debent fieri, (1159B)Deo inspirante, temporibus, unde et pax inter sacerdotes esse possit, et plebs non permittatur a pastoris proprii custodia per novam et illicitam ordinationem divelli. Custodite, quaeso, statuta Patrum, et canonum severitate constricti, non patiamini, sicut scribitis, ad petitionem ejus plebis, superstite proprio sacerdote, alterum episcopum ordinari. Quia si hoc petunt, quod nefas est credi, desertores potius judicandi sunt quam fideles. Et non eorum preces facile audiri debent a principe, quorum petitionibus potius generentur scandala, quam pax Deo amata servetur. Quia sicut beati sunt pedes pacem portantes, ita vae his dictum est, per quos venit scandalum. Qui si fortasse ob hoc alterum episcopum sibi fieri rogant, quia nos, interclusis itineribus, ad eos nec visitatorem mittere possumus, nec venire, ista culpa nos non respicit; quia si iter a vestra parte, sicut optime nostis, interclusum tanto tempore non fuisset, quamvis senes aut infirmi, populum nobis ecclesiastica disciplina commissum (1159C)requirere potueramus, aut certe visitatorem, sicut canones statuuat, destinare. Nam Gloria vestra optime debet et credere et scire quia si contra statuta canonum quicunque episcoporum sine consensu nostro Mecledone episcopum voluerit ordinare, usque ad papae notitiam vel synodalem audientiam, tam hi qui ordinaverint, quam qui ordinatus fuerit, a nostra erunt communione disjuncti. Leo Christi servus suscripsi.
INCIPIT EPISTOLA CLEMENTISSIMI ET BEATI REGIS NOSTRI CHILDEBERTI, DATA PER ECCLESIAS SACERDOTUM, VEL OMNI POPULO.(Ex ed. Et Ms. Corb.)
Credimus hoc Deo propitio ut ad nostram mercedem, et ad salutem populi pertinere, si populus Christianus, relictam idolorum culturam, Dei, cui integram promisimus fidem, in quantum inspirare dignatus (1159D)fuerit pure deservire debeamus. Et quia necesse est ut plebs, quae sacerdotis praeceptum non ita ut oportet custodit, nostro etiam corrigatur imperio, hanc chartam generaliter per omnia loca decrevimus emittendam, praecipientes, ut quicunque admoniti de agro suo, ubicunque fuerint simulacra constructa, vel idola daemoni dedicata ab hominibus facta, non statim abjecerint, vel sacerdotibus hoc destruentibus prohibuerint, datis fidejussoribus non aliter discedant nisi in nostris obtutibus praesententur. Qualiter in sacrilegos Dei injuria vindicetur nostrum est pertractandum, et quia fides nostra ut verbo de altario sacerdote faciente quecunque de Evangelio, prophetis vel Apostolo fuerit annuntiatum, in quantum Deus dat intellectum, ad nos quaerimonia processit multa sacrilegia in populo fieri, unde Deus laedatur, (1160A)et populus per peccatum declinet ad mortem, noctes pervigiles cum ebrietate, scurrilitate vel canticis, etiam in ipsis sacris diebus, Pascha, Natale 1330 Domini, et reliquis festivitatibus, vel adveniente die Dominico bansatrices per villas ambulare. Haec omnia unde Deus agnoscitur laedi nullatenus fieri permittimus. Quicunque post commonitionem sacerdotum, vel nostro praecepto sacrilegia ista perpetrare praesumpserit, si servilis persona est, centum ictus flagellorum ut suscipiat jubemus. Si vero ingenuus aut honoratior fortasse persona est districta inclusione digna, sunt hi autem in poenitentiam redigendi, ut qui salubria et a mortis periculo revocantia audire verba contemnunt, cruciatus saltem corporis eos ad desiderandam mentis valeat reducere sanitatem.
Constitutiones a subsequentibus regibus factas habes tomo I Capitularium regum viri clarissimi Stephani Baluzii.
FORMULAE ANTIQUAE.(Ex tom. IV Anal. Mabillon.)
(1160B) Formula solemnis de dote. --Hic est testamentum, quarto regnum domni nostri Childeberto reges, quod fecit missus ille Chestantus. Cum juxta consuetudinem Andicavis civetate, curia puplica resederet in foro, ibique vir magnificus ill. prosecutor dixit: Rogo te vir laudabilis ill. defensor, ill. curator, ill. magister militum, vel reliquum curia puplica utique obticis [codices] puplicis patere jobeatis, quia habeo quid apud acta prosevere debiam. Defensor pri cipalis simul et omnis curia puplica dixerunt. Patent tibi cotecis puplici, prosequere quae optas. Obedire illa per mandato suo pagina mihi injunxit, ut prosecutor exsistere deberit, qualiter mandatum, quam in dulcissimo jocali meo ill. fici pro omnis causationis suas, tam in paco, quam et in palacio, seu in qualibet loca accidere faciat illa porciones meas, quem ex alote parentum meorum ei legibus obvenit, vel obvenire debit, aut justissime et est reddebetum. Econtra parentis suis vel contra cujuslibet hominem accidere (1160C)vel admallare seu et liticare facias inspecto illo mandato, quem in dulcissemo jocali meo ill. fici, gestis municipalibus adlegare debeam. Curia vero dixerunt: Mandato quem tibi habere dicis, accipiat vir venerabilis ill. diaconus et amanuensis. Ill. prosecutor dixit: Rogo domno meis omnibus puplicis, ut sicut mandatum istum legebus cognovistis esse factum, ut dotem, quem prae manibus tenio, vobis praesentibus in foro puplico jobeatis recitari. Curia vero dixerunt: Dotem quem te dicis prae manibus retenire, ill. diaconus et amanuensis Andecavis civitate nobis praesentibus accipiat relegendum, quo accepto dixit.
Mandatus. --Domno mihi jocali meo ill. rogo adque supplico dulcissima gratia vestra, ut ad vicem meam omnis causationis nostris, tam in pago quam et in palacio, seo in qualibet loca accidere faciatis, et illas portiones nostras, quem ex alote parentum meorum mihi legibus obvenisse vel obvenire debit, aut, justissime nobis est redebitum, haec contra (1160D)1331 parentis meus, vel contra cujuslibet hominum, accidere vel admallare, seu adliticare faciatis, et quidquid exinde ad vicem nostram egeris, feceris, gesserisve, etenim me habiturum esse cognoscas rectum. Juratum mandatum Andecavis civitate, curia puplica.
Cessio. --Dulcissima et cum integro amore diligenda sponsa mea, filia ill. nomen ill. ego ill. Et quia propitio Domino juxta consuetudinem una cum voluntate parentum tuorum sponsavi, proinde cido tibi de rem paupertatis meae, tam pro sponsalitia, quam pro largitate tuae, hoc est casa cum curte circumcincta, mobile et immobile, silvas, pratus, pascuas, aquas, aquarumve decursibus, junctis et subjunctis, et in omnia superius nominata, tu dulcissima sponsa mea ad die filicissimo nupciarum tibi per hanc cessione (1161A)dileco adque transfundo, ut in tuae jure hoc recepere dibeas. Cido tibi bracile valente solidus tantus, toneneas tantas, lectario ad lecto vestito valente solidus tantus, inaures aureas valente solidus tantus, annolus valentes solidus tantus. Cido tibi caballus cum sambuca et omnia stratura sua, boves tantus, vaccas cum sequentes tantus, ovis tantus, solidis tantus. Haec omnia subscripta rem in tuae jure et domenacione hoc recipere debias, vel posteris tuis, si inter nus procreati fuerunt dereliquentis, salvo jure sancti ill. cujus terrae esse videtur. Et si fuerit ullo umquam tempore, qui contra hanc cessione ista, quem ego in te bona voluntate conscribere rogavi, aut ego ipsi, aut ullus de heredibus meis vel propinquis meis, aut qualibet homo vel extranea, aut emissa persona venire voluerit, aut agere vel repetire praesumpserit, ante lite ingressus duplet tibi tantum, et alio tantum, quantum cessio ista contenet, aut eo tempore meliorata voluerit, et repetitione sua non obteniat effectum: et haec cessio (1161B)ista atque voluntas nostra omni tempore firma permaneat: Post haec curia ait: Se adhuc aliquid abis ex hac causa, aut agere debias, dic tu in praesente. Ill. prosecutor dixit: Gratias agemus magnitudine vestrae, quod dotem sua scripta, quem prosequio, gestis municipalibus ut habuit caretas vestra allegasse . . . . . . fecisse vobis ex more conscripse.
Alia cessio. --2. Quod bonum faustum sit, lex felicitatis ad satis adsentit, et lex Romana edocit, et consuetudo pagi consentit, et Principalis potestas non prohibet, ut tam pro se intercidentem, quam ad die filicissimo nuptiarum obtabile evenientem. Id circo ego in Dei nomine, ill. nomen, ante proscribo ad sponsam meam, nomen illa, filia illius, transcribo ad ipsa per hanc epistola atque cessione, hoc est casa cum curte etc.
Item cessio. --3. Dulcissima etc. Ego ill. filius ill. dum non habetur incognitum qualiter te secundum lege Romana sponsatam visus sum habere etc. habeas (1161C)concessum dum advixeris perpetualiter ad usum fructuario ad possedendum etc.
Judicius. --4. Veniens homo nomen ill. ante venerabile 1332 vir ill. abbate, vel reliquis viris venerabilibus adque magnificis, quorum nomina subtus tenuntur inserti, interpellabat aliquo homine nomine ill. quasi servicium ei redeberit; et illi taliter de praesente aderat, et hoc fortiter denegabat quod servitium numquam redebebit. Interrogatum fuit ipsius ill. de sua agnatione alius homines in suum servicium habebat an non: et ipsi ill. taliter locutus fuit ut hoc non redebebat, nam ipsi ill. servitium ei non redebebat, at de agnatione aut de conparato ut hoc inter se intenderent ut dum ipsi ill. alius homines de sua agnacione non redebebat. Sic visum fuit ipsius abbati vel quibus in eus aderant, ut ipsi homo aput homines XII. manu sua XIII. in basileca domne illius in noctis tantis conjurare deberet, quod de annus XXX. seu amplius, servicium ei numquam redebebat. se hoc facere potebat, ipsi ill. de hac causa (1161D)contra ipso ill. conpascere deberit: sin autem non potuerit hoc immendare studiat.
Sacramentum. --Notitia sacramenti, qualiter vel quibus praesenribus ingressus est ill. apud homines tantus ingenuos super altare ill. Andecavis civetate, pro eo quod homine nomen ill. ipso pro servicium interpellabat ad vicem genetore suo, seu et genetrice sua. Juratus dixit, juxta quod judicius ex hoc loquitur, per hanc loco sancto et divina omnia quod hic aguntur de annis XXX. seu amplius sub ingenuetate nomen resedi. nam et ipsi superius nomenatus servitium non rededi, nec redebio pro reverentia loci. Id sunt quorum praesentia.
5. Aliud. --Item notitia sacramenti . . . . Juratus dixit: Per hunc loco sancto et divina omnia sanctorum patrocinia, qui hic requiescunt etc.(1162A) 6. Aliud. --Breve sacramenti . . . . in basileca domne ill. Juratus dixit: Per hunc loco sancto et divina omnia quae hic aguntur, quae liic Deo plenius offeruntur, unde mihi homo, nomen ill. interpellabat, eo quod caballo suo furassit etc. 7. Solsadia. --Notitia solsadii qualiter vel quibus praesentibus ill. homo placetum suum adtendit Andecavis civetate Kalendas ill. per judicio inlustri ill. comite, vel auditores suis ac contra homines his nominibus ill. et ill. vel genitrici eorum nomen ill. una cum abunculo eorum ill. dum dicerit quasi aliqua femena nomen ill. genetore eorum nomen ill. pro maleficio eum interfecisset. Qui ipsi jam superius nomenati placetum eorum legebus a mane usque ad vesperum visi fuerunt custodisse. Nam ipsa femena nec ad placetum advenit, nec misso ad persona addirexit, qui sonia redebuissit. propter ea necesse fuerit praedictis hominibus ut hanc notitiam bonorum hominum manibus roboratas prosequere deberent, qualiter et visi sunt fecisse.(1162B) 8. Appennis. --Quicunque ad latruncolus sceleratoribus, seditiosis seu incendiariis in qua provincia vim aut damnum pertulerit, oportet hoc eidem rectores civium seu Curiales provinciae, 1333 in qua perpetratum fuisse perhibetur, palam ostendere, et publica denuntiatione manifestare. Igitur cum pro utilitate Ecclesiae vel Principale negotio apostolicus vir, illi episcopus, necnon et inluster vir illi comes, in civetate Andecave cum reliquis venerabilibus atque magnificis reipuplicae viris resedissit, ibique veniens homo, nomen ill. palam suggereret ceu casa sua in loco nuncupante illo. homines advenissent, et ostia sua frigissent, vel res suas, aurum, argentum, species, vestimentum, fabricaturas suas, vasa aerea, vel reliquas res quamplures, cum strumenta cartarum vinditionis, cautionis, cessionis, donationis, dotis, conposcionalis, contulationis, conmutationis, pactis, convenentiis, securitatis, vacuaturiis, judicius et notitias, oblecationis vel reliquas res quamplures, quam (1162C)longum est per singula minustire, ad furtis causis deportassent. Unde per ipsas cartas pluras terras post se dicere venditum, et in crastenum locale accessione una cum bonas extraneas personas vicinis circa manentis in ipso loco manibus eorum roboratas accessisse: et ob hoc cognita relatione ante suprascriptus senioris praesentabant ad relegendum, per quem ipsum seniores cognoverunt, quod ipsa causa taliter acta, vel perpetrata fuisset, dum taliter diligentia inquirere videtur sub lectum fuit ad ipsas bonas straneas personas vicinis circa manentes, qui bene optime ex hoc comperti aderant, quid exinde cognuscibant, veraciter enarrare deberent, se ipsi homo taliter praebuerunt testimonium: ut inspecta illa epistola quem illi praesentabat, sua denuntiatione veraciter concordabant. Dum sic in omnibus devolgata claruit si suprascriptus pontifex et ipsi comis, vel qui cum eo aderant, denuntiaverunt ipsius illi, ut quicquid per annorum spatia de eo tempore usque nunc recte et legaliter possederat, in antea obsolve (1162D)principale negotio, recto tramite, testata lege servit, res suas ipsi aut heredis sui tenire et possedire faciant. Et pro praesente et futura tempora convenit, ut hanc cartola, qui vocatur appennis, praefatorum seniorum, vel reliquorum civium eorum manebus roboratas acciperet, adfirmare deberet. quod ita et fecit: itaut duo appennis coaequalis ex hoc affirmatus accipiat. unum, quem ipsi apud se retineat; et alium quem in foro puplico suspenditur. Facto appenni. 9. Incipit epistola quem pater et mater facit in filio. Licet unicuique de rebus suis, quas in praesente saeculo habere videtur, tam ad sancta loca seu parentum meliorare, et lex manet, et consuetudo longinqua percurrit facere quod voluerit. Idcirco ego in Dei nomen illi, et cogive mea illa dulcissima, et a nobiscum integra amore diligendo filio illo. Dum in (1163A)omnibus et per omnia, et super totum nobis fideliter servire videris multas penurias et injurias per diversa loca pro nostra necessitate suscepisti; et in utilitate Dominorum partibus Britanici seu Wasconici hostiliter ordine ad specie mea fuisti: proinde convenit nobis ut aliquid de facultatis 1334 nostrae te emeliorare debererit. quod ita et fecerunt. Ergo transcrivimus tibi etc. 10. Notitia [de Matrimonio servorum] Notitia qualiter ill. et ill. Non habitur incognitum qualiter servus nomen ill. ancilla ad ill. nomen ill. extra voluntatem ad conjugium se conjunxerunt, sed modo nos una pacis concordia convenit, ut de agnatione, qui de ipsis procreati fuerint, ill. ad ancilla sua duas partes recipiat, ego et ill. ad servo suo ill. tertia, et quod ipsi aliquid stante conjugio convenerunt ill. servo suo de ipso peculiare duas partes recipiat: similiter et illa ad ancilla sua illa tertia. Proinde ut in postmodum nulla altercatio inter nos non debeat esse, ut manus nostra exinde per duas epistolas uno tenore conscriptas (1163B)facere deberimus, quod ita et fecimus, et pro rei totius firmitate modo adfirmavimus, ut nec nos ipsi nec ullus de heredibus vel de propinquis nostris, aut militans stranea persona, qui contra istas epistolas venire voluerit, ad dupla pecunia teneatur obnoxius, et illa petitio non obteniat effectum, et has conventias inconcusso et inconvulso teniat firmitate. DE LEGIBUS FRANCORUM.(Ex Capitul. Baluz.) Theodoricus rex Francorum, cum esset Catalaunis, elegit viros sapientes, qui in regno suo legibus antiquis eruditi erant. Ipso autem dictante jussit conscribere legem Francorum et Alamannorum et Bajuvariorum, unicuique genti, quae in ejus potestate erat, secundum consuetudinem suam. Addidit quae addenda erant, et improvisa et incomposita resecavit; et quae erant secundum consuetudinem paganorum, (1163C)mutavit secundum legem Christianorum. Et quidquid Theodoricus rex propter vetustissimam paganorum consuetudinem emendare non potuit, post haec Childebertus rex inchoavit, sed Clotarius rex perfecit. Haec omnia Dagobertus rex gloriosissimus per viros illustres Claudium, Chaudum, Indomagnum, et Agilulfum renovavit, et omnia vetera legum in melius transtulit, et unicuique genti scripta tradidit, quae usque hodie perseverant. Hoc decretum est apud regem et principes ejus et apud cunctum populum Christianum, qui infra regnum Merwungorum consistunt.
EPISTOLA SYNODI ARVERNICAE AD THEODEBERTUM REGEM. Ut clerici aliive qui regum aliorum dominio subjacent, possessionibus quas in ejus regno jure obtinent non fraudentur.
Domino illustri atque praecellentissimo domno et filio Theodeberto regi, Honoratus, etc., episcopi. Dum in Arverna urbe ad replicanda canonum instituta, vel studio elucidandae legis ecclesiasticae, his 1335 (1163D)qui dubitatione regendae vitae propriae forsitan premebantur, cultores vestri, ecclesiarum vestrarum episcopi pariter sederent, plurimorum ad nos suae desperationis remedium flagitantium turba confluxit, sperantes, ut non minus pro regni vestri felicitate quam pro sua consolatione pietatem vestram nostra humilitas exoraret, et per suggestionem nostram justitiae et pietatis vestrae auribus intimaretur, ut nullum de rebus vel possessiunculis propriis alienum pietas vestra permitteret, et dum unius regis quisque potestati ac dominio subjacet, in alterius sorte positam, cujuscunque, ut assolet, impetitione non amitteret facultatem. Quod nos de vestri culminis justitia et pietate fidentes, non credimus denegandum: ut dum plurimorum necessitatibus justa, ut credimus, et Deo placente suggestione consulimus, (1164A)prosperitatem regno vestro et repraesentationem coelestis Domini per indultam pietatis gratiam augeatis. Unde reverentissime, ut dignum est, supplicantes quaesumus, ut hoc nostrae petitioni divino intuitu pietas vestra non deneget, ut tam rectores ecclesiarum quam universi clerici, atque etiam saeculares, sub regni vestri conditione manentes, nec non ad domnorum regum patrum vestrorum dominium pertinentes, de quod in sorte vestra est extraneos, de quod habere proprium semper visi sunt, non permittatis existere, ut securus quicunque proprietatem suam possidens, debita tributa dissolvat domino, in cujus sortem possessio sua pervenit. Quod et thesauris vestris omnino utilius esse censemus, si per pietatem vestram salvata possessio consuetudinariam intulerit functionem; et nos peculiarius vestra clementia consolatur, si obtentu hujuscemodi petitionis nos quoque Celsitudo vestra fecerit gratulari.
EXCERPTA EX EPISTOLA AURELIANI EPISCOPI ARELATENSIS AD THEODEBERTUM REGEM.(Ex Freh. et Chesn.)
(1164B) Domino inclyto et ubique gloriosissimo atque in Christo piissimo domino et Filio, Theodeberto regi Aurelianus episcopus. Licet tam sera scriptorum officia justissime trepidatio comitetur, tamen nequaquam reor sermo evasa offensione judicabitur, si apud aures clementiae sola tantum devotione animi perpendatur. Hinc praecipue quod ambientibus cunctis Celsitudinem vestram, nec metum trahunt ex privilegio culminis, nec repulsam metuunt de praejudicio tarditatis. Vestra enim erectio ita solemnis est, ut etiam humilium amore tangatur, ac dignitatum cumulum onerata fastigia vernularum adhuc rudium primitivis cultibus praesumantur. Novis namque nunc studiis in obsequia religiosi principis informamus, et cum testimonio perfectae dilectionis ad praesentiam sacratae mentis admittimur. Haec ergo ex parte amoris nostri fiduciam, princeps (1164C)optime, metieris, cum ministeriis tuis nec territi pro tarditate subtrahimur, nec verecundia pauperis ingenii refraudamur. 1336 Suscipe igitur benigne devotionis studio tirocinia famulantum et gremia veniae largioris expande supplicibus. Quia cum omnes generaliter bono cordis inclyti perfruantur, nos tamen etsi exigua portio obsequii vestri, plenitudinem nobis principalis indulgentiae ad integrum vindicamus. Etenim cum de te loquimur, adest gratia etsi eloquentia deest, et solo ornatui nostro materia sufficit, quanquam doctrina non adsit. Quae cum ita sint praeclaram indolem laudis vestrae votis potius celebrabo quam litteris. Quoniam semper quae sunt maxima, conscientiam potius requirunt quam linguam, digniusque committuntur pectoris judicio quam sermonis. Ac perinde non mihi in votis hoc commemorandum est, quod tempora celebrant, sed quod aeternitas probat, etc.
EPISTOLA THEODEBERTI REGIS AD JUSTINIANUM IMPERATOREM.(Ex Freh. et Chesn.)
(1164D) Domino illustri et praecellentissimo domino et patri Justiniano imperatori Theodebertus rex. Theodorus vir exspectabilis cum Solonem veniens pariter litteras, quas imperii vestri clementia destinavit, integra animi charitate et devotione suscepimus, quia cum de nobis curam geritis, sic latius per diversas gentes atque provincias Dei amatam amicitiam propagamus. Id vero quod dignamini esse solliciti in quibus provinciis habitemus, aut quae gentes nostrae sint, Deo adjutore, ditioni subjectae, Dei nostri misericordia feliciter subactis Thuringis, et eorum provinciis acquisitis, extinctis ipsorum tunc temporis regibus, Norsavorum gentis nobis placata majestas colla subdidit, Deoque propitio Visigothis, (1165A)qui incolebant Franciae septentrionalem plagam, Pannoniam cum Saxonibus Euciis, qui se nobis voluntate propria tradiderunt per Danubium et limitem Pannoniae, usque in Oceani littoribus, custodiente Deo, dominatio nostra porrigitur. Et quia scimus augustam Celsitudinem vestram de profectu Catholicorum, sicut etiam litterae vestrae testantur, plena animi jucunditate gaudere, ideo est quod secundum voluntatem vestram, quae Deus nobis concesserit simplici relatione mandamus: desiderantibus animis exoptantes; ut felicibus profectibus gloria vestra ita valeat, ut antiquam retroactorum principum amicitiam conservetis, et gratia, quam saepius promittitis, in communi utilitate jungamur.
EPISTOLA THEODEBALDI REGIS AD EUMDEM.(Ex Freh. et Chesn.) Domino illustri, inclyto, triumphatori ac semper Augusto Justiniano imperatori Theodebaldus rex. Accedentibus ad nos legatis vestris, Joanne et (1165B)Missario, non mediocriter laetificati suscepimus, dum eorum relatione felicitatem imperii vestri divinitate fundatam crescere, et permanere 1337 cognovimus inconcussam. Salutantes igitur serenitatem vestram debito, indicamus munera vestra praefatis deportantibus, eo a nobis excepta animo, quo a vobis affectu constat esse transmissa. Ideoque tam pro largitate muneris, quam pro delectatione animorum, quam indicastis vobis praestitam, pro eo quod vos in solium genitoris vestri, ut dignum erat, superna potentia residere praecepit, inexsolubilem gratiarum actionem impendimus. Illud namque inter omnia valde animis nostris molestiam generavit, quod tantum ac talem principem, ac diversarum gentium domitorem, post mortem pagina decurrente videmini lacerare, qui vivens imperatoribus ac regibus, vel gentibus universis fidem immaculatam, promissasque semel amicitias firmis conditionibus conservavit, et Christianae religionis intuitu, non, ut scribitis, loca sacrosancta destituit, sed magis (1165C)paganorum consumpta excidio, suis, Christo auctore, temporibus in meliori culmine revocavit. Nam qualem praefatus princeps, in cujus vos opprobrio tanta dixistis, cunctis gentibus fidem servavit, innumerabilium triumphorum, Deo volente, victoriis declaratur. Amicitias nostras, quas delectabiliter requiritis, stabiliter rogamus habere studeatis, et quo melius foedere inviolabili permaneant, ab animis vestris, nullis intercedentibus causis obsistant.
EPISTOLA MAPINII EPISCOPI RHEMENSIS AD NICETIUM TREVIRENSEM. (Ex iisdem.)
Domino sancto et in Christo beatissimo fratri Nicetio papae Mapinius episcopus. Evangelicae lectionis doctrina testatur Regnum in se divisum stare non posse. Si hoc de mundi amatoribus et in terrena cupiditate manentibus recte et non immerito credatur, indubitanter rectius de sacerdotum personis sentitur, si discordantibus (1165D)votis ac studiis inter se dividui comprobentur. Aut qua fiducia Conditori nostro, qui nos in unitate compagis, quod est corpus suae Deitatis, vivere praecepit, preces oblaturi sumus, si nos vicissim mutua charitate seponimus? ut quodam loco Deificus sermo docet: Studere nos convenit, ut frater fratri adjuvans, sicut civitas munita et fortis, inconcusso fundamine stare possit. Scilicet ut unius fratris moestitiae omnes aequanimiter compatiendo participemus, mutuisque nos laboribus sublevemus. Pro qua re, piissime ac multum diligende Domine et frater, indicamus nos litteras filii nostri domini regis Theodebaldi excepisse, ut in Tullensium urbe die Kalendarum Juniarum adesse deberem; et nullam causam evocationis declarantes, reciprocante pagina indicavimus nos illuc (1166A)accedere non debere, quia causam conditionemque nos constabat ignorare, iteratis scriptis edocuit Beatitudinem vestram, dum aliquos Francorum pro zelo divini timoris corripit, ac pro incestis conditionibus a communione ecclesiastica removit, scandala seu anxietates multimodas 1338 sustinere. De qua re non mediocriter ingemiscimus, quod nos relatione vestra scire non feceritis utrum ex canonica lectione damnentur, an pro pastorali diligentia de mediocribus reatibus corrigantur. Licet nihil novi vos de his rebus invenire posse cognoscimus, quod prisca Patrum solertia non potuit reperire; tamen absurdum esse videtur, ut a nobis recipiantur, qui a vobis secundum seriem canonum ecclesiastica severitate abdicantur. Novimus enim, si scienter hoc gerimus, quod criminibus aliorum misceamur; si ignoranter, reatui non subdamur. Qua propter salutantes charitate debita indicamus, simulque suademus, ut nos in omnibus participes tam tribulationum vestrarum incommodis, quam prosperitatum commodis fieri studeatis. (1166B)Nam nos, mediante capite nostro, quod est Christus, nullis adversitatibus a vestra anxietate divellimur, nullisque asperitatibus a vestra charitate dividimur. De qua re si tam praesumptuosi non exsistimus, indicare praesumimus. Decuerat ut vestra consolatio pro hujusmodi conditionibus potius quam regiae vocationis nos conserere debuisset: quia pari modo, si nobis aliquid simile, quod in posterum arbitramur posse fieri, contigisset, statim ad vestram fraternitatem scripta direxissemus, ut nos congruo tempore vel loco coram positi videremus. Quanquam parere nos regiis praeceptis in bonis rebus et conveniat et libeat, tamen non vestris minus scriptis studio charitatis, non supplicio [Forsan, supercilio] dirigantur despectionis: quia amaritudo vestra dulcedo nostra esse non poterit, nec abjectio vestra absque nostra dejectione constabit, et veneratio vobis debita impensa a nobis non dignoscitur procul posita. Atque utinam, ut praefati sumus, charitate suadente, ac pagina decurrente, (1166C)vestra nobis patelierent. Decrevistis animorum molestiam, cognoveramus utrum compatimur molestiis vestris, an delectamur? Nam tacente, ut ipsi scitis, divina, sola loquente viro humanitas intelligere potest. Hoc tamen plenius noverit vestra perfectio, si ad nos iterata scripta domini regis ante quinque vel sex dies Kalendarum Juniarum pervenisset, in die praefata praesentiam humilitatis nostrae in locum habueratis constitutum.
EXCERPTA EX EPISTOLA NICETII EPISCOPI TREVIRENSIS AD CHLODOSINDAM.(Ex iisdem.)
Dominae clementissimae in Christo filiae Chlodosindae reginae Nicetius peccator. Cum legatos per Francorum reges germanos tuos ire conspicimus, de prosperitate vestra solliciti sumus. Sed illa inde audimus quod quam semper sonare etiam et sonare confitemur, quam magna, quam alta, quam laudabilis, quam utilis, quam humana, vel munifica; quomodo (1166D)de pauperibus sollicita, quomodo de regione astuta, quomodo in cuncto populo pia conversatione splendida. Ille hoc concedat, qui tibi 1339 spiritum sapientiae et intellectus jam dedit. Gaudemus ex hoc, gaudere nos Christus faciat de Alboino rege quem habes, et de felicitate sua triumphare. Stupentes sumus, cum gentes illum tremunt, cum reges venerationem impendunt, cum potestates sine cessatione laudant, cum etiam ipse imperiis ipsum praeponit, quod animae remedium non festinus requirit. Scriptum legimus: Quaerite primum regnum Dei, et omnia bona apponentur. Qui sic, quemadmodum ille, fulget fama, miror quod de regno Dei et animae suae salute nihil investigare studet; sed illos recipit, illis acquiescit, qui potius animam in gehennam perdunt, (1167A)quam ad viam salutis adducant. Duos deos esse praedicant, alium in Deitate Patrem, alterum in Deitate, sed pro creatura, Filium; cum Scriptura dicat, Ego sum Salvator, et non est alius praeter me. Te, domina Chlodosinda, per tremendum diem judicii conjuro, ut hanc epistolam et bene legas, et bene illi et frequenter exponere studeas, et ut ipsum interroges, Quis est Salvator? Patrem dicunt esse Salvatorem, an Filium? quoniam duos esse, cum unus est, et alius non est, denuntiant. Si dicent, Filium, ergo Pater Salvator non est, etc. Quid nos ire per singula necesse est? ad duodecim discipulos quos habuit veniamus, quia ipsi Gothi hodie ipsis venerationem impendunt, et reliquiis eorum . . . furtim tollent, sed nihil ibi habent, quia fidem eorum adnullare praesumunt. Quid est quod in basilicis eorum corpora ipsorum hodie venerantur, non ingrediuntur? Quid est quod nihil ibidem praesumere audent, nisi furtive, ut canes a foris, animas decipiunt? cum illos suos fideles rex Alboinus sibi demittat, et ad domini Petri, (1167B)Pauli et Joannis, vel reliquorum sanctorum limina perducatur, ibidem missas facere, si audent, deliberent: sed non audent, quia domini Petri discipuli non apparent, et contrarii Christi esse probantur; quia quod per crucem ipse redemit, destruere infelices inveniuntur. Qua causa venena eorum talis rex, et talis aetas percipit? Hic si jubet [lubet] ad domnum Martinum per festivitatem suam, quam undecima die facit November, ipsos mittat; et ibi, si audent, aliquid praesumant, ubi caecos hodie illuminare conspicimus, ubi surdos auditum et mutos sanitatem recipere. Nam quid dicam de leprosis, aut de aliis quamplurimis, qui quantacunque debilitate percussi sunt, ibidem per singulos annos alii et alii sanantur? Fortasse dicunt, Confingunt vel caecos qui caeci a nativitate esse videntur. Quid dicam cum inde illuminatos conspicimus, et ad propria, Deo miserante, sanos reverti videmus? Nam quid dicam adhuc de domno Germano, Hilario vel Lupo episcopis: ubi (1167C)tanta mirabilia hodie apparent, quantum nec dicere verbis valeo: ubi tribulantes, id est daemonia habentes in aera, suspensi torquentur, et domnos quos dixi esse confitentur? Numquid in ecclesiis eorum 1340 sic faciunt? Non faciunt, quia Deum et domnos sanctos ibi habitare non sentiunt: daemon daemonem non exorcisat. Nam ubi sancti habitant, daemon vagari non dimittitur; ideo fit ut locus ubi Deus est ostendatur. Quid de domino Remigio, et domino Medardo episcopis, quos tu, credo, vidisti? Non possumus tanta exponere, quanta mirabilia per illos Deum videmus facere. Audisti ab avia tua domina bonae memoriae Rodhilde (Clothilde) qualiter in Franciam venerit, quomodo dominum Clodoveum ad legem catholicam adduxerit, et cum esset homo astutissimus, noluit acquiescere antequam vera agnosceret. Cum ista quae supra dixi probata cognovit, humilis ad domini Martini limina cecidit, et baptizari se sine mora permisit. Qui baptizatus quanta in haereticos Alaricum vel Gundobaldum reges fecerit, audisti; qualia bona (1167D)ipse, vel filii ejus in saeculo possederunt, non ignoratis. Talis ornatus, talis vir, qualis Alboinus rex esse dicitur, talis fama, quem mundus sic praeponit, quare non convertitur, aut quare tardus ad requirendum viam salutis apparet? Deus bone, qui es Sanctorum gloria, et omnium salus, tu te in illum mitte. Et tu, domina Chlodosinda, cum verbum facis, solatium tribue, ut omnes de tali stella, de tali gemma sic gaudeamus, qualiter Deo placere possimus. Saluto tantum quantum valeo, deprecor ut otiosa non sis. Incessanter clama, incessanter canta. Audisti dictum, Sanabitur vir infidelis per mulierem fidelem. Nam (1168A)scias, prima salus prima remissio est, qui converti fecerit peccatorem ab errore suo. Vigila, vigila, quia Deum propitium habes. Rogo ut sic agas, ut et gentem Langobardorum fortem super inimicos facias, et nos de salute tua vel viri tui gaudere concedas.
DE EPISCOPATU DUNENSI.(Ex Ed. et Mss. Corb.)
Tenor suggestionis libelli synodo oblati a Pappolo episcopo. Domnis semper suis atque apostolica dignitate colendis, omnibus episcopis, qui in sancta synodo nunc Parisios convenerunt, Pappolus Carnotinae civitatis episcopus humilis vester. Ita nos canonica institutio admonet, ut quoties aliquae exortae fuerint in Ecclesia causae, synodali hoc conventu debeat publicari. Ideo, piissimi domni, in vestrae pietatis notitia haec quae contra nos gesta sunt per praesentis libelli nostri tenorem studuimus deferendum. Ergo cum me ante aliquod temporis, clericorum vel civium Carnotinae civitatis voluntas per consensum, (1168B)cum conniventia etiam metropolitani mei, fieri episcopum elegisset, quod annuente Domino factum est, post aliquot dies, quidam ex ipsius Carnotinae civitatis territorio presbyter, nomine Promotus, qui reliquerat sine litteris antecessoris mei cellolam suam, illicita praesumptione paraeciam meam, cui vocabulum est Duno, quasi sub nomine episcopatus visus est pervasisse. Etiam et facultaticulam ecclesiae, cui praeesse 1341 videor, quantum in ipso pago esse constat, nescio per cujus ordinationem, simili conditione pervasit. Pro qua re supplex vester Sanctitati vestrae suggero, et per Spiritum sanctum, qui in vobis habitat, et diem judicii futuri, et per remissionem peccatorum vobis, domnis meis, conjuro, ut hoc ita qualiter vobis fieri non vultis, emendari jubeatis: quatenus nec per callidam praesumptionem quis audeat in postmodum per tumorem superbiae similia perpetrare, et simultas ecclesiae, vestro studio et ordinatione jam, Christo propitio, conquiescat. Cujus (1168C)suggessione synodus sancta spiritali favore et canonico ritu respondens, haec contra temerarios scripsit oblatis.
(Epist. Synodica ad Egidium.)
Domno suo atque beatissimo, et meritis apostolico fratri, Egidio episcopo Philippus, etc., episcopi. Dum pro causis publicis, privatorumque querelis Parisios moraremur, vir apostolicus frater noster domnus Pappolus episcopus mediocritati nostrae detulit in querelam, in castro Dunensi, paroecia denique Carnotina, quod castrum nec ad territorium civitatis vestrae, nec ad vestram provinciam manifestum est pertinere, a vobis contra omnem rationem, et contra canonicam disciplinam episcopum consecratum. Et licet secundum prisca beatissimorum Patrum decreta potuit hujusmodi excessus in vestra injuria acerbius coerceri: sed nos charitatis jura servantes, Beatitudini vestrae indicamus, ut presbyterum ipsum, nomine Promotum, qui omissa (1168D)severitate canonica a vobis dicitur tam temere consecratus, ut juste debeat de gradus ipsius dignitate deponi, sicut canonum constituta sanxerunt, ad vos evocetis, vel vobiscum retineatis, ut injuriam nec Ecclesiae, nec sacerdoti suo ulterius debeat irrogare. Et quia a fratre vestro domno Germano episcopo, ad petitionem domni Constituti metropolitani, ut ad synodum venire deberet, est praesentanea invitatione commonitus, quod quoque domnum Constitutum, et domnum Germanum constat in synodum retulisse, et ad synodum venire distulit, idcirco noverit Beatitudo vestra hoc apud universum praesenti tempore concilium constitutum, ut si memoratus (1169A)presbyter aut propria contumacia, aut cujuscunque potestatis assentatione in praedicta Dunensi ecclesia praesumpserit sub hujus subrepti honoris argumentatione ulterius residere, vel res ecclesiae ipsius usurpare, aut altaria benedicere, infantes confirmare, vel ordinationes per quascunque paroecias facere, aut episcopo suo, fratri vestro domno Pappolo resistere prava intentione praesumpserit, ab omni coetu episcoporum, vel a communionis consortio, perpetuo anathemate feriatur: et frater noster domnus Pappolus episcopus, vel ecclesia Carnotina paroecias, quas huc usque habuit, sub sua ordinatione debeat auxiliante Domino gubernare. Statuentes etiam ut quicunque de populo illo benedictionem memorati Promoti presbyteri post 1342 hunc edictum manifestatum, vel publicatum aut expetierit, aut accipere contentus fuerit, a communionis consortio vel ab ecclesiae liminibus arceatur. Data constitutio die tertio Iduum Septembrium anno 12 regum domnorum nostrorum, indictione 6, Parisiis. PHILIPPUS in (1169B)Christi nomine Viennensis Ecclesiae episcopus hanc constitutionem nostram subscripsi, etc. Subscripta constitutio in basilica domni Petri indictione suprascripta, Parisiis.
(Altera ad Sigibertum regem.)
Domino gloriosissimo atque sanctae Ecclesiae catholicae filio Sigiberto regi Sapandus, etc., episcopi. Quantum ineffabili gaudio synodali concilio nuntiatur, quandoquidem a catholico principe res nova pro dilectione Christi concipitur; tantum lamentabile exsecrandumque censetur, cum in Ecclesia sancta contra Deum et contra canonum disciplinam dissensio generatur. Nuper etenim non absque conniventia gloriae vestrae, sicut credimus, evocati Parisios venientes, novam inauditamque ordinationem in castro Dunensi, paroeciam denique Carnotinam, factam fuisse cognovimus. Quam rem licet vix credere possumus cum consensu Gloriae vestrae fieri potuisse; tamen si cujuscunque prava suggessione praeventi in (1169C)hac tam obscena et Ecclesiae universae contraria consensistis, ab hujusmodi scandali defensione sinceritatis vestrae conscientiam expietis, quia satius est ut ille qui ambitionis instinctu rem tam nefariam dolosa ambitione competiit, per satisfactionem poenitentiae reatum suum abluere compellatur, quam vestra puritas, quod avertat Divinitas, hujus facinoris contagione maculetur. Et quia nobis necesse fuit, ut juxta canonum constituta personae temerariae deberet praesumptio coerceri; ideo salutis obsequium digno in Christo officiositatis et reverentiae cultu praebentes, poscimus ut vos, quos Deus et culmine praecipuos et sinceritate praeclaros esse praecepit, non quocunque aut quorumcunque temerario consilio ad defensanda hujusmodi scandala misceatis, quia Deum sufficit nosse nos nequaquam penitus velle contra vos divinam iracundiam promoveri. Annis multis gloriam regni vestri potentia divina cum omni felicitate conservet, domne gloriosissime, et praecellentissime domne, venerator vester Sapaudus (1169C)episcopus salutare praesumo, etc. Data epistola sub die III Iduum Septembrium anno 12 regum domnorum nostrorum, Parisiis.
AUCTORITAS QUOD EX ANTIQUO MORINENSIS [ Mauriennae ] ECCLESIA VIENNENSI METROPOLI SUBDITA FUIT.(Ex Edit.) In diebus praecellentissimi regis Guntramni, mulier quaedam Tygris nomine, ex territorio Mauriginense orta, oppido quod nominatur Volacis, nobiliter nata, et sacris litteris educata, quae curam sacerdotum et peregrinorum adventantium non parvipendebat: sed eo, ut facultas ministrabat, hospitalitatem 1343-1344 et indigentibus victui necessaria impendere curabat. Habebat autem sibi sociam (1170A)sororem, Pimeniam nomine, quae conjugi sociata fuerat: sed in viduitate devota permanebat, jam dictae sorori in omnibus obsequiis divinis, quorum erant opera in jejuniis, vigiliis et orationibus, et loca sanctorum visitare nocte ac die indesinenter et sollicite studioseque curabant. Accidit bonorum virorum monachorum re igiosa facultas ex Hierosolymae partibus Scotiam pergere. Hi nutu Dei ad has famulas Dei hospitalitatis gratia persistentes, ibique tribus diebus remorantes, et de servitio Dei inter se gratulantes in vigiliis seu jejuniis perseverabant; a quibus illa audivit venerabilis Tygris de beato Joanne Baptista cujus reliquias anxia quaerebat, quod membra illius fuissent humata in civitate Samaria, quae nunc Sebaste vocatur; ac tempore praecedente Alexandriam missa, caputque ejus Phoenice perlatum. His instructa Dei famula dedit operam usque ad inventionem venerabilium pignorum, et secundum quod desiderium habebat in veneratione beati Joannis Baptistae in Morienna ecclesiam aedificare disposuit. (1170B)Audiens autem gloriosus Guntramnus rex de reliquiis beati Joannis, et de miraculis quae ibi Dominus ostenderat, legatos suos Moriennam direxit, qui ecclesiam inibi fabricarent, cum circumjacentibus episcopis et comitibus, ubi reliquias beati Joannis Baptistae reponeret, eamque perfectam episcopo Viennensi, ad cujus dioecesim pertinebat locus, sancto Isychio sacrare praecepit. Synodum vero postmodum in civitate Cabillonis congregare sanctorum episcoporum fecit, et ibidem sanctum Felmasium episcopum Morigennae ab episcopo Viennensi ordinatum primum constituit, et civitati Viennensi ipsam Moriennam ecclesiam cum consensu episcoporum subjectam fecit. Ad quam ecclesiam Morigennensem, ubi beati Joannis Baptistae reliquias posuerat, Seusiam civitatem jamdudum ab Italis acceptam cum omnibus pagensibus ipsius loci subjectam fecit, et consensu etiam Romani pontificis Viennensi ecclesiae jure perenni, episcopum civitatis et vici Maurigennae subditum esse decrevit.
EPISTOLA SANCTI GERMANI EPISCOPI PARIS, AD BRUNICHILDEM REGINAM. (1170C)
Dominae clementissimae atque praecellentissimae, et nobis semper piissimae, etc.
(Vide tom. seq. inter Opera S. Germani.)
CHILDEBERTI REGIS II DE REBUS ITALICIS, ETC., AD IMP. ET ALIOS EPISTOLAE.(Ex Freh. et Chesn.) 1345-1346 1. Domino glorioso, pio, perpetuo, inclyto, triumphatori, ac semper augusto, patri Mauricio imperatori, Childebertus rex. Clementissimae Serenitati vestrae elegimus aduniri per foedera, et illum, qui placet Domino, impendere vobis affectum, pacatae gentis ex vinculo, quod proficiet communiter utrisque partibus, expeditum pacis compendium. Quapropter clementissimae Tranquillitati vestrae, honore summi culminis vestri debito, salutis officia fiducialiter porrigentes, sicut legatariis vestris praediximus, (1170C)ut nostras dirigeremus, Divinitate propitia, implere deliberavimus. Adeo illustri viro Sennodio optimate, Griponem spatarium, Radanem cubicularium et Eusebio notario, quibus pro certis articulis aliqua vestro principatui verbo commisimus intimanda, quos integre reserantes ad nos prospere remeantibus illud reddatis eloquiis, quod inspirante Domino proficiat res communis.
2. Domino glorioso, atque ineffabili desiderio nominando, dulcissimo nepoti Athanagildo regi Brunichildis regina. Accessit mihi, nepos charissime, votiva magnae felicitatis occasio, per quam cujus aspectum ferventer desidero, vel pro parte relevor, cum directis epistolis, amabilibus illis oculis repraesentor, in quo mihi, quam peccata subduxerunt, (1171A)dulcissima filia revocatur, nec perdonatam ex integro [ Forsan, perditam existimo], si, praestante Domino, mihi proles edita conservatur. Quapropter dulcissimam Celsitudinem vestram salutantes, officia devinctissime persolvimus, et ut me divina Clementia de tua praecipiat innocentia gratulari ac refici instanter exoramus. Significo piissimo imperatori per nostros legatarios, de quibusdam conditionibus aliqua verbo intimanda mandasse. Per quos de his quae disponenda sunt poteritis agnoscere, si Christus propitius praeceperit dignanter implere. 3. Domino gloriosissimo et ubique praecelso, dulcissimo nepoti Athanagildo regi Hildebertus rex. Praesentis opportunitatis relevamur compendio, per quam quod parentillae redhibemus ex affectu, saltem epistolarum repraesentemus eloquio. Quapropter praecelsae Gloriae vestrae salutis officia jure propinquitatis desiderabiliter exsolventes, et confidenter optantes, ut de vestra nos laetificare incolumitate praecipiat, qui singulorum desideria, et secretorum (1171B)novit arcana, significandum curavimus ad serenissimum principem Romanae reipublicae praesentium latorem nos, Christo propitiante, pro communi utilitate legatarium direxisse, quibus praedicto Augusto, vel feliciter vos gubernante Domino praesentatis, poteritis sollicite requirentes agnoscere quid pro vestris conditionibus deliberare nos certum est et optare. Superest ut effectum pacificatis partibus [Al., pacificatus] tribuat, 1347 humana consilia et rerum condita qui gubernat. Exstant et aliae epistolae Childeberti et Brunichildis de eadem re, quas videsis apud Freherum aut Chesnium tomo I.
4. De domini, id est Childeberti, nomine ad Patriarcham Laurentium. Beatae opinionis ubique cursum meritis extendentes, certantes beatum martyrem aequiparare, sicut nomine sic mercede, ut per vos totus hic ille redeat, cujus adepti estis vocabulum, qui sacrosanctae Ecclesiae sic dispersit numismata, (1171C)ut census effusione per pauperes augmentaret talenta, ad nos usque bonum tanti operis divulgante, gratias referimus supernae clementiae, quae vobis illud contulit, quod multis hic est in munere, et vobis singulariter futurae gloriae tempore proficiat ad mercedem. Quapropter sancto Apostolatui vestro salutationis officia dependentes, commendatione praelata, et ut nostri in sacris intercessionibus vestris memores esse dignemini, fiducialiter obsecrantes, speramus ut quia divina Clementia ea nos aetate corroborat, ut catholicae parti nostrae non desint solatia [Id est, auxilia], juxta votum Romanae reipublicae vel sacratissimi patris nostri imperatoris, in Italiam direximus adversum gentem Langobardorum religioni ac fidei iniquissimae perfidam. Vestra sollicitudine ad virum praecelsum Smaragdum Ravenna jubete celeriter nuntiare, ut et pars reipublicae in quo per ipsum valet, solatium armatorum inferre super hostes festinet, et quantum Dominus praeceperit, quod potest fieri in praesenti non moretur. (1171D)Quod fuerit vero residuum, si Christo placuerit, adveniente anni futuri tempore optamus exercitum in causa dirigere, quatenus manus Domini gentem exsecrabilem vobis exorantibus dignetur elidere, quae injuria sanctorum, et morte suorum fidelium, sanguinis effusione crudelitatis manus armavit. Hoc etiam sperantes, ut ipsi praecelso Smaragdo de nostris legatariis jubeatis pariter nuntiare, ut tam vestra quam ejus ordinatione, quam celeriter ad locum destinatum imperialis urbis festinent accedere, et ad nos, Christo praesule, quae opportuna mandata sunt, renuntiantes velociter, si qua restant, pacis studio, divinitate propitia, communiter explicentur.
5. Domino excellentissimo atque praecellentissimo Childeberto regi Francorum Romanus. Quantum Christianitas regni vestri exquirit quotidie quid ad placandum Deum debeat exhiberi, tantum de Christianorum liberatione cogitare et facere Excellentiam (1172A)vestram confidimus, gratumque vobis esse, quod pro ipsorum remedio prosperitatem divino favore constat esse concessam, ut talia tantaque Deo auctore promissa, tam manifesta Dei misericordia invitet Praecellentiam vestram ad participandam mercedem, et laudem maximam acquirendam. Olim autem vos audisse credimus de 1348 Montena, Altino, atque Mantua civitatibus, quia sanctae sunt reipublicae reformatae. Praecedentibus autem scriptis nostris designasse vobis meminimus, quod dum ad obsidendum Parmam, vel Rhegium, atque Placentiam civitates proficisceremur, duces Langobardorum ibidem constituti, in Mantuana civitate nobis cum omni festinatione ab subdendum se sanctae reipublicae occurrerunt. Quos postea tuam in servitio sanctae reipublicae suscepimus, filios eorum in obsides accipientes, Ravennam remeantes in Istriam provinciam contra hostem Grasoulfum deliberavimus ambulare. Quam provinciam venientes, Gisoulfus vir magnificus, dux filius Grasoulfi in juvenili aetate meliorem se patre (1172B)cupiens demonstrare, occurrit nobis, ut cum omni devotione sanctae reipublicae se cum suis prioribus et integro suo exercitu, sicut fuit subderet. Nam se et gloriosus Nordoultus patricius cum dominorum nostrorum gratia in talia [Forsan, Italiam] veniens omnes suos homines ad serviendum serenissimis nostris dominis recollegit, diversasque civitates cum Ossone viro glorioso et Romano suo exercitu, nostro cum consilio reparavit. Et quia Excellentiam vestram in eamdem promissionem et devotionem, quam semel piissimis patribus vestris, dominis nostris, promisistis, permanere non ambigimus, maxime dum displicuisse vobis constat, jussionibus vestris non impletis, duces fuisse reversos, eosque in vestra iracundia constitutos. Praecipiat Excellentia vestra omni cum celeritate implere ea quae patribus vestris, piissimis nostris dominis, promisistis, ut de effectu promissionis digna gratia augeatur, eoque tempore dirigantur, ut fruges cunctas inimicorum foris inveniant. Nobisque designare jubete, quibus itineribus, (1172C)vel quo tempore exspectentur a nobis: sperantes prae omnibus, ut dum feliciter Francorum exercitus descenderit, Romani, pro quibus auxilia vestra poscimus, in depraedationem et captivitatem non perducantur; sed et eos, quos transacto tempore abstulerunt, relaxari et provinciae restitui jubeatis, ut praeterita emendantes, quid in futuro custodire debeant, demonstretis. Sed nec fabricas incendi praecipite, ut agnoscatur quia pro defensione Italiae auxilium Christianae gentis habuimus.
6. In nomine Domini Dei nostri Jesu Christi (d) imperator Caesar, Flavius Mauricius Tiberius, Fidelis in Christo, Mansuetus, Maximus, Beneficus, Pacificus, Alamannicus, Gothicus, Anticus, Alanicus, Vandalicus, Herulicus, Gipedicus, Africus, Pius, Felix, Inclytus, Victor ac triumphator, semper Augustus Childeberto viro glorioso, regi Francorum. Litterae vestrae gloriae per Jucundum episcopum et Cothronem cubicularium nobis directae, amicalem (1172D)quidem voluntatem et paternum affectum circa nos atque sacratissimam rempublicam nostram conservare vos indicant, hocque et per alios legatarios multiplicibus verbis ad nostram pietatem 1349 conscriptum invenitur. Et mirum nobis videtur, si rectam habere mentem atque priscam gentis Francorum et ditioni Romanae unitatem esse comprobatam affirmans, nihil operis usque adhuc amicitiae congruum Eminentia tua ostendere visa est, dum in scriptis pollicita, atque per sacerdotes firmata, et terribilibus juramentis roborata, tanto tempore excesso nullum effectum perceperunt. Et si hoc ita est, quid per tanta spatia terrae atque maris inaniter sine responso necessario vestros legatarios fatigatis, juvenili sermone, qui nihil utilitatis induxerunt jactatis? Nos tamen imperialem benevolentiam sequentes, et praefatos legatarios vestros suscepimus, etiamsi eognovimus eos cum veritate a te non transmissos esse; (1173A)atque his quae nuntiata ab eis sunt, placidis auribus intendentes, competens eis dedimus responsum, quod et per alios legatarios vestros manifestum tuae gloriae jam factum est. Et optamus vos, si amicitiam nostram appetere desideratis, valide atque incunctanter omnia disceptare, et non solum dictionibus enarrare, sed enarrata viriliter, quomodo regem oportet, peragere, atque similiter nostram piam benevolentiam exspectare. Decet igitur gloriam tuam, ea quoque quae scriptis inter nos placita sunt, vel etiam nunc ad effectum perducere, ut per hanc occasionem magis magisque vestrae gentis unitas atque felicissimae nostrae reipublicae conficiatur, et nulla inter nos controversia oriatur. Non enim pro inimicitia memoratae conventiones a nobis factae sunt, sed ut amicitia firma et illibata permaneat. Divinitas te servet per multos annos, parens Christianissime atque amantissime. Data Kal. Septembris Constantinopoli imperatore divo Mauricio Tiberio, perpetuo Augusto, et post consulatum ejusdem annis . . . .(1173B) 7. Litterae de imperatore directae ad domnum Childebertum regem. Cum bona omnia dignis operibus conferantur, quantum tibi pro amore orthodoxae fidei, tantum pro ereptione quam geris eripiendi Christiani sanguinis, meritis tuis jure collatum est, ut de solio unde alii summum decus percipiunt, vestra Gloria ipsi regno ornamenta, non solum de ineffabilibus dispositionibus vestris, sed de filiis et nepotibus ministravit. Scientes enim quia Divinitas Celsitudinem vestram summis ad se colendum beneficiis provocavit, augere nos credimus studium, per quod regni vestri stabilitas majora fundamenta suscipiat, ut filiorum et nepotum vita servetur, et gloria regni, quae tibi duplicata videtur per filium, triplicata regnando nepotes, muniatur Dei mandata complendo. Veniente itaque Andrea viro magnifico, illa quae nobis de Christianitate vestra opinio detulerat vera, ejus relatione cognoscendo majora, velut praesentes et videntes quae narrabat, amplius quam pridem venerando (1173C)coepimus exsultare. Ex hoc ergo quae ad mercedem animae vestrae pertinent, posci minime exspectatis, sed magis vos credimus 1350 voluntatem petentium praevenire. Exposuit ergo nobis quam promptissimo animo vel devotione integra florentissimum Francorum exercitum ad liberationem Italiae gloria vestra direxerat. Quae omnia de devotione et christianissima voluntate vestra, vel instantia, qua desideratis Italiam liberari, clementissimo principi meo domino, et sorori vestrae serenissimae Augustae specialiter, sicut Andreas suprascriptus vir magnificus nobis retulit, nuntiavi. Ante vero quam fines Italiae vestri duces ingrederentur, Deus pro sua pietate, vestrisque orationibus, et Mutinensem civitatem nos pugnando ingredi fecit, pariter et Altinonam et Mantuanam civitatem pugnando, et rumpendo muros, ut Francorum videret exercitus, Deo adjutore sumus ingressi: festinantes ne genti nefandissimae Langobardorum se contra Francorum exercitum adunare liceret, et uno viro magnifico viginti millibus (1173D)prope Veronensem civitatem residente, ad quem necessarium duximus sine mora dirigere, sperantes ab eo ut nos videremus in cominus, et quae essent utilia ad delendam gentem perfidam disponeremus communi consilio. Sed, ut cognovimus, jam ad Autharit Chenus suam legationem transmiserat, et de pace aliqua cum eo fuerat jam depectus, antequam ad me duces vestri venirent. Leufredum tamen, Olfigandum et Raudingum, viros magnifices duces ad nos direxerunt, quos, sicut decuit, propter gratiam Gloriae vestrae, cum omni honore suscepi, quibus etiam et munifici fuimus. Et hoc habuimus in tractu, quia Autharit se in Ticino incluserat, aliique duces, omnesque ejus exercitus per diversa se castella recluserant, ut nos cum Romano exercitu et Dromonibus et Cheno ab alia parte in vicino, sicut diximus, in viginti (1174A)millibus residente, ad obsidendum Autharit veniremus, eoque capto, maxima pars fuerat acquisita victoriae; et tunc demum, si forte aliqua cum eis loquenda vel facienda essent, omnia prius ad vestram notitiam deferrentur. Quam rem et Francorum florentissimus credemus quia facere volebat exercitus. Quibus autem modis eos rogabamus et hortabamur, epistolarum exemplaribus vestra gloriosa Christianitas poterit informari, dum nos contra inimicos Dei et communes sine ducum vestrorum consilio aliquid loqui vel agere non pertulimus: illi, sicut diximus, ab initio cum ipsis locutionem habentes, in omnibus, nobis omissis, pacem cum ipsis decem mensium facientes, habentes revera et praedae copiam, et salus dum comitaretur exercitum pro suo ducis arbitrium sequente jam exercitum subito discesserunt. Et haec res qualem vobis et laudem et mercedem abstulit, considerare vos credimus et dolere. Quia si adhuc modicum tempus sustinere voluissent vel audire, hodie Italia a gente Langobardorum nefandissima libera (1174B)habuit reperiri, et universa nefandissimi Autharit regis ad vestram Excellentiam habuerunt deferri; vestraque, et si tardius fuerat, completa est 1351 promissio re vera, dum neque intra muros Langobardi tutos se esse putabant, nec Francis praesumebant obsistere. Unde salutationis officia cum honore dignissimo persolventes, speramus, ut vel nunc, sicut regni vestri Christianitas habet cogitare, jubeatis de ereptione Christiani sanguinis, et de ecclesiarum reseratione, pro eripiendis sacerdotibus, qui de eorum immolatione evadere potuerunt, convenienti tempore dignos duces, qui praecepta vestra impleant, et exercitum dirigere: ut quam patri vestro fecistis, impleatur promissio, antequam gens ipsa nefandissima possit fruges colligere, maxime dum non solas, quas superius diximus, civitates, sed et alias, id est Parma, Rhegio, atque Placentia cum suis ducibus atque plurimis Langobardis Deus sanctae Romanae reipublicae reparavit, ut in tanta talique mercede, maximam (1174C)partem, sicut coepit, regni vestri gloria consequatur. Praeter ea quod ex se Gloria vestra facere consuevit, implenda deposcimus, ut Romanos, quos praedavit Francorum exercitus, pro mercede vestra, et filiorum ac nepotum vestrorum, relaxare praecipiatis. Quia et alia sunt in pactis posita sacramenta, ut captivi debeant relaxari, et patris vestri Christianissimi principis haec est intentio; ut quotidie de animarum liberatione vobiscum mercedem acquirat. APPENDIX AD CHRONICUM MARII DE MORTE BRUNICHILDIS (Ex Chesn) Hujus imperatoris [Heraclii] temporibus ad decimum quartum usque imperii sui annum, et Chlothacharii gloriosissimi Francorum principis, quadragesimum regni sui annum, multa reipublicae partibus, ubique pene a diversis gentibus dispendia illata fuerunt. Hujus tempore Persi Calcidoniam usque pervenerunt: Huni murum longum interrumpentes; et ad moenia Constantinopolis peraccedentes, cum praedicto (1174D)imperatore, mutuo in muro stante colloquuntur; qui acceptum ab eo pacis pretium, ad tempus recedunt.
Per idem tempus divisa in tribus olim regnis Francia in uno a praefato rege Francorum regnum conjungitur: atque persequente Theuderico rege germanum suum Austrasiorum regem Theudebertum, vincentes Franci in Burgundiam moventes Austrasios, ad extremum ipsum occiderunt. Nec mora victor Theudericus Mettis cum obiisset, Sigoberto filio parvulo cum avia sua Brunihilde, regnum male usurpatum reliquit: qui vivente adhuc germano suo, nepotem proprium ad petram in albis elidi jussit. Per idem tempus victi filii sui a rege praefato Chlothachario capiuntur: ac praefata regina praedictorum avia, ab eo capta, diversoque poenarum genere afflicta, deinde (1175A)camelo imposita, multis suis spectaculum praebuit: postremo ferocissimo colligata pedibus equi tergo, extremum spiritum exhalavit: cujusque deinceps corpusculum incendentes populi, sepulcrum ignis fuit, ac judicium paternum sine misericordia 1352 in germano, et nepote quondam datum, in filiis redundavit, eosque a quibusdam, ut aiunt, interemptos, monarchiam praenuncupatus rex in tribus regnis obtinuit, quam feliciter rel gioseque gubernans, quadragesimo nunc cum prioribus regni sui anno vitam ducit. Fiunt igitur ab exordio mundi usque in aeram praesentem, id est XIV Heraclii et XL Chlothacharii regis, anni MMMMMDCCCXXII.
EPISTOLA SIGIBERTI III AD DESIDERIUM EPISC. CADURCENSEM.(Ex Edit.)
Domno sancto et apostolico in Christo patri Desiderio Syggibertus rex. Dum fabula currente a pluribus (1175B)et fidelibus nostris cognovimus quasi vocari vos ab Wlfoledo episcopo, eodemque patre nostro, synodali concilio Kal. Septemb in regno nostro, ignoramus in quo loco una et reliquos fratres comprovinciales vestros debeatis conjungere. Licet nos statuta canonum, et ecclesiasticas regulas, sicut parentes nostri in Dei nomen conservarunt, ita et nos conservare optamus; tamen dum ad nostram antea notitiam non fuit perlatum, sic nobis cum nostris proceribus convenit, ut sine nostra scientia synodale concilium in regno nostro non agatur. Nec ad dictas Kalendas Septembris nulla conjunctio sacerdotum ex his qui ad nostram ditionem pertinere noscuntur non fiatur: postea vero, opportuno tempore, si nobis antea denuntiatur utrum pro statu ecclesiastico, an pro regni utilitate, sive etiam pro qualibet rationabili conditione conventio esse decreverit, non abnuimus; sic tamen, ut diximus, ut in nostri prius deferatur cognitionem. Proinde praesentia scripta Sanctitati vestrae (1175C)destinare curavimus, per quae petimus ut pro nobis orare dignetis, et ad istam conjunctionem, priusquam nostram cognoscatis voluntatem, penitus accedere non debeatis: et ut certus credatis, hunc indiculum manu propria subterscripsimus. SYGGIBERTUS rex subscripsi.
ERCHAMBERTI BREVIARIUM REGUM FRANCORUM ET MAJORUM DOMUS.(Ex Freh. et Ches.)
Chlodharius rex de Austris, postquam Theodericus et Theodebertus reges et germani mortui sunt, recepit regnum eorum, consilio et adjutorio Pippini senioris, qui tunc temporis major domus erat: et sortitus est praefatus rex trium regnorum monarchiam sexdecim annis, sicut illi sanctus Columbanus abba in prophetico spiritu antea praedixit; quia ille Theotericus rex, instigante Brunihilta avia sua, de suo monasterio illum expulerunt. Quam etiam statim (1175C)ut comprehendit Chlodharius, vitam ignominiose finire fecit. Major domus tunc Gundolandus, vir egregius, erat. Post non multum rex praefatum Pippinum in Austris cum filio suo jam adulto Dagoberto misit, ibidem eum regem constituendum, ipsumque ei in majorem domus ac paedagogum constituens. Dagobertus rex post mortem patris regnavit annis sexdecim. Hic magnificus ecclesiis 1353 Dei largitor ac distributor fuit. Major domus ejus Erchanoldus [Al., Erchanbaldus] vir illuster, Pippino interim in Auster duce, ac non post multum mortuo. Post mortem Dagoberti regis Chlodoveus rex filius Dagoberti regnavit sexdecim annis, qui omni spurcitiae deditus fuit. Major domus qui supra. Chlodharius rex filius Chlodovei, adhuc in puerili aetate suae juventutis mortuus est, regnavitque annis quatuor. Major domus Ebroinus. Theodoricus rex filius Chlodovei, frater Chlodharii, regnavit annis novemdecim. Major domus Bertharius. Quo occiso, Pippinus junior filius Ansegisili (1176A)[Al., Ansgili] veniens de Austrasiis successit in principatum majorum domus.
Ex hinc reges nomen, non honorem habere coeperunt. Quibus tamen, ubi constitutum fuerat, victus fuerat exuberans, custodiaque jugis erga illos habebatur, ne aliquid jure potestatis agere possint. Illis namque temporibus ac deinceps Gotefredus dux Alamannorum, caeterique circumquaque duces noluerunt obtemperare ducibus Francorum, eo quod non potuerunt regibus Meroveis servire, sicut antea soliti fuerant. Ideo se unusquisque secum tenuit, donec tandem aliquando post mortem Gotefridi ducis, Carlus, caeterique principes Francorum paulatim ad se revocare illos arte qua poterant studuere. Chlodoveum adhuc puerum filium Theodorici constituunt regem, qui tantum regnavit annos duos. Major domus Pippinus, qui supra.
Childebertum filium Theodorici, fratrem Chlodovei statuunt in regnum, qui regnavit annos septemdecim. Major domus constituitur Grimoaldus filius Pippini, (1176B)quia ipse Pippinus aegrotare coeperat, qua infirmitate et moritur, et interim Grimoaldus occiditur.
Dagobertum filium Childeberti regem statuunt, qui regnavit annos quinque. Major domus Theodoaldus filius Grimoaldi, post quem Regnifredus [Al., Raginfredus]. Illis temporibus Carlus filius Pippini ex concubina in custodia a Plectrude matrona ejusdem Pippini tenebatur: auxiliante Domino vix evasit. Danihelem quondam clericum, caesarie capitis crescente, regem Franci constituunt, quem Chilpericum nuncupant: quia deficiente prosapia regum, illum, quem propinquiorem Meroveis invenire poterant, statuere, quia Merovei, ut aiunt, sicut antiquitus Nazarei, nullo capitis crine inciso erant, regnavitque annis sex. Interim praedictus Carlus princeps ad Austrasios paternarum sedium aufugiens, ibique principatum arripiens, regemque sibi, nomine Chlodharium, constituens, multa bella cum Chilperico rege, et suo majore domus, nomine Reganfredo commisit, eosque (1176C)ut voluit superavit, et thesaurum patris sui a Plectruda recepit, suusque rex Chlodharius post non multum obiit. Theodericum filium Tagoberti junioris Franci in regem sibi statuunt, qui nutritus in Cala monasterio erat, regnavitque annis sex. Major domus ac princeps Carolus, qui jam utraque regna viriliter gubernans, circumquaque cum regibus ac 1354 ducibus bella semper superando committens, donec eum omnes vincendo, qui ei contrarii fore videbantur, vincere constabat.
INSTRUMENTA ELECTIONUM. Consensio civium pro episcopatu. (Marculf. lib. I, n. 7.)
1. Suggerendo piissimo ac praecellentissimo domino, illi regi, vel seniori, commune illius a servis vestris, quorum subscriptiones vel signacula subtus tenentur insertae. Principalitatis vestrae, etc. Quoniam sanctae memoriae vir apostolicus ille, illius urbis episcopus, fine appropinquante ab hac luce migravit, tempore (1176C)naturae complenti, ne destitutae sint, quod absit, oves decedente pastore, in loco ejusdem, suppliciter postulamus ut instruere dignemini illustrem virum illum, aut venerabilem illum, cathedrae illius successorem, in quo est praespicuitas sublimis, ingenuitas nationis, elegantia refulgens, diligentia castitatis, charitatis locuples, voluntatis irrefragabiliter. Manu nostra hunc consensum decrevimus roborare. Praeceptio regis pro episcopatu. (Ex Ed. et Mss.)
2. Dagobertus rex Francorum episcopis et ducibus, cunctoque populo Galliarum finibus constituto. Condecet clementiam principatus sagaci indagatione prosequere, et pervigili cura tractare ut electio vel dispositio nostra Dei et hominum voluntati debeat concordare; et dum nobis regiones et regna in potestate ad regendum largiente Domino noscuntur esse collata, illis committantur privilegia dignitatum, quos (1177A)vita laudabilis et morum probitas, vel generositatis nobilitas attulit. Et quoniam virum illustrem Desiderium, thesaurarium nostrum, cognovimus religionis observantiam ab ipso pueritiae suae tempore in omnibus custodire, et sub habitu saeculari Christi militem gerere, ac mores angelicos et sacerdotalem conversationem habere; ut non solum in contiguis, sed etiam in longinquis regionibus fama bonitatis ejus evulgata crebrescat: ideo credimus eum merito ad sacerdotium debere provehi, quem. sicut diximus, ornatis moribus videmus jugiter ad coelestem patriam anhelare. Et dum civium abbatumque Caturcorum consensus hoc omnimodis exposcit, ut eum episcopum habeant, et nostra devotio similiter consentit, absque dubio credimus nutu Dei id fieri, ut dum satis nobis est in palatio nostro necessarius, ipsi nobis quodammodo violentiam inferamus, et eum ab aedibus nostris profectu vestro procuremus. Sed dum nobis, ut diximus, eum et ab aedibus nostris auferimus, quibus regiones et regna a Deo sunt commissa, (1177B)quamvis nobis inferamus dispendium, tales debemus procurare pastores, qui secundum Deum et apostolica dicta plebes sibi a nobis commissas debeant regere, unde nobis merces amplior possit accrescere. Quamobrem juxta civium petitionem 1355, nostram quoque concordantem in omnibus voluntatem, decernimus ac jubemus, ut adjuvante, ac clamante laude ipsius clero vel populo, vir illustris et verus Dei cultor Desiderius, pontifex in urbe Caturci debeat consecrari, et nostra civiumque voluntas quod decrevit in omnibus in Dei nomine perficiatur; et pontificali benedictione sublimatus, dum Christo propitio vere ac religiose profitemur, quod vita et conversatio ejus digna et probata ab universis habetur, pro nobis et pro universis ordinibus Ecclesiae debeat exorare, et acceptabiles Deo hostias studeat offerre: quia ex hoc vitam nobis longiori aevo, auctore Domino, credimus propagandam, si ille in sacerdotio eligitur et sublimatur, qui pro nobis et pro vobis sibi commissis (1177C)securus ante tribunal Christi preces offerat, et in futuro judicio, ut culpas excuset peccatorum, assistat. Qua de re praesenti auctoritate decernimus ut saepedictus Desiderius episcopatum in Caturcensi urbe praesentialiter suscipiat, et Christo propitio ejus temporibus teneat. Et ut haec deliberatio voluntatis nostrae firmior habeatur, manus nostrae subscriptione subter eam decrevimus roborare. Chrodobertus obtulit. Dagobertus rex subscripsit. Dato sub die Idus Aprilis, anno 8 Dagoberti regis. Indiculus ad metropolitanum.
3. Domino sancto et apostolico domno patri Sulpicio Dagobertus rex. Deo et vestrae Sanctitati credimus esse compertum qualiter fidelis noster vere illustris Desiderius thesaurarius nobis adolescentiae tempore fideliter deservivit, nos devotissimam ac monasticam conversationem ejus habemus bene compertam; ideo nos cognoscite taliter decrevisse, ut in (1177D)civitate Caturca, ubi germanus ejus domnus Rusticus praeivit, in locum ipsius honorem episcopatus in Dei nomine debeat accipere: quia divina inspirante potentia, talis nostra devotio manet, ut eos quos moribus ornatos et sanctis operibus deditos perspicimus, sicut est iste fidelissimus Dei et noster Desiderius, hos ad episcopale culmen provehere debeamus. Quia sic decet regiam celsitudinem, ut quos cognoscit in Dei timore conversari, et fidem catholicam integre custodire, vel evangelica praecepta, omnimodis ad pontificale officium studeat promovere. Proinde dum vos arcem metropolitani [Al., vos archimetropolitani] scimus tenere, praesentes apices cum debito salutationis officio, Almitati vestrae studuimus destinare, petentes, ut ad eum benedicendum properare debeatis, et litteras ad comprovinciales fratres vestros dirigatis, ut et illi adesse debeant, ut canonice et juxta apostolicam institutionem sub vestri praesentia in sancta Paschali solemnitate pontificali benedictione (1178A)debeat esse consecratus. Illud etiam ante omnia supplicamus, ut nos in sanctis ac Deo placitis orationibus vestris Domino commendetis, et ad explendum hoc negotium nullam moram faciatis 1356. Quod vero indicimus manus nostrae subscriptione, ut mos est, decrevimus roborare. Dagobertus rex subscripsit. Electio; quomodo a clero et a populo eligitur episcopus in propria sede, cum consensu regis, archipraesulisque, omnique populo.
(Ex Morin. et Cod. Corb.)
4. Domino Francorumque meritis coaequando Patri patrum domno N. praesuli summo, cunctus clerus, omnisque populus sanctae ill. ecclesiae, multimodam in Domino optamus salutem. Igitur quoties aliqua plebs vestrae ditioni subdita a proprio fuerit viduata pastore, non aliunde nisi a vobis est implorandum auxilium, quem ad hoc divina praeordinavit Majestas, ut non solum vestros specialiter pascatis filios; sed (1178B)etiam rectores non habentibus, et spiritali pabulo indigentibus pastores tribuatis. Quapropter ad vestrae sanctitatis paternitatem fiducialiter nostras fundimus preces, poscentes videlicet, ut hunc ill. summae honestatis, humilem vestrum famulum, nobis pontificem ordinare indigemini. Cujus conversationem et mores in quantum cognovimus laudamus, et ad tam dignum opus idoneum testificamus. Et quamdiu ad benedictionem episcopali immunes sumus, ejus doctrina et exemplo roborati ad viam salutis, Domino miserante, quasi perdita onus [Leg. ovis] et inventa, redituros nos credimus. Quod decretum nostris manibus roboratum ill. ecclesiae vestrae vobis dirigere statuimus. Anno Incarnationis Domini et episcopatus vestri, et regis ill. ann. illorum, indictione tale, datarum tale. Statuta Ecclesiae antiqua, qui Episcopus ordinandus est. (Ex cod. Colb.)
Ante examinetur si natura prudens est, si docibilis, (1178C)si moribus temperatus, si vita castus, si sobrius, si semper suis negotiis, si humilis, affabilis, si misericors, si litteratus, si in lege Domini instauratus, si in Scripturarum sensibus cautus, si in dogmatibus ecclesiasticis exercitatus; et ante omnia si fidei documenta verbis simplicibus asserat, id est Patrem et Filium et Spiritum sanctum unum Deum esse confirmans, totamque in Trinitate deitatem coessentialem et consubstantialem et coaeternalem, et coomnipotentem praedicans; si singulam quamque in Trinitate personam plenum Deum, et totas tres personas unum Deum. Si incarnationem divinam non in Patre neque in Spiritu sancto factam, sed in Filio tantum, ut qui erat in divinitate Dei Patris Filius, ipse fieret in homine hominis matris filius: Deus verus ex Patre, et homo verus ex matre, carnem ex matrem [Leg. matris] visceribus habens, et animam humanam rationabilem. Simul in eo ambae naturae, idem homo et Deus, unus Filius, unus Christus, unus Dominus, (1178D)creator omnium quae sunt et auctor, et Dominus et creator 1357 cum Patre et Spiritu sancto omnium creaturarum; qui passus sit vera carnis passione, mortuos [Id est. mortuus] vera corporis sui morte, resurrexit vera carnis suae resurrectione et vere animae suae resurrectione, in qua veniet judicare vivos et mortuos. Quaerendum ab eo si novi et veteris Testamenti, id est legis et prophetarum et apostolorum, unum eumdemque credat auctorem esse Deum. Si diabolus non per conditionem, sed per arbitrium factus sit malus. Quaerendum etiam ab eo, si credat hujus quam gestamus et non alterius carnis resurrectionem, si credat judicium futurum, et recepturos singulos pro his quae in hac carne gesserunt vel poenas vel glorias. Si nuptias non improbet, si secunda matrimonia non damnet, si carnium perceptionem non culpet, si poenitentibus reconciliatis communicet, si in baptismo omnia peccata, id est tam illud originale contractum, quam illa quae voluntarie admissa sunt (1179A)dimittantur, si extra Ecclesiam catholicam nullus salvetur. Cum his omnibus examinatus, inventus fuerit plene instructus, tunc consensu clericorum et laicorum, et conventu totius populi, provinciae episcoporum maximeque metropolitani vel auctoritate vel praesentia, ordinetur episcopus. Suscepto in nomine Christi episcopatu non sui delectatione, nec suis moribus, sed his Patrum definitionibus acquiescat. Explicit sententia.
SPECIMEN LITURGIAE GALLICANAE EX ANTIQUIS MONUMENTIS. Liturgiae Gallicanae ordinem fuse Mabillonius noster exposuit in tractatu ea de re singulari, quem occasione Lectionarii Gallicani a se in Luxoviensi monasterio reperti edidit anno 1635, ubi et tria Sacramentaria exhibet, quae sub prima regum nostrorum stirpe in usu erant. Quartum habes e Codice Bobiensi ab eodem erutum in appendice ad tomum I Musei Italici. Ex his loca illustriora seligimus ad concinnandum istu! Gallicanae (1179B)missae specimen; nonnulla ex Gregorio aliisque ejus aevi monumentis supplebimus.
Antiphona seu introitus.
Ab antiphona incipit missa in omnibus Liturgiis. Quod de Gallicana innuit concilium Agathense, canone 30. Quaenam vero illa fuerit ignoratur, quod nondum ullum inveniri potuerit antiphonarium Gallicanum. Eam ex Mozarabico supplemus.
Alleluia. Benedictus qui venit alleluia, in nomine Domini alleluia, alleluia.
Deus Dominus et illuxit nobis. In nomine Domini alleluia, alleluia.
Gloria Patri et Filio et Spiritui sancto, ex Gregorii libro VI, capite 40. Sicut erat in principio et nunc et semper et in saecula saeculorum amen. Ex concilio Vasensi II, can. 5. In nomine Domini alleluia, alleluia.
Kyrie eleison. Frequenter repeti debet ex conc. Vasensi (1179C)II, can. 3.
Lectio Isaiae prophetae.( Lit. Gall. Mabillon. p. 107.)
1358 Tempore illo locutus est Dominus ad Achaz dicens: Pete tibi signum, etc. Ex capite VII, 10, ad versum 8 capitis sequentis, sed omissis passim multis versibus. In sanctorum natalitiis legebatur loco prophetiae, uti diximus in nostra praefatione, sancti passio, aut Vita, cujus festum celebrabatur.
Collectio post prophetia.( Lit. 190.)
Ortus es nobis verus Sol justitiae, Jesu Christe. Venisti de coelo humani generis Redemptor. Erexisti nobis cornu salutis: et celsi Genitoris Proles perpetua, genitus in domo David propter priscorum oracula vatum, propriam volens absolvere plebem, (1179D)et vetusti criminis delere chirographum, ut aeternae vitae panderes triumphum. Ideoque nunc te quaesumus, ut in misericordiae tuae viscera nostris appareas mentibus, salus aeterna; et nos eripiendo ab iniquo hoste, justitiae cultores efficias; omnique mortis errore spreto, pacis viam recto itinere gradientes, tibi recte servire possimus Salvator mundi. Qui cum Patre et Spiritu sancto vivis, dominaris et regnas Deus in saecula saeculorum.
Daniel cum benedictione.( Lit. 107, 139.)
Benedicite omnia opera Domini Domino. Hymnum dicite et superexaltate eum in saecula.
Benedicite angeli Domini Domino. Hymnum dicite et superexaltate eum in saecula, etc.
Benedicamus Patrem et Filium et Spiritum sanctum Dominum, Hymnum dicamus et superexaltemus eum in saecula.
Collectio post precem.( Lit. p. 190.)(1180A) Exaudi, Domine, familiam tibi dicatam, et in tuae Ecclesiae gremio in hac hodierna solemnitate nativitatis tuae congregatam, ut laudes tuas exponat. Tribue captivis redemptionem, caecis visum, peccantibus remissionem; quia tu venisti, ut salvos facias nos. Aspice de coelo sancto tuo, et illumina populum tuum, quorum animus in te plena devotione confidit salvator mundi, qui vivis.
Epistola Pauli apostoli ad Hebraeos.( Lit. p. 107.)
Fratres, Multifarie et multis modis, etc. Heb. I, 1-13.
Hic, uti conjicimus, canebatur psalmus responsorius, de quo Gregorius libro VIII cap. 3, ac interim diaconus procedebat ad locum ubi Evangelium legi solebat
Lectio sancti Evangelii secundum Lucam.
R\ Gloria Deo omnipotenti. Ab omni populo respondebatur (1180B)ex lib. VIII Hist. cap. 4.
( Lit. p. 108.)
1359 Factum est autem in diebus illis exiit edictum a Caesare Augusto, etc. Ex Luc. II, 1-19.
Si homilia ad populum habenda esset, tunc fiebat, ex Vita sancti Eligii per sanctum Audoenum, libro II, cap. 22.
Apologia sacerdotis( Lit. p. 251.)
Ante tuae immensitatis conspectum, et ante tuae ineffabilitatis oculos, o Majestas mirabilis, scilicet ante tuos sanctos vultus, magne Deus, et maximae pietatis et potestatis omnipotens Pater, quamlibet non sine debita reverentia, attamen nulla officii dignitate, vilis admodum precator accedo, et reus conscientiae testis assisto. Quidne rogabo quod non mereor? atne pie (non sine Dei pace dictum sit) quod peccati magis est accusator, qui pro peccatis debuit esse interventor? Accuso ergo me tibi, et non excuso: (1180C)et coram testibus confiteor injustitiam meam tibi Domino Deo meo. Confiteor, inquam, confiteor sub testibus injustitiam impietatis meae, ut remittas impietatem peccati mei. Confiteor, quod nisi remittas, recte me punias. Habes me confitentem reum, sed (scio) nisi verbis non emendantem. Verbis enim placo, operibus offendo. Culpam sentio, emendationem differo. Subveni ergo, subveni pietas ineffabilis. Ignosce, ignosce, mihi, Trinitas mirabilis. Parce, parce, parce, supplico, Deitas placabilis. Exaudi, exaudi, exaudi me rogo, his verbis illius Filii tui clamantem: Pater aeterne Deus, peccavi in coelo et coram te, jam non sum dignus vocari filius tuus, fac me ut unum de mercenariis tuis. Et nunc, Pater misericors, unicum misericordiae tuae portum, Christo favente, peto, ut quod per me vilescit, per illum acceptum ferre digneris, qui in aeternum tecum vivit et regnat
Diaconus silentium indicebat, ut missae auscultarentur. Ex Gregorio libro VII Hist. cap. 8.
Praefatio missae.( Lit. p. 190.)(1180D) Sacrosanctum beatae Nativitatis diem, in quo nascente Domino virginalis uteri arcana laxata sunt, incorruptorumque genitalium pondus saeculi levamen effusum est, sicut exoptavimus votis, ita veneremur et gaudiis. Hic namque ortus die splendidior, luce coruscantior est. In hoc omnipotentem Deum, qui terrenam fragilemque materiam causa nostrae redemptionis assumpsit, fratres dilectissimi, supplices deprecemur: uti nos, quos ortu corporis visitavit, societate conversationis edocuit, praecepto praedicationis instituit, degustatione mortis redemit, participatione mortis amplexus est, divini Spiritus infusione ditavit; sub perpetua devotione custodiat, et in his beati famulatus studiis permanere concedat. Qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus in saecula saeculorum.
Collectio, seu missa, seu ante nomina.( Lit. 191, 323.)(1181A) 1360 Deus qui dives es in misericordia, qua mortuos nos peccatis convivificasti Christo filio tuo, ut formam servi acciperet, qui omnia formavit: ut qui erat in deitate, generaretur in carne; ut involveretur in pannis, qui adorabatur in stellis; ut jaceret in praesepio, qui regnabat in coelo: invocantibus nobis aurem majestatis tuae propitiatus accommoda, donans hoc per ineffabilem tuae misericordiae charitatem, ut qui exsultamus de nativitate Filii tui, qui vel ex Virgine natus, vel ex Spiritu sancto regeneratus est, pareamus praeceptis ejus, quibus nos edocuit ad salutem. Praesta per Dominum nostrum Jesum Christum filium tuum, qui tecum.
Post hanc collectionem, ejectis ex ecclesia excommunicatis, omnibus diebus Dominicis, ut habet concilium II Matisconense canone 4, altaris oblatio panis et vini ab omnibus viris et mulieribus offerebatur (1181B)tam panis quam vini, quod fidelium voluntati aliis diebus permittebatur, ut ex Gregorio colligimus. Interim dum turrim afferebat diaconus ex sacrario, in qua Dominici corporis mysterium habebatur, cantabantur psalmi, uti licet conjicere, quorum hodieque antiphonam sub offertorii nomine retinemus. Facta oblatione, munera altari imposita velo seu palla, ut passim appellat Gregorius, tegebantur: recitabatur nomen domni papae, qui tunc apostolicae sedi praeerat, ex canone 4 concilii II Vasensis; ac deinde offerentium nomina, tum defunctorum, quorum nomina in scheda descripta, ut ex litteris societatis inter canonicos Laudunenses et monachos Remigianos patet, in sacro altari tempore sacrificii deposita remanebant, saltem in aliquot ecclesiis. Diptycha sacra legebantur, id est catalogus episcoporum qui in communione catholica decesserant, qualem ex Arelatensi ecclesia edidit noster Mabillonius tomo III Analect. Id in Remensi ecclesia a subdiacono praestabatur, ex Folcuino in Chronico Laubiensi. Diptycha ejusdem ecclesiae in duobus Codd. mss. invenimus, (1181C)uno scilicet metropolitanae bibliothecae, et altero archimonasterii Remigiani, quibus hi praemittuntur versus: Nomina pontificis cujusque hic cerne Rhemensis, Quos intra est medius sol quasi Remigius. Sanctificantur enim dum sacrae oblatio mensae Horum ita dicuntur nomina pontificum.
Sixti, Sinicii Amansii, etc.
Sed et aliorum quoque memoria fiebat, benefactorum scilicet et amicorum, ut patet ex formula quae habetur in fine regulae sancti Aureliani in codice Regularum, a nostro Mabillonio edita. Simulque precantes (Lit. 43), oramus etiam, Domine, pro animabus famulorum tuorum patrum atque institutorum quorumdam nostrorum, Aureliani, Petri, etc., Childeberti. Ultrogothae, vel omnium fratrum nostrorum, quos de hoc loco ad te vocare dignatus es. Cunctorumque etiam hujus loci memores fidelium pariterque parentum nostrorum, 1361 atque servientium (1181D)hujus loci; et pro animabus omnium fidelium . . . . in pace Ecclesiae defunctorum: ut eis tu, Domine Deus noster, peccatorum tribuas veniam, et requiem largiaris aeternam, meritis et intercessionibus sanctorum tuorum, Mariae genitricis Domini nostri Jesu Christi, Joannis Baptistae et praecursoris Domini nostri Jesu Christi, Stephani, Petri, Pauli, etc., Mathiae, Genesii . . . . Hilarii, episcopi et confessoris . . . . Caesarii episcopi haec propitius praestare et exaudire digneris, qui vivis et regnas in unitate Spiritus sancti Deus in saecula saeculorum amen.
Collectio post nomina, seu super oblata.( Lit. 299.)
Offerentum nominibus recensitis, fratres charissimi, Dominum deprecemur, ut eorum oblationem inter sanctorum dona suscipiat, quorum a nobis facienda commemoratio est, ut et nostri memores esse dignentur. Petamus et pro his qui nos in Dominica (1182A)pace praecesserunt, ut tartareo horrore segregatos, in sinu Abrahae collocatos resuscitare Omnipotens dignetur in prima sua resurrectione quam facturus est. Per.
Tum Fideles pacis osculum sibi invicem dabant, et sequebatur,
Collectio ad pacem( Lit. 255.)
Deus, per cujus os prolatum est, quod pacem omnibus dares, et pacis statuta relinqueres, infunde in cordibus nostris pacis studium. et piae voluntatis affectum, ut vitiorum omnium labe purgati, pacem, quam labiis ore prosequimur, immaculatis cordibus teneamus. Per.
Contestatio, seu immolatio missae.
Hanc selegimus, quod a Gregorio laudetur capite 14 libri II Mirac. sancti Martini, finem supplevimus ex ea quae est sanctorum Jacobi et Joannis.
( Lit. 295.)(1182B) Vere dignum et justum est, omnipotens Deus, te in Martini tui laudibus honorare, qui sancti Spiritus tui dono succensus, ita in ipso tyrocinio fidei perfectus inventus est, ut Christum texisset in paupere, et vestem quam egenus acceperat, mundi Dominus induisset. O felix largitas, qua Divinitas operitur! o chlamydis gloriosa divisio, quae militem texit et Regem! Inaestimabile donum est, quod vestire Deum meruit Deitatis. Digne huic confessionis tuae praemium commisisti, digne Arianorum non subjacuit feritati, digne tanto amore Martinus persecutoris tormenta non timuit securus, quia tanta erat [Cod. Bob., est] glorificatio passionis, ut per quantitatem vestis exiguae, et vestire Christum meruit et videre. O animi imitanda benignitas! o virtutum veneranda potentia! Sic egit suscepti pontificatus officium, ut per formam probabilis vitae observantiam exegerit 1362 disciplinae. Sic apostolica virtute sperantibus contulit medicinam, ut alios supplicationibus, alios visu (1182C)salvaret. Haec tua est, Domine, veneranda potentia, cui cum lingua non supplet meritis exorare, operibus sancti Martini, te opitulante, mereamur imitari per Christum Dominum nostrum [Filium tuum (Lit. 198), qui est sanctorum omnium virtus et gloria, victoria martyrum et corona, pastor ovium et hostia sacerdotum, redemptio gentium et propitiatio peccatorum: ante cujus sacratissimam sedem stant angeli atque archangeli, et sine cessatione proclamant, dicentes: Sanctus, sanctus, sanctus.] Sic et praescribit concilium Vasense II, can. 3.
Collectio post Sanctus.( Lit. 198.)
Hosanna in excelsis. Vere sanctus, vere benedictus Dominus noster Jesus Christus Filius tuus, qui sanctus in sanctis, pro morte vitam, pro poena gloriam, pro confessione victoriam praestare dignatus est. Ipse enim pridie quam pateretur, etc.
In Missali Francorum, quod a Thomasio et Mabillonio (1182D)editum est, habetur ad calcem: Incipit canon actionis. Sursum corda, etc. Vere dignum et justum est, etc. Te igitur, etc., ut in Liturgia Romana, quae omnia initio habentur in Sacramentario Gallicano, quod e Bobiensi Codice eruit idem Mabillonius, sed cum hoc titulo: Missa Romensis cutidiana. Unde in singulis missis nihil post contestationem habetur, quod forte jam tunc canon missae more Romano diceretur, saltem in quibusdam ecclesiis. Caeterum in Missalibus Gothico Gallicano, et veteri Gallicano, apud Mabillonium, quae purum Gallicanae Ecclesiae ritum exhibent, varius est canon pro solemnitatum diversitate, sed ubique brevis, qualem hic repraesentavimus. Verba sacra appellat Gregorius cap. 87 libri I de Gloria Mart.; ex quo item auctore in Vitis Patrum cap. 16 discimus sanctum munus juxta morem catholicum, quod nempe id in Ecclesia universali observaretur, signo crucis superpo sito benedictum fuisse. Haec autem omnia secreto et (1183A)submissa voce facta et dicta fuisse colligimus ex oratione sequenti, quae ubique post secreta, seu post mysterium appellatur; et quidem in ritu Mozarabico praescribitur ut consecratio dicatur in silentio. In Gothico vero praecipitur ut in Rogationibus ad tres missas post Sanctus dicatur Hanc igitur oblationem, etc.
Post secreta.( Lit. 192.)
Credimus, Domine, adventum tuum, recolimus passionem tuam. Corpus tuum in peccatorum nostrorum remissione confractum; sanguis sanctus tuus in pretium nostrae redemptionis effusus est, qui cum Patre et Spiritu sancto vivis et regnas.
Eadem oratio aliis dicitur,
Post mysterium.( Lit. 195.)
1363 Hoc ergo facimus, Domine, haec praecepta servamus, hanc sacri corporis passionem sacris solemnibus (1183B)praedicamus. Quaesumus omnipotens Deus, ut sicut veritatem nunc sacramenti coelestis exsequimur, ipsi veritati Dominici corporis ac sanguinis haereamus. Per Dominum nostrum Jesum Christum Filium tuum.
Ante orationem Dominicam.( Lit. 192.)
Non nostro praesumentes, Pater sancte, merito, sed Domini nostri Jesu Christi filii tui obedientes imperio, audemus dicere: Pater noster qui es in coelis, etc.
Post orationem Dominicam.( Ibid. )
Libera nos, omnipotens Deus, ab omni malo, ab omni periculo, et custodi nos in omni opere bono, perfecta veritas, et vera libertas, Deus, qui regnas in saecula saeculorum.
Benedictio populi.( Lit. 200.)(1183C) Deus, qui tibi consecrasti primitias martyrum ab innocentia parvulorum. Amen.
Et prius tibi coaptasti in confessione infantiam, quam lingua solveretur in verba. Amen.
Concede plebem tuam innocentem per gratiam, et si non sint tempore sanguine fuso martyria. Amen.
Servetur hic populus purgatus baptismate, qui tibi placitam fecisti innocentiam per cruorem. Amen.
Ut illic suo interventu grex accedat per lavacrum, ubi felices parvuli perfusi rore sanguinis gloriantur. Amen.
Per Dominum nostrum Jesum Christum Filium tuum, qui tecum vivit et regnat.
Collectio ad panis fractionem.( Lit. 251.)
Respice ad hanc oblationem, omnipotens Deus, quam tibi offerimus in honorem nominis tui pro (1183D)salute regum et exercitu eorum, et omnium circumastantium, et praesta, ut qui ex ea sumpserint, accipiant sanitatem mentis, integritatem corporis, tutelam salutis, intellectum sensus Christi, securitatem spei, corroborationem fidei, aeternitatem Spiritus sancti. Praesta per eum qui tecum vivit et regnat.
Tunc communicaturi accedebant ad altare, caeteris vero qui remanserant dabantur eulogiae, ut ex Gregorio in praefatione nostra diximus. Psalmos vero tunc temporis cantatos fuisse suadet Aurelianus, qui praecepit in regula, ut omnes psallendo communicent. Et quidem antiphonam ejusmodi psalmis praemissam hodieque sub communionis nomine cantamus.
Post communionem, aliis post Eucharistiam, seu praefatio post Eucharistiam.( Lit. 190.) .
1364 Coelesti cibo potuque roborati omnipotenti (1184A)Deo laudes et gratias, fratres charissimi, referamus, poscentes ut nos quos dignos habuit participatione corporis et sanguinis Domini nostri Jesu Christi unigeniti sui, dignos etiam coelesti remuneratione percenseat. Per ipsum Dominum nostrum Jesum Christum Filium suum.
Collectio sequitur, aliis consummatio missae.( Ibid. )
Quod ore sumpsimus, Domine, mentibus capiamus, et de munere temporali fiat nobis remedium sempiternum.
Haec oratio in Missali Francorum titulum habet Ad plebem, et saepius in ea postulat sacerdos ut populus a Deo benedicatur. In missa quam Gothicum Missale habet pro initio Quadragesimae, et in Missali Gallicano in secunda missa de Adventu, benedictio populi datur post collectionem, seu consummationem missae.
MISSA DE SANCTO SIGISMUNDO PRO FRIGORITICIS . Ex Sacramentario Gallicano in Cod. ms. Bobiensi. Epistola Joannis apostoli ad gentes.
Fratres, nolite diligere mundum, nec ea quae in mundo sunt. Si quis diligit mundum, non est charitas Patris in eo, quoniam omne quod est in mundo concupiscentia carnis et concupiscentia oculorum et superbia vitae. (Ex Museo Italico Mabillon.)
Lectio sancti Evangelii secundum Matthaeum.
Diebus illis circuibat Dominus Jesus totam Galilaeam, docens in synagogis eorum, et praedicans Evangelium regni, et sanans omnem languorem, et omnem infirmitatem in populo. Et abiit opinio ejus in totam Syriam, et obtulerunt ei omnes male habentes variis languoribus et tormentis comprehensos, et curavit eos.
Missa sancti Sigismundi regis.
Omnipotentem Dominum, qui per apostolos et (1184C)martyres suos diversa sanitatum dona largitur, fratres dilectissimi, deprecemur, ut huic servo suo ill. qui typi quartani vexatione fatigatur, fidelis famuli sui Sigismundi precibus clementer occurrat, et dum nobis illius facit merita, isti conferat medicinam.
Secreta.
1365 Inclina Domine pias preces [Forsan, aures] ad desideria supplicantium, et quae devoto corde poscimus, benignus admitte, ut servo tuo ill. qui typi quartani vexatione fatigatur, fidelis famuli tui Sigismundi precibus clementer occurras: nobis illius patefacias merita, praesenti aegroto conferas medicinam.
Contestatio.
Vere dignum et justum est, omnipotens Deus, nomen tuum laudare, cujus majestatem tuam tanto magis obnoxii sumus, quantum illi pro suscepta nostri corporis humilitate debemus, exemplum nobis relinquens, ut sequamini vestigia ejus, qui peccatum (1184D)non fecit, nec dolus inventus est in ore ejus. Quis in hoc mundo ita poterit sequi, ut nec dolus in ore, nec peccatum ejus inveniatur in opere? sed in patientia quae Deus amat, majestas divina commendat. Nunc ergo dono majestatis tuae agnoscimus reliquias esse homini pacifico. Tu ergo, Domine Deus noster, qui inter bellorum tumultus, non examinatione persecutoris, electo tuo Sigismundo triumphum martyrii contulisti, tu dispensando pauperibus pulsanti aperire dignatus es, secutus gratiam, consecutus misericordiam, ut post mortem ostendas in virtute, quem ante mortem firmasti in fide. Tua enim dona sunt, Domine, ut in nomine electi tui Sigismundi per communionem corporis et sanguinis Domini nostri Jesu Christi Filii tui, a famulo tuo ill. tempestatis frigora, febrium ardorem repellas, et ad sanitatem pristinam revocare digneris, praesta quem in Trinitate laudant omnes angeli, etc.
Ex eodem Sacramentario. Benedictio calicis, et patenae, et turris.(1185A) Deus omnipotens, qui cum Moyse famulo tuo in Chore montem servanda populo tuo praecepta disponeres, templum sanctum tuum qualiter aedificaret instituisti. Precamur te, Domine, tuam majestatem, ut hunc calicem, patenam et turrem, in quo celebraturi sumus sacrosancta mysteria, coelesti benedictione sanctifices atque benedicas, ut sanctis vasculis tuis acceptabilem deferat famulatum. Per.
Ex Missali Francorum. Praefatio Chrismalis.( Lit. 316.)
Oremus, fratres charissimi, ut Deus omnipotens hoc ministerium corporis Filii sui Domini nostri Jesu Christi gerolum, benedictione, sanctificationis tutamine, defensionis dominatione implere dignetur orantibus nobis. Per.
Omnipotens Deus Trinitas, manibus nostris opem (1185B)tuae benedictionis infunde, ut per 1366 nostram benedictionem hoc vasculum sanctificetur, et corporis Christi novum sepulcrum Spiritus sancti gratia perficiatur. Per Dominum nostrum Jesum Christum Filium tuum, qui tecum vivit. Habentur ibidem aliae orationes ad consecrandam patenam, calicem, etc.
Oratio super vas in loco antiquo repertum.
Omnipotens sempiterne Deus, insere te officiis nostris, et haec vascula arte fabricata gentilium sublimitatis tuae potentia ita emundare digneris, ut omni immunditia depulsa, sint tuis fidelibus tempore pacis atque tranquillitatis utenda. Per.
Oratio ad probandas reliquias.( Ex ms. Cod. sancti Remigii Rhemensis. )
Domine, labia mea aperies, et os meum annuntiabit laudem tuam. Ter.
Deus, in adjutorium meum intende; Domine, ad adjuvandum me festina, cum Gloria Patri, et cum alleluia, (1185C)tribus vicibus.
Psal. Exsurgat Deus, usque Cantate Deo psalmum dicite, tribus vicibus cum Gloria Patri.
Hymnus. Veni, Creator, etc. Or. Deus qui corda fidelium.
Antiph. Justus Dominus. Psal. In Domino confido.
Antiph. Sanctis qui in terra sunt. Psal. Conserva me, Domine.
Antiph. Igne me examinasti. Psal. Exaudi, Deus.
Antiph. Haec est generatio. Psal. Domini est terra.
Antiph. Deus, exaudi orationem. Psal. Deus, in nomine tuo.
Antiph. Beati quos elegisti, Domine. Psal. Te decet.
Antiph. Veritas de terra. Psal. Benedixisti, Domine.
Antiph. Credidi propter. Psal. id ipsum.
(1185D)
Antiph. Laudate Dominum de coetis. Psal. Laudate Dominum in sanctis ejus.
Antiph. Trium puerorum. Psal. Benedicite.
Antiph. Te gloriosus. Psal. Quicunque vult salvus esse. Dominus vobiscum. Initium sancti Evangelii secundum Joannem. In principio erat verbum. Tunc litania, usque: Omnes sancti, orate pro nobis. Kyrie eleison, ter, Christe eleison, ter, Kyrie eleison, ter. Pater noster. Et ne nos inducas. Ostende nobis, Domine, misericordiam tuam. Et salutare tuum.
Oratio.
Domine Deus Jesu Christe, qui es Rex regum et Dominus dominantium, et amator omnium in te credentium, qui es justus judex, fortis et potens; qui sacerdotibus tuis tua sancta mysteria revelasti, (1186A)et qui tribus pueris flammas ignium mitigasti; concede nobis indignis famulis tuis, et exaudi preces nostras, ut pannus iste, vel filum istud, quibus involuta sunt ista corpora sanctorum, si vera non sint, crementur ab hoc igne; et si vera sint, evadere valeant, ut justitiae non 1367 dominetur iniquitas, subdatur falsitas veritati. Quatenus veritas tua tibi declaretur, et nobis omnium in te credentibus manifestetur, ut cognoscamus quia tu es Deus benedictus in saecula saeculorum. Amen.
Pater noster. Tunc antiphona. Igne me examinasti. Et dum incipitur, in ignem reliquiae ponantur, tandiu donec ter finiatur ipsa antiphona cum psalmo Probasti, Domine, cor meum, et cum Gloria Patri. Sicque faciens, reliquiae utrum verae sint an falsae reperies.
Ex concilio Caesaraugustano II, aera 630 [ id est an 592.] anno 7 Reccaredi regis, sub Gregorio Magno.
Canon 2.
(1186B)Statuit sancta synodus ut reliquiae in quibuscunque locis de Ariana haeresi inventae fuerint, prolatae a sacerdotibus, in quorum ecclesiis reperiuntur, pontificibus praesentatae igne probentur. Quod si a quibuslibet occultatae fuerint, et deteguntur, a sacrosanctae catholicae coetu segregentur.
QUA PROPRIE LINGUA PRISCI FRANCORUM REGES USI. Ex viro cl. Marquardo Frehero.(Chesn. t. II, p. 385.) Cum notatum sit [occasione foederis inter Ludovici Pii filios] utrumque sermonem, [Romana lingua et Theodisca] utrique fratrum peraeque notum et familiarem fuisse, [utraque tamen lingua prolatum ob utriusque regis populos] non abs re subit quaerere quis igitur Francorum regum Gallia potientium proprius et naturalis sermo fuerit. Nam praeter Latinum, quem et ipsos non minus quam nos hodie (1186C)aerumnabili labore addiscere conveniebat, peculiare patrium et nativum idioma eos habuisse dubitare nos non sinit vel unus Fortunati de Chariberto rege locus. Cum sis progenitus clara de gente Sicamber Floret in eloquio lingua latina tuo. Qualis es in propria docto sermone loquela Qui nos Romanos vincis in eloquio. Et Theganus de Ludovico Pio scribens, lingua Graeca et Latina valde eruditus, sed Graecam magis intelligere poterat quam loqui; Latinam vero sicut naturalem aequaliter loqui poterat. Jam vero praeter veram illam puram putamque Ausoniam linguam, tunc temporis una cum imperio inclinatam, suborta etiam erat provincialis quaedam, multo inquinatior Latina, vel potius Gallo Latina lingua, quam jam tunc Sidonius squamam Latini sermonis, et alibi rubiginem trivialium barbarismorum jucabundus appellat. Franci ipsi nonnisi rusticam Latinam dixere, ea fere quam Nithardus hoc loco Romanae nomine dignatur, quia nimirum (1186D)in Romanis provinciis vulgo utcunque terebatur, quas Romaniam Franci vocabant, eodem Fortunato teste ad Chilpericum: 1368 Hinc tibi barbaries, illuc Romania plaudit. et a provincialibus, qui Francis victoribus intermixti, Romani in veteribus legibus subinde dicuntur, usurpabatur. Reges vero ipsos, origine nimirum Sicambros, ut ut in subacta Gallia sermonis Latini illae reliquiae essent, patria et originaria sua lingua e Sicambria sive Francia a majoribus allata, potius quam populari illa et rusticana semilatina; denique victrice sua, ut credibile est, potius quam captiva subditorum lingua usos, eamque diu constanter retinuisse, dum genus Merovingiorum et Carolingorum vigebat, cum infinitis argumentis possem, juvat illustrioribus (1187A)tantum quibusdam ipsorum utriusque prosapiae regum effatis confirmare.
De Clodoveo igitur, qui primus per baptismi gratiam a beato Remigio accepit fidem salutarem, in ejus Testamento locus exstat: « Cum duabus villis quas mihi dominus illustrisque memoriae Ludovicus rex, piissimusque princeps, a me sacro baptismatis fonte susceptus, amore nominis mei, Piscofesheim sua lingua vocatas, mihi tradidit. » Quo nomine per mediam Germaniam complures villae occurrunt Bischofsheim dictae: eadem forma qua beati Nicetii castellum supra Mosellam exstructum et Fortunati versibus nobilitatum, Bischofstein hodieque vocatur. Porro apud Turonensem quatuor locis legimus Gundobaldum quemdam e Graecia profectum, Clotarii regis se filium mentientem, a Guntramno rege per indignationem an contemptum Ballomerem vocatum, convicio sine dubio acerbo et gravi, sed hic modo fusius non explicando. Sufficiat scire pseudoregem significare, ut Balmond, falsum et improbum tutorem.
(1187B)Ad Carolos venio, de quorum primo Continuator Turonensis cap. 103: « Igitur praefatus Pippinus aliam duxit uxorem, nobilem et elegantem, nomine Alpheidam, ex qua genuit filium, vocavitque nomen ejus lingua propria Carolum. » Quod equidem nomen nihil omnino cum Caro aut Carino commune habere, sed merissime Germanum esse, certo certius probarem in continenti, nisi Onomathoteram meum (id nomen singulari de Germanis nominibus propriis libro indidimus) vel leviter deflorare mihi cautio esset. Quis etiam nescit quae mensibus ventisque nomina ipse Magnus imposuerit? Filius ejus et successor Ludovicus Pius cum in agone mortis obversantes malignos spiritus virtute fidei repelleret, Huz, huz ingeminasse, quod nobis significet, Foras, foras, scriptor Vitae ejus testatur. Claudam insigni loco Frodoardi de synodo apud Ingelheim an. 949 habita: « Post quarum litterarum recitationem, et (1187C)earum propter reges juxta Theotiscam linguam interpretationem, » etc. Quo quis quid clarius requirat? Quapropter recte faciunt cordatiores Gallorum, qui linguam Teutonicam, quam vulgus insulsum ceu barbaram et inconditam, contumeliose baragouin, voce plusquam barbara vocat, cum suis majoribus, ipsisque adeo primis et laudatissimis, regibus gentilem et vernaculam fuisse agnoscant, si 1369 non ipsi addiscunt, et libenter usurpant, certe ob antiquitatem, copiam et majestatem admirantur; ipsamque Germaniam in ea, qua olim Romani Ilium veneratione habent.
Ex canone 17 concilii III Turonensis.
Visum est unanimitati nostrae, ut quilibet episcopus habeat homilias . . . . Et ut easdem quisque aperte transferre studeat in rusticam Romanam linguam, aut Theotiscam, quo facilius cuncti possint intelligere quae dicuntur.
DE REGALI ABBATIA SANCTI GERMANI A PRATIS PROPE PARISIOS. (1187D) Mihi antiqua quaeque monumenta ad illustrandam Gregorii Historiam colligenti omittere non licuit ea quae coram sunt in percelebri sancti Germani a Pratis abbatia, quae a Childeberto rege Clodovei Magni filio condita, et a subsequentibus regibus culta, eorumque tumulis honorata, a Gregorio nostro passim laudatur ac memoratur. Fecere quidem temporum vetustas ac rerum humanarum vicissitudo, ut pauca ex compluribus supersint tam antiquorum temporum monumenta: sed tamen cum ibi plures quam in quocunque alio Galliarum loco conspiciantur primae regum nostrorum stirpis reliquiae, iis illustrandis paulo immorandum esse visum est. Basilicam insignem fuisse persuadent loci celebritas, et majestas conditorum. Post annum 542 incoepta, anno 559 perfecta fuit, atque ab ipso beato Germano Parisiorum antistite consecrata. Ejus condendae occasio fuit (1188A)Childeberti de Visigothis victoria, ut nempe ministeria sacra, ac potissimum beati Vincentii stolam, quam ex Hispania detulerat, loco decenti deponeret. Ecclesiam in modum crucis sancto Germano curante constructam fuisse, ac quintuplici altari consecratam, variisque sanctorum reliquiis refertam docet vetus auctor Vitae sancti Droctovei. Hinc sancta crucis simul cum beati Vincentii nomine insignitam fuisse verisimile est. Utrumque enim nomen ab initio eam habuisse ex Venantio Fortunato, Ermentrudis testamento, etc., constat. Sancti Germani basilicam inter seniores regni recenset auctor Vitae sanctae Bathildis; rogat vero illustris illius loci abbatem sanctus Bertramnus Cenomannorum antistes in suo Testamento, ut suum ipsius nomen in Vitae libro, id est inter monasterii benefactores, recitetur, data ea de re Bobane villa. Quantae autem magnificentiae fuerit, discimus ex laudato Vitae sancti Droctovei auctore, qui scribebat saeculo IX labente, cum scilicet, jam quidem semel et iterum haec basilica Normannorum furore (1188B)violata fuisset, sed nondum destructa. Quare eam, sicuti primitus exstructa fuerat, ab eo descriptam fuisse non immerito quis affirmaret. « Cujus, inquit, basilicae opus mirificum describere 1370 nobis videtur superfluum, qualiter scilicet distincta fenestris, quibus pretiosissimis marmorum fulta columnis, quove modo crispante camera compta auratis laqueariis, necnon parietes, ut Christi decebat aulam, quo decore nitebant pictura aurei coloris, strato inferius pulchro emblemate pavimenti. Tectum vero ipsius basilicae coopertum apprime deaurato cupro [Id est, Cyprio] aere, repercussum solis jubare sic flammigero rutilabat fulgore, quatenus intuentium aciem reverberaret nimia claritudine. Unde prae nimio decore non immerito olim ipsa domus per metaphoram INAURATI GERMANI AULA vocabatur vulgi ore. »
Hujus basilicae parti inferiori duplex erat adjunctum oratorium, atque in eorum altero versus septentrionem, quod jam pridem violatum est, sepultus (1188C)fuit beatus Droctoveus, primus loci abbas ab ipso Germano institutus. Qui postea crebrescentibus miraculis inde levatus, in majorem basilicam translatus fuit, ubi hactenus in theca asservatur. In opposito autem oratorio, quod scilicet ad austrum respicit, depositus fuit ipse beatissimus antistes, cujus sepulcrum jam Chilperici regis tempore, ut narrat Gregorius, miraculis illustre, ab eo rege, si Aimoino vulgato credimus, carmine honoratum est, et paulo post a sancto Eligio, ut testis est beatus Audoenus ejus Vitae scriptor, auro argentoque ac pretiosissimis gemmis fuit exornatum. Ibi hodieque tanti pontificis sepulturae locus a fidelibus frequentatur, quamvis sacrum ejus corpus a nongentis et amplius annis inde translatum in majorem basilicam fuerit sub Lantfrido abbate, relicto solummodo in primae sepulturae memoriam lapide, cui post aliquot saecula haec insculpta fuit inscriptio:
HIC FUIT PRIMO TUMULATUS BEATUS GERMANUS.
(1188D)Visitur et ibi alius lapis quadratus, in quo crucis figura depingitur, cum veteri in circuitu inscriptione saeculo octavo sculpta, quae Pippini regis, cum sacri corporis translationi interesset, liberalitatem indicat, his verbis, litteris quidem ut plurimum Romanis et quadratis, sed inter se intextis, et majoribus simul cum minoribus permixtis, ut aliae in aliis inclusae minus spatium occuparent; quas cum typi formae non paterentur, litteris vulgaribus repraesentamus.
HIC PAUZANTE SCO GERMANO DIE TRANSLATIONIZ DEDIT EI REX PIPINUS FISCUM PALATIOLI CV APPENDITIIS ZUIS OMNIBUS.
Oratorium istud saepius exinde violatum, sed totidem vicibus reconciliatum fuit. Cujus altare hujus saeculi initio reparatum sanctus Franciscus Salesius Genevensium episcopus anno 1619 consecravit. Sed cum totum aedificium vetustate fatiscens brevi ruiturum (1189A)crederetur, totum pene a fundamentis restauratum reparatumque est paucis abhinc annis, tumulusque sancti antistitis exornatus uti hodie visitur, insculpta marmori inscriptione, 1371 quae diem et annum obitus beati pontificis indicat.
Porro inter utrumque oratorium exstat turris, tantam intuentibus prae se ferens vetustatem, ut nonnulli existimaverint eam esse ipso monasterio antiquiorem. Haud longe aberat idolum vetus, quod Isidis fuisse vulgati auctores scribunt, saeculo proxime elapso comminutum a monachis, quod mulierculis aliquot coram eo orantibus, idololatriae occasionem praebuisse videretur. Sub ea turre patent majores basilicae fores cum porticu, in qua visuntur aliquot regum reginarumque statuae lapideae ad januae postes locatae, quas in prima basilicae conditione, aut certe paulo post ibi positas fuisse censent viri eruditi, qui eas diligentissime inspexerunt. Et certe res ipsa loquitur. Exstat supra ipsum januae superius limen coenae dominicae specimen, in qua Dominus cum (1189B)apostolis suis more solito mensae assidet. Statuae vero, quas hinc et inde ad valvas exstare diximus, numero sunt omnino octo, ad humanam ferme mensuram et formam, qualis barbaro illo aevo repraesentari potuit. Illis praeter episcopum, Clodoveum regem cum Clotilde et quatuor filiis, ac Ultrogotta Childeberti fundatoris uxore exhiberi vel ex ipso conspectu diu suspicati fuimus, quod ex diligentiori observatione nobis omnino compertum est. Etenim rotulos, quos eorum nonnulli prae manibus habent, diligentius rimati, deprehendimus in duobus ex illis quadam litterarum reliquias, quarum unae Clodomerem, alterae Clotarium esse demonstrarunt. Quas quidem litteras, etsi forte primariis substitutae videantur, antiquissimas tamen esse ipsa characterum forma, et viridis color fere penitus detritus probant. Certe in ipsa ecclesiae instauratione depictas colligimus ex Childeberti tumulo, tunc, ut infra dicemus, exsculpto; nam simili colore depictus fuerat, ut (1189C)indicant aliquot ejus picturae vestigia quae supersunt.
Prima statua quae ingredientibus ad laevam occurrit, episcopum repraesentat pontificalibus vestimentis indutum, baculum pastoralem manu sinistra tenentem, cujus pars superior confracta, qua forma recurvus fuerit, indicare non potest. Manipulum brachio sinistro defert, eo modo eaque forma, quibus etiam nunc illum sacerdotes episcopi gestare solent. Mitram habet in capite, non adeo, ut hodie fit, acuminatam, sed humilem, quales olim deferri consueverant. Casula vestitus est, cujus partes extremas brachia paulum elevata sustollunt satis, ut subtus eam dalmaticae pars extrema videatur, sub qua inferiores stolae partes hinc et inde fere ad pedes usque pendentes visuntur super albam, cujus ora inferior variis figuris ornata eam magnificam fuisse indicat. Hunc esse sanctum Germanum, alterum loci fundatorem, nonnulli existimant, at potius crediderim esse sanctum Remigium, cui hic honor datus sit, quod (1189B)Clodoveum regem ac totam gentem Francorum ad Christi fidem adduxerit. Id mihi persuadet diaboli frementis figura, quam pedibus 1372 premit. Quo symbolo idololatria ab eodem sancto viro extirpata designetur. Proxima huic statua regem repraesentat vestibus amplis et magnificis indutum, coronam in capite habentem, qui tenet sinistra manu rotulum, cujus scriptura, si qua fuit, penitus detrita est: dextera vero manu pro sceptro baculum habet hypaticum cum aquila superimposita, quo Romani consules uti solebant. Hinc dubitare non licet, Clodoveum hic Augustorum patrem exhiberi, chlamyde et tunica blattea seu purpurea redimitum, uti eum describit Gregorius noster, cum post acceptos ab Anastasio imperatore de consulatu codicillos, diademate sibi in basilica sancti Martini imposito, tanquam Augustus et consul triumphans in Turonum urbem ingressus est. Hoc vero monumentum eo pretiosius censeri debet, (1190A)quod insignem Gregorii nostri locum plurimum illustret. Juxta Clodoveum regina visitur, quam ejus conjugem esse non dubito. Haec coronam in capite gestat, et capillorum cincinnos habet ad genua fere protensos. Quid vero in manu dextra gesserit, nobis non licuit divinare. Hujus porro vestimentorum forma, rudis licet, perquam magnifica erat, ut satis indicat potissimum pallii fibula, quae pretiosis lapillis constabat. Cingulum etiam habet prisco illo more effictum. Certe ex sancti Eligii Vita discimus, tunc reginas insignia auri gemmarumque ornamenta deferre solitas fuisse, quod in Bathilde regina vidua reprehendit, etiam mortuus, sanctus antistes. Ultima denique ex ea parte statua regis est, quem Clodomerem Clodovei ex Clotilde, mortuo in cunis Ingomere, primogenitum filium esse indicant aliquot litterae superstites, in rotulo quem manu gestat, depictae: CLODOMRIUS.
In altera valvarum parte totidem exstant statuae, ex quibus ea quae januae proximior est, Theodoricum, (1190B)uti nobis videtur, repraesentat, quem ei locum, quod Clodovei primogenitus esset, Childebertus loci conditor honoris causa cessit. Rotulum, ut caeteri, in manu habet, sed in eo litterae nullae comparent. Vicinam ei esse Childeberti fundatoris statuam inde colligimus, quod prae manibus pugillares tenet, in quibus conditi ab se monasterii tabulae continerentur. Is non solum est corona, ut caeteri fratres, redimitus, verum etiam sceptrum manu dextera gestat, quod fortasse Parisiis regnans, solus hic virga regia uti deberet. Huic adhaeret Ultrogotha ejus conjux, regio itidem ornatu insignis, sed absque cingulo et fibula, quae in Clotildis statua haberi observavimus. Hujus ad latus sinistrum, Clotarius fratrum junior locum octavum occupat, ut ex residuis litteris in ejus rotulo descriptis expiscati sumus, CHLO . . . . . VS. Cirros habet in humeros fluitantes, quales regum nostrorum filios habere solitos fuisse tum a Gregorio, tum ab aliis auctoribus passim observatum fuit. Caeterum licet (1190C)omnes illi reges et reginae coronas habeant, et quidem floribus quatuor ornatas, non uno 1373 tamen modo flores illi in omnibus coronis efformati sunt. Alii enim fere similes liliis hodiernis Francicis videntur, alii omnino dissimiles; quae omnia tabula aeri incisa plenius demonstrabit.
In ipsa autem basilica complures viros nobiles olim sepultos fuisse, silentibus nobis, lapides qui passim effodiuntur satis clamarent. Immo hanc regum et principum initio primae stirpis commune conditorium olim fuisse non immerito quis diceret. Ibi enim Childebertum et Chilpericum sepultos fuisse memorat ipse Gregorius, alios ibidem humatos testantur subsequentes auctores. Quin et cum Chlodoveus et Meroveus, Chilperici ex Audovera filii, in aliis locis sepulti fuissent, curavit Guntramnus rex post aliquot annorum curricula, ut ad regalem sancti Vincentii basilicam eorum cadavera deferrentur. Deinde si qui regum violenta morte oppressi fuerunt, quique proinde de sepulturae loco nihil statuissent, (1190B)in Vincentiana basilica condebantur: quales fuere Chilpericus et Childericus, ut nemini incompertum est.
Ex his porro tot regum et principum tumulis sex solummodo ante nostram aetatem elati e terra noti erant. Childebertus nempe et Ultrogotha ejus uxor, loci conditores, qui inter matutinum altare et locum ubi sancti Germani corpus servabatur, jacebant in chori absida, diversis tumulis compositi. Alii quatuor in totidem arcubus muro turrium, quae choro adjunctae sunt, cavatis depositi erant, in inferiori, uti tunc erat dispositus, chori parte. Chilpericus scilicet cum Fredegunde ad septentrionem, ex altera vero parte Chlotarius II eorum filius, cum uxore sua Bertrude. Singulis vero tumulis sua erat appensa tabella, quae sepulti nomen et dignitatem indicabat. Soli Chilperici tumulo inerat inscriptio, litteris majusculis et antiquis in gyrum insculpta, his verbis:(1191A) + REX CHILPERICUS HOC TEGITUR LAPIDE.
Tumuli autem illi erant lapidei, humiles, simplices omnino et absque ullo ornatu, exceptis tribus, in quibus exsculpta etiam nunc superest defuncti effigies. Primus repraesentat Childebertum una manu sceptrum, altera ecclesiam, quam scilicet condiderat, gestantem: qui vulgatus est loci conditoris repraesentandi modus. Chilpericus in altero lapide repraesentatur cum sceptro in dextera manu, sinistra barbae suae apposita, idque hominis occisi qui jugulo manum admoveat, indicium esse nonnulli crediderunt. At scribit Jacobus Brolius hujus coenobii sancti Germani monachus eruditus, se vidisse prae manibus Philippi Lauteri, rei monetariae apud Parisios tunc praefecti, sigillum Chilperici regis, in quo ipse eodem modo, ac in tumulo suo, repraesentabatur. At parum refert, cum illas Childeberti et Chilperici effigies multis post eorum mortem saeculis insculptas fuisse, (1191B)consentiant eruditi, qui eas sexcentis aut aliquanto 1374 amplius annis haud antiquiores putant. Quare conjicimus, istos regum tumulos ita compositos fuisse, cum post sedatas Nortmannorum incursiones, qui bis terve hoc monasterium incendio violaverunt, basilicam reparavit Morardus abbas, tempore et ope Roberti regis; aut certe saeculo sequenti, cum Hugonis tertii abbatis cura eadem basilica in meliorem formam reparata est, et ab Alexandro III, summo pontifice, magno cardinalium et episcoporum numero stipante, consecrata. At multo majoris est momenti lapis sepulcro Fredegundis reginae impositus, ob magnificentiam ejus simul et vetustatem. Is enim ipse est, qui reginae tumulo primum positus ad nos usque pervenit, in quo Fredegundis repraesentatur coronam liliatam habens in capite, sceptrum regale manu gestans, vestibus omnino amplis et magnificis induta, quae, sicut et cingulum singularis formae, infinitis propemodum circulis, qui gemmas repraesentant, ornatae sunt. Nulla tamen efficta cernitur (1191C)ejus vultus effigies, cujus et manuum ac pedum loco planus lapis relictus est: sed tota tumuli area marmoris, jaspidis, similiumque pretiosorum lapidum segmentis, musivo opere colligatis, et filis aereis tenuioribus respersa est. Quae omnia rem magna cum cura et artificio pro illo tempore non ignobili, elaboratam indicant.
Hunc vero tumulum Fredegundis esse praeter tabellam, ut diximus, antiquitus ipsi superpositam, et continuatam patrum nostrorum traditionem ad nos usque derivatam, probant aliae rationes. Nam reginam esse ipse tumuli conspectus evincit, nec potius alteri reginarum quae in basilica Vincentiana jacent, quam Fredegundi tribui potest. Non Ultrogothae Childeberti uxori, cum ejus tumulus, ab isto diversus, semper in ecclesia Germanensi ostensus fuerit; nec quisquam sibi facile in animum inducet loci monachos fundatricis suae monumentum alterius feminae, omnibus exosae tumulo imposuisse; multo minus Beretrudi, quae et suum, ut vidimus, tumulum distinctum (1191D)a caeteris habebat. Deinde tumuli hujus magnificentia Fredegundi potius quam cuivis alteri reginae congruit. Ultrogotha, post mariti mortem in exsilium acta, licet postmodum revocata, piis operibus se totam dedisse memoratur, nullum post se relinquens, qui ei tam magnificum sepulcrum exstruere voluisset. At Fredegundis obiit eo tempore quo Chlotarius rex ejus filius maxime florebat, qui paulo antea, devictis aliis regibus, Parisios aliasque civitates multas occuparat ipsius Fredegundis consilio et opera. Deinde Fredegundi matri suae nihil non debebat. Ipse enim quatuor circiter mensibus natus, patre amisso, ab omnibus relictus, ab ea inter pericula, opprobria variasque fortunas nunquam est postpositus. Natales ei regios, quos nonnulli in dubium revocare conabantur, asseruit, Guntramni patrui amicitiam conciliavit, atque ab eo partem regni, quo fuerat exclusus, illi obtinuit, denique eidem in (1192A)solio regni locato urbes amissas restitui curavit, alias vi et 1377 artificio acquisivit, eumque de aliis regibus triumphantem gloria et divitiis cumulatum moriens reliquit: unde mirum nemini videri debet, si eo mausoleo a filio donata est. Quare ipsum aeri incisum hic exhiberi visum est.
(1193A)Haec erat tumulorum regiorum dispositio in basilica Germanensi ad hujus saeculi usque medium; at anno 1656, choro in aliam formam commutato, tumulos illos e locis movere necessarium fuit. Sancti Germani corpus quod in theca ex auro argentoque fabricata diu in ipsa chori absida supra columnas quatuor servatum fuerat, in sacrarium delatum est, ubi novum mausoleum exspectat: loculus vero lapideus, in quo primum sepultus fuerat beatus antistes, sub majori altari depositus, simul cum ipso altari in locum ubi nunc visitur translatus est. Corpora Eleutherii et Eusebiae beati pontificis parentum, quae ex oratio sancti Symphoriani in sancti translatione in chorum allata fuisse dicuntur, in fossis suis relicta sunt. Regum vero et reginarum tumuli, quos in turrium arcubus depositos diximus, in presbyterium translati fuere, ubi lapideis sepulcris more recenti fabricatis et ornatis inclusi, hinc et inde, sicuti antea erant, dispositi sunt. Lapides vero quibus prius tegebantur, singuli fuere singulis tumulis impositi, addita cuique (1193B)inscriptione, ne alter cum altero futuris temporibus confunderetur. Imo et illis in quibus nulla exstabat figura, cultro efformatae sunt simplici tractu regum, aut reginarum effigies, quos tegunt, ad majorem distinctionem. Sed ut Childeberto, quod loci conditor esset, major quam caeteris honos impenderetur, tumulus in medio chori, prout hodieque visitur, exstructus est, satis amplus ut eum, ejusque uxorem caperet. Amborum itaque corpora e loco, ubi jacuisse diximus, levata, loculo plumbeo duas in partes distincto inclusa fuere. Childeberti ossibus superposita est lamina aerea cum hac inscriptione: Hic Childeberti Christianissimi Francorum regis ossibus et cineribus quies reparata an. Dom. 1656, die Decembris 23, excessus ejusdem regis anniversaria. Reginae vero exuviis altera: Hic Ultrogotha regina Childeberti regis conjux quiescit, reposita an. Dom. 1656, die Decembris 23. Communis utrique plumbea tabula, liliis innumeris referta, totum loculum contegit, (1193C)cui regis ac reginae nomina iuscripta sunt; iisque omnibus in communi tumulo dimissis, superpositus est vetus lapis Childebertum, ut supra diximus, exhibens, qui antea solum regis tumulum contegebat. Tumuli lateribus addita sunt marmora, quae inscriptiones caperent. Quod est versus septentrionem exhibet epitaphium Childeberti regis veteri sepulcro inscriptum, ut refert vulgatus Aimoinus, quod litteris aureis exaratum est.
REGI SAECULORUM.
Francorum rector praeclarus in agmine ductor,
Cujus et Allobroges metuebant solvere leges,
1378 Dacus et Arvernus, Britonum rex, Gothus,
Iberus,
Hic situs est dictus rex CHILDEBERTUS honestus.
Condidit hanc aulam Vincenti nomine claram,
Vir pietate cluens, probitatis munere pollens,
Templa Dei ditans, gaudebat dona repensans,
Millia mendicis solidorum dat et egenis,
(1193D)Gazarum cumulos satagebat condere coelo.
Ex altera parte Ultrogothae elogium legitur, ex Vita sanctae Bathildis excerptum, hoc modo.
AETERNITATI.
Ultrogotna, Childeberti Christianissimi regis conjux, nutrix orphanorum, consolatrix afflictorum, pauperum et Dei servorum sustentatrix, atque fidelium adjutrix monachorum. Addita hac epigraphe:
Hic cum carissimo conjuge diem illum expectat, quo laudabunt eos in portis opera eorum. Ambobus optimis fundatoribus ex humili situ cum lap. sepulcr. translatis fideliss. alumni hujus Regal. abbatiae Ascetae Benedictini post restitut. in melior. formam basilicam et chorum, ornatius monum. posuer. an. D. 1656. 10. KL. Jan. quiet. ipsorum anniversaria.
Absunt a sepulcro paterno Crodesindis et Croberga regiae virgines, quae in eadem basilica sed ignotis quiescunt loculis. Ne tamen sepeliat oblivio quibus immortalitatem (1194A)peperit incorruptio, vivat hic quoque cum piiss. parentibus dulciss. sobolis augustum nomen et perennis memoria.
Porro cum in ornando choro desudarent operarii, pavimentis susdeque. versis, inventa sunt innumera pretiosorum et variegatorum lapidum minutiorum fragmenta, in varias formas secta, quae suadent ecclesiae nostrae pavimentum tessellato opere, quale etiamnunc in nonnullis majoribus basilicis visitur, stratum fuisse. Quod diserte habet auctor Vitae sancti Droctovei, cujus locum integrum supra laudavimus. Sed et hac occasione detecti sunt complures tumuli lapidei, quorum nonnulli in ipsis ecclesiae fundamentis inserti erant, caeteri in ipsa area ecclesiae circa altare dispositi. Quibusdam casu effractis, visa sunt corpora serico, aliisque pannis pretiosis involuta; inventae etiam ocrearum, cingulorum seu balteorum, aliorumque ornamentorum reliquiae, quae indicabant viros principes ibi tumulatos. Sed relicti sunt in suis locis praeter Childericum regem (1194B)ejusque uxorem Bilihildem, qui e terra levati hinc et inde in presbyterio cum aliis regibus fuerunt in tumulis locati, addita utrique sua inscriptione.
Cum vero celebris haec fuerit inventio, nonnulli quippe ante id tempus Childericum cum sua uxore Rothomagi sepultum fuisse autumabant, eam paulo accuratius describere visum est, ut contigisse ex iis qui tunc aderant, et ex relictis aliorum schedis accepimus. Detecti itaque primum fuerunt anno 1646 duo grandes sarcophagi seu arcae lapideae, in quibus regis ac reginae corpora jacebant sepulta 1379 integra omnino, vestimentis regiis, nondum plane corruptis induta. Sed absentibus monachis, multa ab operariis ornamenta subducta creduntur, qui tamen furtum negantes, nunquam adduci potuerunt, ut ea restituerent, praeter partem diadematis ex auro textili, quo regium caput cinctum fuisse affirmarunt. Reseratis autem anno 1656 altera vice illis tumulis, vestimenta fere omnino violata reperta sunt, ossaque (1194C)e suis mota locis. Tantum in regis sepulcro supererat ampulla vitrea, quae siccum odoramentum, nec plane hebetatum, continebat. Erant et gladii ac pugionis rubigine fere exesorum particulae aliquot, cum cinguli seu baltei regii reliquiis, nempe fibula ex auro purissimo, octo et amplius uncias pendente, et bullis nonnullis argenteis, quae amphisbenas seu serpentes bicipites effingebant, et aliis ornamentis. Inventae sunt et baculi reliquiae, quas sceptri ejus esse nonnulli opinati sunt. Fibulae forma fere omnino semilis est ei, quae a Chiffletio repraesentatur in Anastasis Childerici I capite 16, in infimo angulo versus marginem exteriorem figurae, quae habetur pag. 236. Extremi vero baltei ornatus similes erant ei, qui ibidem describitur cap. 14, p. 204, cujusmodi duo in Childerici nostri tumulo inventi sunt, unus altero paulo amplior. In reginae autem sepulcro nihil inventum est praeter ossa et vestimenta, quae aperto tumulo statim in pulverem evanuerunt. Reginae (1194D)sepulcro superposita erat parvula arca lapidea cum infantuli ossibus, quem parvulum Dagobertum ejus filium esse non dubitamus. Haerebat tamen animo quorumnam essent isti tumuli, donec egesta humo, ut ossa decentius componerentur, in ima parte regii sepulcri haec inscriptio apparuit litteris uncialibus, quae totam latitudinem occupabant, exarata: CHILD. REX. Unde statim omnes in eam iere sententiam, Childerici II ejusque uxoris haec esse sepulcra, quibus proinde locus in presbyterio inter alios reges et reginas merito concessus est.
Haec de tumulis regiis dicta satis fuissent, nisi aliorum tumulorum inventio an. 1643 facta ut et aliquid de his scriberemus exigeret. Ea casu contigit, quippe cum die parasceves arena e claustro egereretur juxta portam, qua inde ad dormitorium et ecclesiam aditus patet, inventi sunt tumuli duo lapidei, quorum unus hominis corpus, alter feminae, ut putatur, continebat; isti nulla inscriptio, priori vero haec (1195A)inerat lapidi superposito extrinsecus insculpta litteris Romanis, sed inaequalibus compendii causa, et aliis ex aliis enascentibus, ipsisque conjunctis, quales hic effingere non sinunt typi, sed haec verba efformabant:
TEMPORE NVLLO VOLO HINC TOLLANTVR OZZA HILPERICI
Intus vero in aversa lapidis parte, eadem precabatur sepultus, ne quis scilicet urnam ejus removeret, aut saltem ossa alio transferret, similibus litteris, sed minio solummodo depictis:
PRECOR EGO ILPERICVS NON AVFERANTVR HINC OZZA MEA
1380 Lapides sepulcrorum vulgares erant, formaque eorum communis. Pedes erant Orienti obversi, sicut et in caeteris omnibus tumulis, qui passim effodiuntur. Capita multo plus quam pedes elevata erant. In Hilperici tumulo simul cum ossibus, quibusque (1195B)suo loco rite dispositis, inventa est lampas aenea parvula, nuci magnitudine aequalis; tum crux medii circiter palmi item aerea, in qua Christi pendentis imago affixa erat. Illa duo sepulcra Chilperici regis ac Fredegundis ejus uxoris esse putavit Valesius libro XI Rerum Francicarum, ob Hilperici nomen eorum alteri insculptum. At falsum fuisse virum eruditum facile demonstrari potest, non solum ex his quae supra de Chilperici et Fredegundis tumulis retulimus, verum etiam ex ipsa istorum sepulcrorum inventione, quam idem Valesius Historiae suae inseruit. Nam primo certum est nulla ibi uxoris Hilperici indicia reperta fuisse. Suturae quidem capitis feminam indicare possent, quanquam et id periti medici penitus infitiantur, at nihil eam Fredegundem potius esse quam aliam quampiam mulierem determinat, praeter Hilperici viciniam. Hilpericum vero illum, virum principem facile crediderim, ut vel ex solo nomine conjicere licet, non vero regem. Abest (1195C)enim regis titulus, qui in inscriptione minime omissus fuisset. Nec cum Valesio dicere juvat, post mortem majores minoribus aequantem principes Christianos his nominibus gloriari non decere, aut certe Chilpericum interemptum tumultuarie sepultum fuisse. Utrumque enim Childerici regis exemplo refutatur. Nam ille nobilium conjuratione, quos violatis Francorum juribus exacerbaverat, occisus, cum uxore et parvulo filio, regio tamen cultu, ut diximus, sepultus est, nec omissus est regis titulus. Deinde Chilpericus in Vincentiana basilica sepultus fuit, iste autem extra fores. Ecclesiam enim nostram eo loco reparatam fuisse post sedatas Normannorum excursiones, quo primum exstructa fuerat, probant veteres statuae majori portae affixae, pavimentorum reliquiae effossae, ac Childerici aliorumque virorum illustrium monumenta, quae in presbyterio inventa fuisse memoravimus. His adde utramque tumulo exterius et intus positam inscriptionem hominem indicare de tumulo suo sollicite ac provide cogitantem, quem (1195D)hoc in loco imponi prae humilitate voluit, ut scilicet ecclesiam ingredientium pedibus calcaretur; aut certe in memoriam monachorum, qui frequenter hac transeuntes, ad Deum pro eo exorandum facilius inducerentur. Eamdem viri pietatem indicat Crucifixi imago cum ipso in tumulo inclusa. Quae sane omnia Chilperici regis nec genio, nec mortis generi satis conveniunt. His et addenda inscriptio ab annis circiter 600 Chilperici regis tumulo insculpta, quam absque gravissima ratione rejicere non licet. Nec enim facile quis sibi 1381 in animum inducat hanc sicut et tabellas, quae aliis sepulcris ante chori mutationem appositae fuerant temere hic a quopiam fuisse inscriptas. Has enim ex vetustioribus monumentis mutuatas fuisse colligimus ex Petri de Corpalayo abbatis Germanensis libello de Gestis regum, qui in basilica sancti Germani quiescunt, aut ei beneficia quaedam contulerunt, in quo quidem libro, (1196A)anno 1330 edito, inter alia refert epitaphia, quae regum sepulcris affixa erant. Nec mirum Germanenses monachos de ornando Chilperici tumulo cogitasse, cum ipse, ut ex testamento sancti Bertramni patet, ecclesiam novam aedificaverit, sancti Germani miracula publicaverit, et praedia nonnulla monasterio contulerit.
Antiquis regum monumentis quae in sancti Germani basilica visuntur addere liceat insignem Codicem Psalmorum, quem vulgo sancti Germani Psalterium appellant. Hunc a Childeberto sancto antistiti donatum fuisse nonnulli scripserunt, quem volunt ex Hispania ab eo rege in Gallias fuisse allatum cum aliis ecclesiarum spoliis, quae apud Gregorium libro III Historiae, cap. 10 memorantur. Ut ut sit, certum est huic codici locum inter pretiosa cimelia deberi, nec sancti Germani aetate esse recentiorem. Similis omnino est iis codicibus quos Hieronymus in praefatione ad librum Job describit, in membranis purpureis auro argentoque uncialibus litteris descriptos. Diu (1196B)asservatus fuit in basilicae sacrario inter alias sanctorum reliquias, at postea in bibliothecae armario depositus est, ubi etiamnunc visitur. Characteris formam ex Mabilloniano libro de Re diplomatica inspicere quivis potest, pag. 357, ubi ejus specimen aeri incisum habetur. Variantes autem ejus a vulgata editione lectiones referuntur tomo V operum sancti Augustini, novae editionis a nostris adornatae. Paulo recentior est alius codex Graecolatinus epistolarum sancti Pauli, cujus specimen eodem in libro de Re diplomatica habetur pag. 347. Non minoris antiquitatis est linteus amplus, corporalia sancti Petri vulgo appellant, quem tradunt a Gregorio Magno Romano pontifice ad Brunichildem reginam transmissum fuisse, atque nostrae ecclesiae concessum. De ejusmodi linteis, quos brandea appellat, non semel agit Gregorius, potissimum libro III, epist. 30, ubi Constantinae Augustae, quae ab eo beati Pauli reliquias efflagitaverat, respondet, Romanis non esse consuetudinem, (1196C)quando sanctorum reliquias dant, ut quidquam tangere praesumant de corpore, sed tantummodo brandeum in pyxide immittunt, quod ad sacratissima corpora sanctorum aliquandiu depositum pro reliquiis habetur. Habemus et sancti Georgii brachium et Innocentium reliquias, quae a sancto Germano huic basilicae collatae creduntur, hodieque asservantur in sacrario cum aliis cimeliis. Omitto sancti Vincentii stolam, quae condendo monasterio occasionem praebuerat, et crucem illam operis ac ponderis incomparabilis, 1382 gemmis exquisitissimis venustatam, ex Hispaniis allatam, quam Vincentianae basilicae collatam fuisse post anonymum auctorem Vitae sancti Droctovei testatur vetus instrumentum monasterii nostri, ubi et laudantur thesauri ecclesiae, quos ibi Childebertus rex ad decorem domus Dei multos congregaverat. Haec enim omnia temporum vetustas consumpsit. At nulla, Deo favente, unquam aetas tot beneficiorum memoriam a nostris animis oblitterabit. Quam enim a patribus suis acceperant patres nostri et ad nos (1196D)transmiserunt, nos quoque et iis qui sequentur commendabimus, ut et ipsi posteris in aevum futuris commendent. Certe mos erat antiquus hoc in monasterio servatus, ut in schedulis defunctorum, rotulos appellabant, quae per singulos annos ad alia loca solebant transmitti ad defunctorum commendationem, Childeberti fundatoris nostri caeterorumque regum mentio fieret. Ejusmodi autographum vidimus nuper in bibliotheca sancti Albini Andegavensis ab annis amplius quingentis descriptum, qui sic habet: Titulus sancti Germani Parisiensis. Anima Roberti abbatis, etc. Orate pro nostris, domno Childeberto rege caeterisque regibus et reginis, omnibusque benefactoribus nostrae ecclesiae. Et quidem solliciti semper fuere patres nostri, ut memoria potissimum Childeberti fundatoris nostri solemnis in hac regali basilica haberetur. Depositionem ejus in Martyrologio inscripsit Usuardus, celebris hujus loci monachus saeculo IX. Inter praecipuas (1197A)vero anni solemnitates recensetur anniversarium Childeberti regis in praecepto Caroli Calvi pro divisione bonorum monasterii sancti Germani, quibus abbas irrefragabiliter monachis refectiones debebat. In libro Benefactorum hujus monasterii anno 1270 compilato inter alia haec leguntur: « In die anniversarii domni Childeberti regis procuratio fieri debet ab abbate . . . . tanto largior, quanto ille pro quo fit munificentior fuit in distributione possessionum et rerum sustentationi ecclesiae assignatarum. » In veteribus libris abbati injunctum erat hac die solemniter celebrare, aut vicario ejus, si ipse non posset, committere vices suas. Quanta autem solemnitate anniversarium istud, die scilicet 23 Decembris, fieret, ex antiquis monasterii constitutionibus discimus, quas piissimus abbas Guillelmus in unum corpus collegit. Pridie omnes omnino monachi in capitulum convenire tenebantur, ibique, annuntiata ex Martyrologio piissimi fundatoris anniversaria commemoratione, preces in communi fundebantur pro requie (1197B)ipsi concilianda, atque tunc omnes omnium turrium campanae pro tanto patrono solemniter pulsabantur. Deinde regis sepulcrum ornabatur pannis, multisque cereis circumdabatur, ex quibus unus caeteris multo major, ab hac hora usque ad completorium subsequentis diei persolutum jugiter ardebat. Vesperae defunctorum, tum vigiliae, ac postridie majus sacrum, praeter missas privatas, quas omnes a singulis pro fundatore celebrari injunctum 1383 erat, ut in festis solemnioribus ab abbate celebrabantur, in quibus incensabantur altaria, tum ipse regis tumulus, atque in eo officio ornamenta tam celebrantis et sacrorum ministrorum, quam et caeterorum officialium pretiosiora erant, et purpurei coloris. Completo officio, ad dasium, quod in refectorio erat, panis et vinum caeteraque obsonia ministrabantur. Quae omnia triginta pauperibus eleemosyna distributa concludebat. Quam anniversarii solemnitatem, etsi in nonnullis mutatam, hodieque celebramus.
REGUM DIPLOMATA. De situ, jugi psallentio, etc., regalis basilicae sancti Dionysii prope Parisios.
CHARTA CHLOTARII II.( Ex autographo. )
. . . . . . Viris inlustribus Chrodegario . . . . . . iente per basilecabus de suis propriis facoltatibus per testamenti pagenam voluerit legaliter delegari, per nostris authoretatibus testamentum . . . . . noster Dodo Abba de basilecas domni Dioninsii martheris peculiares patroni nostri testamenti pagenam a Johanne quondam negutiante . . . . . . aliquid de suis facultatebus ad basileca ipsius sancti Dionensio vel reliqua loca sancta infra oppidum Parisiorum civetatis, etiam et ad alicus de suis propinquis, per ipso generaliter confirmari deberimus. Quod nos magnetudo vestra, sicut unicuique justa petentes, vel pro nostrae mercedes compendium hunc beneficium non nenegasse . . . . . . . . (1197D)saepe dictus Johannis ad antedicta basileca sancti domni Dioninsio vel reliquas sancta loca aut suis propinquis juste nuscetur deligasse, hoc est in terris domebus, mancepiis . . . . entis vel reliquo beneficio, hujus auctoretate nostrae . . . . . generale beneficium confirmatum ad ipsas basilecas, vel suis propinquis proficiat in perpetuum . . . . . mentum, similiter per hanc praeceptione firmati valeant permanere securi, et ut haec auctoretas ampliatis titolis nostris et futuris temporebus inconvulso jure . . . . . Chlotacharius in Christi nomene Rex hanc praeceptionem subscripsi, Ursinus optulit . . . . nostri Stirpiniaco fel. in Domino. EX DIPLOMATE.Ex Chlodovei II diplomate. ( De Re diplomat. p. 466.) Chlodovius . . . . pro cujus [Christi] amore et desiderio (1198A)inter citeros gloriosos triumphos marterum beatus Dionisius, Leutherius et Rustecus meruerunt palmam victuriae, et coronam percipere gloriosam, ubi per multa tempora in eorum basileca, in qua requiescere videntur, non minema miracola Christus per ipsos videtur operare, in quo etiam loco genetores nostri domnus Dagoberthus et domna Nanthechildis videntur requiescere . . . . et quia ab ipsis principebus vel a citeris priscis regebus vel aeciam a Deo timentebus Christianis hominebus ipse 1384 sanctus locus . . . videtur esse ditatus etc. eo scilicet ordene, ut sicut tempore domni genetoris nostri ibidem psallencius per turmas fuit instetutus, vel sicut ad monasthirium sancti Mauricii Agaunis die noctoque tenetur, ita in loco ipso celebretur, etc. Datum sub dii X. Kal. Julias an. XVI [Id est, an 633] regni nostri.
EX PLACITO.Ex Childeberti III placito, pro mercato sancti Dionysii. ( Ibid., p. 482.)
(1198B)Childebertus rex etc. Venientes agentes venerabeli viro Dalfino abbate de baselica peculiaris patronis nostri sancti Dionisii, ubi pretiosus domnus in corpore requiescit, adserebant . . . quod a longo tempore Chlodovius quondam avus noster, seu et posthia aevuncolus noster Childericus, vel domnus et genetur noster Theudericus, etiam et germanus noster Chlodocharius, per eorum praeceptionis illo teleneu quicquid de omnes neguciantes aut Saxonis, vel quascumque libet nationis, ad ipsa sancta festivitate domni Dionisii ad illo marcado advenientes, ab ipsa baselica sancti Dionisii in integretate concessissent, etc. Et quatenus antehactis temporebus clade intercedente, de ipso vigo sancti Dionisii ipse marcadus fuit emutatus, et ad Parisius civetate inter sancti Martini et sancti Laurentii baselicis ipse marcadus fuit factus, et inde praeceptionis praedictorum principum acceperunt, ut in ipso loco . . . pars praedictae baselicae domni Dionisii in integretate reciperit, etc. Datum quod ficit minsis December dies XIII, anno XVI. [Id est, (1198C)an. 710] rigni nostri Mamaccas feliciter.
Ex diplomate Theoderici Calensis.( Ibid., p. 488.)
Theudericus rex Francorum vir inluster. Oportet etc. Pro cujus amore et desiderium inter citerus gloriosus triumfus martyrum beatus Dionisius cum sociis suis Rustico et Eleotherio, qui primi post apostolos sub ordinatione beati Climenti, Petri apostoli successoris, in hanc Galliarum provinciam advenerunt; ibique praedicantes baptismum poenitentiae et remissionem peccatorum, dum in hunc modo concertabant; ibique meruerunt palmam marthyriae, et coronas percipere gloriosas, ubi per multa tempora, et usque nunc in eorum basilicam, in qua pretiosa eorum corpora requiescire vedentur, non minima miracola virtute Christi per ipsus dignabatur operari. in quo etiam loco gloriosi parentis nostri, vel bonae memoriae proatavus noster Dagoberthus, quondam (1198D)rex videntur requiescire: utinam ut et nus per intercessionem sanctorum ipsorum in caelestiae rigna cum omnibus sanctis miriamur participare et vitam aeternam percipere. Igitur venerabilis vir fidelis noster, Deo propitio, Berthoaldus abba de ipsa basilica peculiaris patronis nostri domni Dionysii, missa petitione per illustri viro Carlo majorem domus nostro clementiae regni nostri reddedirunt, soggerentes eo quod a longo tempore a ponteficibus 1385 Parisiorum urbis integrus privilegius ad ipsa baselica domni Dionisii fuissent concessus, et ad anterioris Regis parentis nostrus de eu tempure usque nunc confirmatus, qui et ipso privilegio seu et ipsas praeceptiones vel confirmationes se prae manibus abire adfirmant: sed pro integra firmetate petiit ipsi vir Carlus, vel ipsi abba celsitudinem (1199A)nostra, ut et nus iteratis per nostra praeceptione hoc deberimus adfirmare. quorum tam religiosa petitione libentissimi suscepisse, et in omnibus confirmasse vestra comperiat magnitudo Sed etc. Et illut viro in hunc privilegio nostrae serenitatis placuit inserendi, ut cum abbas de ipsa casa Dei de hunc saeculo nuto divino fuerit evogatus, licceat ipsius sancti congregationi de ipso monastirio ex semetipsis elegire; et quem bonum et condignum invenirent, qui honnus abbatis secundum urdine sancto possit regere vel gobernare, et unanimiter consenserint; data auctoritate a nobis vel a successoribus nostris ibidem in ipsa casa Dei instituatur abba: et pro estabilitate rigni nostri vel pro cunctis leodis nostris seu saluti patriae Domini misericordiam valeant exorare. Qua optematum inlustrium virorum nostrorum procerum gratissemo animo et integra devotione visi fuemus prestitesse vel concessisse, eo ex scilicet urdene, ut (1200A)sicut temporebus anteriorum Regum, parentum nostrorum, ibidem in ipsa sancta baselica psallentius per turmas fuit institutus, sicut ordo sanctus edocit, die noctuque perenniter in ipso loco sancto celebretur. Quam urdenatione etc. Data ipsa die Kal. Martias anno III. rigni nostri, Valencianis in Dei nomine feliciter amen.
Ex placito sub Pippino rege.
Pippinus rex, etc. Anno octavo regni nostri [Id est, an. 759) . . . . . venientes Agentes sancti Dionisio, et Follerado abbate . . . intendebant et ostendebant praeceptum Dagoberti regis, qualiter ipsum mercatum stabilisset, in ipso pago, et postea ipsum cum omnes teloneos ad partem sancti Dionysii delegasset ac firmasset. Et ipse domnus rex Pippinus adfirmabat quod semper a sua infantia ipsos teloneos partibus sancti Dionisii habere et colligere vidisset, etc.
(no apparatus)