Żoni Protetti tat-Tliet Xmajjar Paralleli ta' Yunnan

It-Żoni Protetti tat-Tliet Xmajjar Paralleli ta' Yunnan (biċ-Ċiniż: 云南三江并流; bil-Pinjin: Yúnnán Sānjiāng Bìngliú) huma Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fil-provinċja ta' Yunnan, iċ-Ċina. Is-sit jinsab fi ħdan il-baċiri fejn jitbattlu n-naħat ta' fuq tax-xmajjar Jinsha (Yangtze), Lancang (Mekong) u Nujiang (Salween), fis-sezzjoni ta' Yunnan tal-Muntanji Hengduan.^[1]

Ħarsa ġenerali

Ġeografija

Iż-żoni protetti huma estiżi fuq 15-il żona ewlenija, b'erja totali ta' 939,441.4 ettaru, u hemm total ta' 758,977.8 ettaru ta' żoni ta' lqugħ f'reġjun ta' 180 kilometru b'310 kilometri. Hawnhekk, għal distanza ta' iktar minn 300 kilometru, tlieta mill-ikbar xmajjar tal-Asja jnixxu qrib xulxin b'mod parallel u huma sseparati minn ktajjen muntanjużi għoljin, bi qċaċet għoljin iktar minn 6,000 metru. Wara din iż-żona kważi ta' konfluwenza, ix-xmajjar joforqu sew lil hinn minn xulxin: ix-xmara Nujiang issir ix-xmara Salween u titbattal f'Moulmein, Burma, fl-Oċean Indjan; ix-xmara Lancang issir ix-xmara Mekong u titbattal fin-Nofsinhar tal-Belt ta' Ho Chi Minh, il-Vjetnam, fil-Baħar tan-Nofsinhar taċ-Ċina; u x-xmara Yangtze tnixxi fil-Baħar tal-Lvant taċ-Ċina f'Shanghai. Għadd ta' riżervi naturali u postijiet ta' sbuħija xenika f'dan ir-reġjun uniku tniżżlu b'mod kollettiv fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2003 bis-saħħa tal-bijodiversità rikka ħafna u tad-diversità topografika straordinarja tagħhom.

B'mod parallel ma' dawn it-tliet xmajjar, kemxejn lejn il-Punent, hemm il-fondoq tax-xmara N'Mai, it-tributarja prinċipali tax-xmara Irrawaddy. Madwar 100 kilometru lejn il-Punent u l-Majjistral hemm il-korp tal-ilma tax-xmara Lohit, tributarja tax-xmara Brahmaputra u s-sistema usa' tax-xmajjar Ganges-Brahmaputra. Għaldaqstant, f'dan ir-reġjun muntanjuż uniku, diversi korpi tal-ilma biswit xulxin inixxu f'ħamsa mill-iżjed xmajjar kontinentali sinifikanti; mil-Lvant għall-Punent, dawn huma: ix-xmajjar Yangtze, Mekong, Salween, Irrawaddy, u Ganges-Brahmaputra. Dawn kollha huma fost l-ikbar 15-il xmara fl-Asja bħala volum jew bħala tul.^[2]

Bijoloġija

Skont l-UNESCO, iż-Żoni Protetti tat-Tliet Xmajjar Paralleli ta' Yunnan "jaf huma l-iżjed żona miti bl-ikbar bijodiversità fid-dinja" u joffru "firxa eċċezzjonali ta' karatteristiċi topografiċi — minn fniedaq għal formazzjonijiet karstiċi għal qċaċet glaċjali — assoċjati mal-fatt li jinsab f'punt ta' kolliżjoni tal-plakek tettoniċi".^[1]

Minħabba t-topografija u l-pożizzjoni ġeografika tiegħu, ir-reġjun taż-Żoni Protetti tat-Tliet Xmajjar Paralleli ta' Yunnan fih bosta tipi ta' klimi. Il-preċipitazzjoni annwali medja tvarja bejn 4,600 millimetru fiż-żona ta' Dulongjian fil-Punent tal-Kontea ta' Gongshan u 300 millimetru fil-widien ta' fuq tax-xmara Yangtze. Iż-żoni protetti jospitaw madwar 6,000 speċi ta' pjanti, 173 speċi ta' mammiferi, u 417-il speċi ta' għasafar. Ħafna mill-ispeċijiet tal-flora u tal-fawna huma endemiċi għar-reġjun.

Kultura

Iż-Żoni Protetti tat-Tliet Xmajjar Paralleli ta' Yunnan ġew rikonoxxuti bħala Sit ta' Wirt Dinji naturali. Demografikament, ir-reġjun fih bosta mill-25 grupp etniku li jgħixu fil-provinċja ta' Yunnan (inkluż id-Derung, l-iżgħar fost il-gruppi ta' minoranzi fiċ-Ċina). Minoranzi oħra li jinsabu f'dan ir-reġjun jinkludu l-popli Tibetani, Nu, Lisu, Bai, Pumi u Naxi. Ħafna minn dawn il-minoranzi għadhom jużaw ilbies tradizzjonali fil-ħajja ta' kuljum tagħhom.

Fl-istess reġjun taż-Żoni Protetti tat-Tliet Xmajjar Paralleli ta' Yunnan hemm ukoll iċ-Ċentru Storiku ta' Lijiang, li huwa Sit ta' Wirt Dinji kulturali apparti.^[1]^[3]

Sit ta' Wirt Dinji

Iż-Żoni Protetti tat-Tliet Xmajjar Paralleli ta' Yunnan ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2003 u ġew estiżi fl-2010.^[1]

Ix-xmara Nu (Salween).

Ix-xmara Lancang (Mekong).

Ix-xmara Jinsha (Yangtze).

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' erba' kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (vii) "Post fejn iseħħu fenomeni naturali tal-għaġeb jew fejn hemm żoni ta' ġmiel naturali u ta' importanza estetika eċċezzjonali"; il-kriterju (viii) "Eżempju straordinarju li jirrappreżenta stadji importanti tal-istorja tad-dinja, inkluż it-trapass tal-ħajja, il-proċessi ġeoloġiċi kontinwi sinifikanti fl-iżvilupp tat-tipi differenti ta' art, jew il-karatteristiċi ġeomorfiċi jew fiżjografiċi sinifikanti"; il-kriterju (ix) "Eżempju straordinarju li jirrappreżenta proċessi ekoloġiċi u bijoloġiċi kontinwi sinifikanti fl-evoluzzjoni u fl-iżvilupp ta' ekosistemi u ta' komunitajiet ta' pjanti u ta' annimali terrestri, tal-ilma ħelu, kostali u tal-baħar"; u l-kriterju (x) "Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-diversità bijoloġika, inkluż fejn hemm speċijiet mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-xjenza jew tal-konservazzjoni".^[1]

Komponenti

In-naħat ta' fuq tax-xmara Yangtze River, fit-Tramuntana wara li toħroġ mill-Fondoq tat-Tigra Taqbeż.

Iż-Żoni Protetti tat-Tliet Xmajjar Paralleli ta' Yunnan jikkonsistu minn ħmistax-il żona protetta miġbura fi tmien raggruppamenti ġeografiċi. Dawn jinkludu:

it-tliet sezzjonijiet separati tar-Riżerva Naturali Nazzjonali ta' Gaoligongshan;
ir-Riżerva Naturali ta' Haba Xueshan, bil-Fondoq tat-Tigra Taqbeż;
ir-Riżerva Naturali tal-Lag ta' Bita, parti mill-Park Nazzjonali ta' Pudacuo, fil-Kontea ta' Shangri-La;
ir-Riżerva Naturali ta' Yunling;
iż-Żona Xenika ta' Gongshan;
iż-Żona Xenika ta' Yueliangshan fil-Kontea ta' Fugong (magħrufa wkoll bħala l-Muntanja tal-Qamar tal-Ġebel);
iż-Żona Xenika ta' Pianma fil-Kontea ta' Lushui;
ir-Riżerva tal-Katina Muntanjuża ta' Baima-Meili Xue Shan, bl-ogħla quċċata ta' 6,740 metru (22,110 piedi) fost iż-żoni protetti;
iż-Żona Xenika tal-Lag ta' Julong fil-Kontea ta' Deqin;
iż-Żona Xenika ta' Laowoshan fil-Kontea ta' Fugong;
iż-Żona Xenika ta' Hongshan, parti mill-Park Nazzjonali ta' Pudacuo fil-Kontea ta' Shangri-La;
iż-Żona Xenika ta' Qianhushan (il-Muntanja tal-Elf Lag) fil-Kontea ta' Shangri-La;
iż-Żona Xenika ta' Laojunshan fil-Kontea Awtonoma tal-Bai u tal-Pumi ta' Lanping.

Flora u fawna

Merħla takin fil-Kontea Awtonoma tad-Derung u tan-Nu ta' Gongshan.

Skont l-UNESCO, "l-erja ta' dan is-Sit ta' Wirt Dinji jingħad li hija għandha l-ikbar bijodiversità u hija fost l-inqas ekosistemi miti mittiefsa fid-dinja".^[1]

Flora

Iż-żoni protetti tal-ekoreġjun terrestri ta' din il-hotspot tal-bijodiversità huma fil-biċċa l-kbira koperti b'foresti miti tas-siġar konifieri u tal-weraq wiesa'. Iż-żoni protetti jospitaw madwar 6,000 speċi ta' pjanti, u bosta minnhom huma endemiċi għar-reġjun. Iktar minn 200 varjetà ta' rododendroni u iktar minn 100 speċi ta' genzjani u primuli jinsabu f'dawn l-inħawi.

Fawna

Il-fawna li tgħix f'dawn iż-żoni protetti tinkludi 173 speċi ta' mammiferi, li minnhom 81 speċi huma endemiċi, u 417-il speċi ta' għasafar, li minnhom 22 speċi huma endemiċi. Uħud mill-mammiferi li jgħixu f'dawn l-inħawi huma x-xadina sewda endemika ta' mneħirha mfattar, il-leopard Indjan, il-leopard tal-borra, il-leopard tal-pil imċajpar, il-pika ta' Gaoligong, il-muntjac ta' Gongshan, il-bugeddum Ċiniż, il-langur tal-kappa, il-makakk ta' denbu qasir, il-kelb selvaġġ Asjatiku, iċ-ċerva sewda, it-takin, il-lontra tal-pil lixx, il-hoolock gibbon, l-ors iswed Asjatiku u l-panda aħmar.

Fost l-ispeċijiet ta' għasafar rari li jgħixu f'dawn iż-żoni protetti hemm il-ħaġla ta' sidirha qastni, il-faġan ta' Lady Amherst, il-faġan ta' widnejh bojod, is-sitta ta' Yunnan, is-sitta ġgantesk, il-malvizz tat-tikek bojod, il-papra lewn is-sadid, il-faġan tal-muntanji ta' Severtzov, il-pespus kannella tal-munqar ta' pappagall, it-trogon ta' Ward, il-grawwa ta' għonqha iswed u l-ħaġla monal ta' Verreaux.

Referenzi

^ ^a ^b ^ċ ^d ^e ^f "Three Parallel Rivers of Yunnan Protected Areas". whc.unesco.org. Miġbur 2024-09-02.
^ "Search - The Encyclopedia of Earth". editors.eol.org. Miġbur 2024-09-02.
^ "Old Town of Lijiang". whc.unesco.org. Miġbur 2024-09-02.

[:0-1] ċ ^d ^e ^f "Three Parallel Rivers of Yunnan Protected Areas". whc.unesco.org. Miġbur 2024-09-02.

[2] "Search - The Encyclopedia of Earth". editors.eol.org. Miġbur 2024-09-02.

[3] "Old Town of Lijiang". whc.unesco.org. Miġbur 2024-09-02.

[1]

[2]

[3]