Bordeaux
| Bordeaux | |||
|---|---|---|---|
 Franza | |||
 | |||
| |||
| Amministrazzjoni | |||
| Public institution of intermunicipal cooperation with own taxation | Metropoli ta' Bordeaux | ||
| Kap tal-Gvern |
Pierre Hurmic (en)  | ||
| Isem uffiċjali |
Bordeaux Commune-Franklin Bordeaux | ||
| Ismijiet oriġinali |
Bordeaux Bordèu | ||
| Kodiċi postali |
33000, 33100, 33200, 33300u 33800 | ||
| Ġeografija | |||
| Koordinati | 44°50′16″N 0°34′46″W / 44.8378°N 0.5794°WKoordinati: 44°50′16″N 0°34′46″W / 44.8378°N 0.5794°W | ||
  Bordeaux Bordeaux (France) | |||
 ,  u  | |||
| Superfiċjenti | 49.36 kilometru kwadru | ||
| Għoli | 6 m | ||
| Fruntieri ma' |
Blanquefort (en) , Talence (en) , Bègles (en) , Mérignac (en) , Pessac (en) , Bassens (en) , Le Bouscat (en) , Bruges (en) , Cenon, Eysines (en) , Floirac (en) u Lormont (en) | ||
| Demografija | |||
| Popolazzjoni | 261,804 abitanti (1 Jannar 2021) | ||
| Informazzjoni oħra | |||
| Fondazzjoni | 5 century "BCE" | ||
| Żona tal-Ħin | UTC+1u UTC+2 | ||
| bliet ġemellati | Munich, Fukuoka, Ashdod, Oran, Lima, Bristol, Los Angeles, Madrid, Casablanca, Wuhan, San Pietruburgu, Krakovja, Bamako, Riga, Quebec, Bilbao, Baku, Porto, Ramallahu Ouagadougou | ||
| bordeaux.fr | |||
Bordeaux (pronunzjata: /bɔːrˈdoʊ/ bor-DOH, bil-Franċiż: [bɔʁdo]; bl-Oċċitan ta' Gascon: Bordèu [buɾˈðɛw]; bil-Bask: Bordele) hija belt portwali max-xmara Garonne fid-dipartiment Franċiż ta' Gironde, fil-Lbiċ ta' Franza. Hija l-belt kapitali tar-reġjun ta' New Aquitaine, kif ukoll tal-prefettura tad-dipartiment ta' Gironde. L-abitanti tal-belt jissejħu "Bordelais" (bil-maskil) jew "Bordelaises" (bil-femminil). It-terminu "Bordelais" jista' jirreferi wkoll għall-belt u għar-reġjun tal-madwar.
Il-belt ta' Bordeaux kellha popolazzjoni ta' 259,809 ruħ fl-2020 fi ħdan territorju muniċipali żgħir ta' 49 km2 (19-il mil kwadru), iżda flimkien mas-subborgi tagħha u l-irħula tal-madwar, iż-żona metropolitana ta' Bordeaux kellha popolazzjoni ta' 1,376,375 ruħ fl-istess sena (skont iċ-ċensiment ta' Jannar 2020), jiġifieri s-sitt belt l-iżjed popolata fi Franza wara Pariġi, Lyon, Marsilja, Lille u Toulouse.[1]
Bordeaux u 27 muniċipalità suburbani jiffurmaw flimkien il-Metropoli ta' Bordeaux, awtorità metropolitana eletta indirettament li issa hija responsabbli għal kwistjonijiet metropolitani usa'. Il-Metropoli ta' Bordeaux, b'popolazzjoni ta' 819,604 ruħ fiċ-ċensiment ta' Jannar 2020, hija l-ħames metropoli l-iktar popolata fi Franza wara dawk ta' Pariġi, Marsilja, Lyon u Lille.[2]
Bordeaux hija kapitali dinjija tal-inbid:[3] hemm bosta kastelli u vinji fix-xaqlibiet tal-għoljiet tal-Gironde, u l-belt tospita l-ikbar fiera ewlenija dinjija tal-inbid, Vinexpo. Bordeaux hija wkoll wieħed miċ-ċentri tat-turiżmu gastronomiku[4] u kummerċjali għall-organizzazzjoni ta' kungressi internazzjonali. Hija post ċentrali u strateġiku għas-settur tal-ajrunawtika militari u spazjali, fejn għandhom is-sede tagħhom kumpaniji internazzjonali bħal Dassault Aviation, Ariane Group, Safran u Thalès. Ir-rabta mal-avjazzjoni tmur lura għall-1910, is-sena meta tar l-ewwel ajruplan fuq il-belt. Tinsab f'salib it-toroq għall-għarfien permezz tar-riċerka universitarja, u tospita wieħed miż-żewġ lasers ta' megajoule fid-dinja, kif ukoll popolazzjoni universitarja ta' iżjed minn 130,000 student fi ħdan il-Metropoli ta' Bordeaux.[5]
Bordeaux hija destinazzjoni turistika internazzjonali għall-wirt arkitettoniku u kulturali tagħha, b'iktar minn 350 monument storiku[6], u b'hekk wara Pariġi hija l-belt bl-iżjed monumenti elenkati jew irreġistrati fi Franza. Il-"Ġawhra ta' Aquitaine" ġiet ivvutata bħala d-Destinazzjoni Ewropea tas-sena fi stħarriġ online li sar fl-2015.[7] Il-metropoli ngħatat ukoll premjijiet u klassifikazzjonijiet pożittivi minn organizzazzjonijiet internazzjonali. Pereżempju fl-1957 Bordeaux ingħatat il-Premju Ewropa għall-isforzi tagħha fit-trażmissjoni tal-ideal Ewropew. F'Ġunju 2007, il-"Port tal-Qamar" fiċ-ċentru storiku ta' Bordeaux tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO bħala kumpless arkitettoniku u urban straordinarju u bħala rikonoxximent tal-importanza internazzjonali ta' Bordeaux matul l-aħħar 2,000 sena.[8] Bordeaux hija kklassifikata wkoll bħala belt ta' Suffiċjenza min-Network tar-Riċerka dwar il-Globalizzazzjoni u l-Bliet Dinjin.
Sit ta' Wirt Dinji[immodifika | immodifika s-sors]
Bordeaux, il-Port tal-Qamar, ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2007 fil-31 sessjoni tal-Kumitat tal-Wirt Dinji.[8]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".[8]
Trasport[immodifika | immodifika s-sors]
Trasport pubbliku
Bordeaux u l-metropoli tagħha għandhom netwerk importanti tat-trasport pubbliku. Dan in-netwerk huwa operat mill-kumpanija Keolis Bordeaux Métropole, sussidjarja tal-grupp Keolis li tmexxi n-netwerk permezz ta’ kuntratt ta’ delegazzjoni tas-servizz pubbliku.
Il-ħolqien tan-netwerk tat-tramm kien akkumpanjat minn proġett ta 'ippjanar urban li ttrasforma kompletament Bordeaux. It-traffiku tal-karozzi kien limitat fiċ-ċentru tal-belt, li ġiet rinnovata b'mod estensiv. Xogħlijiet ta’ tisbiħ, bħall-iżviluppi tul il-mollijiet, u l-prijorità mogħtija lill-persuni mexjin għamlu l-belt attraenti b’impatti sinifikanti f’termini ta’ akkomodazzjoni u turiżmu. In-netwerk strutturat fil-biċċa l-kbira tkabbir urban li kien ikkonċentrat tul il-linji tat-tramm il-ġodda.
In-netwerk huwa magħmul minn:
4 linji tat-tramm (A) (B) (C) (D) li jammontaw għal netwerk ta' kważi 90 kilometru ta' linji tat-tramm;
85 linja regolari tal-karozzi tal-linja;
230 linja regolari tal-karozzi tal-linja TransGironde li jaqdu l-metropoli kollha u d-dipartiment tal-Gironde.
Dan in-netwerk iservi t-28 muniċipalità ta’ Bordeaux Métropole mill-5 a.m. sas-1 a.m. (2 a.m. fl-aħħar tal-ġimgħa).
Trasport tax-xmara
Li jitilqu minn Quai Louis XVIII, biswit Quinconces, dgħajjes joffru mixjiet tax-xmajjar u kruċieri tul il-faċċati tas-seklu 18.
Ix-shuttle tax-xmara dgħajsa-xarabank (Le Bateau), magħmul minn erba’ dgħajjes ibridi (elettriku u diesel) mibnija fil-port ta’ Gujan-Mestras, jgħaqqad iż-żewġ banek tal-Garonne. Din il-linja hija parti min-netwerk TBM.
Trasport bl-Ajru
L-ajruport ta' Bordeaux, li jinsab f'Mérignac, huwa s-6 ajruport reġjonali fi Franza (7.7 miljun passiġġier fl-2019). Aktar minn 140 titjira ta’ kuljum jgħaqqdu Bordeaux ma’ 76 destinazzjoni fl-Ewropa.
L-ajruport huwa aċċessibbli mir-ring road iżda wkoll permezz tat-trasport pubbliku permezz tal-linja tat-tramm (A) u linja tal-karozzi tal-linja.
Trasport bil-ferrovija
Bordeaux hija junction ferrovjarja importanti bejn Pariġi u Spanja. L-istazzjon ta’ Bordeaux-Saint-Jean huwa moqdi minn bosta TGVs minn jew lejn Pariġi-Montparnasse, Toulouse-Matabiau, Lille-Flandres, Strasburgu-Ville, Arcachon, eċċ., kif ukoll minn ferroviji Intercités minn jew lejn id-destinazzjoni Nantes, Marsilja-Saint -Charles u Paris-Austerlitz.
Mit-2 ta’ Lulju 2017, bil-wasla tal-LGV Sud Europe Atlantique, il-ħin tal-vjaġġ biex tintlaħaq il-kapital huwa ta’ sagħtejn 4. L-attendenza rdoppjat skont l-SNCF.
Il-ferroviji dehru fl-1841 f'Bordeaux bil-ftuħ tal-linja bejn Bordeaux u La Teste mill-Kumpanija tal-Ferroviji Bordeaux għal La Teste. Imbagħad ġie inawgurat l-ewwel stazzjon tal-ferrovija f’Bordeaux (Bordeaux-Ségur). Dan l-istazzjon ġie sostitwit minn kwartieri u kien jinsab fil-livell attwali ta’ rue de Pessac.
L-istazzjon Bordeaux-Saint-Jean inbena mill-1855 taħt l-isem Gare du Midi. L-għaqda fl-1934 bejn il-Compagnie du Midi u l-Compagnie du Paris-Orléans wasslet għat-tmiem definittiv tal-istazzjon Bordeaux-Bastide. Il-bini li kien jokkupa l-istazzjon ta' Bastide-Orléans imbagħad ġie mibdul f'ċinema.
Relazzjonijiet internazzjonali[immodifika | immodifika s-sors]
Ġemellaġġi[immodifika | immodifika s-sors]
Bordeaux hija ġemellata ma':[9][10]
- Ashdod, Iżrael, mill-1984;
- Bilbao, Spanja;
- Baku, l-Ażerbajġan, mill-1985;
- Bristol, ir-Renju Unit, mill-1947;
- Casablanca, il-Marokk, mill-1988;
- Fukuoka, il-Ġappun, mill-1982;
- Krakovja, il-Polonja, mill-1993;
- Lima, il-Perù, mill-1957;
- Los Angeles, California, l-Istati Uniti, mill-1968;
- Madrid, Spanja, mill-1984;
- Munich, il-Ġermanja, mill-1964;
- Oran, l-Alġerija, mill-2003;
- Porto, il-Portugall, mill-1978;
- Quebec (belt), il-Kanada, mill-1962;
- Ramallah, il-Palestina;
- Riga, il-Latvja;
- San Pietruburgu, ir-Russja, mill-1993;
- Wuhan, iċ-Ċina, mill-1998.
Sħubijiet[immodifika | immodifika s-sors]
Gallerija[immodifika | immodifika s-sors]
-
Fdalijiet ta' anfiteatru Ruman.
-
Il-Katidral ta' Bordeaux (Saint André).
-
Id-daħla magħrufa bħala Porte Cailhau.
-
Il-Grand Théâtre.
-
Il-Knisja ta' Notre Dame, Bordeaux.
-
Pont de Pierre.
-
Il-Bażilika ta' San Mikiel.
-
L-arloġġ il-kbir (Grosse cloche).
-
Palais Rohan (il-muniċipju).
-
Il-Knisja ta' Sainte-Croix.
-
Place du Parlement (il-Pjazza tal-Parlament).
-
Is-Sinagoga l-Kbira.
-
Il-faċċati tad-distrett tal-Art Déco.
-
Id-distrett ta' Darwin.
-
Protezzjoni għas-sottomarini mill-attakki mill-ajru.
Biblijografija[immodifika | immodifika s-sors]
- Chantal Callais and Thierry Jeanmonod (2019). Bordeaux : a history of architecture. La Crèche: La Geste. ISBN 979-10-353-0188-0.
- François Hubert, Christian Block and Jacques de Cauna (2018). Bordeaux in the 18th century : trans-Atlantic trading and slavery (2nd ed.). Bordeaux: Le Festin. ISBN 978-2-36062-009-8.
Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]
- ^ "Historique des populations communales | Insee". www.insee.fr. Miġbur 2023-04-17.
- ^ "Insee - Statistiques locales". statistiques-locales.insee.fr. Miġbur 2023-04-18.
- ^ Shurvell, Joanne. "Five Reasons To Visit The World's Wine Capital, Bordeaux". Forbes (bl-Ingliż). Miġbur 2023-04-18.
- ^ "Bordeaux Gastronimique". Arkivjat mill-oriġinal fl-2020-11-04. Miġbur 2023-04-18.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Classement 2019 des villes étudiantes par nombre d'étudiants". www.investirlmnp.fr. Miġbur 2023-04-18.
- ^ "Bordeaux Unesco | Bordeaux 2030". web.archive.org. 2020-11-03. Arkivjat mill-oriġinal fl-2020-11-03. Miġbur 2023-04-18.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Bordeaux named European destination of the year | Tatler Malaysia". web.archive.org. 2020-11-04. Arkivjat mill-oriġinal fl-2020-11-04. Miġbur 2023-04-18.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ a b ċ Centre, UNESCO World Heritage. "Bordeaux, Port of the Moon". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-04-18.
- ^ "Bordeaux : Découvrir Bordeaux - Europe et International". web.archive.org. Arkivjat mill-oriġinal fl-2013-02-07.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "France-Diplomatie - Atlas français de la coopération décentralisée et des autres actions extérieures". web.archive.org. 2013-02-07. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2013-02-07. Miġbur 2023-04-18.