Kopspijkers

Kopspijkers was een Nederlands satirisch televisieprogramma dat vanaf 1995 (eerst onder de naam Spijkers) tot april 2005 door de VARA werd uitgezonden op de zaterdagavond op Nederland 3.

Kopspijkers was het geesteskind van presentator Jack Spijkerman, die eerder het middelpunt was van de televisieprogramma's Spijkertijd (1993-1995 en een kort seizoen in 1999) en Spijkers (1995-1997). Toen Spijkers in 1998 als opvolger van Paul de Leeuws succesvolle De Schreeuw van de Leeuw naar primetime op zaterdagavond verhuisde, veranderde de naam in Kopspijkers. Daarna groeide het programma uit tot een van de meest succesvolle programma's op de Nederlandse televisie, met op de zaterdagavond meer dan 3,5 miljoen kijkers. In 2002 kreeg het programma de Gouden Televizier-Ring toegekend.

In 2004 werden ook in Duitsland en België versies van Kopspijkers gemaakt. Beide versies strandden echter al na een paar afleveringen.

Opzet

In de loop der jaren is de opzet van het programma regelmatig veranderd. Satire en leedvermaak vormden al die tijd de pijlers van het succes.

Leedvermaak

In Kopspijkers werd veel plaats ingeruimd voor televisiefragmenten waarin grappige versprekingen of andere dommigheden te zien waren. Ook voorgekookte interviews met UFO-deskundigen, helderzienden en andere makkelijke mikpunten van spot behoorden lange tijd tot het standaardrepertoire, evenals vreemde bezuinigingen bij series (bijvoorbeeld een cake die opeens kleiner wordt bij het wisselen van camerahoek). Onder namen als Vergulde Nachtspiegel, Gouden Ezel, Gouden Zwatelaar, Gouden knuppel en Gouden Papegaai werd elk seizoen een prijs uitgereikt aan iemand die een of andere stommiteit had begaan. De fragmenten met televisieblunders speelden ook een hoofdrol in het programma-onderdeel Kopspijkeren: een spel waarin bekende Nederlanders het beantwoorden van vragen over deze fragmenten moesten combineren met timmervaardigheid.

Satire

Kopspijkers dankte zijn succes voornamelijk aan de medewerking van een aantal cabaretiers die een satirische blik op actuele kwesties wierpen.

Het eerste cabaretteam bestond uit Erik van Muiswinkel, Diederik van Vleuten en Rob Kamphues, die in Deze week een satirische kijk op de afgelopen week gaven.

Hierna namen Viggo Waas en Peter Heerschop van NUHR en Hans Sibbel het stokje over. Ook Paul Haenen was regelmatig te gast in zijn rol van dominee Gremdaat. Als afsluiting van het seizoen 2000/2001 werd het nummer One day fly opgenomen, een parodie op het succes van het televisieprogramma Starmaker, waarmee zij de eerste plaats van de Nederlandse Top 40 wisten te halen. In 2001 stopten Waas, Heerschop en Sibbel.

In de zomer van 2001 werd besloten het cabaret de vorm van persiflage door typetjes te geven. Owen Schumacher, die al actief was in de redactie van het vorige cabaretteam en Paul Groot namen hierbij een prominente rol in, aangevuld door diverse andere cabaretiers, waaronder ook Van Muiswinkel, Waas en Heerschop, uit de vorige cabaretteams. Later zouden ook Thomas van Luyn en Mike Boddé belangrijke gezichten van dit team worden, terwijl Sander van Opzeeland achter de schermen een belangrijke rol op zich nam.

Vanaf 2004 nam satire binnen het programma een nog prominentere plaats in. Het nieuws werd nu besproken achter de bar, in plaats van op een formele manier aan een tafel. De gebruikelijke muzikale nummers werden, onder leiding van Boddé, vervangen door muzikale parodieën. In het voorjaar van 2004 werd het onderdeel de TV-hoek toegevoegd, waar Jack met een bekende Nederlander, meestal gespeeld door Erik van Muiswinkel, nieuwe televisieprogramma's behandelde. In het najaar van datzelfde jaar werd dit onderdeel vervangen door het "eigen hoekje" van de co-presentatoren, afwisselend Peter Heerschop en Bert Visscher, die een bepaald nieuwtje bespraken. Heerschop deed dit vaak met een typetje of filmpje, Visscher besprak alles alleen. In het voorjaar van 2005 werd dit weer vervangen door de TV-week, waarin een opvallend televisiefragment uit het nieuws werd besproken met een gast.

Op 21 november 2015 was Spijkerman bij De Kwis van Paul de Leeuw in het kader van 90 jaar VARA te gast waarbij hij nog eenmaal aan te tafel met gasten van die 15 jaar de actualiteit besprak.

Leader

Kopspijkers begon steevast met de woorden: Het is zaterdagavond. U kunt geen kant meer op. Zappen is zinloos. Dit is Kopspijkers. In de loop der jaren werden ze uitgesproken door achtereenvolgens VARA-stem Ad le Comte, cabaretier Paul Groot en vanaf 2004 door Erik van Muiswinkel.

Cabaretiers

Diverse acteurs en cabaretiers hebben korte of langere tijd aan Kopspijkers meegewerkt, zowel voor als achter de schermen. Zij schreven teksten, waren medepresentator of imiteerden bekende personen.

Cabaretiers die mee hebben gewerkt aan het programma zijn onder anderen: Najib Amhali, Mike Boddé, Joep van Deudekom, Genio de Groot, Paul Groot, Peter Heerschop, Onno Innemee, Rob Kamphues, Alex Klaasen, Thomas van Luyn, Jochem Myjer, Erik van Muiswinkel, Sander van Opzeeland, Ellen Pieters, Martine Sandifort, Owen Schumacher, Hans Sibbel, Patrick Stoof, Bert Visscher, Diederik van Vleuten, Viggo Waas, Sanne Wallis de Vries, Jack Wouterse en Ray van Zuylen.

Zie voor een lijst van geïmiteerde personen: lijst van imitaties in Kopspijkers.

Paul Groot, Owen Schumacher, Plien en Bianca, Sander van Opzeeland, Joep van Deudekom en Erik van Muiswinkel, stapten in 2004 over naar de AVRO en maakten daar tot 2016 het programma Koefnoen, dat vergelijkingen vertoonde met het satirische gedeelte van Kopspijkers en waarin imitaties uit Kopspijkers terugkeerden.

Controverses

Ype Schaaf

Midden jaren negentig kwam Ype Schaaf in opspraak, doordat Kopspijkers een fragment van een interview met hem liet zien, waarbij hij een passant, een klein jongetje dat achter hem in beeld verscheen, een klap in het gezicht verkocht.

Piet Vroon

In 1997 raakte Kopspijkers in opspraak door een aflevering waarin de wetenschapper Piet Vroon, kort voor zijn dood, in verwarde toestand de confrontatie aanging met Emile Ratelband. Spijkerman zei over deze kwestie: "Als ik wist dat het zo zou zijn gegaan, dan had ik Piet Vroon niet uitgenodigd. Ik kende hem, maar zelfs zijn beste vriend wist niet dat hij er zo erg aan toe was."

Pim Fortuyn

In het weekeinde na de moord op Pim Fortuyn in 2002 ging de geplande uitzending van Kopspijkers niet door. Spijkerman kreeg een tijdlang persoonlijke bewaking.

Koningin Beatrix

In november 2003 uitten de CDA-kabinetsleden Jan Peter Balkenende en Piet Hein Donner hun bezorgdheid over de 'smakeloze' satire op het koningshuis waaraan programma's als Kopspijkers zich bezondigen. Het onderwerp was hierdoor enige dagen in het nieuws. In januari 2004 liet koningin Beatrix tijdens een staatsbezoek aan Thailand aan journalisten weten dat zij geen last had van satire.

Talpa

Op 27 april 2005 werd in het televisieprogramma RTL Boulevard live het gerucht bevestigd dat Jack Spijkerman wilde overstappen naar de televisiezender Talpa. Diezelfde avond werd in het programma NOVA ingegaan op de door Spijkerman naar voren gebrachte motivering, waarin hij verwees naar eerdere uitspraken van staatssecretaris Medy van der Laan, die amusement niet als kerntaak van de publieke omroep zei te beschouwen en waarin Spijkerman een bedreiging voor zijn baan zag.

De beslissing van Spijkerman betekende een contractbreuk jegens de VARA, die Spijkerman aan zijn nog twee jaar doorlopende contract wilde houden. Daarnaast maakte VARA-voorzitter Vera Keur daags na de RTL-Boulevarduitzending bekend dat Kopspijkers per direct van de buis zou worden gehaald. De VARA wilde de programmamakers niet in een ongeloofwaardige positie brengen nu een programma dat op satirische wijze het nieuws behandelde, zelf onderdeel van dat nieuws was geworden.

Henk Schiffmacher

In mei 2005 spande kunstenaar Henk Schiffmacher een kort geding aan tegen de VARA. Hij meende auteursrechten te kunnen laten gelden op afbeeldingen die in het decor van Kopspijkers waren verwerkt. Hij eiste 80.000 euro, teruggave van de decorstukken en het uit de handel nemen van de Kopspijkers-dvd's waarop deze te zien zijn. De rechter wees de vordering af omdat Schiffmacher niet had aangetoond dat hij auteursrechten op de betreffende afbeeldingen had.

Vlaamse Kopspijkers

In 2004 werden er acht Vlaamse afleveringen van Kopspijkers uitgezonden op de Vlaamse commerciële omroep VTM. De presentatie was in handen van Jo De Poorter en voor de imitaties zorgden stand-upcomedian Wim Coenen (als Steve Stevaert, Willy Claes, Helmut Lotti en Yves Leterme), actrice Jaela Cole (als Marlène de Wouters, Koningin Fabiola en Patricia Ceysens), cabaretier Han Coucke (als Abou Jahjah, Johan Museeuw, Bart Somers en Sergio), cabaretier Dirk Denoyelle (als Guy Verhofstadt, Annemie Neyts en Filip Dewinter) en stemmenimitator Alain Huber (als Bert Anciaux, Koning Albert II en Louis Tobback).

Duitse Kopspijkers

In 2004 maakte RTL een Duitse versie van Kopspijkers, onder de titel GoXX, onder productie Eyeworks van Reinout Oerlemans. Het programma werd gepresenteerd door Oliver Welke. Spijkerman was zelf nauw betrokken bij de pilotaflevering, die hij als geslaagd bestempelde. Hierna begon de RTL-directie het programma te veranderen, door bijvoorbeeld zich te bemoeien met de cabaretteksten. Het programma werd al na drie afleveringen stopgezet.^[1]