Prognathodon

Prognathodon Status: Uitgestorven, als fossiel bekend Fossiel voorkomen: Boven-Krijt
Prognathodon saturator
Taxonomische indeling
Rijk: Animalia (Dieren) Stam: Chordata (Chordadieren) Klasse: Reptilia (Reptielen) Orde: Squamata (Schubreptielen) Onderorde: Lacertilia (Hagedissen) Familie: Mosasauridae † (Maashagedissen)
Geslacht
Prognathodon (Dollo, 1889)
Typesoort
Prognathodon solvayi
Schedel van Prognathodon compressidens
Afbeeldingen op Wikimedia Commons
Prognathodon op Wikispecies
Portaal    Biologie Herpetologie

Prognathodon is een geslacht uit de familie Mosasauridae, een groep van uitgestorven sauriërs die in zee leefden in het Campanien en het Maastrichtien, de laatste geologische tijdperken van het Krijt, 83,6 tot 66 miljoen jaar geleden. Prognathodon had net als andere mosasauriërs grote, zeer krachtige kaken met scherpe tanden en een stevig lichaam met een langgerekte ruggengraat en in het verlengde daarvan een lange staart. De meeste soorten konden meer dan 10 meter lang worden. De eerste fossiele overblijfselen werden gevonden in 1912. In Nederland werden in 1998 voor het eerst fossiele delen van het skelet van een Prognathodon opgegraven in de Sint-Pietersberg bij Maastricht.

Ontdekkingsgeschiedenis

Fossiele overblijfselen van Prognathodon werden in 1912 voor het eerst ontdekt in de omgeving van de Amerikaanse stad Selma (Alabama), waarna vondsten in diverse andere staten van de VS volgden.

In 1998 werd in de ENCI-groeve in de Sint-Pietersberg een grote, deels intacte schedel met een stuk ruggengraat ontdekt. Op de botten zijn duidelijke groeven te zien die gemaakt zijn door haaientanden. Het fossiel kreeg de bijnaam 'Bèr', naar de voornaam van de vinder, een amateur-paleontoloog. Hoewel aanvankelijk werd gedacht dat het om een Mosasaurus ging, bleek later dat het een nieuwe soort uit het geslacht Prognathodon betrof, die de naam P. saturator kreeg. De naam van deze grootste Prognathodon-soort kan vertaald worden als: 'dier met vooruitstekende tanden dat verzadiging/bevrediging geeft'. Het fossiel, dat als holotype van een nieuwe soort van groot paleontologisch belang is, is opgenomen in de collectie van het Natuurhistorisch Museum Maastricht. Het grootste fragment, de kaak en enkele losse tanden, wordt wegens ruimtegebrek in het museum in een speciaal daarvoor gebouwd paviljoen in de tuin tentoongesteld.

• 
  Paviljoen voor 'Bèr' (NHM Maastricht)
• 
  Vitrine met kaakfragmenten (NHM)
• 
  Ruggengraat en schouderblad (NHM)
• 
  Ander Prognathodon-fossiel in het NHM

Ook in België zijn fossielen van Prognathodon gevonden. Elders in de wereld, met name in Israël, Marokko, Congo-Kinshasa, Nieuw-Zeeland en de Amerikaanse staten Alabama, Colorado en South Dakota, zijn eveneens exemplaren van diverse soorten Prognathodon en andere Mosasauridae gevonden.

Taxonomie

Soortenindeling

In de 19e eeuw was het gebruikelijk om iedere mosasauriër in het geslacht Mosasaurus te plaatsen en bijna elke vondst als een aparte soort te benoemen; zo ontstond een veelvoud aan soortnamen. Achteraf bleken de meeste namen niet valide te zijn en als synoniem te moeten worden beschouwd of in een ander geslacht te moeten worden ondergebracht. Wat betreft het geslacht Prognathodon komt men tegenwoordig meestal tot negen of tien soorten:

• P. saturator, Nederland, maximale lengte: 13,7 m
• P. giganteus, België, maximale lengte: 10 m
• P. solvayi, België
• P. overtoni, Noord-Amerika (Zuid Dakota)
• P. rapax, Noord-Amerika
• P. waiparaensis, Nieuw-Zeeland, lengte: 11 m
• P. curri Christiansen & Bonde, Nieuw-Zeeland, Negev
• P. kianda, Angola
• ? P. lutigini, Campania, Wolga-regio

• 
  Prognathodon saturator
• 
  Prognathodon solvayi
• 
  Prognathodon waiparaensis
• 
  Prognathodon lutigini

Cladogram

Het volgende cladogram is een poging tot classificatie van Aaron R. H. Leblanc, Michael W. Caldwell en Nathalie Bardet uit 2012. Zie ook het afwijkende cladogram, gebaseerd op Bell en Polcyn (2005) bij Mosasauridae.

Mosasaurinae

Dallasaurus turneri Clidastes liodontus Clidastes moorevillensis Clidastes propython Prognathodon kianda Globidens alabamaensis Globidens dakotensis Mosasaurini Eremiasaurus heterodontus Plotosaurus bennisoni Mosasaurus conodon Mosasaurus hoffmanni Mosasaurus missouriensis Prognathodon rapax Plesiotylosaurus crassidens Prognathodon overtoni Prognathodon saturator Prognathodon waiparaensis Prognathodon solvayi Prognathodon currii

Leefwijze

Eén specimen van Prognathodon kianda uit de Mocuio-formatie in Angola toont maaginhoud bestaande uit drie andere mosasauriërs, waaronder van zijn eigen soort en daarnaast Bentiabasaurus en Gavialimimus. Verdere informatie over het voedingspatroon van Prognathodon wordt geleverd door een specimen uit Canada met een zeeschildpad, een grote vis en ammonieten als gefossiliseerde maaginhoud.

Bronnen en referenties

Bronnen

• (nl) Bardet, N. et al. (1998). 'Maashagedissen: laat-kretaceische mosasauriers uit Luik en Limburg', in: Publicaties van het Natuurhistorisch Genootschap Limburg, reeks XLI, aflevering 1.
• (en) Dortangs, R.W. et al. (2002). 'A large new mosasaur from the Upper Cretaceous of The Netherlands', in: Netherlands Journal of Geosciences / Geologie en Mijnbouw 81 (1), pp. 1-8 (online tekst).
• (nl) Schulp, A. & J. Jagt (2002). 'Haaienlunch blijkt nieuwe soort', in: N&T wetenschapsmagazine, april 2002.
• (en) Schulp, A. S., Polcyn, M. J., Mateus, O., Jacobs, L. L., en Morais, M. L. (2008). 'A new species of Prognathodon (Squamata, Mosasauridae) from the Maastrichtian of Angola, and the affinities of the mosasaur genus Liodon', in: Everhart, M. J. (red.), Proceedings of the Second Mosasaur Meeting, Fort Hays Studies, Special Issue nr. 3, pp. 1-12.

Referenties