Verzetskruis

Verzetskruis 1946
	Het Verzetskruis
Uitgereikt door Koninkrijk der Nederlanden
Type	Dapperheidsonderscheiding
Bestemd voor	Bijzondere moed in het verzet
Status	Wordt niet meer uitgereikt
Statistieken
Instelling	3 mei 1946
Eerst uitgereikt	7 mei 1946
Laatst uitgereikt	13 september 1955
Totaal uitgereikt	95
Postume; uitreikingen	93
Volgorde
Volgende (hoger)	Eresabel
Volgende (lager)	Erepenning voor menslievend hulpbetoon (in goud)
	baton
Portaal	Ridderorden

Het Verzetskruis 1940-1945 is een Nederlandse onderscheiding die bedoeld is voor personen die zich tijdens de Tweede Wereldoorlog bezighielden met verzet tegen de Duitse of Japanse bezetter.

Het Verzetskruis is op 3 mei 1946 bij Koninklijk Besluit ingesteld, "ter erkenning van bijzondere moed en beleid aan den dag gelegd bij het Verzet tegen de Vijanden van de Nederlandse zaak en voor behoud van de geestelijke vrijheid". De onderscheiding werd 95 keer verleend (waarvan 93 keer postuum), meestal aan Nederlanders, maar ook aan enkele Belgen en Fransen. De enige die het Verzetskruis bij leven ontving was Gerard Tieman. Eenmaal werd de onderscheiding verleend aan een (nooit gebouwd) monument.

Geschiedenis van het Verzetskruis

De meeste Nederlandse verzetsstrijders waren in 1945 wars van onderscheidingen. In brede kring meende men dat men zich niet uit ijdelheid had ingezet en dat het, omdat verzet tijdens de oorlog levensgevaarlijk was geweest, ondoenlijk of onwenselijk was om tussen verzetsstrijders onderling verschil te maken. Desondanks werd een groot aantal Nederlanders gedecoreerd met de Britse King's Medal for Courage in the Cause of Freedom, het George Cross en de Amerikaanse Medal of Freedom, voor hun bijdrage aan de overwinning of voor daden als het verbergen van bemanningsleden van boven Nederland neergeschoten geallieerde vliegtuigen.

Na de oorlog bestond het idee dat het verzet een rol zou moeten spelen in het Nederlandse bestuur. Koningin Wilhelmina sprak over de verzetsstrijders als "de nieuwe adel" - de oude elite had in haar optiek afgedaan. De vraag rees of naast al bestaande Nederlandse militaire onderscheidingen (zoals de Militaire Willems-Orde en de Bronzen Leeuw) ook een civiele onderscheiding voor verzetsstrijders moest worden ingesteld. De regering vroeg advies aan een commissie, de Raad voor Onderscheiding en Eerbetoon, die op haar beurt weer advies inwon bij de Groote Advies-Commissie der Illegaliteit en de Binnenlandse Strijdkrachten. Ondertussen werd op 28 november 1945 al aan de Rijksmunt de opdracht gegeven een nieuwe onderscheiding te laten ontwerpen.

De vraag van de regering werd door een bepaalde stroming (o.a. de LO-LKP) binnen het verzet negatief, maar door de Binnenlandse Strijdkrachten positief beantwoord. De regering was, evenals Koningin Wilhelmina, voorstander van een civiele verzetsonderscheiding en besloot tot een compromis: het Verzetskruis zou alleen postuum worden verleend. Desondanks zou de onderscheiding in 1946 nog bij zijn leven worden toegekend aan Gerard Tieman. Latere voordrachten om het Verzetskruis aan een nog levende persoon te verlenen werden afgewezen.

Omdat het Verzetskruis werd geacht in belang direct te volgen op de Militaire Willems-Orde, werden voor de verlening zeer hoge maatstaven gesteld. De daarbij gevolgde procedures en gemaakte afwegingen zijn echter nooit bekend geworden.

Op 7 mei 1946 (ook de datum van de terechtstelling van NSB'er Anton Mussert) werden de eerste Verzetskruisen (postuum) aan 50 Nederlanders verleend. De uitreiking aan hun familieleden vond twee dagen later plaats in het Paleis op de Dam in Amsterdam. Op 24 oktober 1946 volgden de eerste (eveneens postume) onderscheidingen aan Belgische en Franse verzetsstrijders. Het laatste Verzetskruis werd in 1955 toegekend aan Bernard IJzerdraat. In alle gevallen ging de onderscheiding vergezeld van een persoonlijke brief van Koningin Wilhelmina (vanaf 1948: Prinses Wilhelmina).

De onbekende Joodse Soldaat

Op voordracht van de Nederlandse Ambassadeur in de Verenigde Staten, Mr. Eelco Nicolaas van Kleffens, werd op 17 oktober 1947 een Verzetskruis toegekend aan de "onbekende Joodse Soldaat die in het Getto van Warschau zijn leven gaf voor de vrijheid van alle volkeren". De onderscheiding, die om politieke redenen niet in Warschau werd uitgereikt, werd door Van Kleffens, zelf lid van het comité van aanbeveling, bepleit om publiciteit te verkrijgen voor een in New York te bouwen monument voor de heldhaftige maar hopeloze opstand in het Getto tegen de Duitse bezetter in april en mei 1943. Het monument voor de opstandelingen in het Getto en de 6 miljoen in Europa omgekomen joden werd nooit gebouwd, maar er kwam wel een gedenksteen aan de oever van de Hudson.

Het uiterlijk van het Verzetskruis

Het Verzetskruis is een Latijns kruis van brons dat gedekt wordt door een koningskroon. Op het kruis is Sint Joris afgebeeld die een vuurspuwende draak aan zijn speer rijgt. Op de armen zijn de woorden “TROUW TOT IN DEN DOOD” te lezen. De achterzijde vertoont een vlammend zwaard met twee gebroken ketenen. Het ontwerp is van de hand van de Delftse hoogleraar L.O. Wenckebach. Bij postume toekenningen werd een kruis met de afmetingen 80,2 bij 35 mm uitgereikt. Gerard Tieman, de enige die de onderscheiding bij leven ontving, kreeg een exemplaar van 60 bij 36 mm. Het Verzetskruis werd als onhandig groot en zwaar ervaren.

Het bij het Verzetskruis horende lint is purperrood met twee oranje biezen.

Toegekende Verzetskruisen

Het Verzetskruis werd verleend aan:

Naam		Geboren - overleden	KB	Datum
Herman Jan van Aalderen	chef seinwezen NS	Zwolle, 4 oktober 1886 Bergen-Belsen, 31 mei 1945	Nr. 17	7 mei 1946
Pieter van As	haltewachter NS	Rotterdam, 25 januari 1899 Leusden, 29 december 1942	Nr. 17	7 mei 1946
Markus Assies	ambtenaar	Ooststellingwerf, 26 januari 1919 Overveen, 6 juni 1944	Nr. 14	16 december 1952
Jan Jozua Barendsen	militair	Amsterdam, 11 september 1882 Apeldoorn, 2 oktober 1944	Nr. 58	25 juli 1952
Jacobus Andreas Beekman	ingenieur	Delft, 17 augustus 1912 Dordrecht, 8 juni 1945	Nr. 14	16 december 1952
Hendrikus Dirk Jan Beernink		Lichtenvoorde, 3 februari 1910 Zwolle, 8 februari 1945	Nr. 58	25 juli 1952
Laurens Rijnhart Beijnen	zeefplatenfabrikant	Brummen, 23 september 1896 Brummen, 13 april 1945	Nr. 10	22 december 1952
Cornelia Johanna van den Berg-van der Vlis		Den Haag, 28 oktober 1892 Vries, 8 september 1944	Nr. 58	25 juli 1952
Ludovicus Adrianus Bleys	priester	Tilburg, 17 oktober 1906 Gorinchem, 17 augustus 1945	Nr. 17	7 mei 1946
Gerrit de Boer	schoenhandelaar	Meppel, 26 juli 1923 Meppel, 24 december 1944	Nr. 14	16 december 1952
Arend Andries Bontekoe	kapitein KNIL	Naarden, 13 oktober 1895 Sachsenhausen, 13 januari 1945	Nr. 14	16 december 1952
Edzard Jacob Bosch van Rosenthal	watergraaf	Dordrecht, 27 mei 1892 Almen, 2 april 1945	Nr. 58	25 juli 1952
Dirk Arie van den Bosch	predikant vicevoorzitter NCRV	Hazerswoude, 23 oktober 1884 Leusden, 20 maart 1942	Nr. 17	7 mei 1946
Iman Jacob van den Bosch	afdelingschef Philips	Groningen, 30 mei 1891 Westerbork, 28 oktober 1944	Nr. 17	7 mei 1946
Jan Harm Bosch	belastinginspecteur	Nijkerk, 21 juni 1900 Enschede, 1 april 1945	Nr. 17	7 mei 1946
Jacob Carel Julius Baron Brantsen	functionaris Nederlandse Rode Kruis Parijs	Angerlo, 24 oktober 1877 Buchenwald, 9 december 1944	Nr. 5	20 mei 1950
Arthur Lucien Charroin	inspecteur bij de Franse Sûreté Nationale	Saint-Martin-de-Valgalgues, 16 juni 1906 Bergen-Belsen, februari 1945	Nr. 5	20 mei 1950
Fritz Gerhard Marie Conijn	student gymnasium	Alkmaar, 27 juni 1923 Vught, 5 september 1944	Nr. 58	25 juli 1952
Marius Crans	indoloog	Zwolle, 1 oktober 1917 Batavia, 23 november 1945	Nr. 17	7 mei 1946
Roelof Jan Dam	rector gymnasium	Barneveld, 18 november 1896 Assen, 10 april 1945	Nr. 17	7 mei 1946
Freerk Datema	bankbediende	Oosterhesselen, 30 april 1922 Assen, 30 december 1944	Nr. 58	25 juli 1952
Karel Hendrik Derkzen van Angeren	procuratiehouder	Hof van Delft, 2 februari 1903 Keulen, 25 november 1943	Nr. 1	22 oktober 1946
Hendrik Dienske		Schiedam, 30 juni 1907 Helmstedt, 16 februari 1945	Nr. 17	7 mei 1946
Jan Louis Guillaume Doornik	officier bij het Franse Legioen	Parijs, 26 juni 1905 Parijs, 29 augustus 1941	Nr. 5	20 mei 1950
Vital Dreyfus	arts	Besançon, 2 oktober 1901 ergens in de Pyreneeën, december 1942	Nr. 5	20 mei 1950
Nicolas Dupont	gendarme	Kerling, 27 juli 1900 Lübeck, 3 mei 1945	Nr. 5	20 mei 1950
Franciscus Duwaer	directeur drukkerij	Amsterdam, 1 januari 1911 Overveen, 10 juni 1944	Nr. 17	7 mei 1946
Samuel Esmeijer	volontair/klerk gemeentepolitie	Driebergen, 20 december 1920 Apeldoorn, 29 november 1944	Nr. 14	16 december 1952
Gustaaf Henri Gelder	student	Batavia, 8 juli 1919 Den Haag, 21 januari 1945	Nr. 17	7 mei 1946
Joan Gelderman	advocaat/procureur	Oldenzaal, 18 november 1918 Vught, 4 september 1944	Nr. 58	25 juli 1952
Willem Johannes Gertenbach	drukker/uitgever	Zandvoort, 14 maart 1904 Soesterberg, 5 februari 1943	Nr. 17	7 mei 1946
Etienne Albert Giran	priester	Vauvert, 17 augustus 1871 Buchenwald, 13 september 1944	Nr. 5	20 mei 1950
Olivier Giran	student	Sèvres, 14 september 1920 Angers, 16 april 1943	Nr. 5	20 mei 1950
Cornelis Hendrik de Groot	ambtenaar EZ	Den Haag, 13 oktober 1913 Amsterdam, 8 maart 1945	Nr. 17	7 mei 1946
Paul Gustave Sidonie Guermonprez	directeur Alg. Secretariaat van de Nederlandsche Unie	Gent, 28 december 1908 Overveen, 10 juni 1944	Nr. 17	7 mei 1946
Albertus Hahn	pianofabrikant	Groningen, 12 mei 1885 Neuengamme, 17 februari 1945	Nr. 14	16 december 1952
Walraven van Hall	bankier	Amsterdam, 10 februari 1906 Haarlem, 12 februari 1945	Nr. 17	7 mei 1946
Johan Coenraad Heriold Folmer van Hanxleden Houwert	koopman	Medemblik, 8 april 1906 Limmen-Uitgeest, 7 januari 1945	Nr. 10	22 december 1951
Theodore Willem Lodewijk baron van Heemstra	hoofdingenieur seinwezen NS	Sassenheim, 27 maart 1883 Zutphen, 31 maart 1945	Nr. 17	7 mei 1946
Johannes Jacobus Hendrikx	onderwijzer ULO	Venlo, 2 februari 1917 tijdens transport van Sachsenhausen naar Neuengamme, februari 1945	Nr. 17	7 mei 1946
Johannes Louis Hesselberg	student TH Delft	Madioen, 22 augustus 1919 Vught, 30 augustus 1944	Nr. 17	7 mei 1946
Wolter Jacobus Heukels	opzichter PTT	Deventer, 23 juni 1892 Utrecht, 22 januari 1945	Nr. 17	7 mei 1946
Izaak van der Horst	notarisklerk	Aarlanderveen, 4 maart 1909 Vught, 4 september 1944	Nr. 17	7 mei 1946
Johannes ter Horst	bakker	Enschede, 1 april 1913 Usselo, 23 september 1944	Nr. 58	25 juli 1952
Hendrik Pieter Hos	medisch analist	Haarlem, 1 december 1906 Scheveningen, 11 mei 1944	Nr. 17	7 mei 1946
Jozef Felix Henri Marie baron van Hövell van Wezeveld en Westerflier	student rechten	Maastricht, 12 januari 1919 Neuengamme, 5 januari 1945	Nr. 17	7 mei 1946
Bernardus IJzerdraat	leraar/gobelinrestaurateur	Haarlem, 13 oktober 1891 Scheveningen, 13 maart 1941	Nr. 14	13 september 1955
Louis Jansen	vertegenwoordiger	Amsterdam, 28 maart 1900 Scheveningen, 9 oktober 1943	Nr. 17	7 mei 1946
Andries Kalter	groothandelaar in groenten en aardappelen	Rotterdam, 11 november 1904 Zwolle, 21 maart 1945	Nr. 4	7 december 1951
Gerrit Willem Kastein	neuroloog	Zutphen, 25 juni 1910 Den Haag, 19 februari 1943	Nr. 17	7 mei 1946
Albert Keuter	doopsgezind predikant	Blokzijl, 7 januari 1892 Bergen-Belsen, 10 maart 1945	Nr. 17	7 mei 1946
Taeke Johan Kroeze	student	Ermelo, 13 april 1920 Apeldoorn, 2 december 1944	Nr. 58	25 juli 1952
Dirk Mara Rijk Hendrik Kroon	elektrotechnicus	Den Haag, 27 mei 1909 Limmen-Uitgeest, 7 januari 1945	Nr. 10	22 december 1951
Helena Theodora Kuipers-Rietberg	hoofdbestuurslid BGV	Winterswijk, 26 mei 1893 Ravensbrück, 27 december 1944	Nr. 17	7 mei 1946
Arthur Meerwaldt	advocaat/procureur	Amsterdam, 23 oktober 1918 Escherhausen, 8 januari 1945	Nr. 17	7 mei 1946
Johannes Antonius Alphonsus Mekel	hoogleraar TH Delft	Bedum, 22 december 1891 Sachsenhausen, 2 mei 1942	Nr. 17	7 mei 1946
Job Daniël van Melle	boekhouder	Goes, 26 mei 1897 Amsterdam, 14 april 1945	Nr. 10	22 december 1951
Denis Claire Baudouin Mesritz	advocaat	Den Haag, 16 november 1919 Rathenau, 16 maart 1945	Nr. 17	7 mei 1946
Marie-Louise Clémentine Meunier	winkelierster	Genas, 15 februari 1890 Ravensbrück, 25 januari 1945	Nr. 5	20 mei 1950
Josephus Julius Mohr	directeur KLM Parijs	Haarlem, 1 februari 1893 Buchenwald, 5 februari 1945	Nr. 5	20 mei 1950
Jan Leo Moonen	priester, secretaris van de Bisschop van Roermond	Heerlen, 31 augustus 1895 Bergen-Belsen, 2 april 1945	Nr. 17	7 mei 1946
Adriaan Cornelis Nagtegaal	timmerman	Mijdrecht, 22 juli 1912 Apeldoorn, 10 januari 1945	Nr. 14	22 december 1952
Frederik Nieuwenhuijsen	assuradeur	Amsterdam, 3 oktober 1905 Haarlem-Noord, 12 februari 1945	Nr. 17	7 mei 1946
Bob Oosthoek	acteur/docent	Rotterdam, 25 juni 1912 bij Hengelo, 12 oktober 1944	Nr. 17	7 mei 1946
Jacobus Oranje	hoogleraar VU Amsterdam	Berkel en Rodenrijs, 27 juli 1898 Amsterdam, 6 april 1946	Nr. 17	7 mei 1946
Tjeert Pannekoek	hoofdbestuurder NCAB politicus	Kloosterburen, 1 december 1886 Mauthausen, 18 december 1944	Nr. ?	?
Johannes Post	landbouwer	Hollandscheveld, 4 oktober 1906 Overveen, 16 juli 1944	Nr. 17	7 mei 1946
Albert Jan Rozeman	ambtenaar gemeente Hoogeveen	Zaandijk, 29 maart 1914 Overveen, 6 juni 1944	Nr. 58	25 juli 1952
Victor Henri Rutgers	hoogleraar VU Amsterdam ARP-politicus	Den Bosch, 16 december 1877 Bochum, 5 februari 1945	Nr. 17	7 mei 1946
Frits Rudolf Ruys	student economie	Rotterdam, 23 december 1917 Rotterdam, 3 november 1944	Nr. 14	22 december 1952
Willem Santema	winkelier	Scharnegoutum, 2 maart 1902 Vught, 10 augustus 1944	Nr. 17	7 mei 1946
Jannetje Johanna Schaft	studente rechten UvA	Haarlem, 16 september 1920 Bloemendaal, 17 april 1945	Nr. 17	7 mei 1946
Jhr Johan Schimmelpenninck	directeur wijnhandel	Rhenen, 30 september 1887 Leusden, 29 juli 1943	Nr. 14	16 december 1952
Richard Leonard Arnold Schoemaker	hoogleraar TH Delft	Roermond, 5 oktober 1886 Sachsenhausen, 3 mei 1942	Nr. 17	7 mei 1946
Geert Schoonman	militair	Wormerveer, 31 augustus 1917 vliegveld Twente, 13 oktober 1944	Nr. 58	25 juli 1952
Willem Pieter Speelman	student VU Amsterdam	Vlagtwedde, 20 januari 1919 Halfweg, 19 februari 1945	Nr. 17	7 mei 1946
Marinus van der Stoep	bedrijfsleider	Beesd, 27 september 1917 Rotterdam, 9 april 1945	Nr. 14	16 december 1952
Benjamin Marius Telders	hoogleraar RU Leiden	Den Haag, 19 maart 1903 Bergen-Belsen, 6 april 1945	Nr. 17	7 mei 1946
Antonius Otto Hermannus Tellegen	directeur GGD Zeist	Zwolle, 25 mei 1907 Overveen, 23 oktober 1943	Nr. 10	22 december 1951
Oltman Reinder Thomsen	assistent-opzichter NS	Leeuwarden, 5 november 1910 Heveskes, 28 april 1945	Nr. 17	7 mei 1946
Gerard Tieman (als enige Nederlander niet-postuum)	student analistenschool	Amsterdam, 1 maart 1926 Zeist, 6 februari 2023	Nr. 5	9 juli 1946
Titus Willem de Tourton Bruijns	inspecteur der Domeinen	Teteringen, 14 mei 1898 Buchenwald, 6 april 1943	Nr. 17	7 mei 1946
Leendert Marinus Valstar	tuinder	Naaldwijk, 10 augustus 1908 Vught, 4 september 1944	Nr. 17	7 mei 1946
Gerrit Jan van der Veen	beeldhouwer	Amsterdam, 26 november 1902 Overveen, 10 juni 1944	Nr. 17	7 mei 1946
David Verloop	jurist RU Utrecht	Utrecht, 8 januari 1921 Brussel, 7 maart 1944	Nr. 1	22 oktober 1946
Mathilde Adrienne Eugénie Verspyck		Semarang, 16 juni 1908 Ravensbrück, 11 februari 1945	Nr. 1	22 oktober 1946
Pierre Marie Robert Versteegh	officier Koninklijke Marechaussee	Kedoengbanten, 6 juni 1888 Sachsenhausen, 3 mei 1942	Nr. 17	7 mei 1946
Cornelis Vlot	hoofdbestuurslid NJV	Koudekerke, 29 november 1906 Haarlem, 26 oktober 1944	Nr. 17	7 mei 1946
Gabrielle Weidner		Brussel, 17 augustus 1914 Frankfurt a/d Oder, 15 februari 1945	Nr. 1	23 mei 1950
Johan Hendrik Westerveld	bedrijfsleider	Haarlem, 21 augustus 1880 Sachsenhausen, 3 mei 1942	Nr. 17	7 mei 1946
Herman Bernard Wiardi Beckman	hoofdredacteur dagbladen Arbeiderspers, SDAP-politicus	Nijmegen, 4 februari 1904 Dachau, 15 maart 1945	Nr. 17	7 mei 1946
Johannes Wilhelmus Wildschut	ambtenaar	Den Bosch, 28 november 1913 Leonberg, 31 januari 1945	Nr. 14	16 december 1952
Johan Reinier Ernest Wüthrich	directeur handelsbedrijf	Coevorden, 9 december 1903 Haarlem, 26 oktober 1944	Nr. 17	7 mei 1946
Lammert Zwanenburg	landbouwer	Oudehorne [gem. Schoterland], 22 juni 1894 Westerbork, 19 oktober 1944	Nr. 58	25 juli 1952

De onbekende Joodse Soldaat die “in het Getto van Warschau zijn leven gaf voor de vrijheid van alle volkeren”			Nr. ?	17 oktober 1947

Statistiek

Van de 94 aan personen verleende Verzetskruisen zijn er in totaal 74 verleend aan in de jaren 1944 of 1945 overleden verzetsstrijders. Aan in 1943, 1942, 1941 of 1940 overleden verzetsstrijders zijn respectievelijk 8, 7, 2 en 1 Verzetskruisen verleend. Jacobus Oranje is in 1946 overleden.

Men verleende het Verzetskruis 85 keer aan een Nederlander, 7 keer aan een Fransman, 2 keer aan een Belg, en één keer aan een monument.

De in het verzet tegen de nazi's in Nederland omgekomen Duitsers werden geen van allen met het Verzetskruis geëerd.

Zie ook

Bronnen, noten en/of referenties

Evers, Mr. C.H. (2001) Onderscheidingen. Leidraad voor de decoraties van het Koninkrijk der Nederlanden. Amsterdam: De Bataafsche Leeuw. ISBN 90-6707-530-2
Henny Meyer, Onderscheidingen
Schulten, dr.C.M. (1993) Zeg mij aan wien ik toebehoor, het verzetskruis 1940-1945. Amsterdam: Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie. ISBN 90-12-08001-0
Van Zalm van Edik, Onderscheidingen
Website Nederlandse Ridderorden en Onderscheidingen - Decorandi (11 augustus 2007)
Website Nederlandse Ridderorden en Onderscheidingen - Verzetskruis (11 augustus 2007)