bałwan

bałwan (język polski)

wymowa:: ^?/i, IPA: [ˈbawvãn], AS: [bau̯vãn], zjawiska fonetyczne: nazal.

znaczenia:

rzeczownik, rodzaj męskozwierzęcy

(1.1) figura człowieka ulepiona ze śniegu; zob. też bałwan w Wikipedii

(1.2) etn. rel. figura bożka pogańskiego

(1.3) łow. wypchany cietrzew lub udająca go makieta używane na wabia

rzeczownik, rodzaj męskorzeczowy

(2.1) książk. spieniona fala morska

(2.2) przest. wielka bryła, wielki kawał, słup^[1]; również jednostka bryłowa urobku np. soli; zob. też bałwan w Encyklopedii staropolskiej

(2.3) st.pol. słup, bryła soli^[2]

(2.4) st.pol. drewniany kloc^[2]

rzeczownik, rodzaj męskoosobowy

(3.1) pot. pogard. głupek, tuman

odmiana:

(1.1-3)

przypadek	liczba pojedyncza	liczba mnoga
mianownik	bałwan	bałwany
dopełniacz	bałwana	bałwanów
celownik	bałwanowi	bałwanom
biernik	bałwana	bałwany
narzędnik	bałwanem	bałwanami
miejscownik	bałwanie	bałwanach
wołacz	bałwanie	bałwany

(2.1-3)

przypadek	liczba pojedyncza	liczba mnoga
mianownik	bałwan	bałwany
dopełniacz	bałwanu	bałwanów
celownik	bałwanowi	bałwanom
biernik	bałwan	bałwany
narzędnik	bałwanem	bałwanami
miejscownik	bałwanie	bałwanach
wołacz	bałwanie	bałwany

(3.1)

przypadek	liczba pojedyncza	liczba mnoga
mianownik	bałwan	bałwany
dopełniacz	bałwana	bałwanów
celownik	bałwanowi	bałwanom
biernik	bałwana	bałwanów
narzędnik	bałwanem	bałwanami
miejscownik	bałwanie	bałwanach
wołacz	bałwanie	bałwany

przykłady:: (1.1) Dzieci ulepiły ogromnego bałwana.; (1.2) Lecz się zmieszali z poganami i nauczyli się ich uczynków; poczęli czcić ich bałwany^[3].; (2.1) Wtem sztorm się zerwał nagle, bałwany wokół wrzały zmywając pokład cały^[4].; (2.2) Każdy bałwan ma mieć własną miarę łokci 4, tj. wzdłuż miar 3 a czwartą miarę wszerz, także i wmiąż^[5].; (3.1) Ty bałwanie! Czemu to zrobiłeś?!

składnia:

kolokacje:: (1.1) ulepić / postawić bałwana; (1.3) stawiać bałwany; (2.1) bałwan ryczy / huczy; (2.2) bałwan soli / kruszcu / miedzi / ołowiu / cyny / marmuru • bałwan lodu

synonimy:: (1.2) posążek, figurka; (2.1) grzywacz; (1.3) cień, bałwanek; (3.1) baran, bęcwał, głupiec, głupek, cymbał, debil, dureń, idiota, imbecyl, jełop, kretyn, młotek, tępak, tuman, osioł, palant, przygłup, półgłówek

antonimy:

hiperonimy:

hiponimy:

holonimy:

meronimy:

wyrazy pokrewne:

rzecz. bałwanica ż, bałwanienie n, zbałwanienie n

zdrobn. bałwanek mzw

czas. bałwanić ndk., bałwanieć ndk., zbałwanieć dk.

przym. bałwankowy, bałwaniasty

związki frazeologiczne:: kto zdaje się na łaskę bałwanów, utonąć musi • skończony bałwan

etymologia:: (2.3-4) wyraz ogólnosłowiański, przejęty z języków turkijskich (por. kirg. балбан (balban) → siłacz), a tam zapożyczony z języków irańskich (por. pers. پهلوان (pahlevān) → bojownik, bohater)^[6]; (2.1) < (2.3-4)^[2]

uwagi:

tłumaczenia:

angielski: (1.1) snowman; (1.2) idol (god); (1.3) dummy; (2.1) roller, billow
białoruski: (1.1) снежная баба ż, балван m; (1.2) балван m, ідал m; (2.1) вал m; (3.1) балван m, дурань m, дурыла m
bułgarski: (1.1) снежен човек m (snežen čovek); (1.2) идол m (idol), кумир m (kumir)
chiński standardowy: (1.1) uproszcz. i trad. 雪人 (xuěrén)
chorwacki: (1.1) snjegović m, snješko m
czeski: (1.1) sněhulák m; (3.1) hlupák m
duński: (1.1) snemand w; (1.2) afgud w, afgudsbillede n; (2.1) sø w, søgang w; (3.1) fæhoved n, dumrian w
esperanto: (1.1) neĝhomo, neĝviro; (2.1) ondego
estoński: (1.1) lumememm
fiński: (1.1) lumiukko
francuski: (1.1) bonhomme de neige m; (1.2) idole; (2.1) grosse vague ż; (3.1) âne m, bourrique ż, ballot m, con m, cornichon m, cruche ż, enflé m, moule ż, tourte ż
hiszpański: (1.1) muñeco de nieve m; (3.1) bobo m, borrico m, gilitonto m, idiota m, memo m, tontolaba m
indonezyjski: (1.1) boneka salju
interlingua: (3.1) beotio
japoński: (1.1) 雪だるま (ゆきだるま, yukidaruma)
jidysz: (3.1) באַלוואַן m (balwan), יאָנץ m (jonc), דאָס m (dos)
kantoński: (1.1) 雪人 (syut3 jan4)
karaimski: (1.2) абак
kaszubski: (1.1) snieżélc m
kataloński: (1.1) ninot de neu m
koreański: (1.1) 눈사람 (nunsaram)
litewski: (1.1) senis besmegenis m, sniego senis m
łotewski: (1.1) sniegavīrs m
macedoński: (1.1) снешко m
maltański: (1.1) borrinu m
minnan: (1.1) 雪人 (seh-lâng / serh-lâng)
niderlandzki: (1.1) sneeuwpop m, sneeuwman m
niemiecki: (1.1) Schneemann m; (1.2) Götze m; (2.1) Woge ż; (3.1) Trottel m
norweski (bokmål): (1.1) snømann m
norweski (nynorsk): (1.1) snømann m
norweski (riksmål): (1.1) snømann w
nowogrecki: (1.1) χιονάνθρωπος m; (1.2) είδωλο n; (3.1) κουτός m (koutós)
portugalski: (1.1) boneco de neve m
rosyjski: (1.1) снеговик m, снежная баба ż; (1.2) идол m, истукан m, чурбан m; (2.1) волна ż, вал m; (3.1) болван m
rumuński: (1.1) om de zăpadă m; (2.1) val n
słowacki: (1.1) snehuliak m
słoweński: (1.1) snežak m, sneženi mož m
szwedzki: (1.1) snögubbe w
turecki: (1.1) kardan adam
ukraiński: (1.1) сніговик m, снігова баба ż; (1.2) ідол, кумир m; (3.1) бовдур m
węgierski: (1.1) hóember; (1.2) bálvány
wietnamski: (1.1) người tuyết
włoski: (1.1) pupazzo di neve m

źródła:

↑ Słownik języka polskiego, red. Jan Karłowicz, Adam Kryński, Władysław Niedźwiedzki, t. I: A-G, Warszawa 1900–1927, s. 91.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Stanisław Skorupka, Synonimiczne grupy wyrazowe, „Poradnik Językowy” nr 1/1950, s. 16.
↑ Psalm 106
↑ Jan Brzechwa
↑ Instrukcja dla kopaczy soli szybikowej w Wieliczce, Wieliczka 1615-08-30 [w:] Instrukcje górnicze dla żup krakowskich z XVI-XVIII wieku, „Źródła do Dziejów Nauki i Techniki”, t. 4, s. 18, oprac. Antonia Keckowa, Zakład Narodowy imienia Ossolińskcih, Wrocław 1963
↑ Wiesław Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2005, ISBN 83-08-03648-1.

[1] Słownik języka polskiego, red. Jan Karłowicz, Adam Kryński, Władysław Niedźwiedzki, t. I: A-G, Warszawa 1900–1927, s. 91.

[Skorupka-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Stanisław Skorupka, Synonimiczne grupy wyrazowe, „Poradnik Językowy” nr 1/1950, s. 16.

[3] Psalm 106

[4] Jan Brzechwa

[5] Instrukcja dla kopaczy soli szybikowej w Wieliczce, Wieliczka 1615-08-30 [w:] Instrukcje górnicze dla żup krakowskich z XVI-XVIII wieku, „Źródła do Dziejów Nauki i Techniki”, t. 4, s. 18, oprac. Antonia Keckowa, Zakład Narodowy imienia Ossolińskcih, Wrocław 1963

[6] Wiesław Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2005, ISBN 83-08-03648-1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]