Mieczysław Smolarski

Mieczysław Smolarski

Imię i nazwisko	Mieczysław Marian Smolarski
Data i miejsce urodzenia	6 kwietnia 1888 Kraków
Data i miejsce śmierci	21 stycznia 1967 Warszawa
Narodowość	polska
Język	polski
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Dziedzina sztuki	literatura
Epoka	Młoda Polska Dwudziestolecie międzywojenne współczesność
Gatunek	powieść historyczna, fantastyka naukowa
Ważne dzieła
Warneńczyk (1921) Miasto światłości (1924)
Odznaczenia

Mieczysław Marian Smolarski (ur. 6 kwietnia 1888 w Krakowie, zm. 21 stycznia 1967 w Warszawie) – polski pisarz, poeta, historyk literatury i eseista, autor przede wszystkim powieści historycznych osadzonych w realiach średniowiecznej Polski, spośród których najważniejszą jest prozatorski debiut, Warneńczyk (1921), mający w zamierzeniu autora „wskrzesić w Polsce rodzaj powieści historycznej”.

Fantastyka naukowa stanowiła wyjątek w dorobku pisarskim Smolarskiego. Po opublikowaniu Miasta światłości (1924), a następnie Podróży poślubnej pana Hamiltona (1928) stał się on jednak sławny jako przedstawiciel katastrofizmu oraz nurtu utopijnego w polskiej powieści fantastycznonaukowej. Obie powieści „to typowe antyutopie będące wyrazem obaw przed skutkami nadmiernego postępu cywilizacyjnego”. Publikacje te zyskały również rozgłos za sprawą nierozstrzygniętej dotychczas sprawy domniemanego plagiatu, którego miał się dopuścić Aldous Huxley pisząc Nowy wspaniały świat.

Smolarski, będąc pisarzem tworzącym w przeciągu trzech epok, tj. Młodej Polski, Dwudziestolecia międzywojennego oraz czasów powojennych, łączył w swoim stylu nastroje dekadenckie, międzywojenny katastrofizm oraz tony dydaktyczne. W pisanej przez siebie poezji często dotykał tonów tyrtejskich, które w zamyśle autora miały przezwyciężać dekadencki pesymizm.

Życiorys

Jego rodzicami byli adwokat Kazimierz i Maria z Ripperów. W 1906 roku rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim, ale po pierwszym półroczu przeniósł się na Wydział Filozoficzny, aby podjąć naukę historii literatury, historii sztuki i filozofii. W 1911 uzyskał stopień doktora. W latach 1911–1913 przebywał w Paryżu. Po powrocie do kraju w 1914 objął stanowisko pracownika Muzeum Czartoryskich w Krakowie. W latach 1916–1918 był nauczycielem gimnazjalnym w Zakopanem.

W 1918 roku wyjechał na stałe do Warszawy, gdzie został zastępcą kierownika Biura tworzącej się Rady Stanu Królestwa Polskiego, a po powstaniu państwa polskiego – naczelnikiem Wydziału Prac Parlamentarnych w Biurze Sejmu. W maju 1934 roku zrezygnował z tej pracy na skutek konfliktu z nowym dyrektorem Biura Władysławem Dziadoszem. Po jakimś czasie został zatrudniony jako urzędnik w Komisji Dewizowej, gdzie pracował do wybuchu II wojny światowej.

W 1928 roku zgłosił akces do Polskiej Izby (Rady) Literackiej. Był członkiem Polskiego PEN Clubu od chwili jego powstania. W 1929 był założycielem i prezesem zarządu, działającego do 1937, Zrzeszenia Beletrystów Polskich (wybrany m.in. w 1933).

Okupację niemiecką spędził w stolicy. W lecie 1940 roku został aresztowany przez Gestapo. Był więziony na Pawiaku przez kilka tygodni. W czasie powstania warszawskiego jego dom uległ zniszczeniu.

Po wojnie, w 1945 roku, został zastępcą kustosza w oddziale Muzeum Narodowego w Warszawie w Nieborowie. W latach 1946–1951 przebywał w Łodzi, a następnie w Warszawie, gdzie m.in. napisał kilka przewodników krajoznawczych.

Po wojnie był członkiem Związku Literatów Polskich i od 1957 roku Klubu Literatów „Krąg”.

Nagrobek Mieczysława i Haliny Smolarskich na cmentarzu Powązkowskim

Przyjaciel Stefana Żeromskiego i Karola Irzykowskiego. Autor powieści i nowel fantastycznych inspirowanych twórczością Antoniego Langego i Stefana Grabińskiego. Jako poeta – klasycysta z zacięciem katastroficznym wyniesionym z doświadczeń I i II wojny światowej.

Jego żoną była Halina Bronikowska-Smolarska (1888–1964), poetka, a synem Bohdan (1924–1943), żołnierz Uderzeniowego Batalionu Kadrowego por. Zbigniewa Czarnockiego, poległy pod Stryjówką.

Zmarł w Warszawie. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 77-5-12).

Twórczość

Mieczysław Smolarski tworzył w przeciągu trzech epok, tj. Młodej Polski, Dwudziestolecia międzywojennego oraz czasów powojennych. Sprawiło to, że jego styl pisarski łączył nastroje dekadenckie, międzywojenny katastrofizm oraz tony dydaktyczne. W pisanej przez siebie poezji często dotykał tonów tyrtejskich, które w zamyśle autora miały przezwyciężać dekadencki pesymizm.

Powieści historyczne

Większą część twórczości prozatorskiej Smolarskiego zajmują powieści historyczne osadzone w realiach średniowiecznej oraz renesansowej Polski. Taki charakter miał już debiut książkowy autora, Warneńczyk (1921), który „wskrzeszał w Polsce rodzaj powieści historycznej”.

Powieść Białe moce z 1925 roku, łącząc historyczny koloryt renesansu z poetyką pieśni średniowiecznej, była próbą stworzenia nowoczesnej odmiany dawnego romansu rycerskiego.

Powieści podróżniczo-przygodowe

Smolarski był również autorem kilku powieści podróżniczo-przygodowych wzorowanych na prozie Juliusza Verne’a oraz Jamesa Cooka. Ważnym przesłaniem większości tych utworów była moralna nauka dotycząca godnego traktowania ludzi innych kultur, także tych uznanych za „dzikich”.

Powieści fantastyczno-naukowe

Dwie fantastyczno-naukowe powieści Smolarskiego, Miasto światłości (1924) oraz Podróż poślubna pana Hamiltona (1928), „to typowe antyutopie będące wyrazem obaw przed skutkami nadmiernego postępu cywilizacyjnego”. Publikacje te zyskały również rozgłos za sprawą nierozstrzygniętej dotychczas sprawy domniemanego plagiatu, którego miał się dopuścić Aldous Huxley jako autor Nowego wspaniałego świata.

Stosunek Smolarskiego do wizji rozwoju technicznego i cywilizacyjnego jest ambiwalentny, łącząc w sobie podziw dla ludzkich sił twórczych i tony katastroficzne.

Kontrowersje związane z plagiatem

Był autorem głośnej dylogii Miasto światłości (1924) i Podróż poślubna pana Hamiltona (1928), tłumaczonej na język rosyjski, angielski, hiszpański, włoski i niemiecki. Rozgłosu dylogii dodała głośna afera jakoby Aldous Huxley wraz ze swoim bestsellerem Nowy, wspaniały świat miał dokonać plagiatu dzieła polskiego autora. Sprawa swego czasu rozpatrywana była przez PEN Club, nie doczekała się jednak ani rozwiązania, ani nawet odzewu Huxleya, do dziś budząc kontrowersje.

Pisze o tym Antoni Smuszkiewicz:

Początkowe rozdziały Nowego wspaniałego świata przypominają do złudzenia Podróż poślubną pana Hamiltona, następnie zaś – począwszy od rozdziału VI powieści Huxleya – Miasto Światłości. Czy mamy tu do czynienia z zadziwiającą, wprost niewiarygodną zbieżnością koncepcji, czy też ze zwyczajnym plagiatem, popełnionym na utworach naszego pisarza, trudno dociec bez przeprowadzenia skrupulatnych badań, które mogłyby stać się przedmiotem odrębnego studium (...). List ten został jednak bez odpowiedzi, której – jak donosił Smolarskiemu Julian Krzyżanowski po zasięgnięciu informacji w Anglii – Huxley wolał uniknąć, choć jako szanujący się autor był do niej zobowiązany. Tak więc do dziś sprawa jest co najmniej niejasna (...). Kwestii plagiatu nie rozstrzygnął jednoznacznie ani PEN Club, ani specjalnie powołana komisja.

Ordery i odznaczenia

• Złoty Krzyż Zasługi (10 listopada 1933)

Publikacje książkowe

Proza

• Warneńczyk (1920-1921)
• Archiwariusz Gordon (1921)
• Gwiazdy Warny (1922)
• Człowiek bez przeszłości (1923)
• Niezwykły kryształ (1924)
• Miasto światłości (1924)
• Białe moce (1925)
• Baśnie przy kominku (1925)
• Ogród przed burzą (1925)
• Spytek z Melsztyna (1925)
• Z wielkiego miasta(1925)
• Uczta Baltazara (1926)
• Czarcie kręgi (1926)
• Poszukiwacz złota (1927)
• Pieśń ulicy (1927)
• Podróż poślubna pana Hamiltona (1928)
• Ludzie w maskach (1928)
• Lalka Hanny Korda (1929)
• Na ziemiach Polskich bój (1930)
• Przygoda jednej nocy (1932)
• Iskry na szablach (1938)
• W złoconych pałacach wielkiego chana (1956)
• Pierścień z Apollonem (1957)
• Tajemnice wysp południowych (1959)
• Miasto starych dzwonów (1960)
• Muzykanci króla jegomości (1963)
• Wśród burzy

Poezja

• Pieśni i śpiewy rycerskie (1910)
• Rapsody Rycerskie (1920)
• Wino młodości (1934)
• Pogodny światek – wiersze dla dzieci (1947)

Studia naukowe

• Poeta wiersza do Legji – Cyprian Godebski (1910)
• Poezja Powstania Listopadowego (1911)
• Poezja legionów – dysertacja doktorska (1912)
• Studja nad Wolterem w Polsce (1918)
• Mickiewicz w kursach literatury słowiańskiej (1925)
• Młodość sławnych Polaków (1928)
• Przygody Polskich podróżników (1930)
• Hanna Krzemieniecka dzieje myśli i twórczości (1935)
• Dawna Polska w oczach podróżników (1946)
• Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska z Gosłowic (1947)
• Przewodnik „Nieborów” (1952)
• Przewodnik „Kazimierz” (1953)
• Przewodnik „Łowickie” (1953)
• Światło nad księgami (1954)

Bibliografia

• Janusz Bobrek. Echa Spenglera w teorii upadku cywilizacji zachodnioeuropejskiej w prozie katastroficznej polskiego Dwudziestolecia. „Prace Literackie”, 2006. 
• Wilhelm Feldman: Współczesna literatura polska. Tom 2. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1985.
• Stanisław Frycie: Literatura dla dzieci i młdozieży w latach 145-1970. Warszawa: WSiP, 1990.
• Jerzy Kwiatkowski: Dwudziestolecie międzywojenne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001.
• Jan Malinowski. Tematyka przedrozbiorowa w polskiej powieści historycznej Dwudziestolecia międzywojennego. „Zeszyty Naukowe Polskiej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy. Studia filologii polskiej”, 1980. 
• Anna Purska. Plagiat czy przypadek. „Literatura”, 1980. 
• Mieczysław Smolarski: Warneńczyk. Warszawa: Wydawnictwo Koziańskich, 1930.
• Antoni Smuszkiewicz: Posłowie do książki „Miasto światłości”. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1988.
• Antoni Smuszkiewicz: Zaczarowana gra. Zarys dziejów fantastyki naukowej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1982.
• Emilia Wikarska. Ludzie i miasto w prozie dwudziestolecia międzywojennego z perspektywy współczesnej lektury. „Teksty i konteksty”, 2018. 
• R. Skręt, Mieczysław Marian Smolarski, [w:] Internetowy Polski Słownik Biograficzny