[go: nahoru, domu]
Przejdź do zawartości

Noc Kupały

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Reguly (dyskusja | edycje) o 09:40, 15 maj 2024. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 15 maj 2024, była oparta na tej wersji.
Noc Kupały
Ilustracja
Siemon Kożyn, Iwan Kupała. Gadanije na wienkach, 2009
Dzień

w okresie przesilenia letniego, najczęściej 21-22 lub 23-24 czerwca, lub w przypadku Słowian wschodnich 6-7 lipca

Państwa

Białoruś, Polska, Rosja, Słowacja, Ukraina

Religie

chrześcijaństwo ludowe, rodzimowierstwo słowiańskie

Inne nazwy

Sobótka, Kupalnocka, Palinocka, Mała Nocka

Podobne święta

wigilia św. Jana, Stado, Zielone Świątki, Midsommar

Multimedia w Wikimedia Commons

Noc Kupały (biał. Kupałle, ros. Iwan Kupała, Kupała, ukr. Iwan Kupało) – święto przesilenia letniego[1][2] w religii Słowian, w późniejszym okresie zaadaptowanego na drodze inkulturacji przez chrześcijaństwo i powiązanego z postacią świętego Jana Chrzciciela[3]. Jedno z głównych[1] świąt ludowych[4] Słowian wschodnich[2][5][6]. W tradycji ludowej pierwotnie obchodzone było w terminie przesilenia, jednak w następstwie działalności chrystianizacyjnej Kościoła nastąpiło powiązanie święta z wigilią zbiegającego się z nim czasowo święta Narodzenia św. Jana Chrzciciela[4][2][7][1].

Z Nocą Kupały związany jest szereg czynności i obrzędów, takich jak zbieranie ziół i kwiatów i ozdabianie nimi ludzi, zwierząt i domów, wchodzenie do wody, kąpanie się, oblewanie wodą, posyłanie wianków na wodzie, rozpalanie ognisk, tańce, śpiewy, skoki przez ogień, polowanie na czarownice i odstraszanie ich. Wierzono także, że tego dnia słońce oddaje się igraszkom i dzieją się inne cuda natury[1]. Świętowanie odbywa się w pobliżu wody, na wzgórzach. Uczestniczą w nim młodzi mężczyźni i kobiety[2].

Obrzędy i symbolika święta zdaniem badaczy wskazują na jego przedchrześcijańskie pochodzenie.

Termin obchodów

Pierwotne obchody Nocy Kupały przeprowadzane były w okresie przesilenia letniego[8], podczas najkrótszej nocy w roku, wypadającej zwykle około 21-22 czerwca. Zbiegły się one z przypadającą na 23 czerwca wigilią św. Jana, w Polsce potocznie zwaną Nocą Świętojańską, poprzedzającą chrześcijańskie święto Narodzenia św. Jana Chrzciciela (24 czerwca)[1][2]. Na drodze inkulturacji Noc Świętojańska przejęła wiele starożytnych, słowiańskich tradycji letniego przesilenia[9]. W wyniku reformy kalendarza juliańskiego (którym do dziś posługuje się w roku liturgicznym Cerkiew) na styl gregoriański, w przypadku Słowian wschodnich (Białoruś, Rosja, Ukraina) obchody Iwana Kupały zostały dodatkowo przesunięte na okres 6-7 lipca (analogicznie jak np. przesunięciu uległ w obrządku prawosławnym termin Bożego Narodzenia na 7 stycznia).

Nazewnictwo i etymologia

W polskich dialektach zachowały się pożyczki z języków wschodniosłowiańskich[17][18][13]:

W języku staroczeskim (XV w.) zachowało się kupadlo „różnobarwna nić, którą przewiązywano podarunki, dawane z okazji sobótki; podarunek ofiarowany chłopcom przez dziewczęta z okazji sobótki”. W Słowacji poświadczono ludowe kupadla „sobótka”[19].

Nazwa ta pojawia się już w na etapie języka staroruskiego. Izmaił Sriezniewski w swoich Materiałach do języka staroruskiego podaje hasła: kupalija „Noc Świętojańska”[10] (W Kodeksie Hipackim pod rokiem 1262: Litva že izŭgnaša Ezdovŭ na kanunŭ i Ivanę dn:i. na samaję kupalĭję[20][10]), kupalo „chrzciciel, baptysta”[21] (bez przykładu), kupaly „dzień Św. Jana”[11] (a mirŭ otŭ Pokrova Bogorodicy do Ivana dne do Kupalŭ, a otŭ Ivana dne za dva lětŭ[11]). Epigraf nr. 78 w Soborze Mądrości Bożej w Nowogrodzie, datowany na koniec XI – początek XII wieku, zawiera napis Na Kupalię[22]. Według etnografki Wiery Sokołowej, Kupała to nazwa przywleczona w trakcie chrystianizacji, która pojawiła się wśród wschodnich Słowian w następstwie zbiegania się w czasie z dniem Jana Chrzciciela[23].

Według jednej wersji nazwa (Iwan) Kupała/Kupało jest wariantem imienia (Jan) Chrzciciel[24] (por. ukr. Iwan Chrestytel) i kalkuje ona starogrecki odpowiednik (Iōánnēs ho) baptistḗs[25]. Greckie baptistḗs „chrzciciel, baptysta” pochodzi od czasownika baptízō[25] „zanurzać; myć; kąpać; chrzcić, konsekrować, zanurzać w chrzcielnicy[25]”, który w języku staroruskim pierwotnie oddano przez słowo kǫpati/kupati „myć, kąpać”, wyparte później przez krĭstiti „chrzcić”[25]. Prasłowiańską formę czasownika rekonstruuje się jako ‎*kǫpati ‘zanurzać w wodzie, kąpać, myć’[25][26].

Według drugiej wersji samo słowo Kupało może pochodzić już z prasł. ‎*kǫpadlo[27] (por. st.czes. kupadlo, serb.-chorw. kùpalo, dłuż., głuż. kupadło „miejsce do kąpania”), które składa się z omówionego czasownika ‎*kǫpati i przyrostka ‎*-dlo[28]. Polska forma tego słowa, gdyby istniała, brzmiałaby *kąpadło[29]. Nazwa święta miałaby wiązać się z tym, że podczas Nocy Kupały zażywano pierwszej uroczystej kąpieli[27], a powiązanie ze św. Janem Chrzcicielem jest wtórne[19].

Historia

Fragment rosyjskiej ikony symbolizującej lato:
• Jerzy Zwycięzca, w dniu którego rozpoczyna się sezon letni[30]
• Jan Chrzciciel, w którego dniu świętuje się przesilenie letnie[31][1]
• Dymitr z Tesaloniki, w którego dniu kończy się sezon letni[30]

Według wielu badaczy Noc Kupały to schrystianizowane prasłowiańskie lub wschodniosłowiańskie święto przesilenia letniego[6]. Według Nikołaja Galkowskiego(inne języki) „Noc Kupały łączyła w sobie dwa elementy: pogański i chrześcijański”[32]. Według Hołobuckiego i Karadobrej jednym z argumentów przemawiających za starożytnością święta jest wytwarzanie ognia poprzez tarcie drewna[2]. Natomiast według Andrzeja Kempińskiego „Widoczna ambiwalencja (mężczyzna-kobieta, ogień-drewno, jasność-ciemność) zdaje się świadczyć o prastarej genezie święta łagodzącego sprzeczności dualnego społeczeństwa”[33]. Punkt widzenia na przedchrześcijańskie pochodzenie święta jest krytykowany przez historyka Władimira Pietruchina(inne języki)[34] i etnografa Aleksandra Strachowa(inne języki)[35].

Bóstwo Kupała

 Główny artykuł: Kupała (mitologia).

Od XVII w. pojawiają się źródła, według których święto jest poświęcone bóstwu Kupało, którego mieli czcić Słowianie. Współcześni badacze negują jednak istnienie takiego bóstwa.

Obrzędy i wierzenia

Iwan Kupała, kwiat paproci. (znaczek Ukrainy), 1997

W tym dniu zwyczajowo modlono się do św. Jana Chrzciciela przy bólach głowy i za dzieci[36].

Noc Kupały wypełniona jest rytuałami związanymi z wodą, ogniem i ziołami. Większość rytuałów Kupały odbywa się w nocy[37]. Kąpiel przed zachodem słońca uważano za obowiązkową: na północy Rosjanie częściej kąpali się w łaźniach, a na południu w rzekach i jeziorach. Bliżej zachodu słońca, na wysokim terenie lub w pobliżu rzek, rozpalano ogniska. Czasami ogień rozpalano w tradycyjny sposób – pocierając drewno o drewno. W niektórych miejscach na Białorusi[38] i Polesiu Wołyńskim ten archaiczny sposób rozpalania ognia na święto zachował się do początku XX wieku[39].

Według Wiery K. Sokołowej, wśród Słowian Wschodnich święto zostało zachowane w najbardziej „archaicznej” formie przez Białorusinów. Ukraińcy również zachowali główne archaiczne elementy, ale w XIX wieku zmienili ich znaczenie. Rosjanie albo zapomnieli o głównych elementach ceremonii Kupały, albo przenieśli je na inne święta (dzień Trójcy Świętej(inne języki), dzień świętego Piotra(inne języki))[15]. W centrum ogniska kupalnego Białorusini umieszczali słup, na którego szczycie mocowano koło. Czasami czaszkę konia, zwaną widʹma, umieszczano na kole i wrzucano do ognia, gdzie płonęła, po czym młodzież bawiła się, śpiewała i tańczyła wokół ognia[40]. Na Białorusi stare, niechciane rzeczy zbierano z podwórek na całej wsi i przewożono na miejsce wybrane na obchody (polana, wysoki brzeg rzeki), gdzie następnie je palono[41].

Obchody Nocy Kupały wspomina także Latopis Hustyński (XVII wiek):

Ten Kupała... jest obchodzony w wigilię Narodzenia Jana Chrzciciela... w następujący sposób: Wieczorem zbierają się proste dzieci obojga płci i robią korony z trujących ziół lub korzeni, a ci, którzy są nimi odziani, rozpalają ogień, a inni kładą zieloną gałąź i biorąc się za ręce wokół ognia, śpiewając pieśni... Potem skaczą przez ogień...[42]

Iwan I. Sokołow Nocz na Iwana Kupału (1856). Muzeum Sztuk Pięknych w Niżnym Tagilu

W Noc Kupały wybierano „narzeczonych” i przeprowadzono ceremonie zaślubin[43]: przeskakiwano przez ogień trzymając się za ręce[44], wymieniano się wiankami (symbol panieństwa[45]), szukano kwiatu paproci i kąpano się w porannej rosie. W tym dniu „zaorywano wiejskie drogi, aby «swaty prędzej przyszły», lub zaorywano bruzdę do domu chłopca, aby szybciej się zaręczył”[46][47].

W niektórych miejscach tradycji ukraińskiej i białoruskiej dopiero po Kupale przestano śpiewać wiośnianki(inne języki)[48]. Słowianie wschodni i zachodni mieli zakaz jedzenia wiśni przed tym dniem[49]. Wschodni Słowianie wierzyli, że kobiety nie powinny jeść jagód przed dniem św. Jana, w przeciwnym razie ich małe dzieci umrą[50].

Zwyczaj publicznego potępiania i ośmieszania w dniu Nocy Kupały (także w dzień św. Jerzego(inne języki) i dzień Trójcy Świętej(inne języki)) jest dobrze znany. Krytyka i potępienie są zwykle skierowane do mieszkańców własnej lub sąsiedniej wsi, którzy naruszyli normy społeczne i moralne w ciągu ostatniego roku. To społeczne potępienie można usłyszeć w ukraińskich i białoruskich pieśniach, które zawierają motywy kłótni między dziewczętami i chłopcami lub mieszkańcami sąsiednich wsi. Potępienie i wyśmiewanie są wyrażane publicznie i służą jako regulator stosunków społecznych[51].

Zgodnie z wierzeniami Hucułów, po Kupale przychodzą „jarzębinowe noce(inne języki)”, kiedy często występują grzmoty i błyskawice. Są to dni, kiedy gromowładne duchy chodzą, wysyłając błyskawice na ziemię. „A potem między ciemnym niebem a szczytami gór wyrosną drzewa ognia, łącząc niebo z ziemią. I tak będzie aż do dnia Eliasza, starożytnego Święta Grzmotów”, po którym, jak mówią, „grzmoty przestaną walić”[52].

Aleksander N. Wiesiełowski wskazywał na podobieństwa między słowiańskimi zwyczajami dnia św. Jana a greckimi zwyczajami święta Proroka Eliasza(inne języki) (Eliasza Gromowładnego)[53].

Rytualne potrawy

Poświęcenie pierwszych owoców dojrzewających w tym czasie mogło zbiegać się w czasie ze świętem Nocy Kupały[54].

W niektórych rosyjskich miejscowościach warzono „wotywną kaszę”: w dzień św. Juliany(inne języki) (22 czerwca) dziewczęta zbierały się na rozmowę i śpiewając ubijały jęczmień w moździerzu. Rano w dzień św. Agrypiny(inne języki) (23 czerwca) jęczmień był używany do gotowania „wotywnej kaszy”[55]. W ciągu dnia kasza ta była podawana biednym, a wieczorem, posypana masłem, była spożywana przez wszystkich[56].

Wśród Białorusinów smakołyki przynoszone z domów były spożywane zarówno w oddzielnych grupach, jak i podczas „imprez składkowych” i składały się one z twarogu (wareniki), sera, kaszy mącznej (kulagi(inne języki)), słodkiego ciasta (babka) z mielonymi nasionami konopi, cebuli, czosnku, kwasu chlebowego (chłodniki), jajek na smalcu[57][58]. Na Białorusi w XIX wieku podczas święta pito wódkę, a na Podlasiu i w Karpatach wino[57]. Pieśni zachowały wzmiankę o starożytnych napojach tej nocy:

Ciebie, Kupalnoczko, ugoszczę,
Zielonym winem poczęstuję,
Pszenicznym winem napoję,
I białym serem nakarmię[59].

Woda

Wróżby na wieńcach

Obowiązkowym zwyczajem tego dnia była masowa kąpiel. Wierzono, że w tym dniu wszystkie złe duchy wyjdą z rzek, więc można było bezpiecznie pływać aż do dnia Proroka Eliasza[60]. Woda świętojańska posiadała również życiodajne i magiczne właściwości[61].

W miejscach, gdzie nie wolno było kąpać się w rzekach (z powodu rusałek), ludzie kąpali się w „świętych źródłach”. Na Rosyjskiej Północy w przeddzień Nocy Kupały, w dniu św. Agrypiny[55], podgrzewano łaźnie, w których myto i parzono ludzi, parząc też zebrane w tym dniu zioła[62]. Woda czerpana ze źródeł w dniu św. Jana miała cudowne i magiczne moce[63].

W to święto, zgodnie z powszechnym znakiem, woda może „zaprzyjaźnić się” z ogniem. Symbolem tego połączenia było ognisko[64] rozpalane wzdłuż brzegów rzek. Wianki były często używane do wróżenia w Noc Kupały[65]: jeśli unosiły się na wodzie, oznaczało to szczęście i długie życie lub małżeństwo[66].

XVI-wieczny rosyjski skryba próbował wyjaśnić nazwę (Kupalnica) i uzdrawiającą moc dnia św. Jana, odwołując się do starotestamentowej legendy o Tobiaszu. Jak pisze, to właśnie tego dnia Tobiasz wykąpał się w Tygrysie, gdzie za radą archanioła Rafaela odkrył rybę, której wnętrzności wyleczyły jego ojca ze ślepoty[67].

Ognisko

 Osobny artykuł: Sobótka (ognisko).
Rytualne rozpalanie ognia przy pomocy świdra ogniowego
Ognisko kupalne
Para skacząca przez ognisko w Pirogowie na Ukrainie

Główną cechą nocy Kupały są ogniska oczyszczające[64]. Młodzieńcy zwozili ogromną ilość chrustu z całej wioski i ustawiali wysoką piramidę, ze słupem pośrodku, na którym umieszczano koło, beczkę ze smołą, czaszkę konia lub krowy (Polesie) itp. W opinii Tatjany Agapkinowej(inne języki) i Ludmiły N. Winogradowej(inne języki) symbol wysokiego słupa z przymocowanym do niego kołem ogólnie korelował z uniwersalnym obrazem drzewa świata[68].

Ogniska rozpalano późnym wieczorem i płonęły one najczęściej do rana. W różnych tradycjach istnieją dowody na wymóg rozpalania ogniska Kupały „żywym ogniem(inne języki)”, wytwarzanym przez tarcie[69]; w niektórych miejscach ogień był przenoszony do domu i rozpalany w palenisku. Wszystkie kobiety z wioski musiały podejść do ognia, ponieważ każda, która nie przyszła, była podejrzewana o czary[70]. Wokół ogniska prowadzono korowód, tańczono, śpiewano pieśni kupalne, przeskakiwano przez ognisko: kto skoczy z większym powodzeniem i wyżej, będzie szczęśliwszy[71]. Dziewczęta przeskakują nad ogniem, aby „oczyścić się i uchronić przed chorobami, zepsuciem, zaklęciami” oraz aby „rusałki nie atakowały i nie przychodziły w ciągu roku”[72]. Dziewczynę, która nie przeskoczyła przez ogień, nazywano czarownicą (Słowianie Wschodni, Polska); oblewano ją wodą i biczowano pokrzywami, ponieważ nie została „oczyszczona” przez ogień chrzcielny[73]. W guberni kijowskiej dziewczyna, która straciła dziewictwo przed zamążpójściem, nie mogła przeskoczyć przez ognisko podczas Nocy Kupały, ponieważ w ten sposób zbezcześciłaby je[74].

Na Ukrainie i Białorusi dziewczęta i chłopcy trzymali się za ręce i skakali przez ogień w parach. Uważano, że jeśli ich dłonie pozostaną razem podczas skoku, będzie to wyraźny znak ich przyszłego małżeństwa[75]; to samo, jeśli za nimi polecą iskry[76]. W guberni homelskiej chłopcy zwykli kołysać dziewczęta w ramionach nad ogniskiem Kupały, aby chronić je przed czarami[77]. Młodzież i dzieci skakały przez ogniska, organizowali hałaśliwe zabawy: biegali i grali w gorzełki(inne języki)[78].

Oprócz ognisk, w niektórych miejscach w Noc Kupały podpalano koła i beczki ze smołą, które następnie staczano z gór lub przenoszono na słupach, co jest wyraźnie związane z symboliką przesilenia[79].

Na Białorusi, u galicyjskich Polaków i karpackich Słowaków ognie chrzcielne nazywano Sobótkami[80] od zachodniosłowiańskiej soboty jako „dnia odpoczynku”[81].

Pieśni kupalne

Wielu folklorystów uważa, że treść pieśni kupalnych jest słabo związana z obrzędami i mitologicznym znaczeniem święta. Wielogatunkowe teksty pieśni obejmują wiele lirycznych pieśni o tematyce miłosnej i rodzinnej, żartobliwe przyśpiewki między chłopcami i dziewczętami, korowodowe pieśni taneczne i gry, ballady itp. Jako pieśni kupalne identyfikowane są przez konkretne melodie i określony okres kalendarzowy. W innych okresach nie było zwyczaju śpiewania takich pieśni[82].

Wianek

Wianek był obowiązkowym atrybutem zabaw[83]. Wykonywano go przed świętem z dzikich ziół i kwiatów. Obrzędowe użycie wieńca kupalnego wiąże się również z magicznym rozumieniem jego kształtu, który zbliża go do innych okrągłych i perforowanych przedmiotów (pierścień, obręcz, bochenek itp.). Zwyczaje dojenia lub sączenia mleka przez wieniec, sięgania i przeciągania czegoś przez wieniec, patrzenia, nalewania, picia, mycia przez niego opierają się na tych atrybutach wieńca[84].

Wierzono, że każda roślina nadawała wieńcowi szczególne właściwości, a sposób jego wykonania – skręcanie i wyplatanie – również dodawał mu symboliki. Wieńce często wykonywano z barwinka, bazylii, bodziszka, paproci, róż, jeżyn, gałęzi dębu i brzozy itp.[84]

Podczas święta wieniec najczęściej niszczono: wrzucano do wody, palono w ognisku, rzucano na drzewo lub dach domu, wynoszono na cmentarz itp. Czasami wieniec zachowywano i wykorzystywano do leczenia, ochrony pól przed gradobiciem i ogrodów warzywnych przed „robakami”[85].

Na Polesiu, o świcie dnia św. Jana, chłopki wybierały najładniejszą dziewczynę spośród siebie, rozbierały ją do naga i owijały od stóp do głów wiankami z kwiatów, po czym szły do lasu, gdzie „dziewko-kupało” (jak nazywano wybraną dziewczynę) rozdawała przygotowane wcześniej wianki swoim koleżankom. Zawiązywała sobie oczy, a dziewczyny chodziły wokół niej w wesołym tańcu. Wianek, który ktoś otrzymał, służył do przepowiadania przyszłego losu: świeży wianek oznaczał bogate i szczęśliwe małżeństwo, suchy wianek oznaczał biedę i nieszczęśliwe małżeństwo: „nie będzie miała szczęścia-doli, będzie żyła w niedoli”[86].

Drzewko kupalne

Na drzewko kupalne, w zależności od regionu, wybierano młodą brzozę, wierzbę, klon, świerk lub ścięty wierzchołek jabłoni[87]. Dziewczęta ozdabiały go wieńcami, polnymi kwiatami, owocami, wstążkami, a czasem świecami; następnie zabierały go poza wioskę, wbijały w ziemię na polanie i tańczyły, chodziły i śpiewały wokół niego[87]. Później chłopcy dołączali do zabawy, udając, że kradną choinkę lub ozdoby z niej, przewracają ją lub podpalają, a dziewczynki ją chroniły. Na koniec wszyscy razem mieli utopić choinkę w rzece lub spalić ją w ognisku[87].

Do rytuału nie można było ścinać drzewka, lecz po prostu ubrać wybrane drzewko, znajdujące się w dogodnym miejscu do korowodu. W obwodzie żytomierskim, w jednej ze wsi, wybrano do tego suchą sosnę, rosnącą poza wsią w pobliżu rzeki; nazywano ją hilcem(inne języki)[87]. Świętujący wrzucali spalony pień drzewka do wody, a następnie uciekali, aby „wiedźma (ich) nie dogoniła”[87].

Zioła lecznicze i magiczne

Isaak I. Lewitan, Paporotniki u wody, 1895
Iwan-da-marja – pszeniec gajowy

Charakterystycznym znakiem święta Nocy Kupały są liczne zwyczaje i legendy związane ze światem roślin[62]. Zieleń była używana jako uniwersalny amulet: wierzono, że chroni przed chorobami i epidemiami, złym okiem i zepsuciem; przed czarownikami i czarownicami, nieczystymi mocami, „chodzącymi” zmarłymi; przed naturalnymi błyskawicami, huraganem, ogniem; przed wężami i drapieżnymi zwierzętami, szkodnikami owadów, robakami. Jednocześnie kontakt ze świeżą zielenią był postrzegany jako magiczny środek zapewniający płodność i udaną hodowlę zwierząt gospodarskich, drobiu i upraw[88].

Wierzono, że tego dnia najlepiej zbierać zioła lecznicze, ponieważ rośliny otrzymują wielką moc od słońca i ziemi[89]. Niektóre zioła zbierano w nocy, inne po południu przed obiadem, a jeszcze inne przy porannej rosie[90]. Podczas zbierania ziół leczniczych odmawiano specjalną modlitwę (zamawianie)[90].

Zgodnie z białoruskimi wierzeniami, zioła kupalne są najbardziej lecznicze, jeśli są zbierane przez „starych i młodych”, tj. starców i dzieci – jako najbardziej czyste (nie prowadzące życia seksualnego, nie mające comiesięcznego oczyszczania itp.)[91].

Paproć[92] i tzw. kwiat Iwan-da-marja (np. pszeniec gajowy; dosł. Jan i Maria) były związane ze specjalnymi legendami kupalnymi. Nazwy tych roślin pojawiają się w pieśniach kupalnych[93].

Słowianie wierzyli, że tylko raz w roku, w dzień św. Jana, zakwita paproć. Ten mityczny kwiat, który nie istnieje w naturze, ma dawać tym, którzy go zerwą i zachowają przy sobie, cudowne moce. Zgodnie z wierzeniami, posiadacz kwiatu staje się jasnowidzem, może rozumieć język zwierząt, widzieć wszystkie skarby, bez względu na to, jak głęboko są w ziemi, i wchodzić do skarbców bez przeszkód, trzymając kwiat przy zamkach i ryglach (muszą się przed nim rozpadać), władać nieczystymi duchami, władać ziemią i wodą, stać się niewidzialnym i przybrać dowolną postać[94][95].

Jednym z głównych symboli Dnia Świętego Jana był kwiat Iwan-da-marja, który symbolizował magiczne połączenie ognia i wody. Pieśni kupalne łączą pochodzenie tego kwiatu z bliźniakami – bratem i siostrą – którzy wdali się w zakazany romans i z tego powodu zamienili się w kwiat[96]. Historia kazirodztwa bliźniaków znajduje liczne podobieństwa w mitologiach indoeuropejskich[97].

Z nazwą święta związane są nazwy niektórych roślin, np. czes. kupadlo „stokłosa”, „kanianka koniczynowa”, kupalnice „jaskier”, pol. kupalnik „Arnica”, ukr. dial. kupała „mniszek pospolity”, „podbiał”, ros. kupało „jaskier ostry”[19].

Ochrona przed złymi duchami

Wierzono, że w Noc Kupały wszystkie złe duchy budzą się do życia i szkodzą ludziom[98]; że należy wystrzegać się „złośliwości demonów – domowików, wodników, leszych, rusałek”[99].

Aby zapobiec „odbieraniu” mleka krowom przez czarownice, Rosjanie wbijali na pastwiskach poświęconą wierzbę, a na Ukrainie właściciel wbijał w podwórze osikowe paliki. W tym samym celu na Polesiu wieszano w bramie stajni pokrzywy, podarte męskie spodnie lub lustro. Na Białorusi za pomocą osikowych gałązek i kołków broniono nie tylko bydła, ale także upraw, „aby czarownice nie zabrały zarodników”. Aby odstraszyć złe duchy, zwyczajowo wbijano ostre i kłujące przedmioty w stoły, okna, drzwi itp. U Słowian wschodnich, gdy do domu wchodziła czarownica, w stół od dołu wbijano nóż, aby uniemożliwić jej opuszczenie domu. Słowianie południowi wierzyli, że wbicie noża lub gałęzi głogu w drzwi uchroni ich przed wampirami lub zmorami. W noc Kupały Słowianie wschodni wbijali kosy, widły, noże i gałęzie niektórych drzew w okna i drzwi domów i stodół, chroniąc swoją przestrzeń przed złymi duchami[100].

Uważano, że aby uchronić się przed atakiem czarownic, należy kłaść pokrzywy na progu i na parapetach okiennych[101]. Ukraińskie dziewczęta zbierały piołun, ponieważ wierzyły, że boją się go czarownice i rusałki[102].

Na Podolu w dzień św. Jana zbierano kwiaty konopi („kaszkę”) i rozsypywano je przed wejściami do domów i obór, aby zagrodzić czarownicom drogę[103]. Aby uniemożliwić czarownicom ich kradzież i wjechanie na Łysą Górę (żaden koń nie wróci stamtąd żywy), konie muszą zostać zamknięte[104]. Białorusini wierzyli, że podczas Nocy Kupały domowiki ujeżdżały konie i torturowały je[105].

Na Ukrainie i Białorusi magiczne moce przypisywano głowni z ogniska kupalnego. Na zachodnim Polesiu młodzi ludzie wyciągali żagwie z ognia, biegali z nimi jak z pochodniami, wymachiwali nimi nad głowami, a następnie rzucali je na pola, „by chroniły plony przed złymi mocami”[106].

Na Polesiu kobieta, która nie przyszła na ognisko, była nazywana przez młodzież czarownicą, przeklinana i dokuczano jej[107]. Aby zidentyfikować i unieszkodliwić czarownicę, drogę, po której zwykle przepędza się bydło, blokowano nicią, zaorywano pługiem lub broną, posypywano nasionami lub mrówkami i polewano wywarem z mrówek, wierząc, że krowa czarownicy nie będzie w stanie pokonać przeszkody[108].

Według słowiańskich wierzeń korzeń krwawnicy pospolitej wykopany w dzień św. Jana był w stanie odstraszyć czarowników i czarownice; mógł być używany do wypędzania demonów z opętanych i opętujących[109].

Gry młodzieżowe

Gry miały zazwyczaj motyw miłosno-małżeński[110]: gorzełki[78], zabawa w ganianego[110], korszun[110], cełowki[111]; gry w piłkę (miaczewucha[110], w baryszy[110] i in.).

Rytualne psoty

W noc Kupały, a także w jedną z nocy w okresie zimowych świąt Bożego Narodzenia, wśród wschodnich Słowian młodzież często dopuszczała się rytualnych psot i wybryków: kradli drewno opałowe, wozy, bramy i wciągali je na dachy, podpierali drzwi domów, zakrywali okna itp.[98] Wybryki w noc Kupały to południoworosyjska[78] i poleska tradycja[112].

Słońce

Znane jest wierzenie, że w wigilię św. Jana słońce o wschodzie mieni się różnymi kolorami lub odbija się, błyska, zatrzymuje itp. Najczęściej mówi się o tym zjawisku: słońce gra lub skacze; w niektórych tradycjach również kąpie się, skacze, tańczy, chodzi, drży, jest wesołe, wiruje, kłania się, zmienia się, kwitnie, upiększa (Rosja); słońce dostaje wieńca(inne języki) (Polesie)[113][114].

W niektórych częściach Bułgarii wierzy się, że o świcie w dniu św. Jana na niebie pojawiają się trzy słońca, z których tylko środkowe jest „nasze”, a pozostałe są jego braćmi – świecą o innych porach i nad innymi krainami[114].

Serbowie nazywali Jana Chrzciciela Sweti Jowan Igritel, ponieważ wierzyli, że w tym dniu słońce zatrzymuje się trzy razy na niebie lub gra[115]. Wyjaśnili zachowanie słońca w dniu Jana, odnosząc się do wersetów Ewangelii odnoszących się do narodzin Jana Chrzciciela: „Gdy Elżbieta usłyszała pozdrowienie Maryi, poruszyło się dzieciątko w jej łonie, a Duch Święty napełnił Elżbietę” (Łk 1,14 w przekładach Biblii.)[35].

Kościół o obrzędach ludowych

W średniowiecznej Rosji rytuały i zabawy tego dnia były uważane za demoniczne i zostały zakazane przez władze kościelne[1]. Tak więc w przesłaniu igumena Monasteru Przemienienia Pańskiego Eleazara Pskowskiego Pamfiła(inne języki) (1505) do gubernatora generalnego i władz pskowskich potępiono „pogańskie” zabawy mieszkańców Pskowa w noc Narodzenia Jana Chrzciciela:

W tę świętą noc o mało nie całe miasto wpada w zamęt, i po wsiach zaczynają szaleć na bębnach, piszczałkach i na stronowych instrumentach, we wszelkich nieprzystojnych igrzyskach szatańskich, w klaskaniu i pląsaniu; kobiety i dziewczęta potrząsają głowami, z ust ich wydobywa się obmierzły krzyk, wszelkie wstrętne diabelskie pieśni, wiercą zadem, nogi skaczą i przytupują; tu jest wielki upadek mężczyzn i chłopców, tu jest ich rozpustne przyglądanie się, jak się miotają kobiety i dziewczęta, tu także dla zamężnych kobiet pohańbienie, a dla dziewcząt utrata dziewictwa[116].

W Stogławie(inne języki) (zbiór decyzji Sobóru Stu Rozdziałów z 1551 r.) również potępia się hulanki podczas uroczystości Nocy Kupały, które wywodzą się z pogaństwa „helleńskiego”:

Ponadto wiele dzieci prawosławnych chrześcijan, z powodu zwykłej ignorancji, angażuje się w helleńskie praktyki diabelskie, różne gry i klaskanie w ręce w miastach i na wsiach przeciwko obchodom Narodzenia Wielkiego Jana Chrzciciela; a w noc tego samego święta i przez cały dzień aż do nocy mężczyźni, kobiety i dzieci w domach i rozsianych po ulicach robią zamieszanie w wodzie wszelkiego rodzaju zabawami i hulankami oraz szatańskim śpiewem i tańcem i gęślami oraz w wielu innych niestosownych manierach i sposobach, a nawet w stanie pijaństwa.

Jednak pomimo jednoznacznego potępienia tradycji Kupały, mieszkańcy wsi trzymali się ich mocno. Jeszcze w XVIII wieku Nikodem (Kononow) pisał[117]:

Ludzie od dawna są przyzwyczajeni do tych [kupalnych] zwyczajów i nieprędko je porzucą, a gorliwi kapłani muszą znosić obelgi. Na przykład olszański(inne języki) kapłan Potap został prawie pobity przez setnika za tę gorliwość. Zaklęcia, zamówienia, skręcanie kłosów(inne języki), wróżenie z suszonej ropuchy, czytanie magicznych zeszytów z zaklęciami nawet przez żołnierzy, wróżenie z koszuli ciążowej, ohydne jedzenie – wszystko to było w szerokim obiegu wśród mieszkańców eparchii Biełgorodzkiej(inne języki).

Współcześni przedstawiciele Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego nadal sprzeciwiają się niektórym zwyczajom związanym z tym świętem. Jednocześnie, odpowiadając na pytanie dotyczące „przeplatania się” świąt chrześcijańskich i pogańskich, hieromnich Jow (Gumierow) wyraził opinię[118]:

Odwieczne utrzymywanie się wśród ludu niektórych zwyczajów dnia kupalskiego nie świadczy o podwójnej wierze, ale raczej o niekompletności wiary. W końcu ilu ludzi, którzy nigdy nie uczestniczyli w tych pogańskich rozrywkach, ma skłonność do przesądów i mitologicznych idei. Gruntem do tego jest nasza upadła natura, zniszczona przez grzech.

W 2013 roku, na wniosek RKP, obchody Nocy Kupały i Dzień Neptuna zostały zakazane w okręgu rossoszańskim w obwodzie woroneskim[119][120].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j Winogradowa i Tołstojowa 1999 ↓, s. 363.
  2. ↑ a b c d e f Hołobucki i Karadobry 2009 ↓, s. 499.
  3. ↑ Gieysztor 2006 ↓, s. 243.
  4. ↑ a b Gąssowski 1988 ↓, s. 203.
  5. ↑ Brückner 1985 ↓, s. 206–207.
  6. ↑ a b Strzelczyk 1998 ↓, s. 103.
  7. ↑ Gieysztor 2006 ↓, s. 244.
  8. ↑ Gąssowski 1988 ↓.
  9. ↑ Henryk Paszkiewicz. Polska i jej dorobek dziejowy w ciągu tysiąca lat istnienia: Zarys. cz. 1. Ziemia i człowiek. cz. 2. Historia
  10. ↑ a b c Sriezniewski. кꙋпалиꙗ 1893 ↓, s. 1368.
  11. ↑ a b c Sriezniewski. кꙋпалꙑ 1893 ↓, s. 1369.
  12. ↑ Afanasjew 1994 ↓, s. 713.
  13. ↑ a b c d e f Sławski 1969 ↓, s. 375.
  14. ↑ Zabylin 1880 ↓, s. 71.
  15. ↑ a b Sokołowa 1979 ↓, s. 230.
  16. ↑ Tołstojowa 2005 ↓, s. 112.
  17. ↑ Brückner 1985 ↓, s. 59.
  18. ↑ Strzelczyk 1998 ↓, s. 103–104.
  19. ↑ a b c Sławski 1969 ↓, s. 376.
  20. ↑ Ипатьевская летопись.
  21. ↑ Sriezniewski. кꙋпало 1893 ↓, s. 1369.
  22. ↑ Miedyncewa 1978 ↓, s. 79.
  23. ↑ Sokołowa 1979 ↓, s. 252.
  24. ↑ Vasmer 1986 ↓, s. 419.
  25. ↑ a b c d e ESSJa. kǫpati 1985 ↓, s. 60.
  26. ↑ Boryś 2005 ↓, s. 226.
  27. ↑ a b Melnyczuk 1989 ↓, s. 145.
  28. ↑ ESSJa. kǫpadlo 1985 ↓, s. 58.
  29. ↑ Ulewicz 1948 ↓, s. 74.
  30. ↑ a b Agapkina. Дмитрия св. день 1999 ↓, s. 93.
  31. ↑ RTK 1998 ↓, s. 77.
  32. ↑ Galkowski 1916 ↓, s. 40.
  33. ↑ Kempiński 1993 ↓, s. 242.
  34. ↑ Pietruchin 2011 ↓, s. 201–202.
  35. ↑ a b Strachow 2003 ↓, s. 28.
  36. ↑ Kotowicz i Kruk 2010 ↓, s. 196.
  37. ↑ Купальская ночь, Rosyjskie Muzeum Etnograficzne(inne języki) [zarchiwizowane z adresu 2014-07-14] (ros.).
  38. ↑ Biessonow 1871 ↓, s. 62.
  39. ↑ Sokołowa 1979 ↓, s. 234.
  40. ↑ Tołstojowa 2005 ↓, s. 406.
  41. ↑ Wasilewicz 1992 ↓, s. 576.
  42. ↑ Galkowski 1913 ↓, s. 297.
  43. ↑ Biegeleisen 1928 ↓, s. 85.
  44. ↑ Tierieszczenko 1848 ↓, s. 58.
  45. ↑ Szarafadina 2010 ↓, s. 165.
  46. ↑ Szangina i Niekryłowa 2015 ↓.
  47. ↑ Szangina 2004 ↓, s. 143.
  48. ↑ Agapkina 1995 ↓, s. 352.
  49. ↑ Agapkina 2002 ↓, s. 316.
  50. ↑ Niekryłowa 2007 ↓, s. 323.
  51. ↑ Agapkina 1995 ↓, s. 349–350.
  52. ↑ Berdnyk 2006 ↓, s. 315.
  53. ↑ Wiesiełowski 2009 ↓, s. 205.
  54. ↑ Buszkiewicz 1999 ↓, s. 210.
  55. ↑ a b Korinfski 1901 ↓, s. 313.
  56. ↑ Tierieszczenko 1848 ↓, s. 72.
  57. ↑ a b Biessonow 1871 ↓, s. 63.
  58. ↑ Lis 1989 ↓, s. 281.
  59. ↑ Biessonow 1871 ↓, s. 30.
  60. ↑ Titowiec, Fursowa i Tiapkowa 2014 ↓, s. 217.
  61. ↑ Winogradowa. Вода 1999 ↓, s. 387.
  62. ↑ a b Ивановские травы, Rosyjskie Muzeum Etnograficzne(inne języki) [zarchiwizowane z adresu 2014-09-20] (ros.).
  63. ↑ Winogradowa. Вода 1999 ↓, s. 386.
  64. ↑ a b Купальский костёр, Rosyjskie Muzeum Etnograficzne(inne języki) [zarchiwizowane z adresu 2014-09-20] (ros.).
  65. ↑ Winogradowa 1981 ↓, s. 25.
  66. ↑ Baranowa i in. 2001 ↓, s. 207.
  67. ↑ Sokołow 1890 ↓, s. 137–138.
  68. ↑ Agapkina i Winogradowa 1999 ↓, s. 534.
  69. ↑ SBE 1896 ↓, s. 37–38.
  70. ↑ Winogradowa i Tołstojowa 1999 ↓, s. 366.
  71. ↑ Niekryłowa 1991 ↓, s. 252.
  72. ↑ Sokołowa 1979 ↓, s. 239.
  73. ↑ Winogradowa i Tołstojowa 1990 ↓, s. 115.
  74. ↑ Kabakowa 1999 ↓, s. 35.
  75. ↑ Tierieszczenko 1848 ↓, s. 83.
  76. ↑ Czubinski 1872 ↓, s. 196.
  77. ↑ Agapkina, Качели 1999 ↓, s. 483.
  78. ↑ a b c Niekryłowa 1991 ↓, s. 253.
  79. ↑ Madlewska, Eriaszwili i Pawłowski 2007 ↓, s. 136.
  80. ↑ SBE 1900 ↓, s. 649–650.
  81. ↑ Michael Falk. On the Name of the Weekly Day of Rest. 2009. P. 363.
  82. ↑ Winogradowa 2004 ↓, s. 48.
  83. ↑ Kotowicz i Kruk 2010 ↓, s. 193.
  84. ↑ a b Winogradowa i Tołstojowa. Венок 1995 ↓, s. 314.
  85. ↑ Winogradowa i Tołstojowa. Венок 1995 ↓, s. 315.
  86. ↑ Korinfski 1901 ↓, s. 314.
  87. ↑ a b c d e Winogradowa 1999 ↓, s. 82.
  88. ↑ Winogradowa i Usaczowa 1999 ↓, s. 309.
  89. ↑ Kotowicz i Kruk 2010 ↓, s. 197.
  90. ↑ a b Kuskow 1994 ↓, s. 295.
  91. ↑ Kabakowa 1995 ↓, s. 406.
  92. ↑ Папоротник, Rosyjskie Muzeum Etnograficzne(inne języki) [zarchiwizowane z adresu 2011-07-06] (ros.).
  93. ↑ Sokołowa 1979 ↓, s. 248.
  94. ↑ Sacharow 1885 ↓, s. 92.
  95. ↑ Tierieszczenko 1848 ↓, s. 88.
  96. ↑ Иван Купала, Rosyjskie Muzeum Etnograficzne(inne języki) [zarchiwizowane z adresu 2014-07-14] (ros.).
  97. ↑ Iwanow i Toporow 1974 ↓, s. 224 и след.
  98. ↑ a b Madlewska 2005 ↓, s. 736.
  99. ↑ Niekryłowa 2007 ↓, s. 325.
  100. ↑ Agapkina i Lewkijewska 1995 ↓, s. 458.
  101. ↑ Zabylin 1880 ↓, s. 77.
  102. ↑ Sokołowa 1979 ↓, s. 231.
  103. ↑ Usaczowa. Конопля 1999 ↓, s. 587.
  104. ↑ Gruszko i Miedwiediew 1996 ↓, s. 182.
  105. ↑ Lewkijewska. Домовой 1999 ↓, s. 122.
  106. ↑ Winogradowa i Tołstojowa. Головня 1995 ↓, s. 509.
  107. ↑ Winogradowa i Lewkijewska 2010 ↓, s. 251.
  108. ↑ Lewkijewska. Дорога 1999 ↓, s. 127.
  109. ↑ Usaczowa. Корень 1999 ↓, s. 597.
  110. ↑ a b c d e Morozow 2004 ↓, s. 382.
  111. ↑ Morozow i Slepcowa 2004 ↓, s. 366.
  112. ↑ Tołstoj 1986 ↓, s. 12.
  113. ↑ Tołstoj 1995 ↓, s. 311.
  114. ↑ a b Tołstojowa 1999 ↓, s. 376.
  115. ↑ Petrowić 1970 ↓, s. 158.
  116. ↑ Szyjewski 2003 ↓, s. 146–147.
  117. ↑ Kononow 1915 ↓, s. 23.
  118. ↑ Вопросы священнику / Культурологические // Портал Православие.Ru.
  119. ↑ В Воронежской области по требованию верующих запретили праздник Нептуна. Грани.Ру. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-10)]. (ros.).
  120. ↑ В Воронежской области в этом году запретили отмечать День Нептуна и Ивана Купалу. Echo Moskwy. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-10)]. (ros.).

Bibliografia

Słowiańskie starożytności
  • Весна. W: Tatjana A. Agapkina: Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Nikita Tołstoj (red.). T. 1: А (Август) – Г (Гусь). Moskwa: Международные отношения, 1995, s. 348–352. ISBN 5-7133-0704-2.
  • Втыкать. W: Tatjana A. Agapkina, Jelena J. Lewkijewska: Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Nikita Tołstoj (red.). T. 1: А (Август) – Г (Гусь). Moskwa: Международные отношения, 1995, s. 458–459. ISBN 5-7133-0704-2.
  • Дмитрия св. день. W: Tatjana A. Agapkina: Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Nikita Tołstoj (red.). T. 2: Д (Давать) – К (Крошки). Moskwa: Международные отношения, 1999, s. 93–94. ISBN 5-7133-0982-7.
  • Качели. W: Tatjana A. Agapkina: Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Nikita Tołstoj (red.). T. 2: Д (Давать) – К (Крошки). Moskwa: Международные отношения, 1999, s. 480–483. ISBN 5-7133-0982-7.
  • Колесо. W: Tatjana A. Agapkina, Ludmiła N. Winogradowa: Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Nikita Tołstoj (red.). T. 2: Д (Давать) – К (Крошки). Moskwa: Международные отношения, 1999, s. 534–536. ISBN 5-7133-0982-7.
  • Инцест. W: Tatjana A. Agapkina: Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Nikita Tołstoj (red.). T. 3: К (Круг) – П (Перепёлка). Moskwa: Международные отношения, 2004, s. 418–420. ISBN 5-7133-1207-0.
  • Жертва. W: Swietłana P. Buszkiewicz: Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Nikita Tołstoj (red.). T. 2: Д (Давать) – К (Крошки). Moskwa: Международные отношения, 1999, s. 208–215. ISBN 5-7133-0982-7.
  • Головня. W: Ludmiła N. Winogradowa, Swietłana M. Tołstojowa: Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Nikita Tołstoj (red.). T. 1: А (Август) – Г (Гусь). Moskwa: Международные отношения, 1995, s. 508–510. ISBN 5-7133-0704-2.
  • Венок. W: Ludmiła N. Winogradowa, Swietłana M. Tołstojowa: Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Nikita Tołstoj (red.). T. 1: А (Август) – Г (Гусь). Moskwa: Международные отношения, 1995, s. 314–318. ISBN 5-7133-0704-2.
  • Зелень. W: Ludmiła N. Winogradowa, Walerija W. Usaczowa: Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Nikita Tołstoj (red.). T. 2: Д (Давать) – К (Крошки). Moskwa: Международные отношения, 1999, s. 308–312. ISBN 5-7133-0982-7.}
  • Вода. W: Ludmiła N. Winogradowa: Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Nikita Tołstoj (red.). T. 2: Д (Давать) – К (Крошки). Moskwa: Международные отношения, 1999, s. 386–390. ISBN 5-7133-0982-7.
  • Деревце купальское. W: Ludmiła N. Winogradowa: Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Nikita Tołstoj (red.). T. 2: Д (Давать) – К (Крошки). Moskwa: Международные отношения, 1999, s. 82–83. ISBN 5-7133-0982-7.
  • Иван Купала. W: Ludmiła N. Winogradowa, Swietłana M. Tołstojowa: Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Nikita Tołstoj (red.). T. 2: Д (Давать) – К (Крошки). Moskwa: Международные отношения, 1999, s. 363–368. ISBN 5-7133-0982-7.
  • Купальские песни. W: Ludmiła N. Winogradowa: Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Nikita Tołstoj (red.). T. 3: К (Круг) – П (Перепёлка). Moskwa: Международные отношения, 2004, s. 47–49. ISBN 5-7133-1207-0.
  • Возраст. W: Galina I. Kabakowa: Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Nikita Tołstoj (red.). T. 1: А (Август) – Г (Гусь). Moskwa: Международные отношения, 1995, s. 405–407. ISBN 5-7133-0704-2.
  • Девственность. W: Galina I. Kabakowa: Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Nikita Tołstoj (red.). T. 2: Д (Давать) – К (Крошки). Moskwa: Международные отношения, 1999, s. 35–36. ISBN 5-7133-0982-7.
  • Жук. W: Aleksandr W. Gura: Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Nikita Tołstoj (red.). T. 2: Д (Давать) – К (Крошки). Moskwa: Международные отношения, 1999, s. 225–227. ISBN 5-7133-0982-7.
  • Домовой. W: Jelena J. Lewkijewska: Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Nikita Tołstoj (red.). T. 2: Д (Давать) – К (Крошки). Moskwa: Международные отношения, 1999, s. 120–124. ISBN 5-7133-0982-7.
  • Дорога. W: Jelena J. Lewkijewska: Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Nikita Tołstoj (red.). T. 2: Д (Давать) – К (Крошки). Moskwa: Международные отношения, 1999, s. 124–129. ISBN 5-7133-0982-7.
  • Игра солнца. W: Swietłana M. Tołstojowa: Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Nikita Tołstoj (red.). T. 2: Д (Давать) – К (Крошки). Moskwa: Международные отношения, 1999, s. 376–377. ISBN 5-7133-0982-7.
  • Конопля. W: Walerija W. Usaczowa: Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Nikita Tołstoj (red.). T. 2: Д (Давать) – К (Крошки). Moskwa: Международные отношения, 1999, s. 583–588. ISBN 5-7133-0982-7.
  • Корень. W: Walerija W. Usaczowa: Славянские древности: Этнолингвистический словарь. Nikita Tołstoj (red.). T. 2: Д (Давать) – К (Крошки). Moskwa: Международные отношения, 1999, s. 595–598. ISBN 5-7133-0982-7.
  • Jerzy Gąssowski: kupała. W: Mały słownik kultury dawnych Słowian. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1988, s. 203.
Słowniki
  • *kǫpati (sę). W: Этимологический словарь славянских языков. Oleg Trubaczow (red.). T. 12: (*koulъkъ – *kroma/*kromъ). Moskwa: Nauka, 1985, s. 58–61.
  • *kǫpadlo. W: Этимологический словарь славянских языков. Oleg Trubaczow (red.). T. 12: (*koulъkъ – *kroma/*kromъ). Moskwa: Nauka, 1985, s. 58.
  • Купа́ла. W: Max Vasmer: Этимологический словарь русского языка. Oleg Trubaczow (tłum.). Wyd. 2. T. 2. Moskwa: Progress, 1986, s. 419. (ros.).
  • kąpać. W: Wiesław Boryś: Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005, s. 226. ISBN 978-83-08-04191-8.
  • Купа́ло. W: Етимологічний словник української мови. Ołeksandr S. Melnyczuk (red.). T. 3: (Кора – М). Kijów: Наукова Думка, 1989, s. 145. ISBN 5-12-001263-9. (ukr.).
  • Купать: Купала. W: Władimir I. Dal: Толковый словарь живого великорусского языка. Wyd. 2. T. 2. Petersburg: Типография М. О. Вольфа, 1881, s. 223. ISBN 978-5-88204-047-4.
  • кꙋпалиꙗ. W: Izmaił I. Sriezniewski: Матеріалы для Словаря древне-русскаго языка по письменнымъ памятникамъ. T. 1: (А – К). Petersburg: Wydział Języka i Literatury Rosyjskiej Cesarskiej Akademii Nauk, 1893, s. 1368.
  • кꙋпало. W: Izmaił I. Sriezniewski: Матеріалы для Словаря древне-русскаго языка по письменнымъ памятникамъ. T. 1: (А – К). Petersburg: Wydział Języka i Literatury Rosyjskiej Cesarskiej Akademii Nauk, 1893, s. 1369.
  • кꙋпалꙑ. W: Izmaił I. Sriezniewski: Матеріалы для Словаря древне-русскаго языка по письменнымъ памятникамъ. T. 1: (А – К). Petersburg: Wydział Języka i Literatury Rosyjskiej Cesarskiej Akademii Nauk, 1893, s. 1369.
  • kupała. W: Franciszek Sławski: Słownik etymologiczny języka polskiego. T. 3: Kotar – Kysz. Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, 1969.
Polskie obrzędy i zwyczaje ludowe
Wiosna
Lato
Jesień
Zima
Okolicznościowe
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Noc_Kupały&oldid=73780949”