Aleja 3 Maja w Warszawie
| Solec | |||||||||||||||||||||||||||||||
 Nieparzysta (południowa) strona alei 3 Maja. | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Długość |
660 m | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Warszawy  | |||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||||||||||||||||||||||||||||
 52°14′04,0″N 21°02′03,0″E/52,234444 21,034167
| |||||||||||||||||||||||||||||||
Aleja 3 Maja w Warszawie – jedna z ulic warszawskiego Powiśla. Biegnie po obu stronach wiaduktu mostu Poniatowskiego od Wisłostrady do podnóża skarpy warszawskiej.
Historia
Droga od Solca do Nowego Światu została przeprowadzona w latach 1823–1824. Droga prowadziła w wykopie – wśród 4 rzędów drzew – do portu nad Wisłą, wielu nadbrzeżnych składów drzewnych i dzielnicy przemysłowej południowego Powiśla. Nowa ulica została nazwana Nową Drogą Jerozolimską. Nieoficjalnie zwana była Drogą Steinkellera od nazwiska właściciela młyna parowego Towarzystwa Wyrobów Zbożowych, który zbudowano tu w latach 1826–1827, i innych zakładów przemysłowych powstałych wzdłuż południowej strony drogi. Około 1838 roku ulica została przedłużona o ok. 170 m od Solca do nabrzeża[1].
W 1845 roku ulica została przecięta torami kolejki łączącej fabrykę wagonów z portem. Zakłady przemysłowe przy Nowej Drodze zostały przejęte w połowie XIX w. przez Bank Polski, a następnie przez znanego bankiera warszawskiego Jana Gotliba Blocha, który przekształcił je w koszary. Około 1900 roku na odcinku dzisiejszej alei 3 Maja przeprowadzono poważne prace wodociągowe. Nad ulicą w latach 1904–1913 wybudowano 700-metrowy wiadukt mostu Poniatowskiego, zasypując jednocześnie wcześniejszy wykop[1].
W dniu 3 maja 1916 roku, w 125 rocznicę uchwalenia Konstytucji, władze Warszawy podjęły decyzję, że przedłużenie Alej Jerozolimskich na odcinku od Nowego Światu do mostu Poniatowskiego będzie nosić nazwę Aleja 3 Maja. Ta nazwa obejmowała zarówno wiadukt prowadzący na most, jak i jezdnie biegnące wzdłuż niego, przy których w okresie międzywojennym wybudowano kilka domów spółdzielczych.
W okresie okupacji niemieckiej nazwa ulicy została zmieniona na Bahnhofstrasse (ulica Dworcowa)[2].
W 1946 roku wzdłuż ulicy ułożono tory tramwajowe oraz wybudowano pod wiaduktem mostu Poniatowskiego tymczasową zajezdnię tramwajową „Solec”. Zajezdnia, oddana do użytku 22 lipca 1946 roku, istniała do 1960 roku[3]. Przy zajezdni powstał unikalny w Warszawie kraniec w formie trójkąta torowego[4].
Około 1950 roku zasięg nazwy alei 3 Maja ograniczono jedynie do części ulicy biegnącej wzdłuż wiaduktu mostu Poniatowskiego, od wybrzeża do dawnego śladu ulicy Smolnej[1].
W latach 90. zamknięto wjazd od strony Wisłostrady. W wyniku remontu nawierzchni w 2005 roku przedwojenny bruk zastąpiono asfaltem, a jedynie przed kamienicą nr 5 zachowano fragment historycznego bruku z torem tramwajowym[3].
Zabudowa
Dom przy alei 3 Maja 2
Kamienica wzniesiona w latach 1923–1931 według projektu Wincentego Oczykowskiego przez Spółdzielnię Budowlano-Mieszkaniową „Domy Spółdzielcze” posiada starannie utrzymane, zachowane lub odtworzone elementy oryginalnego wystroju, w tym windy.
Zarówno w okresie przedwojennym, jak i po wojnie, w domu tym mieszkało wiele osób znanych z działalności publicznej, w tym Stanisław Dubois, Maria Wittek i Zbigniew Religa.
Dom przy alei 3 Maja 5
Kamienica powstała w 1931 roku dla Spółdzielni Mieszkaniowej „3-ego Maja”. Zaprojektował ją w duchu funkcjonalizmu znany warszawski architekt Wacław Weker, który był członkiem spółdzielni. Do dziś zachowała wiele elementów pierwotnego wystroju: schody z lastriko, metalową balustradę z drewnianym uchwytem przy schodach, sprawną windę z kryształowymi lustrami i ławeczką obitą skórą oraz elementy zabytkowej stolarki, np. drzwi do niektórych mieszkań. Oryginalny projekt budynku do dziś przechowywany jest w archiwum spółdzielni.
Podczas okupacji elegancki budynek został zasiedlony przez lokatorów niemieckich. W czasie powstania warszawskiego w jedną z klatek trafiła bomba, jednak pozostałe dwie zachowały się w dobrym stanie, umożliwiając powrót mieszkańców[5].
W budynku tym w latach 1934–1944 mieszkała Mieczysława Ćwiklińska[5].
W lipcu 2011 dom został wpisany do rejestru zabytków[6].
Inne obiekty
Przy alei 3 Maja znajdują się m.in.:
- al. 3 Maja 5a, 7b, 12 – budynki Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej „Powiśle”[7]
- al. 3 Maja 7 – kamienica z 1932 roku projektu J. Steinberga[8]
- na odcinku między ulicami Solec i Kruczkowskiego, między jezdniami alei, pod wiaduktem mostu Poniatowskiego - Centrum Handlowe „Arkada” (adres: ul. Solec 81b)[9]
- na rogu ulicy Kruczkowskiego – Nordic Park, budynek biurowy z 2000 roku o powierzchni przekraczającej 18 tysięcy m² (adres: Kruczkowskiego 8)[10]
- na rogu ulicy Kruczkowskiego w pobliżu Skarpy warszawskiej – przystanek kolei średnicowej Warszawa Powiśle zbudowany w 1962 roku (adres: Kruczkowskiego 3b)
Miejsca pamięci
Na filarze wiaduktu mostu Poniatowskiego przy Wybrzeżu Kościuszkowskim znajduje się jedna z tablic pamiątkowych Tchorka, poświęcona ofiarom niemieckiej zbrodni z okresu powstania warszawskiego.
Komunikacja miejska
Aleją 3 Maja nie kursują obecnie żadne linie komunikacji miejskiej. Do 1960 roku kończyły tu trasę tramwaje linii 9, dojeżdżające z placu Trzech Krzyży ulicami Książecą, Ludną i Solec[11].
W kulturze
Aleja 3 Maja sceną akcji polskich filmów i seriali. Kręcono tu m. in. sceny do:
- kryminałów telewizyjnych Kobra
- serialu Ekstradycja 3 (mieszkanie Beaty przy al. 3 Maja 7/51, pod którym na Halskiego czatował Sumar; odcinki 7. i 8.)
- komedii Co mi zrobisz jak mnie złapiesz Stanisława Barei z 1978 roku
- filmu Zamach stanu
- filmu Żołnierze wolności (sceny z powstania warszawskiego)
- filmu ...Gdziekolwiek jesteś panie prezydencie...,
- filmu Haracz szarego dnia (scena egzekucji)
- filmu Bogowie z 2014 roku
Galeria
-
Fragment południowej jezdni alei 3 Maja z pozostawionym fragmentem bruku i torem tramwajowym
-
Kamienica pod nr 2 od strony południowo-zachodniej
-
Po lewej stronie: południowa pierzeja alei 3 Maja: budynki nr 7 i 5 między ulicami Kruczkowskiego i Solec
Przypisy
- ↑ a b c Aleja 3 Maja [online], Dzielnica Śródmieście m. st. Warszawy [dostęp 2016-10-23].
- ↑ Andrzej Krzysztof Kunert: Pamięć II wojny światowej w nazewnictwie ulic Warszawy. W: Śladami nazw miejskich Warszawy. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2012, s. 66. ISBN 978-83-62189-21-2.
- ↑ a b Kamienica Spółdzielni Mieszkaniowej "3-ego Maja" [online], Warszawa1939.pl [dostęp 2016-10-28] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
- ↑ Warszawskie tramwaje elektryczne 1908–1998. T. II. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1998, s. 302. ISBN 83-907574-00.
- ↑ a b Kamienica z Powiśla wpisana do rejestru zabytków [online], Interia.pl Fakty [dostęp 2016-10-28].
- ↑ Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków - stan na 31 grudnia 2017 r. Woj. mazowieckie (Warszawa). [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 36. [dostęp 2018-02-05].
- ↑ O zasobach. [w:] Spółdzielnia Budowlano-Mieszkaniowa Powiśle [on-line]. sbmpowisle.pl. [dostęp 2019-05-30].
- ↑ al. 3-ego Maja 7 [online], Warszawa1939.pl [dostęp 2016-10-28] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-16].
- ↑ Centrum Arkada [online] [dostęp 2016-10-28].
- ↑ Nordic Park [online], OfficeMAP [dostęp 2016-10-28].
- ↑ Linia tramwajowa 9 [online], Trasbus [dostęp 2017-12-27].