Analogia

Analogia (gr. ἀναλογία – odpowiedniość, podobieństwo) – orzekanie o pewnych cechach omawianego przedmiotu (rzeczy, osoby, pojęcia itp.) na zasadzie jego podobieństwa do innego przedmiotu (dla którego odpowiednie cechy są określone i znane) lub równoległości występujących pomiędzy nimi innych cech. Pojęcie analogii jest szeroko stosowane w filozofii, prawie, teologii, polityce, matematyce, biologii (np. narządy analogiczne), statystyce itd.

Rozumowaniu per analogiam przypisuje się w głównie funkcję heurystyczną, to znaczy uważa się je za środek do wynajdowania nowych pomysłów i rozwiązań, tzw. w nauce hipotez naukowych. Odmawia mu się natomiast często funkcji dowodowej. W niektórych jednak dziedzinach – jak filozofia czy nauki prawne – ten rodzaj rozumowania służy nie tylko do stawiania wstępnych wniosków, ale jest zarazem pełnowartościowym sposobem na ich udowodnienie.

Niektórzy uważają, że metoda wnioskowania w drodze analogii jest czymś wpisanym w umysł człowieka i ten posługuje się nim na co dzień, często sobie tego nawet nie uświadamiając. Tak porównywanie różnych spraw celem podjęcia decyzji życiowych, wydania wyroku sądowego czy oszacowania wartości nieruchomości są tradycyjną domeną analogii. Bardziej kontrowersyjnym zastosowaniem analogii są tezy dotyczące sposobów w jaki ludzie dokonują percepcji. Mianowicie można założyć iż posługiwanie się ogólnymi pojęciami języka zawsze wymagać będzie porównania obiektów (desygnatów), jakie spotykamy w rzeczywistości z jakimś idealnym wyobrażeniem odpowiadającym danemu pojęciu.

Zastosowanie

W języku

• Pod postacią metafory analogia pozwala przekazywać myśli z zaowalowany sposób
• W literaturze i poezji sięga się do analogi w celu rozśmieszenia innych. Humorystyczny walor analogi da się dostrzec zwłaszcza w komikach i występach komików.
• Analogia pomaga w robieniu językowych generalizacji i kategoryzacji.
• Analogia może przysłużyć się do powstania pojęć i terminów obecnych w języku (podobieństwo, jakie zachodzi między osobami, zwierzętami, rzeczami, zachowaniami i zdarzaniami może doprowadzić do potrzeby jednakowego ich rozumienia pod jakimś wspólnym terminem/pojęciem).

W konceptualizacji

• Analogie tkwiące w poszczególnych powiedzeniach i zwrotach językowych (jak np. czas to pieniądz) mogą pomóc zrozumieć sposób, w jaki ludzie pojmują świat i odnoszą się w nim do siebie.
• Rozumowanie z analogii może pomóc w rozumieniu pojęć, jakie obecne są w języku potocznym lub języku specjalistycznym danej dziedziny wiedzy lub branży (np. poprzez wizualizowanie sobie (przywoływanie sobie jego mentalnego obrazu) jakiegoś idealnego (wzorcowego) desygnatu jakiegoś pojęcia i porównywania z nim przedmiotów, osób i rzeczy obecnych w rzeczywistości.

W retoryce i argumentacji

• Analogia służy do argumentowania, przekonywania i budowania postaw w społeczeństwie (ang. attitude-formation). Perswazyjna moc analogi bierze się nie tylko z występującego podobieństwa, ale i jest przenoszona z rzeczy, osób i zdarzeń użytych dla celów porównania.

W nauce

• Analogia służy do wynajdowania nowych hipotez badawczych i wynajdowania nowych pomysłów i idei - co nazywa się heurystyczna fukcją analogii.
• Analogia pełni funkcje dowodową, uzasadniając poprawność wysuniętych teorii i hipotez badawczych. Walor dowodowy analogi jest szczególnie istotny dla tych rodzajów nauk, w których przeprowadzenie dowodu empirycznego lub logicznego nie jest możliwe - tj. np. w teologii, filozofii, kosmologii w zakresie, w jakim bada ona te części kosmosu jakie są niedostępne dla empirycznej obserwacji.
• Analogia może zostać użyta w celach poczynienia ilustracji lub przybliżenia danego fenomenu (zjawisk, jakie w nim zachodzą) - poprzez odwołanie się do podobnego fenomenu, jaki jest bliżej znany uczniom/studentom.
• Analogia może pomóc w stworzeniu i objaśnieniu jakiejś naukowej teorii (teoretycznego modelu) drogą odniesienia się do podobnej teorii (modelu).
• Analogia jest pomocna w tworzeniu pojęć naukowych, ich systematyzacji i klasyfikacji, zwłaszcza umożliwiając naukowcom na wprowadzenie jakiegoś nowego pojęcia na podstawie podobieństwa struktur pomiędzy jakimiś zjawiskami lub prawami, jakie w tych zjawiskach zachodzą.

W prawie

W prawie analogia służy zwłaszcza do wypełniania luk w prawie ustawowym, które mogą polegać na braku regulacji prawnej dla jakiegoś zakresu stosunku społecznych, istnieniu regulacji prawnej, jaka jest nazbyt ogólna, by się ją dało zastosować w konkretnym przypadku, istnieniu regulacji prawnej, jaka jest dla danego przypadku niepożądana. Istnieje też wiele innych zastwoań rozumowania z analogii w tym prawie.

W prawie precedensowym analogia służy przede wszystkim do rozstrzygania spraw sądowych na podstawie ich podobieństwa do którejś lub którychś ze spraw, w jakich został ustanowiony wcześniej precedens.

Ponadto analogia może służyć jako środek do stosowania w konkretnych stanach faktycznych reguł (norm) prawa stanowionego i reguł precedensowych (rationes decidendi)- dochodzi wówczas do porównywania przypadku, w jakim ma zostać zastosowana dana reguła, z przypadkami, jakie pod tę regułę podpadają na pewno (tzw. przypadkami wzorcowymi) w celu ustalenia czy zachodzi między nimi podobienstwo wystarczające dla potraktowania ich w sposób jednakowy.

Istnieje wiele ograniczeń dla stosowania analogii w prawie - np. nie wolno z niej korzystać, gdyby miało się to odbyć ze szkoda dla oskarżonego lub podatnika lub gdyby na jej podstawie miało dojść do dotworzenia nowych wyjątków nieprzewidzianych przez prawo lub odstąpienia od jasnego i precyzyjnego tekstu ustawy.,

Analogia, jaka występuje w prawie, różni się od analogii, z jakiej korzysta się w naukach przyrodniczych i życiu codziennym. Jest tak między innymi z powodu normatywnego (preskryptywnego) charakteru prawa oraz braku możliwości prowadzenia w nim empirycznych dowodów, jakie potwierdzałyby prawidłowość jego zawartości i podejmowanych, na jego podstawie decyzji.

W życiu codziennym

• Analogia może zostać użyta w celu znalezienia rozwiązania dla jakiegoś codziennego problemu - np. na zasadzie jeśli wiadomo, że coś pomaga rozwiązać jakiś problem, to dlaczego miałoby nie pomóc w rozwiązaniu problemu do niego podobnego.
• Analogia umożliwoa dokonywania wyboru spośród wielu alternatyw, przewidywaniu i wydawaniu opinii (czynieniu ocen), jakie ludzie muszą robić na co dzień.
• Analogia, opierając się na zasadzie równego traktowania, może pomóc w dystrybucji ciężarów i korzyści w społeczeństwie, z jaką ludzie mają do czynienia na co dzień.

Nazewnictwo

Inne spotykane nazwy używane na określenie analogii lub rozumowania (argumentu) z analogii to:

• argumentum a simile (a simili),

• argument lub rozumowanie a pari,

• argumentum a similibus ad similia,

• rozumowanie per analogiam,

• argument ab exemplo (z paradygmatycznego przykładu).

Struktura

Schemat rozumowania z analogia posiada zazwyczaj strukturę:

Przesłanka pierwsza: A posiada cechy X, Y, Z i G.

Przesłanka druga: B posiada cechy X, Y, Z.

Wniosek z rozumowania per analogiam: B posiada też cechę G.

Schemat rozumowania z analogii może też przybrać strukturę (matematycznej) proporcji:

Wersja pierwsza: A jest do B tak jak C jest do D.

Wersja druga: A jest do B tak jak B jest do C.

W przypadku analogii z proporcji liczy się podobieństwo nie cech (właściwości), lecz relacji, jakie zachodzą w porównywanych przedmiotach, podmiotach lub zjawiskach.

Przykładem analogi proporcji jest następujące porównanie: Bóg jest dla człowieka tym, czym dorosły jest dla dziecka, lub 2 do 4 jest jak 4 do 8.,

Analogia z proporcji ma starożytny rodowód. Współczesnymi jej zwolennikami są Chaïm Perelman i Lucie Olbrechts-Tyteca.,

Zobacz też

• analogia (metoda stosowania prawa)
• model z analogii
• analogia iuris
• analogia legis

Bibliografia

• Koszowski, M., "Fenomen analogii", "Przegląd Prawno-Ekonomiczny" nr 1/2010 (t. 10), s. 34-40.
• Selman, Francis: Analogy. W: Tenże: Aquinas 101. A Basic Introduction to the Thought of Saint Thomas Aquinas. Christian Classics, 2007. ISBN 0-87061-243-3. Brak numerów stron w książce
• Koszowski, M. (2017). Multiple Functions of Analogical Reasoning in Science and Everyday Life. Polish Sociological Review nr 1/2017: 3–19.
• Koszowski, M. (2017). The Scope of Application of Analogical Reasoning in Statutory Law. American International Journal of Contemporary Research nr 1/2017 (v. 7): 16-34.
• Koszowski, M. (2016). The Scope of Application of Analogical Reasoning in Precedential Law. Liverpool Law Review nr 1/2016 (v. 37): 9-32.
• Koszowski, M. (2016). Restrictions on the Use of Analogy in Law. Liverpool Law Review nr 3/2016 (v. 37): 137-151.
• Koszowski, M. (2016). Perelman and Olbrechts-Tyteca’s Account of Analogy Applied to Law: the Proportional Model of Analogical Legal Reasoning, Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej nr 2/2016, s. 5-13.
• Koszowski, M. (2016). Why is analogy in empirical science and everyday life different from analogy in law?. Studia Iuridica Lublinensia nr 2/ 2016, s. 127-143.
• Perelman, Ch, Olbrechts-Tyteca, L., The New Rhetoric. A Treatise on Argumentation, Notre Dame 1969.