Apollo-Sojuz

Apollo-Sojuz

Dane misji
Indeks COSPAR	Sojuz: 1975-065A Apollo: 1975-066A
Zaangażowani	NASA ZSRR
Oznaczenie kodowe	Sojuz: 08030 Apollo: 08032
Pojazd
Statek kosmiczny	Sojuz 7K-TM Apollo CSM-111
Masa pojazdu	Sojuz: 6790 kg Apollo: 14 768 kg Moduł dokowania: 2012 kg
Rakieta nośna	Sojuz: Sojuz-U Apollo: Saturn IB
Załoga
Załoga	Sojuz: Aleksiej Leonow Walerij Kubasow Apollo: Thomas Stafford Vance Brand Deke Slayton
Start
Miejsce startu	Sojuz: Bajkonur, LC-1/5 Apollo: KSC, LC-39B
Początek misji	Sojuz: 15 lipca 1975, 12:20 UTC Apollo: 15 lipca 1975, 19:50 UTC
Orbita okołoziemska
Liczba orbit	Sojuz: 96 Apollo: 148
Apogeum	231 km
Perygeum	217 km
Okres orbitalny	88,91 min
Inklinacja orbity	51,8°
Lądowanie
Lądowanie	Sojuz: 21 lipca 1975, 10:50 UTC Apollo: 24 lipca 1975, 21:18 UTC
Czas trwania misji	Sojuz: 5 dni 22 godziny 30 minut Apollo: 9 dni 1 godzina 28 minuty

Apollo-Sojuz – pierwsza międzynarodowa załogowa misja kosmiczna, przeprowadzona wspólnie przez Stany Zjednoczone oraz Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich w lipcu 1975 roku. Miliony ludzi na całym świecie mogły oglądać w telewizji jak amerykański statek kosmiczny Apollo dokował do radzieckiego statku kosmicznego Sojuz 7K-TM. Sama misja w trakcie której dokonano uścisku dłoni w kosmosie stała się symbolem odprężenia pomiędzy dwoma supermocarstwami podczas zimnej wojny.

Misja była oficjalnie znana w Stanach Zjednoczonych jako Apollo-Sojuz Test Project i była powszechnie określana jako Sojuz-Apollo w Związku Radzieckim. Sowieci oficjalnie oznaczyli swój statek kosmiczny jako Sojuz 19, a amerykański statek Apollo nie został oficjalnie nazwany i był ostatnim modułem Apollo, który poleciał w przestrzeń kosmiczną.

Trzech amerykańskich astronautów, Thomas Stafford, Vance Brand i Deke Slayton, oraz dwóch radzieckich kosmonautów, Aleksiej Leonow i Walerij Kubasow, przeprowadziło wspólne oraz oddzielne eksperymenty naukowe, w tym wykonanie zdjęć korony słonecznej. Misja ta zapewniła niezbędne doświadczenie dla późniejszych wspólnych amerykańsko-rosyjskich lotów kosmicznych, takich jak program Shuttle-Mir, czy program Międzynarodowej Stacji Kosmicznej.

Misja Apollo-Sojuz była ostatnim załogowym lotem kosmicznym Stanów Zjednoczonych przez prawie sześć lat, aż do pierwszego lotu wahadłowca kosmicznego, który odbył się 12 kwietnia 1981 roku. Był to także ostatni załogowy lot kosmiczny Stanów Zjednoczonych przeprowadzony w kapsule kosmicznej do czasu pierwszego załogowego lotu statku kosmicznego Dragon 2 w misji SpaceX DM-2, która odbyła się 30 maja 2020 roku.

Tło historyczne

Celem misji Apollo-Sojuz była polityka odprężenia między Stanami Zjednoczonymi i Związkiem Radzieckim w trakcie zimnej wojny. Po locie orbitalnym Johna Glenna w 1962 roku, wymiana listów między prezydentem Johnem F. Kennedym a sowieckim premierem Nikitą Chruszczowem doprowadziła do serii dyskusji prowadzonych przez zastępcę administratora NASA Hugh Drydena i sowieckiego naukowca Anatolija Błagonrawowa. Ich rozmowy przeprowadzone w 1962 roku doprowadziły do porozumienia Dryden-Blagonravov, które zostało sformalizowane w październiku tego samego roku, w czasie kiedy oba kraje znajdowały się w środku kubańskiego kryzysu rakietowego. Porozumienie zostało formalnie ogłoszone na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych w dniu 5 grudnia 1962 roku. Wzywało ono do współpracy w zakresie wymiany danych z satelitów pogodowych, badania pola magnetycznego Ziemi i wspólnego śledzenia satelity balonowego Echo II. Kennedy zainteresował Chruszczowa wspólnym załogowym lądowaniem na Księżycu, jednak po zamachu na życie Kennedy'ego w listopadzie 1963 roku i usunięciu Chruszczowa z urzędu w październiku 1964 roku, rywalizacja między programami kosmicznymi obu narodów zaostrzyła się, a rozmowy o potencjalnej współpracy zostały zawieszone ze względu na napięte stosunki i implikacje militarne.

19 kwietnia 1971 roku Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich wystrzelił pierwszą orbitalną stację kosmiczną; Salut 1, a Stany Zjednoczone kilka miesięcy wcześniej wystrzeliły misję Apollo 14, która była trzecią misją w ramach której wylądowano na powierzchni Księżyca.

Obie strony ostro krytykowały inżynierię statków kosmicznych drugiej strony. Radzieckie statki kosmiczne zostały zaprojektowane z myślą o automatyzacji; Łunochod 1 i Łuna 16 były bezzałogowymi sondami, a każdy statek kosmiczny Sojuz został zaprojektowany w celu zminimalizowania ryzyka związanego z błędem ludzkim poprzez posiadanie mniejszej liczby ręcznych elementów sterujących, z którymi kosmonauci musieliby się zmagać podczas lotu. Dla kontrastu, statek kosmiczny Apollo został zaprojektowany do obsługi przez ludzi i wymagał wysoko wyszkolonych astronautów. Związek Radziecki skrytykował statek kosmiczny Apollo jako "niezwykle skomplikowany i niebezpieczny".

Wraz z zakończeniem wojny w Wietnamie stosunki między Stanami Zjednoczonymi a ZSRR zaczęły się poprawiać. Przeprowadzenie misji Apollo-Sojuz było możliwe dzięki polityce odprężenia. Według Leonida Breżniewa, "radzieccy i amerykańscy astronauci wyruszą w przestrzeń kosmiczną w celu przeprowadzenia pierwszego dużego wspólnego eksperymentu naukowego w historii ludzkości. Wiedzą, że z kosmosu nasza planeta wygląda jeszcze piękniej. Jest wystarczająco duża, byśmy mogli żyć na niej w pokoju, ale zbyt mała, by zagroziła nam wojna nuklearna". Tym samym obie strony uznały misję Apollo-Sojuz Test Project za polityczny akt pokoju.

W październiku 1970 r. prezes Radzieckiej Akademii Nauk, Mstisław Kiełdysz, odpowiedział na list administratora NASA, Thomasa O. Paine'a z propozycją wspólnej misji kosmicznej, a następnie odbyło się spotkanie w celu omówienia szczegółów technicznych. Na spotkaniu w styczniu 1971 roku doradca prezydenta Richarda Nixona ds. polityki zagranicznej Henry Kissinger poparł przedstawione plany misji. W kwietniu 1972 roku zarówno Stany Zjednoczone, jak i ZSRR podpisały Układ o współpracy w zakresie badań i wykorzystania przestrzeni kosmicznej do celów pokojowych, który zobowiązał ZSRR i Stany Zjednoczone do wspólnego zorganizowania misji kosmicznej Apollo-Sojuz w 1975 roku.

Projekt misji Apollo-Sojuz był szczególnie istotny ze względu na politykę Związku Radzieckiego polegającą na utrzymywaniu szczegółów misji kosmicznych w tajemnicy przed narodem radzieckim i całym światem, a zwłaszcza amerykanami. Apollo-Sojuz był pierwszą radziecką misją kosmiczną, która była transmitowana na żywo podczas startu, w przestrzeni kosmicznej oraz podczas lądowania. Sojuz 19 stał się także pierwszym radzieckim statkiem kosmicznym, do którego miała dostęp zagraniczna załoga, ponieważ załoga Apollo otrzymała pozwolenie na inspekcję statku kosmicznego oraz miejsca startu przed lotem, co było pierwszym przypadkiem udostępnienia amerykanom informacji o radzieckiej misji kosmicznej.

Nie wszystkie reakcje na misję Apollo-Sojuz były pozytywne. Wielu Amerykanów obawiało się, że misja Apollo-Sojuz przypisuje ZSRR zbyt duże uznanie w amerykańskim programie kosmicznym, stawiając ich na równi z wysiłkami NASA w zakresie eksploracji kosmosu. Jeszcze bardziej obawiano się, że pozorna pokojowa współpraca między ZSRR a Stanami Zjednoczonymi uśpi ludzi i uwierzy, że między obydwoma supermocarstwami w ogóle nie było konfliktu. Część radzieckich publicystów nazywała amerykańskich krytyków misji „demagogami sprzeciwiającymi się współpracy naukowej z ZSRR”. Tuż po misji napięcia między Stanami Zjednoczonymi i ZSRR złagodniały, a sama misja stworzyła możliwość przyszłych wspólnych projektów w przestrzeni kosmicznej.

Załoga statku Apollo

Od lewej do prawej: Slayton, Brand, Stafford

Pozycja	Astronauta
Dowódca	Thomas Stafford Czwarty i ostatni lot kosmiczny
Pilot modułu dowodzenia	Vance Brand Pierwszy lot kosmiczny
Pilot modułu dokującego	Deke Slayton Jedyny lot kosmiczny

Załoga rezerwowa

Astronauta
Karol Joseph Bobko
Robert Crippen
Robert Overmyer
Richard Truly

Załoga Sojuza

Leonow (po lewej) i Kubasow

Pozycja	Astronauta
Dowódca	Aleksiej Leonow Drugi i ostatni lot kosmiczny
Inżynier pokładowy	Walerij Kubasow Drugi lot kosmiczny

Załoga rezerwowa

Pozycja	Astronauta
Dowódca	Anatolij Filipczenko
Inżynier pokładowy	Nikołaj Rukawisznikow

Przygotowania do lotu

źródło

W lipcu 1972 powołano pięć grup roboczych w celu rozwiązania następujących zagadnień:

• Opracowanie planu lotu.
• Kierowanie i naprowadzanie.
• Nowy mechanizm cumowniczy.
• Łączność i śledzenie.
• Systemy klimatyzacyjne i przejście załóg.

Uzgodniono również program naukowy.

Statek Apollo

źródło

Statek Apollo był przeznaczony do załogowych wypraw na Księżyc, a nie do bliskoziemskich lotów satelitarnych. Nie trzeba było zabierać aż tyle materiałów pędnych. Zabrano 1200 kg dla głównego silnika i 1300 kg dla silników korekcyjnych. Zmniejszyło to masę statku z 28 000 kg do 15 200 kg, z czego 6800 kg przypadło na konstrukcję członu rakietowego. Usunięto dwa z czterech głównych zbiorników, usunięto jeden zbiornik sprężonego helu i część akumulatorów. Załadowano znacznie więcej wyposażenia do kabiny załogi, zwiększyło to masę kabiny do 5900 kg. Kabina miała 5 iluminatorów. W jednym z nich był zainstalowany wizjer optyczny. Cały statek miał długość 13 m i średnicę 3,9 m. Dla przeprowadzenia lotu umieszczono w kabinie Apollo dodatkowe wyposażenie:

• Dodatkowe zasobniki z zapasami dla urządzenia klimatyzacyjnego.
• Dodatkowy pulpit sterowniczy urządzeń dla przeprowadzania eksperymentów.
• Aparaturę służącą utrzymywaniu łączności poprzez satelitę ATS-6.
• Wideomagnetofon i dodatkowe urządzenia telewizyjne.
• Części zamienne dla urządzenia cumowniczego.
• Zmodyfikowane urządzenia sterownicze i wskaźnikowe.
• Aparaturę doświadczalną.

W członie rakietowym statku Apollo:

• Aparatura do łączności poprzez satelitę ATS-6.
• Dodatkowe anteny.
• Odbiornik dopplerowski z anteną.
• Dodatkowy zbiornik z materiałami pędnymi dla silników sterowniczych.
• Dodatkowa aparatura naukowa.

Kabina Apollo miała 12 orientacyjnych silników rakietowych o słabej sile ciągu, a człon rakietowy 16 silników o sile ciągu 45 kG każdy.

Statek Sojuz

Dla przeprowadzenia lotu przygotowano dwa statki Sojuz – główny i rezerwowy. Dla każdego z nich przeszkolono dwie załogi: zasadniczą i rezerwową. Statek Sojuz 19 nie wymagał tylu zmian co Apollo. Ustalono, że Sojuz będzie w trakcie zbliżenia służył jako cel (Apollo był statkiem aktywnym). Rozwiązanie to było uzasadnione faktem, że Apollo dysponował znacznie większymi zapasami materiałów pędnych. W tym celu zainstalowano dodatkowy nadajnik odzewowy, współpracujący z aparaturą radiową statku Apollo. Wbrew pozorom dość trudna okazała się sprawa zmiany zielonego koloru powierzchni Sojuza na szarobiały, łatwiej dostrzegalny z dużej odległości. Groziło to obniżeniem temperatury w kabinie. Wybrano rozwiązanie kompromisowe – tylko część pomalowano na biało. Dodano także światła błyskowe.

Urządzenie cumownicze

W związku ze stosowaniem odmiennych urządzeń cumowniczych należało je ujednolicić. Ustalono, że na obu statkach zostaną zainstalowane identyczne urządzenia, umożliwiające każdemu z nich pełnienie w razie potrzeby funkcji aktywnej lub biernej. Zadanie to wykonano w zaledwie dwa lata, a jego pierwsze egzemplarze były gotowe jesienią 1973. Ogółem wykonano około 100 prób działania mechanizmu. Łącznik umożliwiał zetknięcie się ze sobą obu statków i zamortyzowanie towarzyszącego temu wstrząsu. Ponadto łącznik wyrównywał wzajemną pozycję obu statków i przyciągał je do siebie. Zapewniał swobodne przejście astronautów i kosmonautów przez wewnętrzny luk z zachowaniem przez cały czas całkowitej szczelności. Po zakończeniu lotu urządzenie zapewniało niezawodne rozłączenie. System nazwano Androgynous Peripheral Attach System – jego rozwojowe wersje wykorzystywane były potem na stacjach Mir oraz ISS.

Urządzenia cumownicze statków Apollo i Sojuz A – wersja radziecka, B – wersja amerykańska,
1 – Zapadki, 2 – Występy naprowadzające, 3 – Powierzchnia zetknięcia ruchomych pierścieni, 4 – Pierścień ruchomy w połączeniu aktywnym, 5 – Zamki, 6 – Wysuwane pręty napędu pierścieni, 7 – Pierścień ruchomy w połączenie biernym (transportowym).

Śluza powietrzna

We wspólnej ekspedycji Apollo-Sojuz trzeba było rozwiązać problem uzgodnienia atmosfer obu statków. Zdecydowano się zachować oryginalne atmosfery. To zmusiło konstruktorów do dodania nowego elementu konstrukcyjnego, a mianowicie śluzy powietrznej. Ustalono, że zostanie ona skonstruowana przez specjalistów amerykańskich i wystartuje z Ziemi wraz ze statkiem Apollo. Była to w pełni samodzielna komora z własnymi systemami sterowniczymi i termoregulacyjnymi, umożliwiająca astronautom egzystencję oraz komunikację między statkami. Śluza ta stykała się ze statkiem Apollo jedną ze swoich powierzchni czołowych. Drugą swobodną płaszczyzną czołową łączyła się ze statkiem Sojuz. Śluza stanowiła hermetyczną komorę cylindryczną, posiadającą w płaszczyznach czołowych włazy z pokrywami. Zewnętrzna średnica komory wynosiła około 1,5 m, pojemność około 3 m³. Ponieważ astronauci i kosmonauci mieli przechodzić kilkakrotnie z kabiny do kabiny, trzeba było zabrać odpowiednio duże zapasy tlenu i azotu do wypełniania wnętrza śluzy. Zgromadzono je w dwóch kolistych zbiornikach umieszczonych na zewnątrz śluzy. Obie pokrywy śluzy otwierały się do wnętrza członu zabezpieczając przejście o średnicy około 800 mm. Na pokrywach zamontowane były regulatory ciśnienia i mechanizmy umożliwiające otwieranie włazów z obu stron. Śluza została wyposażona w układ łączności radiowej, miała własny – wizualny i dźwiękowy – system sygnalizacji informujący o zakłóceniach w pracy urządzeń. System przechowywania i podawania tlenu, i jego mieszaniny z azotem służył do podawania tych gazów do wnętrza śluzy w zależności od kierunku przejścia: przy przejściu z Sojuza do Apollo przekazywał on do śluzy czysty tlen, a przy przejściu odwrotnym – jego mieszaninę z azotem. Wydalany przez astronautów ditlenek węgla był pochłaniany z atmosfery śluzy przez układ oczyszczania. Konstrukcja statków umożliwiała też przejście astronautów i kosmonautów między nimi po zewnętrznej stronie statków.

Przebieg misji

źródło

Misja Apollo-Sojuz, przeprowadzona w lipcu 1975, obejmowała pierwsze w historii połączenie na orbicie pojazdów amerykańskiego (kapsuły Apollo) i radzieckiego (kapsuły Sojuz 19). Łącznie w obu pojazdach leciało pięciu astronautów i kosmonautów.

Start statku Sojuz z załogą złożoną z Leonowa i Kubasowa nastąpił 15 lipca 1975 o godzinie 12:20:00 (UTC). Statek rozpoczął bliskoziemski lot na wysokości od 186,5 do 222,1 km. Nachylenie płaszczyzny orbity 51,785°. W czasie czwartego okrążenia wokół Ziemi kosmonauci zwiększyli prędkość lotu o 3,6 m/s. Następnie zmniejszyli ciśnienie w kabinach do 520 mm Hg i wzbogacili atmosferę tlenem. W następnym dniu lotu o godzinie 0:40,8 (w czasie 17 okrążenia) zwiększyli prędkość o 11,8 m/s, w wyniku czego perygeum wyniosło 222,6 km, a apogeum 225,4 km. Na tej wysokości nastąpiło spotkanie z Apollo. Start Apollo nastąpił 15 lipca 1975 o godzinie 19:50:01 UTC. Parametry początkowe – perygeum 149 km, apogeum – 168 km. Następnie zwiększając prędkość przekształcili orbitę na kołową na wysokości 167 km.

Połączenie statków nastąpiło 17 lipca 1975 o godzinie 16:09:09. Statki leciały wtedy nad Portugalią. Prędkość w chwili zetknięcia różniła się o 0,25 m/s, a boczne przesunięcie miało wartość 82 mm. Lot połączonych statków trwał 43 godziny 54 minuty i 11 sekund, czyli do godziny 8:14 w dniu 19 lipca 1975. W tym czasie miały miejsce czterokrotne odwiedziny. W dniu 17 lipca 1975 o godzinie 19:18 otwarty został luk między śluzami a kabiną laboratoryjną statku Sojuz, wówczas Leonow ze Staffordem po raz pierwszy podali sobie ręce w kosmosie, po czym Stafford i Slayton weszli do statku Sojuz. Astronauci i kosmonauci wykonali wiele czynności oficjalnych i upamiętniających to zdarzenie (podpisanie odpowiednich dokumentów, wysłuchanie pozdrowień Leonida Breżniewa i Geralda Forda, wymiana pamiątek i tak dalej). Pierwsze spotkanie przedłużyło się o godzinę i piętnaście minut. Stafford i Slayton wrócili do Apollo o godzinie 22:45. W dniu 18 lipca 1975 o godzinie 9:02 nastąpiły kolejne odwiedziny, trwały do godziny 15:16. W tym czasie Brand przeszedł do statku Sojuz, a Leonow do statku Apollo. Odbyła się transmisja telewizyjna z obu statków, fotografowano i nakręcono filmy. Podpisano dalsze dokumenty i wykonano inne oficjalne czynności. Trzecia wizyta miała miejsce 18 lipca 1975 o godzinie 15:28. Tym razem Stafford i Leonow przeszli do statku Sojuz, a Kubasow z Brandem do statku Apollo. Po raz pierwszy odbyła się konferencja prasowa, podczas której astronauci i kosmonauci odpowiadali na pytania dziennikarzy. Ostatnie – czwarte – przejście odbyło się 18 lipca 1975 o godzinie 19:15. Stafford i Kubasow wrócili do swoich statków. Całą tę akcję zakończono o godzinie 22:06.

W dniu 19 lipca 1975 o godzinie 12:03 statki rozłączyły się i odsunęły na odległość 220 m. Następnie Sojuz zaczął się przybliżać do Apollo i przyłączył się do niego o godzinie 12:33:39. O godzinie 15:00:29 statki ostatecznie rozłączyły się. Do godziny 19:09 wykonywały eksperyment, wymagający oddalania się od siebie na odległość do 1000 m. O godzinie 19:09 statek Apollo zaczął oddalać się od Sojuza z prędkością 0,6 m/s. W tym momencie parametry Apolla: perygeum 220,8 km, a apogeum 222,1 km. Apollo poruszał się za Sojuzem i w czasie każdego okrążenia pozostawał w tyle o 9 km. Parametry charakteryzujące orbitę Sojuza 19: perygeum 219,4 km, a apogeum 216,8 km, poruszał się nieco niżej i nieco szybciej niż Apollo. Lądowanie kabiny Sojuza nastąpiło 21 lipca 1975 o godzinie 10:50:51,4. Hamowanie statku Apollo zaczęło się 24 lipca 1975 o godzinie 20:37:47 a wkrótce potem kabina Apollo wodowała na Oceanie Atlantyckim.

Dokowanie umożliwił specjalnie zaprojektowany moduł wyniesiony na orbitę wraz z pojazdem Apollo. Połączenie pojazdów trwało 44 godziny – w tym czasie załogi przeprowadziły wspólne eksperymenty naukowe, wymieniły się upominkami i proporczykami (w tym sadzonkami drzew, które następnie posadzono w obu krajach), odwiedziły nawzajem swoje statki, zjadły wspólny posiłek i rozmawiały w obu językach. Kilkakrotnie powtarzano także manewr dokowania. Pojazd radziecki pozostał na orbicie przez pięć dni, amerykański przez dziewięć. Po rozłączeniu, pojazdy ustawiono w taki sposób, aby kapsuła Apollo wywołała sztuczne zaćmienie Słońca dla załogi Sojuza, która mogła dzięki temu wykonać zdjęcia korony słonecznej.

Misja była wielkim sukcesem zarówno technicznym, jak i politycznym. Jedyny poważny problem pojawił się w trakcie powrotu z orbity kapsuły amerykańskiej – na skutek błędu załogi, która nie wyłączyła systemu kontroli reaktywnej, do wnętrza kabiny zassane zostały opary paliwa. Na szczęście załoga nie odniosła poważnych obrażeń.

Misja ta stanowiła ostatni start kapsuły Apollo. Była też sposobem na utrzymanie w NASA specjalistów od lotów załogowych, po zamknięciu programu Skylab i w obliczu opóźnień w programie budowy promów kosmicznych. Moduł Dowodzenia kapsuły wykorzystanej w tej misji jest wystawiany w Centrum Kosmicznym im. Johna F. Kennedy’ego na przylądku Canaveral na Florydzie.

Eksperymenty naukowe

• Sztuczne zaćmienie Słońca. Statek Apollo zajął taką pozycję względem statku Sojuz (200 m od niego), że zasłonił Słońce. Kosmonauci w tym czasie fotografowali koronę słoneczną w warunkach niemożliwych do uzyskania na Ziemi. Wykonano 55 fotografii. Na 19 fotografiach widoczna była korona słoneczna rozciągająca się od Słońca na odległość aż 50 promieni tarczy Słońca.
• Uniwersalny piec. W śluzie powietrznej znajdował się piec elektryczny, w którym można było podgrzewać badane próbki do temperatury od 700 do 1050 °C. Badaniom tym poddano różne materiały: glin, krzem, german.
• Pochłanianie nadfioletowe. Gdy statki leciały oddzielnie, badano pochłanianie promieniowania nadfioletowego w przestrzeni między nimi.
• Wymiana mikroorganizmów. W obu statkach pobrane zostały próbki flory bakteryjnej i przekazane przez kosmonautów i astronautów mikrobiologom na Ziemi.
• Wymiana kultur bakteryjnych. W celu określenia wpływu braku grawitacji, przeciążeń i promieniowań jonizujących na organizmy żywe w czasie lotu kosmicznego zabrano na statki po dwie kultury grzybków, które astronauci i kosmonauci wymienili między sobą i odstawili na Ziemię. Oprócz tego astronauci amerykańscy wykonali jeszcze 23 eksperymenty w czasie samodzielnego lotu (ogółem 161 badań). Dotyczyły astronomii, fizyki ciała stałego, medycyny, immunologii i biologii – był to bowiem ostatni załogowy lot amerykański w kosmos do roku 1981 i doświadczalnego lotu wahadłowca STS-1.

Zobacz też

• Lista startów statków kosmicznych typu Sojuz
• Lista załogowych lotów kosmicznych (1971–1980)
• Program Interkosmos

Bibliografia

• Karel Pacner: Sojuz volá Apollo, Objektiv, Praha 1976.

Linki zewnętrzne

• The Partnership: A History of the Apollo-Sojuz Test Project – oficjalna strona NASA poświęcona misji
• Sojuz 19 (ASTP) na stronie Spacefacts (ang.)
• ASTP na stronie Spacefacts (ang.)
• Mark Wade: ASTP. [w:] Encyclopedia Astronautica [on-line]. [dostęp 2019-06-23]. (ang.).