Wolsztyn
52°06′51″N 16°07′01″E/52,114167 16,116944| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Hotel (Pałac) „Wolsztyn” | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
przed 1424[1] | ||||
| Burmistrz |
Dominik Tomiak[2] | ||||
| Powierzchnia |
4,78 km² | ||||
| Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
+48 68 | ||||
| Kod pocztowy |
64-200 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
PWL | ||||
Położenie na mapie gminy Wolsztyn  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu wolsztyńskiego  | |||||
| 52°06′51″N 16°07′01″E/52,114167 16,116944
| |||||
| TERC (TERYT) |
3029034 | ||||
| SIMC |
0988632 | ||||
| Hasło promocyjne: Wolsztyn pełną parą! | |||||
Urząd miejski Rynek 164-200 Wolsztyn | |||||
| Strona internetowa | |||||
Wolsztyn (niem. Wollstein) – miasto w Polsce w województwie wielkopolskim, siedziba powiatu wolsztyńskiego i gminy miejsko-wiejskiej Wolsztyn. Położony jest w zachodniej części województwa nad rzeką Dojcą, 72 km na południowy zachód od Poznania. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa zielonogórskiego.
Według danych BIP z 31 grudnia 2023, miasto liczyło 11 630 mieszkańców[3].
Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1458 roku położone było w XVI wieku w województwie poznańskim[4].
Historia
Pierwsze ślady osadnictwa i działalności człowieka na terenie ziemi wolsztyńskiej pochodzą z okresu kultury wczesnołużyckiej, o czym świadczą znalezione tam naczynia gliniane. Przypuszcza się, że w rejonie ujścia Dojcy do Jeziora Berzyńskiego istniało w IX–X wieku obronne grodzisko[1]. Pierwsze dokumenty mówiące o tym terenie pochodzą dopiero z połowy XII wieku[5]. Około 1285 powstała osada, którą założyli cystersi z pobliskiego klasztoru w Obrze i która rozwinęła się lepiej niż Niałek Wielki i Komorowo (włączone do miasta)[1].
Początki Wolsztyna związane są z handlem wełną, a także z produkcją sukna i sukiennictwem[1]. W ciągu wieków nawiedzały miasto klęski żywiołowe – pożary i epidemie – z których najgroźniejsze wybuchły w latach: 1469, 1630, 1710 i 1810 r.
U schyłku XVIII wieku Wolsztyn liczył ponad półtora tysiąca mieszkańców. Wśród nich najwięcej było kupców, młynarzy, piwowarów i szewców. Pod koniec stulecia ten pomyślny dla miasta stan gospodarczy uległ zmianie.
Zabory Polski
Rok 1793, a z nim II rozbiór Polski zmienił sytuację Wolsztyna. Miasto weszło w granice Królestwa Pruskiego pod nazwą Wollstein. Oznaczało to oderwanie go od dotychczasowego zaplecza, jakim były dlań ziemie Rzeczypospolitej.
W roku 1811 miasto liczyło 1810 mieszkańców (224 domy)[6]. 26 lat później (1837) spis urzędowy wykazał 2587 osób (w tym 834 Żydów)[6]. Ludność niemiecka 3-krotnie przewyższała polską. Miasto należało do Apolinarego Gajewskiego i miało trzy szkoły, dwa szpitale, kościół katolicki, kościół ewangelicki (z superintendentem) oraz synagogę[6]. Budowę kościoła ewangelickiego i synagogi współfinansował rząd pruski[6]. W mieście urzędował sąd ziemsko-miejski oraz landrat powiatu Bomst[6]. Zajęciem wolsztynian było tkactwo, garbarstwo i sukiennictwo[6].
W II poł. XIX posiadające mieszany charakter etniczny miasto stało się areną nasilających się, urzędowych nacisków germanizacyjnych. Na skutek działalności Hakaty zmniejszył się stan posiadanej w rękach polskich ziemi.
W czasie powstania wielkopolskiego oddziały polskie w sile 800 powstańców przejęły kontrolę nad miastem 5 stycznia 1919[1]. W tym samym roku powstał powiat wolsztyński[1].
W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonował komisariat Straży Granicznej i placówka II linii SG „Wolsztyn”[7].
II wojna światowa
W czasie II wojny światowej z miasta wysiedlono większość Polaków do Generalnego Gubernatorstwa, a w zamian sprowadzono Niemców w ramach akcji kolonizacyjnej Heim ins Reich. Na terenie miasta (w dzielnicy Komorowo) znajdowały się obozy pracy i obozy jenieckie[1]. Okupację niemiecką Wolsztyna zakończyło wkroczenie w dniu 26 stycznia 1945 oddziałów 7 samodzielnego korpusu kawalerii gwardii i 33 armii I Frontu Białoruskiego[8].
Okres PRL
Pod koniec lat 50. powstało w mieście Muzeum dr. Roberta Kocha przy szpitalu powiatowym[9].
Dostępność komunikacyjna
Długość dróg powiatu wolsztyńskiego wynosi 650 km. Główną arterią komunikacyjną powiatu wolsztyńskiego jest droga krajowa nr 32 przechodząca przez Wolsztyn, łącząca Poznań z Zieloną Górą.
Poza tym ważnymi szlakami łączącymi Wolsztyn głównie z zachodnim obszarem Wielkopolski są drogi wojewódzkie: 303 (Wolsztyn-Babimost), 305 (Wolsztyn-Nowy Tomyśl) oraz 315 (Wolsztyn-Nowa Sól).
Głównym węzłem transportu drogowego jest przystanek autobusowy w Wolsztynie. Na terenie powiatu wolsztyńskiego swoje usługi świadczą: PKS Zielona Góra, Poznań, i spółka Feniks V – własność PKS Żary.
Linie kolejowe zapewniają dostęp komunikacyjny w układzie regionalnym dla Wolsztyna. Przez Wolsztyn prowadzi linia kolejowa z Poznania oraz z Leszna do Zbąszynka.
Jeszcze kilkanaście lat temu miasto było znaczącym węzłem komunikacji kolejowej, gdyż funkcjonowały linie z 5 kierunków. Z biegiem lat zaczęto wycofywać z użytku kolejne połączenia, czego przykładem było w 1994 r. zaprzestanie kursów do Nowej Soli i Sulechowa.
Około 6 km na zachód od miasta znajduje się lądowisko Powodowo.
Ludność
- Piramida wieku mieszkańców Wolsztyna w 2014 roku.
Gospodarka
W Wolsztynie funkcjonuje od 2006 roku fabryka światowego koncernu Firestone – produkuje głównie na eksport amortyzatory do autobusów i ciężarówek. Ważnymi pracodawcami są także firmy Nexbau - producent okien i Gorgiel oferujący grzejniki. Działają tutaj także zakład przetwórczy owoców i warzyw, fabryka mebli oraz fabryka akcesoriów metalowych z głównym nastawieniem na eksport bardzo szerokiego asortymentu okuć, zamków, profili metalowych wykorzystywanych w przemyśle meblarskim i metalowym. W okolicach Wolsztyna działają firmy z branży spożywczej.
Turystyka
Wokół Wolsztyna znajdują się następujące obiekty krajobrazowe[12]:
- Jeziora Zbąszyńskie;
- Pszczewski Park Krajobrazowy;
- Przemęcki Park Krajobrazowy;
- Pojezierze Sławskie;
- Dolina Dojcy (Jezioro Wolsztyńskie i Berzyńskie);
- Bagno Chorzemińskie.
W 2020 roku objęto ochroną kasztanowca zwyczajnego o obwodzie 414 cm rosnącego na zapleczu Muzeum Dr Roberta Kocha[13]
Sport
Hala Sportowa „Świtezianka” była miejscem spotkań o charakterze międzynarodowym (m.in. eliminacje grupowe w hokeju halowym kobiet do Mistrzostw Świata w 2007 roku, mecze juniorów reprezentacji Polski i Egiptu w 2004 roku). W mieście odbyły się finały Mistrzostw Świata Women´s U19 WFC 2008. W 2007 roku (wiosną) odbyły się w Wolsztynie rozgrywki o Mistrzostwo Polski Juniorów w piłce ręcznej, w których drugie miejsce zajął zespół KPR Wolsztyniak. Od 2007 roku na jeziorze wolsztyńskim odbywają się corocznie zawody kajakarskie. W grudniu 2008 roku została oddana do użytku Miejska Pływalnia, na której to od 16 marca 2010 roku rozpoczęły się treningi klubu pływackiego – UKS „3 WODNIK Wolsztyn”. Klub ten reprezentuje powiat wolsztyński m.in. na Grand Prix w Śremie, Mistrzostwach Wielkopolski LZS oraz w licznych zawodach rozgrywanych w Wielkopolsce i woj. lubuskim. W Wolsztynie mieści się również Stadionie Ośrodka Sportu i Rekreacji im. Józefa Piłsudskiego, na którym występuje klub piłkarski Grom Wolsztyn[14].
Klubami Wolsztyna są m.in.:
- piłkarski Klub Sportowy „Grom” Wolsztyn, założony 7 kwietnia 1945 roku[14]
- Klub Piłki Ręcznej „Wolsztyniak” Wolsztyn, założony 5 listopada 1994 roku i wywodzący się z sekcji piłki ręcznej Gromu Wolsztyn[15]
- UMKS „Iskra” Wolsztyn (lekkoatletyka i badminton)
- MUKS „Kolejarz” APR Wolsztyn (piłka nożna)
- KR „Lokomotywa” Wolsztyn (rugby)
- UKS „3 Wodnik” Wolsztyn (klub pływacki)
- Klub Sportowy Zryw Wolsztyn (klub kajakarski)
W okresie międzywojennym w Wolsztynie istniały[14]:
- „Unitas” Wolsztyn, klub piłkarski założony 1 czerwca 1921 roku, zespół dokonał fuzji z Sokołem 26 sierpnia 1928 roku, występował na dzisiejszym Stadionie Ośrodka Sportu i Rekreacji im. Józefa Piłsudskiego, który został otwarty 14 czerwca 1931 roku, sukcesem klubu jest m.in. IV poziom rozgrywek;
- „Czarni” Wolsztyn, klub posiadający sekcję piłki nożnej, hokeja na lodzie i tenisa, założony 1 lipca 1927 roku;
- Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” Wolsztyn, założone 21 września 1921 roku;
- „Jordan” Wolsztyn, klub szkolny założony 5 stycznia 1919 roku i zlikwidowany w lipcu 1934 roku.
Zabytki
- Kościół parafialny pw. NMP (farny) Niepokalanie Poczętej, ul. Kościelna – najcenniejszy zabytek w mieście – późnobarokowy, powstał w II poł. XVIII w. Obecny kształt kościoła jest wynikiem remontów dokonanych w latach 1925 (zakrystia), 1987 (hełm wieży).
- Poewangelicki kościół filialny Wniebowstąpienia Pańskiego.
- Klasztor pocysterski i opactwo oo. Cystersów w Obrze – założył je w 1231 r. Sędziwój – kantor katedry gnieźnieńskiej. Pierwsza świątynia przetrwała do XVI w. W 1596 r. poświęcenia nowego klasztoru i kościoła dokonał Jakub Brzeźnicki, biskup pomocniczy poznański. Obecny kościół pochodzi z XVII w. Jego gospodarzami od 1920 r. są Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej.
- Pałac i park, ul. M. Drzymały 12 – zabytkowy park nad Jeziorem Wolsztyńskim w stylu angielskim z rzadkimi gatunkami drzew (miłorząb dwuklapowy, dąb), w którym stoi pałac neoklasycystyczny z początku XX wieku. Obecnie pałac jest zamknięty.
- Izba pamięci Roberta Kocha, ul. Roberta Kocha 12 – budynek dawnego szpitala, w którym pracował Robert Koch, laureat Nagrody Nobla. Obecnie znajduje się tu muzeum dr Roberta Kocha.
- Skansen Budownictwa Ludowego Zachodniej Wielkopolski, ul. Bohaterów Bielnika 26 – znajduje się tu kilka typowych dla tego regionu wiejskich zagród wraz z wyposażeniem wnętrz, m.in. karczma z 1706 r., stodoła zrębowa, stajnia z wozownią, studnia zrębowa, chałupa parobka, zrębowa chata, obora z wozownią oraz wiatrak „Koźlak” z 1603 r.
- Muzeum Regionalne im. Marcina Rożka, ul. 5 Stycznia 34 – mieszkał tu znany rzeźbiarz i malarz Marcin Rożek. Jest on autorem m.in. pomnika Bolesława Chrobrego w Gnieźnie i Siewcy w Luboniu. W muzeum prezentowane są pamiątki po artyście oraz materiały dotyczące historii Wolsztyna i okolic. W ogrodzie zachowało się kilka rzeźb artysty.
- Synagoga z 1842 r., spłonęła 30 grudnia 2009 r.
- Parowozownia Wolsztyn
Parowozownia
- Parowozownia Wolsztyn (ul. Fabryczna) – jedyny obiekt w Europie, gdzie parowozy normalnotorowe (przystosowane do jazdy po torze o standardowej szerokości 1435 mm) obsługują planowy ruch pasażerski. Znajduje się tutaj ok. 30 sztuk tych pojazdów, m.in. unikalna lokomotywa Ok1, Ok22, oraz zabytkowe wagony. Najcenniejszym eksponatem jest parowóz Pm36, z 1937 r. wyprodukowany w fabryce w Chrzanowie, który potrafi osiągać szybkość do 130 km/h. Parowozy prawie codziennie prowadzą planowe pociągi osobowe. W dni robocze kursują na trasie do Leszna, w soboty do Poznania. Czasami organizowane są również przejazdy retro i specjalne pociągi okolicznościowe. Parowozownia jest dostępna dla turystów całorocznie i całodobowo. Co roku na przełomie kwietnia i maja ma miejsce „Parada Parowozów” oraz w okolicach maja organizowane jest widowisko "Światło, Para Dźwięk". Jubileuszową paradę w 2007 roku obejrzało ponad 20 tysięcy turystów[16].
Związani z Wolsztynem
Z dziejami Wolsztyna związali swe życie m.in.:
- Józef Hoene-Wroński – filozof i matematyk urodzony w Wolsztynie w 1776 r.[1]
- Robert Koch – uczony, lekarz, laureat Nagrody Nobla. W latach 1872–1880 jako skromny lekarz powiatowy w Wolsztynie dokonał swych pierwszych odkryć[1], wykrył zarazek wąglika, który dziesiątkował wówczas bydło. Później, znany już w medycynie i świecie nauki, pracując w Berlinie odkrył prątki gruźlicy.
Instytucje oświatowe
- Szkoły:
- Szkoła Podstawowa nr 1
- Szkoła Podstawowa nr 2
- Szkoła Podstawowa nr 3
- Szkoła Podstawowa nr 5
- Zespół Szkół Specjalnych w Wolsztynie
- Zespół Szkół Zawodowych im. Marcina Rożka
- Zespół Szkół Ogólnokształcących i Profilowanych im. Marii Skłodowskiej-Curie*
- Biblioteki:
- Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Wolsztyn
- Biblioteka Pedagogiczna Poznań – oddział Wolsztyn
Wspólnoty wyznaniowe
- Kościół rzymskokatolicki:
- Kościół Zielonoświątkowy:
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Wolsztyn (w tym grupa ukraińskojęzyczna) – Sala Królestwa ul. Fabryczna 11[17]
Miasta partnerskie
- Lubin (Niemcy)
- Domont (Francja)
- Maasbree (Holandia)
- Neunkirchen (Niemcy)
- Bad Bevensen (Niemcy)
- Mór (Węgry, od 2016)[18]
Zobacz też
- Cmentarz Żołnierzy Radzieckich w Wolsztynie
- Cmentarz żydowski w Wolsztynie
- Cmentarz ewangelicki w Wolsztynie
- Wolsztyn (stacja kolejowa)
- Gajewscy herbu Ostoja
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h i Anders 1989 ↓, s. 109.
- ↑ TOMIAK Dominik. wybory.gov.pl. [dostęp 2024-05-04].
- ↑ a b Stan Ludności Miasta i Gminy Wolsztyn na podstawie danych z rejestru mieszkańców na dzień 31.12.2023r. [online], BIP, 5 stycznia 2024 [dostęp 2024-01-01] (pol.).
- ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 177.
- ↑ Władysław Korcz, Wolsztyn - zarys dziejów [w:] Babimost, Kargowa, Wolsztyn. Z dziejów i współczesności, Zielona Góra: Lubuskie Towarzystwo Kultury 1981, s. 29. ISBN 8300002278
- ↑ a b c d e f Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜stwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 178–179.
- ↑ Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 22. ISBN 83-87424-77-3.
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 835.
- ↑ Wiesław Nowakowski „U odkrywcy prątka gruźlicy”, „Świat” nr 23/1959, s. 6.
- ↑ Marcin Adamczak: Wolsztyn w XIX wieku. [dostęp 2018-11-30]. (pol.).
- ↑ Gmina Wolsztyn: Wolsztyn. [dostęp 2018-11-30]. (pol.).
- ↑ Wolsztyn.pl/turystyka. [dostęp 2021-01-24].
- ↑ Uchwała nr XXV/283/2020 Rady Miejskiej w Wolsztynie z dnia 25 listopada 2020 r. w sprawie ustanowienia pomnika przyrody.. [dostęp 2021-01-24].
- ↑ a b c gromwolsztyn.pl: Historia – Klub Sportowy Grom Wolsztyn. [dostęp 2019-01-10]. (pol.).
- ↑ kpr-wolsztyniak.pl: Wolsztyniak – Historia. [dostęp 2019-01-10]. (pol.).
- ↑ Oficjalna strona PKP pkp.pl.
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-14].
- ↑ Umowa partnerska Wolsztyn – Mór (Węgry). Urząd Miejski w Wolsztynie, 3 października 2016. [dostęp 2016-10-08].
Bibliografia
- Paweł Anders: Jeziora Wolsztyńsko-Zbąszyńskie. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1989.
- Władysław Korcz: Wolsztyn - zarys dziejów [w:] Babimost, Kargowa, Wolsztyn. Z dziejów i współczesności, Zielona Góra: Lubuskie Towarzystwo Kultury 1981. ISBN 8300002278
Linki zewnętrzne
- Strona internetowa Wolsztyna
- Powstanie Wielkopolskie – Walki o Wolsztyn i Rostarzewo 5 stycznia 1919 r. (strona Instytutu Pamięci Narodowej)
- Wolsztyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 858.
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Osady | |
| Osady leśne | |
| Części wsi | |
| Przysiółek wsi | |
| Zniesione osady leśne |
