Bosak (rodzaj)
| Abax[1] | |
| Bonelli, 1810 | |
| Okres istnienia: plejstocen–dziś | |
 Bosak żeberkowany | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Nadplemię | |
| Plemię | |
| Podplemię | |
| Rodzaj |
bosak |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
Carabus striola Fabricius, 1792 | |
Bosak[2] (Abax) – rodzaj chrząszczy z rodziny biegaczowatych i podrodziny dzierowatych. Obejmuje 20 opisanych gatunków.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Głowa ma po dwa chetopory (punkty szczecinkowe) przy wewnętrznych krawędziach oczu[3], które to z kolei są dobrze rozwinięte[4], ale łącznie nie są szersze od czoła[3]. Czułki począwszy od czwartego członu porośnięte są włoskami o odstających końcówkach i przylegających częściach pozostałych[3][4]; drugi człon czułków osadzony jest pośrodkowo[4]. Żuwaczki są wyraźnie krótsze od głowy, niezmodyfikowane u wierzchołka, pozbawione cheotoporu w bruździe zewnętrznej. Głaszczki szczękowe mają człon ostatni osadzony na przedostatnim przyśrodkowo. Głaszczki wargowe mają na członie przedostatnim dwie szczecinki[3], a kształt członu ostatniego mniej lub bardziej wrzecionowaty[4].
Przedplecze ma dwie pary szczecinek bocznych, w tym jedną w kątach tylnych[4]. Pokrywy są nieowłosione[4] i mają pozbawiony chetoporów (punktów szczecinkowych) międzyrząd trzeci, przynajmniej w przedniej części kilowato wysklepiony międzyrząd siódmy[3][4], zaokrąglony wierzchołek oraz przecięte przed wierzchołkiem epipleury[3]. U zdecydowanej większości gatunków podstawa pokryw jest wyraźnie, całkowicie obrzeżona[4]. Odnóża mają nagie grzbietowe powierzchnie stóp. Golenie przedniej pary mają po dwie ostrogi i wycięte części przednie wewnętrznych krawędzi[3], a między wycięciem i wierzchołkiem są mocno rozszerzone[4].
Ekologia i występowanie
[edytuj | edytuj kod]Owady te zasiedlają lasy, zwłaszcza na wyżynach, pogórzach i w górach[5][3][4]. Samice przynajmniej części gatunków wykazują troskę rodzicielską o potomstwo, strzegąc złożonych w butwiejącej kłodzie, pniaku czy pod kamieniem jaj przez okres około trzech tygodni, aż do wylęgu larw, nie przyjmując wówczas pokarmu[4].
Rodzaj palearktyczny, europejski[6][3], aczkolwiek jeden gatunek zawleczony został do nearktycznej Ameryki Północnej[6]. W Polsce stwierdzono 5 gatunków (zobacz dzierowate Polski)[7][5].
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Takson ten wprowadzony został po raz pierwszy w 1810 roku przez Franca Andreę Bonelliego na łamach „Mémoires de l’Academie des Sciences de Turin”[8]. Jego gatunkiem typowym wyznaczono Carabus striola[6].
Zalicza się do niego 20 opisanych gatunków, sklasyfikowanych w trzech podrodzajach[9][10]:
- podrodzaj: Abax (Abacopercus) Ganglbauer, 1892
- Abax schueppeli Palliardi, 1825 – bosak władczy
- podrodzaj: Abax (Abax) Bonelli, 1810
- Abax arerae Schauberger, 1927
- Abax baenningeri Schauberger, 1927
- Abax benellii Magrini & Degiovanni, 2013
- Abax carinatus (Duftschmid, 1812) – bosak punktowany
- Abax continuus Baudi di Selve, 1876
- Abax exaratus (Dejean, 1828)
- Abax fiorii Jakobson, 1907
- Abax oblongus (Dejean, 1831)
- Abax ovalis (Duftschmid, 1812) – bosak baryłkowaty
- Abax parallelepipedus (Piller & Mitterpacher, 1783) – bosak czarny
- Abax parallelus (Duftschmid, 1812) – bosak żeberkowany
- Abax pilleri Csiki, 1916
- Abax pyrenaeus (Dejean, 1828)
- Abax sexualis Fairmaire, 1881
- podrodzaj: Abax (Pterostichoabax) Schauberger, 1927
- Abax beckenhauptii (Duftschmid, 1812)
- Abax ecchelii Bertolini, 1887
- Abax springeri Müller, 1925
- Abax teriolensis Schauberger, 1921
- podrodzaj: incertae sedis
- †Abax durhamianus Lesne, 1926
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Abax, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Jan Kinel, Roman Kuntze: Chrząszcze i motyle krajowe. Przewodnik do określania rodzin i rodzajów. Warszawa: Komitet Wydawniczy Podręczników Akademickich, 1931.
- ↑ a b c d e f g h i Karel Hůrka: Carabidae of the Czech and Slovak Republics. Zlin: Kabourek, 1996, s. 36-44, 248, 288-289.
- ↑ a b c d e f g h i j k Jürgen Trautner, Kartin Geigenmüller: Tiger Beetles, Ground Beetles. Ilustrated Key to the Cicindellidae and Carabidae of Europe. Josef Margraf, 1987, s. 40-47, 61-69, 262-267.
- ↑ a b Bolesław Burakowski, Maciej Mroczkowski, Janina Stefańska, Chrząszcze – Coleoptera. Biegaczowate – Carabidae, część 2, „Katalog Fauny Polski”, 3, 13, Warszawa: Instytut Zoologiczny Polskiej Akademii Nauk, 1974.
- ↑ a b c Y. Bousquet, Pterostichini, [w:] Ivan Löbl, Aleš Smetana (red.), Catalogue of Palaearctic Coleoptera. Volume I. Archostemata - Myxophaga - Adephaga, Stenstrup, Denmark: Apollo Books, 2003, s. 469-470, ISBN 87-88757-73-0.
- ↑ O. Aleksandrowicz: rodzaj: Abax F.A. Bonelli, 1810. [w:] Biodiversity Map [on-line]. [dostęp 2024-02-15].
- ↑ F.A. Bonelli. Observations Entomologiques, Première partie. „Mémoires de l’Academie des Sciences de Turin”. 18, s. 21–78, 1810.
- ↑ Wolfgang Lorenz, Abax Bonelli, 1810, O. Bánki i inni red. [online], Catalogue of Life Checklist, 29 lipca 2021 [dostęp 2024-02-13].
- ↑ subgenus Abax Bonelli, 1810. [w:] BioLib.cz [on-line]. [dostęp 2024-02-16].